Γράφει η Μάρω Κώνστα
«Ο εμποράκος» και «Εκείνη»
Δύο ταινίες για τον βιασμό…
Δύο άντρες σκηνοθέτες….
Ένας Ευρωπαίος κι ένας Ανατολίτης….
Ειλικρινά, τι θα περιμένατε να δείτε, με βάση τα στερεότυπα;
Ο Paul Veerhoven προέρχεται από μια κοινωνία ανεκτική, μπολιασμένη στο φιλελεύθερο δικαιωματισμό, πραγματικά πρωτοποριακή σε κάποια ζητήματα, όπως η νομοθέτηση της ευθανασίας, των γάμων μεταξύ ομοφυλόφιλων κ.α.
Και εξοικειωμένη στην «απελευθέρωση» του γυμνού σώματος κυρίως γυναικών, αλλά και αντρών, ακόμα και στις βιτρίνες καταστημάτων , σαν εμπόρευμα που υπακούει στους νόμους της αγοράς.
Η Isabelle Huppert ενσαρκώνει την ψυχρή ηρωίδα στο «Εκείνη». Μία γυναίκα μέσης ηλικίας, δυναμική, πετυχημένη στην καριέρα της, με βαρύ οικογενειακό παρελθόν, που πέφτει θύμα πολλαπλών κι επαναλαμβανόμενων βιασμών. Μετά από κάθε επίθεση, το θύμα συνεχίζει κανονικά τη ζωή του σα να μη συνέβη κάτι έξω από τη ρουτίνα. Καθαρίζει το σπίτι, βγαίνει με φίλους, κάνει οικογενειακώς παρέα με τον βιαστή της…. Μέσα από τη σχέση δημιουργείται δυνατή εξάρτηση, μέχρι να σπάσει το απόστημα….
Κι όταν τελικά σπάει και έρχεται η λύτρωση , είναι όλα τόσο ανώδυνα, που η γυναίκα του βιαστή ευχαριστεί το θύμα για τις υπέροχες στιγμές που χάρισε στον σύζυγο της….
Πολλές βίαιες σκηνές, ρηχή ψυχαναλυτική προσέγγιση και έλλειψη συναισθημάτων….. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως σεξιστική ταινία…
Παρόλο που σαν γυναίκα με εξόργισε η συγκεκριμένη αντιμετώπιση, δεν είναι μόνο εκεί το θέμα. Μάλλον πρόκειται για τις φαντασιώσεις του σκηνοθέτη … Και σα να είναι προϊόν ανίας….
Προσπάθησα να το ερμηνεύσω ψυχαναλυτικά, με ψυχραιμία, αλλά το αποτέλεσμα μου φάνηκε τόσο εγκεφαλικό, τόσο ξένο προς την αλήθεια της ζωής, των σχέσεων , ακόμα και του υποσυνείδητου. ..
Βγήκα από την αίθουσα λίγο εκνευρισμένη και εντελώς άδεια, σα να είδα ένα καλογυρισμένο κενό, που το απέδωσε όντως καταπληκτικά, η πρωταγωνίστρια.
Δεν ξανασκέφτηκα την ταινία….
Και ξαφνικά… βρέθηκα στην καλυμμένη από το χιτζάμπ, Τεχεράνη. Μέσα από το αριστούργημα του Asghar Farhadi «Ο εμποράκος».
Σε μία κοινωνία άγνωστη σε εμάς, όπου επιβλήθηκε ο θρησκευτικός νόμος, με την Ιρανική Επανάσταση του 1979, με ένα μοντέλο ζωής αντίθετο στις επιλογές ενός μεγάλου μέρους του πληθυσμού. Πρόκειται για μία κοινωνία, όπου οι γυναίκες ζουν ασφυκτικά, λόγω της θρησκείας, του κοινωνικού συντηρητισμού και των προκαταλήψεων , όπου τα θύματα θεωρούνται σχεδόν συνένοχα για τον βιασμό τους, διότι ενδεχομένως τον προκαλούν. Μία νοοτροπία που δε μας είναι τόσο μακρινή .
Ο σκηνοθέτης γνωρίζει καλά την κουλτούρα του λαού του και του τόπου του. Και όπως είναι φυσικό, η κουλτούρα αυτή, αποτελεί μέρος της ταυτότητας του. Και επίσης γνωρίζει καλά την ανθρώπινη φύση.
Στην ταινία, η ζωή ενός αγαπημένου ζευγαριού ηθοποιών ανατρέπεται από τον βιασμό (ή την απόπειρα βιασμού) της γυναίκας. Κι όπως το θέατρο εμπλέκεται στη ζωή, έτσι κι οι ήρωες, βιώνουν όλη τη γκάμα των συναισθημάτων. Νιώθουν αγάπη, έλεος, ενοχές, ταπείνωση, φόβο, πίκρα, θυμό, ανάγκη για εκδίκηση, κτητικότητα…. Έτσι όπως όλα μπερδεύονται μέσα μας και γίνονται κουβάρι.
Οι πληγές , που δεν ανήκουν μόνο σε εμάς, αλλά τις σκαλίζουν και οι άλλοι.
Η αγάπη που κάποιες στιγμές μπερδεύεται με το αίσθημα της ιδιοκτησίας.
Η τρυφερότητα κι η κατανόηση που σκοντάφτουν στον εγωισμό και στην αμφιβολία.
Η ανάγκη για απονομή δικαιοσύνης και τα όρια της τιμωρίας.
Χωρίς να καταφεύγει σε βίαια εφέ για να εξιτάρει συναισθηματικά, χειρίζεται διεισδυτικά και με εσωτερικότητα την ανθρώπινη φύση, μέσα από τα γυναικεία και τα αντρικά χαρακτηριστικά της και προβάλει την αλήθεια του κάθε προσώπου.
Μέσα σε δύο ώρες, κατόρθωσε να καλύψει και να ξεπεράσει όλες τις φεμινιστικές, κοινωνικές, ψυχαναλυτικές και ηθικές προσεγγίσεις.
Έτσι όπως η δύναμη της τέχνης φωτίζει την ψυχή….
Η τέχνη, όμως, είναι ένα ιδιαίτερα προσωπικό βίωμα που διαφέρει από άτομο σε άτομο.
Όλα τα παραπάνω, είναι απλά, οι προσωπικές μου εντυπώσεις από τις δύο ταινίες…