Γράφει ο Δημήτρης Κατσορίδας*
«Δεν γιορτάζουμε και δεν δεχόμαστε επισκέψεις». Με αυτό το προκλητικό σύνθημα, οι φεμινίστριες υπογραμμίζουν ότι η 8 Μάρτη δεν είναι ημέρα γιορτής, αλλά ημέρα υπενθύμισης και διεκδίκησης των δικαιωμάτων των γυναικών.
Ως γνωστόν, η 8 Μάρτη έχει καθιερωθεί ως η Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας σε ανάμνηση της μεγάλης διαμαρτυρίας που έγινε στις 8 Μαρτίου 1857 στη Νέα Υόρκη, από τις εργάτριες της κλωστοϋφαντουργίας και του ιματισμού που ζητούσαν καλές συνθήκες εργασίας και αύξηση στους μισθούς. Η αστυνομία επιτέθηκε και διέλυσε βίαια τη συγκέντρωσή τους. Δυο χρόνια αργότερα, οι γυναίκες που συμμετείχαν στις κινητοποιήσεις οργάνωσαν το πρώτο εργατικό σωματείο γυναικών και συνέχισαν τον αγώνα για τη χειραφέτησή τους. Το 1908 παρέλασαν 15.000 γυναίκες στους δρόμους της Νέας Υόρκης, με βασικά αιτήματα καλύτερους μισθούς, λιγότερες ώρες εργασίας και δικαίωμα ψήφου. Υιοθέτησαν το σύνθημα, «Ψωμί και τριαντάφυλλα», θέλοντας να δείξουν ότι το ψωμί συμβολίζει την οικονομική ασφάλεια και τα τριαντάφυλλα την καλή ποιότητα ζωής.
Η Ημέρα της Γυναίκας γιορτάστηκε για πρώτη φορά από το Σοσιαλιστικό Κόμμα των ΗΠΑ στις 28 Φεβρουαρίου 1909. Ο εορτασμός της καθιερώθηκε το 1910, από τη Δεύτερη Σοσιαλιστική Διεθνή, μετά από πρόταση της γερμανίδας σοσιαλίστριας, Κλάρα Τσέτκιν.
Στην Ελλάδα είχαν γίνει ανάλογες κινητοποιήσεις εργατριών γυναικών. Στις 14 Απριλίου 1892 πραγματοποιήθηκε η πρώτη απεργία γυναικών στην κλωστοϋφαντουργία των αδελφών Ρετσίνα, στον Πειραιά. Ξέχωρα ότι δούλευαν σε άθλιες συνθήκες εργασίας επί 12 ώρες την ημέρα, η βασική αιτία του ξεσηκωμού τους ήταν η προσπάθεια από μέρους της εργοδοσίας να μειώσουν τον ήδη πενιχρό μισθό τους. Τελικά, η απεργία των εργατριών δικαιώθηκε. Είκοσι χρόνια αργότερα, στις 3 Απριλίου 1912, γίνεται πάλι στον Πειραιά, ο οποίος είχε εξελιχθεί σε μεγάλο βιομηχανικό κέντρο, μια μεγάλη διαδήλωση εργατριών από τη Γενική Αποθήκη Υλικού του Στρατού, όπου έραβαν στρατιωτικές στολές, με βασικό αίτημα να μην χάσουν τη δουλειά τους επειδή οι αρμόδιοι αποφάσισαν να δώσουν τις εργασίες σε εργολάβο (για περισσότερα δες Σ. Μαλαγκονιάρη, «Όταν οι γυναίκες μπήκαν στους εργατικούς αγώνες», Η Εφημερίδα των Συντακτών, 4-5/3/2017).
Από δημοσίευμα της εποχής: «Απεργία εργατριών. Χθες την πρωΐαν περί τα 50 κοράσια ανήκοντα εις το δεύτερον εργοστάσιον των αδελφών Ρετσίνα συνελθόντα κατά την Λάκκαν Βάβουλα εν Πειραιεί συνεφώνησαν ν’ απόσχουν της εργασίας των.
Αίτιον της απεργίας των αυτής ην ότι δι’ έκαστον τόπι πανίου, ενώ μέχρι τούδε επληρώνοντο προς 80 λεπτά τους ανηγγέλθη ότι εις το εξής θα πληρώνονται μόνον 65. Αι εργάτριαι εκείθεν μετέβησαν εν σώματι εις την διεύθυνσιν του εργοστασίου, όπως υποβάλωσι τα παράπονά των».
Μετά τον πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο αριθμός των εργαζόμενων γυναικών εκτινάχτηκε. Στην περίοδο 1914-18 η γυναικεία εργασία αυξήθηκε, σε διάφορους κλάδους, από 70% μέχρι 400%. Εν τω μεταξύ, σε πολλές χώρες, έγιναν βίαιες στάσεις ενάντια στον πόλεμο και τον πληθωρισμό που κατέτρωγε το εργατικό εισόδημα. Την άνοιξη του 1915 οι εργάτριες του Βερολίνου οργάνωσαν μια μαζική διαδήλωση προς το Ράιχσταγκ. Στο Παρίσι, το 1916, οι γυναίκες ρίχτηκαν στα μαγαζιά και λεηλάτησαν τις αποθήκες του κάρβουνου. Τον Ιούνη του 1916 η Αυστρία γνώρισε έναν τριήμερο ξεσηκωμό, όταν οι γυναίκες άρχισαν να διαδηλώνουν ενάντια στον πόλεμο και τον πληθωρισμό. Μετά την κήρυξη του πολέμου και στη διάρκεια της επιστράτευσης οι γυναίκες ξάπλωναν στις γραμμές του τραίνου για να εμποδίσουν την αναχώρηση των στρατιωτών για την κόλαση του πολέμου (δες Αλεξάνδρα Κολοντάι, Το γυναικείο ζήτημα, εκδ. Σύγχρονη Εποχή).
Επίσης, να υπενθυμίσουμε ότι και η νικηφόρα Ρώσικη Οκτωβριανή Επανάσταση, το 1917, ξεκίνησε με αφορμή το γιορτασμό για τη Διεθνή Μέρα της Εργάτριας στις 23 Φλεβάρη (8 Μάρτη με το νέο ημερολόγιο).
Η Καλλιρρόη Παρέν με φόντο την Εφημερίδα των κυριών
Επιπλέον, να αναφέρουμε και ορισμένα παραδείγματα γυναικών, που έμειναν στην ιστορία για τη μαχητικότητα, το θάρρος και το θράσος τους, όπως ήταν η πρώτη Ελληνίδα φεμινίστρια-δημοσιογράφος-εκδότρια, Καλλιρόη Παρρέν (1861-1940), η Ηλέκτρα Αποστόλου (1912-44) στέλεχος του ΚΚΕ, η οποία συνελήφθη από τους Ναζί και βασανίστηκε μέχρι θανάτου, η μεγάλη επαναστάτρια Ρόζα Λούξεμπουργκ (1871-1919), η αναρχοκομμουνίστρια Έμμα Γκόλντμαν (1869-1940), η ζωγράφος Φρίντα Κάλο (1907-54) με τις τολμηρές δημιουργίες της, οι οποίες ενέπνευσαν το φεμινιστικό κίνημα της εποχής ενώ ο Γάλλος σουρεαλιστής Αντρέ Μπρετόν την χαρακτήρισε «σαν κορδέλα τυλιγμένη γύρω από μία βόμβα», η Σιμόν Ντε Μποβουάρ (1908-86) με το φιλοσοφικό της δοκίμιο, «Το δεύτερο φύλο», και τόσες άλλες…
Ηλέκτρα Αποστόλου
Όμως, επαρκεί μόνο μια ημέρα; Σαφώς και όχι. Καταρχάς, ας θυμηθούμε τις συνθήκες που διαβιούν εκατομμύρια γυναίκες σε λιγότερο αναπτυγμένες ή υποανάπτυκτες χώρες, όπου υφίστανται βιασμούς, εξαναγκαστικούς γάμους, ακρωτηριασμό των γεννητικών τους οργάνων, πέφτουν θύματα πορνείας (trafficking) κλπ., και τότε θα καταλάβουμε ότι η βελτίωση της θέσης της γυναίκας έχει μακρύ δρόμο και δεν αφορά το σύνολο τους παγκοσμίως.
Επίσης, παρ’ ότι σε αρκετές χώρες της Δύσης έχουν κατοχυρωθεί τα δικαιώματα των γυναικών στην εκπαίδευση, στην εργασία, στη συμμετοχή, στην επιλογή της μητρότητας, στην αυτοδιάθεση του σώματος, κλπ., εντούτοις απαιτείται καθημερινή εγρήγορση, διότι φαινόμενα ενδοοικογενειακής βίας, αδιαφορίας, ψυχολογικής βίας, σεξουαλικής παρενόχλησης στους χώρους εργασίας, μισθολογικών διαφορών, υψηλής ανεργίας, ελαστικών σχέσεων εργασίας κλπ., εξακολουθούν να υπάρχουν και να πλήττουν κυρίως τις γυναίκες και τους νέους.
Ιστορική φωτογραφία από εκλογικό τμήμα γυναικών
Αν σε αυτά προσθέσουμε την υπο-εκπροσώπηση των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεων, τις διαφορές λόγω εθνικής ή θρησκευτικής προέλευσης, αναπηρίας ή σεξουαλικού προσανατολισμού, τότε θα καταλάβουμε ότι η ισότητα δεν είναι αυτονόητη.
Η αναλογία ανδρών-γυναικών στο ελληνικό κοινοβούλιο
Το παζλ συμπληρώνεται με τους πολλαπλούς ρόλους που αναλαμβάνει μια γυναίκα. Και όλα αυτά, σε ένα πολύ περιορισμένο διαθέσιμο χρόνο. Αν, μάλιστα, είναι εργαζόμενη μητέρα και διαζευγμένη εκεί τα πράγματα είναι ακόμη δυσκολότερα, καθώς βιώνει την ανυπαρξία κοινωνικών υποδομών φροντίδας.
Τέλος, ένας ιδιαίτερα κυρίαρχος ρόλος είναι αυτός της μητρότητας, ο οποίος είναι εμποτισμένος όχι μόνο στη συνείδηση της κοινωνίας συνολικά, αλλά και της ίδιας της γυναίκας. Έτσι, «η γυναίκα-μητέρα παραμένει πάντοτε μητέρα στο φαντασιακό της κοινωνίας, και ελάχιστα ερωμένη, εργαζόμενη, φίλη, γυναίκα (σκέτο), επιθυμώντας χρόνο για τον εαυτό της πέραν του γονεϊκού της ρόλου. Και όταν τον διεκδικεί αυτόν τον χρόνο, την μέμφονται» (Νάνσυ Σ. «Η μάνα», εφ. Νέα Προοπτική, 25-2-2017, φύλλο 638). Η τυραννία των «πρέπει» και της ανταπόκρισης σε όλους τους ρόλους αρχίζει και στοιχειώνει. Η λογική της θυσίας και του θύματος αρχίζει να κυριαρχεί. Η συνέπεια; Αγωνία, άγχος και πίεση, συχνά σε βάρος του εαυτού. Τελικά, τι το φοβερό θα συμβεί αν έχει ατέλειες το οικοδόμημα; Το να παρθούν τα πράγματα αλλιώς είναι και αυτό μέρος της διεκδίκησης της ισότητας.
Όσο μακρύς κι αν είναι ο δρόμος για την ισότητα, εντούτοις έχει ανοιχτεί. Η 8 Μάρτη δεν είναι απλά μια γιορτή, όπως η γιορτή της μητέρας ή η γιορτή του Αγίου Βαλεντίνου. Είναι ημέρα αναστοχασμού, μνήμης και τιμής στους αγώνες των γυναικών και του φεμινιστικού κινήματος, αλλά και δράσης και διεκδίκησης για μια κοινωνία ισότητας, αλληλεγγύης και ελευθερίας, χωρίς εξουσιαστικές σχέσεις. Ή όπως έλεγε ένα παλιό σύνθημα:
Επικαιροποιημένη και αναλυτικότερη μορφή άρθρου, που δημοσιεύθηκε στο Rproject
*Eπιστημονικός συνεργάτης ΙΝΕ-ΓΣΕΕ