Η Αντιγόνη από την Καμπούλ

Συνέντευξη με τη σκηνοθέτιδα Αννέτα Παπαθανασίου

Το συγκλονιστικό ντοκιμαντέρ «Παίζοντας με τη φωτιά», που προβλήθηκε στο 16ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, θα προβάλλεται από την ερχόμενη Πέμπτη 4 Σεπτεμβρίου στο Δαναό.
Η σκηνοθέτιδα και ηθοποιός Αννέτα Παπαθανασίου διδάσκει την Αντιγόνη του Σοφοκλή στο πανεπιστήμιο της Καμπούλ, στο Αφγανιστάν. Παράλληλα, κινηματογραφεί με αποτέλεσμα την ταινία «Παίζοντας με τη φωτιά», όπου αφηγείται τις ιστορίες των γυναικών ηθοποιών που έχουν την τόλμη να ασχοληθούν με το θέατρο και να αντιμετωπίζουν σκληρή κριτική, κοινωνική αποδοκιμασία, ακόμα και απειλές για τη ζωή τους και την οικογένειά τους.
Για την εμπειρία της και για την ταινία, η σκηνοθέτιδα μίλησε στην «Εποχή».

Τη συνέντευξη πήρε ο Στράτος Κερσανίδης

Πώς ξεκίνησε η ιδέα να κάνετε ένα ντοκιμαντέρ για τις γυναίκες ηθοποιούς στο Αφγανιστάν;
Είμαι ηθοποιός και σκηνοθέτης και με ενδιαφέρουν ιδιαίτερα τα θέματα που αφορούν τα ανθρώπινα δικαιώματα. Κάποια στιγμή ένας φίλος μού έστειλε μία φωτογραφία που με ξάφνιασε: Μία αφγανή ηθοποιός να παίζει Μολιέρο χωρίς τη μαντίλα της. Δεν μπορούσα να διανοηθώ ότι κάτι τέτοιο θα ήταν ποτέ δυνατό σε μια τόσο συντηρητική κοινωνία. Αμέσως μου γεννήθηκε η επιθυμία να μάθω περισσότερα. Έτσι ανακάλυψα ότι στο πανεπιστήμιο της Καμπούλ υπάρχει Θεατρικό Τμήμα, εντυπωσιάστηκα και επικοινώνησα με τον επικεφαλής του τμήματος, τον καθηγητή Χουσαΐν Ζάντα. Μου μίλησε για τις προσπάθειες που γίνονται προκειμένου να αναβιώσουν οι τέχνες και το θέατρο στο ρημαγμένο από τους πολέμους Αφγανιστάν και με προσκάλεσε να διδάξω στους φοιτητές του Αρχαίο Ελληνικό Δράμα. Έμαθα ότι υπάρχουν 200 φοιτητές, αλλά μόνο 8 φοιτήτριες στο τμήμα. Έτσι γεννήθηκε η ιδέα αυτής της ταινίας.

Έχετε ξαναπάει στο Αφγανιστάν το 2007 για την ταινία , «Καντίρ, ένας Αφγανός Οδυσσέας». Τι έχει αλλάξει από τότε;
Η ζωή στο Αφγανιστάν τα τελευταία 30 χρόνια είναι πολύ δύσκολη. Όμως μετά την πτώση του καθεστώτος των Ταλιμπάν, οι οποίοι είχαν απαγορέψει σχεδόν όλες τις τέχνες, η κατάσταση των καλλιτεχνών ήταν πολύ καλύτερη. Υπήρχε θεατρικό φεστιβάλ, μουσικές εκδηλώσεις, κ.λπ. Όταν πήγα το 2007 ήταν μεν δύσκολα και υπήρχαν και τότε οι βόμβες αυτοκτονίας αλλά εκείνη την εποχή γύρισα όλη τη χώρα. Τώρα η κατάσταση είναι πολύ χειρότερη για τους ξένους αλλά και για τους ίδιους τους Αφγανούς. Τα ταξίδια μέσα στο Αφγανιστάν είναι πολύ δύσκολα πια. Άρχισε πάλι έντονα ο περιορισμός της τέχνης και των γυναικών. Η τέχνη και η πρόοδος φοβίζει τους συντηρητικούς Αφγανούς, θρησκευτικούς ηγέτες και φονταμενταλιστές. Επίσης, οι Ταλιμπάν έχουν φτάσει πάλι έξω από την Καμπούλ και συνεχίζουν με βόμβες αυτοκτονίας και με δολοφονίες.

Πώς είναι για μια γυναίκα από τη Δύση, να κινηματογραφεί στο Αφγανιστάν;
Δεν είναι απλό να γυρίσει κανείς ταινία στο Αφγανιστάν ειδικά αν είναι ξένος, πόσο μάλλον μια γυναίκα. Ακόμα περισσότερο, το να πάει μια ελληνίδα σκηνοθέτης στο Αφγανιστάν χωρίς χρήματα, προϋποθέτει ισχυρή θέληση και διάθεση για περιπέτεια, χωρίς βέβαια ούτε στιγμή να υπάρχει άγνοια του κινδύνου. Κινδυνεύει κανείς απλά και μόνο επειδή είναι ξένος, είτε να τον απαγάγουν για λύτρα είτε να βρίσκεται στο λάθος σημείο και να σκοτωθεί από μια βόμβα. Πάντως εμένα δεν με ενδιαφέρει καθόλου να προκαλώ. Σέβομαι τα ήθη και τα έθιμα του τόπου, εναντιώνομαι μόνο όταν καταπατούνται τα ανθρώπινα δικαιώματα. Κυκλοφορούσα με μαντήλα στο κεφάλι και αν δεν μου έδιναν το χέρι δεν το έδινα ούτε εγώ. Όμως δεν μπορώ να μην υπερασπιστώ μια κοπέλα που θέλει να παίξει στο θέατρο και την κατηγορούν ως πόρνη ή, επειδή έπαιξε ένα ρόλο με ακάλυπτο το κεφάλι της, να απειλούν να την σκοτώσουν.

Νιώσατε κάποιες στιγμές ότι κινδυνεύετε;
Υπήρχαν στιγμές έντονης ανησυχίας. Την εποχή που ήμασταν εκεί είχε βγει στο διαδίκτυο ένα τρέιλερ μιας αμερικάνικης ταινίας που γελοιοποιούσε το Μωάμεθ. Απαράδεκτο και κακοφτιαγμένο βίντεο. Αυτό προκάλεσε συγκεντρώσεις ενάντια στους ξένους και καταλαβαίνετε τι επικίνδυνο ήταν να κρατάς κάμερα εκείνες τις μέρες. Φυσικά υπήρχε ο φόβος να βάλουν βόμβα στο ξενοδοχείο μας γιατί εκεί έμεναν πολλοί δυτικοί (από τις ΜΚΟ και τον ΟΗΕ ).

Στο ντοκιμαντέρ καταγράφετε την κατάσταση του θεάτρου. Γνωρίζετε να μας πείτε για την κατάσταση του κινηματογράφου στο Αφγανιστάν;
Ο κινηματογράφος είναι κυρίως εμπορικός και είναι για εγχώρια κατανάλωση, μόνο για άντρες θεατές. Υπάρχουν, όμως, κάποιοι νέοι σκηνοθέτες που κάνουν πολύ ενδιαφέροντα κινηματογράφο, όμως εξαιτίας της λογοκρισίας συχνά δεν προβάλλεται στο Αφγανιστάν. Είναι ο Siddig Barmak, ο Barmak Akram όπως επίσης και η σκηνοθέτης που μιλάει και στην ταινία μου, η Roya Saddat.

Η ταινία σας θα προβληθεί εκεί;
Θεωρώ ότι είναι πολύ δύσκολο, διότι μπορεί να κινδυνεύσουν οι γυναίκες ηθοποιοί που μιλούν πολύ ανοιχτά στην ταινία μου.

Αντιμετωπίσατε δυσκολίες με την παραγωγή;
Λόγω της οικονομικής κρίσης είχαμε πολλές οικονομικές δυσκολίες. Δεν αρκεί να έχεις μια καλή ιδέα για να κάνεις ένα ντοκιμαντέρ. Αυτό είναι μόνο η αρχή. Η ΕΡΤ, που στήριζε με συμπαραγωγές το ελληνικό ντοκιμαντέρ, έκλεισε και η χρηματοδότηση από το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου έγινε δύσκολη και χρονοβόρα. Έτσι αρχίσαμε να ερευνούμε εναλλακτικούς τρόπους χρηματοδότησης, όπως χορηγίες από ιδρύματα, crowdfunding (χρηματοδότηση από το κοινό), καταφύγαμε ακόμα και στον… παραδοσιακό κουμπαρά!

Μετά την προβολή στις ελληνικές αίθουσες, η ταινία πρόκειται να ταξιδέψει στο εξωτερικό;
Θα επιδιώξουμε να στείλουμε την ταινία σε φεστιβάλ στο εξωτερικό. Έχει ήδη πάει σε αρκετά φεστιβάλ που έχουν θέμα τα ανθρώπινα δικαιώματα. Επίσης, μας ενδιαφέρουν και τα τηλεοπτικά κανάλια. Έχει ήδη προβληθεί στη Σουηδία και ελπίζουμε και σε επόμενες προβολές, είτε στην Ελλάδα είτε στο εξωτερικό.

«Παίζοντας με τη φωτιά»: Σενάριο/σκηνοθεσία: Αννέτα Παπαθανασίου, φωτογραφία: Δημήτρης Κορδέλας, μοντάζ: Χρόνης Θεοχάρης, μουσική: Μαρία Χριστίνα Κριθαρά, δημοσιογραφική παραγωγή και έρευνα: Ιωάννα Μπρατσιάκου, παραγωγοί: Μίκης Μοδιάνος, Φωτεινή Οικονομοπούλου.

Η Εποχή