Η γυναίκα στον κόσμο

της Χριστίνας Κούρκουλα

Από τον 19ο αιώνα όταν οι γυναίκες άρχισαν να διεκδικούν πολιτική κοινωνική και εργασιακή ισονομία με τους άνδρες μέχρι σήμερα, οι γυναίκες στον Δυτικό κόσμο έχουν κάνει τεράστια βήματα σε αυτούς τους τομείς, γεγονός που δεν ισχύει και για τις γυναίκες στον υπόλοιπο πλανήτη.

Η ζοφερή πραγματικότητα για τις γυναίκες του πλανήτη

• 1 δις γυναίκες έναντι 450 εκ. ανδρών ζουν στην απόλυτη φτώχεια

• 540 εκ. γυναίκες και κορίτσια έναντι 280 εκ. ανδρών είναι αναλφάβητες (Τα δύο τρίτα των αναλφάβητων ενηλίκων διεθνώς είναι γυναίκες, πηγή: UNSTATS-United Nations Statistics)

Ακόμη και σήμερα το 70% του πληθυσμού που ζει κάτω από το όριο της φτώχειας είναι γυναίκες, καθώς από το 1,5 δισεκατομμύριο των ανθρώπων που ζουν με λιγότερο από ένα δολάριο την ημέρα, πάνω από το 50% είναι γυναίκες (πηγή: UNFPA-United Nations Population Fund)

Την ίδια στιγμή η συντριπτική πλειοψηφία των αναλφάβητων του παγκόσμιου Νότου είναι γένους θηλυκού, καθώς πολιτισμικές πεποιθήσεις και κοινωνικά πρότυπα επιβάλλουν την κατώτερη θέση των κοριτσιών και των γυναικών στις τοπικές κοινωνίες.

Στον αραβικό-μουσουλμανικό κόσμο οι περισσότερες γυναίκες δεν έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση. Το ποσοστό όσων έχουν τη δυνατότητα ανάγνωσης και γραφής είναι ελάχιστο. Η σεξουαλική τους ζωή ελέγχεται από μια πατριαρχική τάξη και έχουν περιορισμένες δυνατότητες οικονομικής ανεξαρτησίας.

Η φτώχεια και οι πόλεμοι επηρεάζουν τις γυναίκες και τα κορίτσια με διαφορετικό τρόπο σε σύγκριση με τους άντρες: Ενώ οι άνδρες έχουν πολύ μεγαλύτερες πιθανότητες να τραυματιστούν ή να σκοτωθούν σε συρράξεις, στις πολεμικές εχθροπραξίες οι γυναίκες κινδυνεύουν με μαζικούς βιασμούς, ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες & μόλυνση από AIDS, κακοποίηση, άγχος και κατάθλιψη. Ένας μεγάλος αριθμός αυτών των γυναικών πεθαίνουν κατά τη διάρκεια της γέννας λόγω του νεαρού της ηλικίας.

Επίσης, έχει υπολογιστεί ότι οι γυναίκες αποτελούν έως και το 80% των προσφύγων και των εκτοπισμένων πληθυσμών παγκοσμίως, ενώ συνήθως σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης το 70-80% αυτών που χρειάζονται βοήθεια είναι γυναίκες και παιδιά.

Η αναγκαστική μετανάστευση σε πολλές περιπτώσεις πολεμικών συγκρούσεων επιδεινώνει την ευπάθεια των γυναικών.

2

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, κάθε μέρα, τουλάχιστον 6.000 κορίτσια και γυναίκες στον κόσμο υποφέρουν από την ταπείνωση του εξαναγκαστικού ακρωτηριασμού των γεννητικών τους οργάνων (κλειτοριδεκτομή), ενώ οι γυναίκες που βρίσκονται στη ζωή αυτή τη στιγμή και έχουν υποστεί κλειτοριδεκτομή, υπολογίζονται σε εκατόν σαράντα εκατομμύρια.

Ο ακρωτηριασμός των γυναικείων γεννητικών οργάνων αποτελεί μια κατάφωρη παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που έχει ως σκοπό τον έλεγχο των σωμάτων των γυναικών.

Πολλές νέες γυναίκες και μικρά κορίτσια πεθαίνουν από μόλυνση λόγω του ακρωτηριασμού κάτω από συνθήκες που δεν πληρούν τους στοιχειώδεις κανόνες υγιεινής.

Στην Ευρώπη μόνο ζουν περίπου 500.000 γυναίκες και κορίτσια που υποφέρουν από τις διά βίου σωματικές και ψυχολογικές συνέπειες της κλειτοριδεκτομής. Επιπλέον 180.000 κορίτσια και γυναίκες διατρέχουν τον κίνδυνο κάθε χρόνο να υποστούν αυτή την πρακτική.

3

Στις φυσικές καταστροφές οι γυναίκες και τα παιδιά κινδυνεύουν με θάνατο 14 φορές περισσότερο από τους άνδρες, εξαιτίας των διακρίσεων λόγω φύλου που οξύνουν τις συνέπειες της περιβαλλοντικής υποβάθμισης γι αυτές.

Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει τις γυναίκες και τους άνδρες με διαφορετικό τρόπο, μια παράμετρος που πρέπει να λάβουν υπόψη τους οι κυβερνήσεις στη διαμόρφωση πολιτικών αντιμετώπισης των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής.

Σε μια μελέτη ανάλυσης των καταστροφών σε 141 χώρες διαπιστώθηκε ότι, όπου οι γυναίκες είχαν ίσα δικαιώματα, υπήρχε μικρή ή καμία διαφορά στον αριθμό των γυναικών ή των ανδρών που έχασαν τη ζωή τους, αλλά όπου τα δικαιώματα των γυναικών ήταν σε κίνδυνο, η γυναικεία θνησιμότητα ήταν υψηλότερη από εκείνη των ανδρών. Οι ερευνητές αναφέρουν επίσης περιπτώσεις όπου στην προσπάθεια διάσωσης επιζώντων δόθηκε προτεραιότητα στους άνδρες επιζώντες έναντι των γυναικών (Neumayer, E., Plümper, T. (2007) The gendered nature of natural disasters: the impact of catastrophic events on the gender gap in life expectancy, 1981–2002. Annals of the Association of American Geographers).

4

Οι γυναίκες, είτε εργάζονται σε μικρές γεωργικές εκτάσεις με οριακή απόδοση ή ως εργάτριες γης σε φυτείες, είναι πολύ πιθανό να επηρεαστούν από ακραία καιρικά φαινόμενα, από την επέκταση της καλλιέργειας σιτηρών για την παραγωγή βιοκαυσίμων και την εξάντληση του υδροφόρου ορίζοντα από την κατάχρηση της βιομηχανικής δραστηριότητας

• Ενώ το 70% των εργατών γης είναι γυναίκες, μόνο το 2% κατέχει γη (πηγή: UN WOMEN)

• Σε κάποιες χώρες δε, οι γυναίκες παράγουν πάνω από το 60% των τροφίμων (πηγή: FAO – Διεθνής Οργάνωση Τροφίμων και Γεωργίας των Ην.Εθνών)

• Στις φτωχές χώρες του πλανήτη οι γυναίκες και τα παιδιά σπαταλούν 8 τουλάχιστον ώρες την ημέρα για τη συλλογή πόσιμου νερού (πηγή: UN WOMEN)

• Και από 2 ως 9 ώρες καθημερινά για τη συλλογή καύσιμης ύλης και την προετοιμασία των οικογενειακών γευμάτων.

Η κλιματική αλλαγή οξύνει την επισιτιστική κρίση για τις γυναίκες και τις οικογένειές τους. Οι γυναίκες αποτελούν την πλειοψηφία των αγροτών μικρής κλίμακας του κόσμου και παράγουν το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας παραγωγής τροφίμων. Αλλά η αλλαγή του κλίματος έχει κάνει την επισφαλή απασχόληση με τη γεωργία όλο και πιο δύσκολη. Οι πιο συχνές καταστροφές των καλλιεργειών έχουν ως αποτέλεσμα οι γυναίκες να εργάζονται πιο σκληρά και οι οικογένειες τους να τρέφονται λιγότερο.

Οι γυναίκες σε όλο τον πλανήτη και ιδιαίτερα οι γυναίκες στις χώρες του παγκόσμιου Νότου που βιώνουν με βίαιο συχνά τρόπο τις επιπτώσεις από την υπερθέρμανση του πλανήτη, την κλιματική αλλαγή, τις φυσικές καταστροφές και την σταδιακή εξάντληση των φυσικών πόρων λόγω της αλόγιστης κατανάλωσής τους από τον άνθρωπο, συνειδητοποιούν σταδιακά την ανάγκη της προστασίας της φύσης και της επιστροφής σε καταναλωτικά πρότυπα συμβατά και φιλικά προς το περιβάλλον.

4

Πολύ συχνά παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαχείριση, την προστασία και τη χρήση των φυσικών αποθεμάτων, ιδιαίτερα στις φτωχές αγροτικές κοινωνίες όπου έχουν ως πρωταρχική φροντίδα την ευθύνη της παραγωγής της τροφής για την οικογένεια τους και για την τοπική κοινότητα, την εξασφάλιση πόσιμου νερού και την εξεύρεση καύσιμης ύλης.

Γυναίκες όπως η Ινδή ακτιβίστρια Vandana Shiva που αγωνίζεται για τη διάσωση των παραδοσιακών σπόρων και κατά των μεταλλαγμένων, οι νέες αγρότισσες της διεθνούς οργάνωσης Via Campesina και πολλές άλλες επώνυμες κι ανώνυμες γυναίκες σε όλο τον κόσμο υψώνουν το ανάστημά τους απέναντι στη βαρβαρότητα της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης του φυσικού περιβάλλοντος, βαρβαρότητας που έχει συχνά άμεσες επιπτώσεις στις ίδιες, στα παιδιά τους και στις τοπικές κοινωνίες. Οι αγρότισσες και οι εργάτριες γης, οι γυναίκες της υπαίθρου συνεχίζουν να αγωνίζονται για την προστασία της φύσης, τα τρόφιμα και τη διατροφική αυτάρκεια.

Οργανώνονται σε τοπικό, εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο, παίρνουν πρωτοβουλίες, διαμαρτύρονται και αντιστέκονται στην καταστροφή της βιοποικιλότητας των ειδών και των οικοσυστημάτων από πολυεθνικούς γίγαντες που λειτουργούν με μόνο κριτήριο την αύξηση της παραγωγής τους και τη μεγιστοποίηση του κέρδους τους.

Σύμφωνα με τις πατριαρχικές αντιλήψεις του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος η φύση και η γυναίκα αποτελούν οντότητες υποδεέστερες, χειραγωγήσιμες και εκμεταλλεύσιμες. Η καπιταλιστική πατριαρχική θεώρηση του κόσμου αρνείται να εκτιμήσει σωστά τη γυναικεία εργασία και το περιβάλλον. Δεν είναι τυχαίο που στην σημερινή παγκόσμια οικονομική κρίση παρατηρείται αύξηση της βάναυσης κακοποίησης των γυναικών.

Σε πολλά μέρη του κόσμου, ιδιαίτερα σε περιοχές της Ασίας τα κορίτσια θεωρούνται ότι επιβαρύνουν την οικογένεια γι’ αυτό και παρατηρούνται κρούσματα βίαιης διακοπής της κύησης θηλυκών εμβρύων, εγκατάλειψη ή ακόμη και δολοφονίες θηλυκών βρεφών αμέσως μετά τη γέννησή τους.

Η έμφυλη βία αυξάνεται διεθνώς και διευρύνεται με νέες μορφές:

– βία μέσω διαδικτύου,

– ηλεκτρονική παρενόχληση,

– εκφοβισμός,

– επίμονη παρακολούθηση

(Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ)

• Στην Ευρώπη 1 στις 3 γυναίκες έχει υποστεί σωματική ή σεξουαλική βία και πάνω από το 50% των γυναικών έχει πέσει θύμα σεξουαλικής παρενόχλησης κυρίως στο χώρο εργασίας (Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ)

Σύμφωνα με την έρευνα του παραπάνω φορέα, διαπιστώνεται άρνηση των γυναικών να καταγγείλουν περιστατικά βίας εξαιτίας του φόβου για τον αντίκτυπο στο κοινωνικό τους περιβάλλον.

Τα περιστατικά ενδο-οικογενειακής βίας έχουν αυξηθεί σημαντικά διεθνώς, εν μέρει λόγω της οικονομικής κρίσης.

Στην Ελλάδα η γραμμή SOS της ΓΓΙΦ τα 2,5 χρόνια της λειτουργίας της έχει δεχτεί περισσότερες από 12.000 κλήσεις.

Δυστυχώς η πολιτεία αδυνατεί να ανταποκριθεί στα αυξημένα κρούσματα έμφυλης βίας και εμπορίας γυναικών με επαρκείς δομές στήριξης (κατά τόπους συμβουλευτικά κέντρα και ξενώνες φιλοξενίας κακοποιημένων γυναικών) παρά τις εκάστοτε εξαγγελίες των αρμόδιων υπηρεσιακών παραγόντων. Οι ελάχιστες δομές σε λειτουργία αποτελούν πρωτοβουλίες μη κυβερνητικών οργανώσεων με μερική χρηματοδότηση από ευρωπαϊκά προγράμματα, με ότι αυτό μπορεί να συνεπάγεται.

5
• 27 εκ. άνθρωποι κάθε χρόνο, κυρίως γυναίκες και παιδιά γίνονται θύματα εμπορίας (trafficking) διεθνώς

• Ν. 4198/2013 “Πρόληψη και καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων και προστασία των θυμάτων αυτής και άλλες διατάξεις” – εναρμονίζεται η ελληνική νομοθεσία με την Οδηγία 2011/36/ΕΕ για την πρόληψη και την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων και για την προστασία των θυμάτων της

Σύμφωνα με τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας οι γυναίκες και τα κορίτσια αποτελούν το 55% των θυμάτων του σύγχρονου δουλεμπορίου και το 98% των θυμάτων σεξουαλικής εκμετάλλευσης σε παγκόσμια κλίμακα.

Μόνο στη Γερμανία, τα ετήσια έσοδα του trafficking και της πορνείας φτάνουν τα 14,5 δισ. ευρώ. Εκτιμάται ότι 400.000 έως και 1 εκατ. γυναίκες ασκούν εκεί την πορνεία, ενώ το 90% από τις πόρνες προέρχεται από φτωχές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και της Αφρικής. (εφημερίδα των Συντακτών).

Σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά στοιχεία της Διεθνούς Αμνηστίας για την Ελλάδα, μόνο 100 με 200 γυναίκες και παιδιά αναγνωρίζονται κάθε χρόνο ως θύματα εμπορίας. Η χώρα μας αποτελεί και χώρα προορισμού και χώρα μετάβασης για γυναίκες και παιδιά-θύματα.

Τα αυξανόμενα επίπεδα φτώχειας στις τρίτες χώρες αλλά και η μείωση των κρατικών κονδυλίων για κοινωνικές δαπάνες στις χώρες προέλευσης των παιδιών δημιουργούν ευνοϊκότερες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη της εμπορίας, αφού τα παιδιά αναγκάζονται να αναζητήσουν εναλλακτικές λύσεις διαβίωσης και τελικά παγιδεύονται στην παράνομη και επικίνδυνη μετανάστευση.

Ως πάροχοι φροντίδας οι γυναίκες συχνά επιβαρύνονται με την φροντίδα των μικρών παιδιών, των ασθενών και των ηλικιωμένων ενώ παράλληλα δεν έχουν πρόσβαση σε υπηρεσίες ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης.

Δυστυχώς στη σημερινή συγκυρία της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης που επιβάλλει την συρρίκνωση ή και την κατάρρευση του κοινωνικού κράτους στις κοινωνίες του δυτικού κόσμου, οι γυναίκες βιώνουν ένα αξιακό πισωγύρισμα που επιτρέπει την αποδοχή ξεπερασμένων προτύπων συμπεριφοράς στις σχέσεις ανδρών – γυναικών και την όξυνση των ανισοτήτων σε όλες τις εκφάνσεις της δημόσιας ζωής.

Το καπιταλιστικό σύστημα αναδιπλώνεται και χρησιμοποιεί τις πατριαρχικές αντιλήψεις για να επιστρέψει σε πρότυπα συντηρητικά που επιτρέπουν την συνέχισή του. Έτσι η γυναίκα υποχρεώνεται να γυρίσει στα παραδοσιακά της καθήκοντα και να αναπληρώσει το κράτος πρόνοιας στην φροντίδα των παιδιών, των ηλικιωμένων και των ασθενών μελών της οικογένειάς της ή του κοινωνικού της περίγυρου.

Σε παγκόσμια κλίμακα:

• οι γυναίκες ξοδεύουν το διπλάσιο ή περισσότερο χρόνο από τους άνδρες σε μη αμειβόμενη εργασία.

• οι γυναίκες κερδίζουν κατά μέσο όρο τα δύο τρίτα των αποδοχών των ανδρών.

• αποτελούν την πλειοψηφία των εργαζομένων με μερική απασχόληση – μεταξύ 60% και 90%.

• Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το 83% των εργαζομένων με μερική απασχόληση είναι γυναίκες.

• Στην Ελλάδα οι γυναίκες 30 έως 50 ετών αύξησαν σε πολύ μεγάλο βαθμό τη συμμετοχή τους στο εργατικό δυναμικό, την ίδια στιγμή που οι γυναίκες πάνω από τα 50 ωθούνταν στην πρόωρη συνταξιοδότηση και αποχώρηση από την αγορά εργασίας (Μαρία Καραμεσίνη)

“Αυτή η τεράστια κινητοποίηση των γυναικών προς αναζήτηση αμειβόμενης εργασίας – που δείχνει ότι οι γυναίκες αρνούνται να παίξουν ρόλο εφεδρικού στρατού εργασίας για το σύστημα – σημειώνεται τη στιγμή που η κρίση και οι ασκούμενες υφεσιακές πολιτικές έχουν επιφέρει δραματική συρρίκνωση της γυναικείας απασχόλησης (19% μείωση μεταξύ 2008 και 2013), αντιστρέφοντας πλήρως την ανοδική τάση των προηγούμενων δεκαετιών, και έχουν μειώσει το ποσοστό απασχόλησης των γυναικών20-64 ετών κατά δέκα ποσοστιαίες μονάδες, επαναφέροντάς το στο επίπεδο του 1998. Οι γυναίκες δεν αποθαρρύνονται από τις απολύσεις, την μείωση των ευκαιριών απασχόλησης και την εκτίναξη του γυναικείου ποσοστού ανεργίας (έφτασε 32% τον Νοέμβριο του 2013 από 12% τον Νοέμβριο του 2008). Διεκδικούν επίμονα το δικαίωμα στην αμειβόμενη εργασία… Οι πολιτικές λιτότητας και εσωτερικής υποτίμησης πλήττουν το ίδιο άνδρες και γυναίκες, με τη διαφορά ότι οι γυναίκες στο σημείο αφετηρίας βρίσκονταν σε χειρότερη θέση από τους άνδρες στην αγορά εργασίας, όπως και σήμερα. Έτσι οι ανισότητες φύλου στην απασχόληση και την ανεργία παραμένουν” [Μαρία Καραμεσίνη, Φύλο Συκής,3/2014,].

Όσον αφορά τα εργασιακά δικαιώματα, η συντριπτική πλειονότητα των παραβιάσεων της νομοθεσίας αφορούν τη μητρότητα. Αφορούν απολύσεις εγκύων ή μητέρων κατά τη διάρκεια προστασίας της μητρότητας, τον εξαναγκασμό εγκύων σε παραίτηση, τη βλαπτική μεταβολή των όρων εργασίας σε προστατευόμενες μητέρες ή κατά την επάνοδο στην εργασία, τη μη χορήγηση της ειδικής παροχής προστασίας της μητρότητας κλπ.

Οι γυναίκες συνεχίζουν τον παγκόσμιο αγώνα τους για ανεξαρτησία, ισότητα και κοινωνική δικαιοσύνη ανάμεσα στα φύλα. Παλεύουν με πείσμα, επιμονή και εγκαρτέρηση, ακόμα κι όταν ματώνουν, για τη βελτίωση των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτισμικών δικαιωμάτων τους, για το δικαίωμά τους στην μόρφωση, την εργασία, την ιατρική μέριμνα, διεκδικώντας:

Ισότητα και ισονομία μεταξύ των φύλων

• Καταπολέμηση της δημόσιας και ενδο-οικογενειακής βίας εναντίον τους

• Καταπολέμηση του σεξουαλικού και εργασιακού trafficking

• Αυτοδιάθεση του γυναικείου σώματος και αναγνώριση των αναπαραγωγικών δικαιωμάτων τους — αντισύλληψη / άμβλωση / δωρεάν τοκετό

• Δωρεάν υγειονομική περίθαλψη για τις ίδιες και τα μέλη της οικογένειάς τους

• Κοινωνική χειραφέτηση και κοινωνική δικαιοσύνη

• Ισότιμη συμμετοχή των γυναικών και εκπροσώπησή τους σε όλους τους τομείς

• Ελεύθερη πρόσβαση των γυναικών στα κέντρα λήψης των αποφάσεων.

Χριστίνα Κούρκουλα