Στη Λιβερία, τη Γουϊνέα και τη Σιέρρα Λεόνε οι γυναίκες εξακολουθούν να μολύνονται και να πεθαίνουν από τον Έμπολα σε καταστροφικά υψηλούς αριθμούς. Οι αιτίες είναι σε μεγάλο βαθμό γνωστές και είναι οι ρόλοι των φύλων. Οι αντιλήψεις και πρακτικές σχετικά με τα φύλα βρίσκονται στη βάση της εξήγησης. Η έκπληξη είναι ότι αυτές δεν είναι και τόσο διαφορετικές από τις αντίστοιχες στη «Δύση».
Αν και οι δυναμικές των φύλων εξακολουθούν να καθιστούν τις γυναίκες και τα παιδιά θύματα της επιδημίας, η πραγματικότητα είναι ότι η ανταπόκριση στην καταστροφή δεν είναι αρκετή ή αποτελεσματική. Δεν αποτελεί έκπληξη ότι αυτό δεν τονίζει μόνο την αδιαφορία για την ισότητα των φύλων στον τομέα της αντιμετώπισης του Έμπολα από τη δημόσια υγεία. Δίνει και ενδείξεις για τον τρόπο με τον οποίο οι θεσμοί –αδιαφορώντας για το φύλο- διαιωνίζουν τον κύκλο της ανισότητας με ατιμωρησία.
Ο Έμπολα δεν πλήττει επιλεκτικά τις γυναίκες. Εξαπλώνεται με την άμεση επαφή με μολυσμένα σωματικά υγρά και εκκρίσεις. Ωστόσο, πλήττει όντως τους πιο ευάλωτους στην έκθεση και στις οδούς μετάδοσής του. Άρα η ερώτηση πρέπει να είναι: γιατί όλο και περισσότερες γυναίκες και όχι άντρες βρίσκονται στο έλεος του Έμπολα;
Για να το πούμε απλά, οι ρόλοι των φύλων, οι ευθύνες και οι πρακτικές θέτουν τις γυναίκες και τα κορίτσια κατευθείαν στη μέση της φριχτής διαδρομής του Έμπολα. Υπάρχουν τρεις βασικοί λόγοι και δυστυχώς, δεν είναι και τόσο μακρινοί από όσα ισχύουν για τις γυναίκες στην Αυστραλία. Η εργασία στην υγειονομική περίθαλψη γίνεται κυρίως από γυναίκες: γυναίκες κατέχουν τις περισσότερες θέσεις εργασίας στην υγεία. Τις περισσότερες φορές βρίσκονται γυναίκες στην πρώτη γραμμή της πρόληψης και του ελέγχου του Έμπολα. Οι γυναίκες στον τομέα της υγείας επίσης έχουν συνήθως πιο «χαμηλόβαθμες» θέσεις στο σύστημα (νοσοκόμες, μαμές, εργαζόμενες στη πρόνοια). Έτσι έχουν λιγότερα εφόδια, εκπαίδευση και αμοιβή, έχουν μικρότερη δυνατότητα να λάβουν μέσα προστασίας αν υποπτευτούν τον Έμπολα και έχουν σε μικρότερο βαθμό τον έλεγχο της εφαρμογής των πρωτοκόλλων ασφάλειας και συμμόρφωσης. Επιπλέον, ενώ εργάζονται εντατικά και με εκτεταμένα ωράρια, αναμένεται από αυτές να αναλάβουν και τη φροντίδα των παιδιών, του σπιτιού και των συγγενών.
Οι γυναίκες και τα κορίτσια είναι υπεύθυνες για τις μη-επαγγελματικές υπηρεσίες πρόνοιας, το νοικοκυριό και όλες τις δουλειές του σπιτιού –όπως η φροντίδα των παιδιών, το καθάρισμα, το πλύσιμο, το μαγείρεμα (σας θυμίζει κάτι;). Στην εποχή του Έμπολα, η φροντίδα άρρωστων συγγενών και η καθαριότητα και απολύμανση του σπιτιού θέτει τις γυναίκες και τα κορίτσια σε μεγαλύτερο κίνδυνο σε άμεση επαφή με μολυσμένα σωματικά υγρά εκκρίσεις. Συχνά οι γυναίκες εξακολουθούν να φροντίζουν τους αρρώστους και το νοικοκυριό αφότου έχουν αρρωστήσει οι ίδιες. Κατά την έξαρση του 2003, οι κοινωνικές ευθύνες των γυναικών ως «υπεύθυνων φροντίδας» έγιναν αντικείμενο εκμετάλλευσης επίτηδες, για να προστατευτούν οι άντρες από την αρρώστια.
Οι γυναίκες και τα κορίτσια βρίσκουν περισσότερα εμπόδια στο να ζητήσουν υγειονομική περίθαλψη και να έχουν πρόσβαση σε αυτή. Τέτοια εμπόδια είναι: μικρότερη προθυμία να ξοδευτούν χρήματα για την υγεία μιας γυναίκας ή ενός κοριτσιού, η εκπαίδευση και τα μέσα, αφού πρέπει να περιμένουν έναν ανώτερο (συνήθως άντρα) να επιτρέψει ή να χρηματοδοτήσει την περίθαλψή τους και η γενικότερη υποδεέστερη οικονομική και κοινωνική τους θέση καθιστά τις γυναίκες και τα κορίτσια σωματικά και οικονομικά αδύναμες σε καιρό έξαρσης μολυσματικών ασθενειών. Αυτό έχει σοβαρές επιπτώσεις στη δυνατότητά τους να έχουν πρόσβαση στην περίθαλψη και συνεπώς καθυστερεί ή εμποδίζει την έγκαιρη διάγνωση, θεραπεία και παρακολούθηση. Όλοι αυτοί οι παράγοντες αυξάνουν τον κίνδυνο μόλυνσης και μετάδοσης και έχουν είδραση στην πορεία και τις συνέπειες του Έμπολα.
Με αυτά τα δεδομένα, πρέπει να ενσωματωθούν στρατηγικά μέτρα σχετικά με το φύλο σε όλα τα επίπεδα της υπάρχουσας στρατηγικής αντιμετώπισης. Οι αποφάσεις πρέπει να λαμβάνουν υπόψη, να αποφεύγουν και να προλαμβάνουν την επικίνδυνη έκθεση και τις συνήθεις συμπεριφορές που οδηγούν σε μετάδοση της ασθένειας, οι οποίες σχετίζονται με το φύλο. Αυτό θα διευκόλυνε το σχεδιασμό πιο έξυπνων, δίκαιων και ρεαλιστικών προγραμμάτων.
Υπερβολικά συχνά η διάσταση του φύλου αγνοείται και οι γυναίκες και τα κορίτσια εξακολουθούν να τοποθετούνται χωρίς σκέψη στις πιο επικίνδυνες θέσεις. Στην Αυστραλία η απουσία γυναικών στο κοινοβούλιο σημαίνει αδιαφορία για τη σημασία της φωνής των γυναικών, ενώ οι εργαζόμενες στην περίθαλψη συνεχίζουν να εκπροσωπούνται ανεπαρκώς, να υποτιμάται η αξία τους και να αναλαμβάνουν υπερβολικό φόρτο εργασίας.
Στη δυτική Αφρική, οι πρακτικές που αγνοούν το φύλο διαιωνίζουν επίσης τις ίδιες ανισότητες αλλά σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα. Οι γυναίκες πεθαίνουν σε δυσανάλογα ποσοστά από τον Έμπολα, μόνο και μόνο επειδή γεννήθηκαν γυναίκες.
Μετάφραση: Ματίνα Καραγιαννίδου-Σταμπουλή