Σώματα φτιαγμένα από πηλό: Μια συζήτηση για τα σώματα και τη βιοπολιτική εξουσία

Μια συζήτηση για τα σώματα και τη βιοπολιτική εξουσία

Εργαστηριο που οργάνωσε η Ομάδα Φεμινιστικών και ΛΟΑΔΚΙ διεκδικήσεων της νεολαίας ΣΥΡΙΖΑ στο πλαίσιο του 3ου φεστιβάλ στις 2/9/2014

Ομιλία της Αφροδίτης Σταμπουλή

Η ερώτηση «Τι είναι, αγόρι ή κορίτσι;» ακούγεται σε κάθε τοκετό και η απάντηση σχεδόν ποτέ δεν είναι «Δεν ξέρουμε, θα μας πει το ίδιο όταν μεγαλώσει». Το βιολογικό φύλο του νεογνού διακρίνεται άμεσα και από αυτό προσδιορίζεται αυτόματα το κοινωνικό του φύλο, θηλυκό ή αρσενικό. Η απάντηση λοιπόν δίνεται άμεσα και το πολύ-πολύ να συνοδεύεται με κάποιο σχόλιο για την επαλήθευση ή όχι του υπερηχογραφικού προσδιορισμού του φύλου που προηγήθηκε, σε κείνο βέβαια το κομμάτι του κόσμου στο οποίο γίνεται τέτοιος προσδιορισμός. Από την επόμενη στιγμή το νεογνό έρχεται αντιμέτωπο με τη διάκριση των φύλων που αποσκοπεί στο να εγχαράξει, χρησιμοποιώντας το ίδιο του το σώμα ρόλους και στερεότυπα, τα οποία ωθούν το θηλυκό παιδί, το κορίτσι, στην υποταγή, στην εμπέδωση της ανισότητας στις έμφυλες σχέσεις, στη διαιώνιση αυτού που λέμε πατριαρχία. Ακόμη και αν ρεύματα και κινήσεις αμφισβήτησης της εκάστοτε κρατούσας παιδαγωγικής και ιατρικής έχουν απαλλάξει τα μωρά όλων των φύλων από το φάσκιωμα και τα κορίτσια από την αυξημένη επίπτωση συγγενούς εξαρθρήματος του ισχίου, οι διαφορές στο ντύσιμο του κοριτσιού και του αγοριού ξεκινούν όσο το δυνατόν νωρίτερα, όχι μόνο με την παραδοσιακή διαφοροποίηση των χρωμάτων και σε μερικές περιπτώσεις των ενδυμάτων (πάντα πιο άβολα και ανασφαλή για τα κορίτσια), αλλά και με μια σειρά εξαρτήματα (κορδέλες, τσιμπιδάκια, ακόμα και σκουλαρίκια που προϋποθέτουν τρύπημα αυτιών) που εκπέμπουν πάντα το ίδιο μήνυμα, χαραγμένο πάνω στο ίδιο του το σώμα: Το κορίτσι είναι μια «κουκλίτσα» με την οποία παίζουν όλοι, γονείς και συγγενείς, πράγμα που δε συμβαίνει με το αγόρι: Αυτό είναι ένα «παιδί» που απλώς πρέπει να μεγαλώσει. Η πειθάρχηση του νεογνού μέσω της ζυγισμένης τεχνητής διατροφής σε προκαθορισμένες ώρες έχει απορριφθεί, όχι μόνο από τη σύγχρονη παιδιατρική αλλά και από το φεμινιστικό κίνημα της δεκαετίας του ’70 που διεκδίκησε τη γαλουχία ως μέρος του δικαιώματος των γυναικών στην απόλαυση του σώματός τους, όμως, οι μελέτες της εποχής που διαπίστωναν μεγαλύτερη προθυμία των μητέρων να θηλάσουν τα αγόρια τους επί περισσότερη ώρα την ημέρα με μεγαλύτερα διαλείμματα και μέχρι μεγαλύτερη ηλικία δεν έχει ανατραπεί ακόμη, όπως δεν έχει ανατραπεί και η συσχέτιση αυτής της αρνητικής αντιμετώπισης της θεμελιώδους ανάγκης αλλά και απόλαυσης του βρέφους, που αποτελεί η διατροφή του με τα αυξημένα ποσοστά διαταραχών διατροφής στα κορίτσια. Η πειθάρχηση έχει παρενέργειες, όμως αυτό δεν αποτελεί λόγο κατάργησής της.

Η διάκριση των παιχνιδιών – αντικειμένων και δραστηριοτήτων – σε αυτά «για κορίτσια», συχνά λιγότερο έξυπνα και ενδιαφέροντα, και σχεδόν πάντα με λιγότερη σωματική προσπάθεια από ό,τι εκείνα «για αγόρια» εμπεδώνει την αίσθηση αδυναμίας ενώ συγχρόνως προκαλεί την πραγμάτωσή της με το μπλοκάρισμα της κινητικότητας και αποτελεί ιδανική προετοιμασία για τη διάκριση των μελλοντικών ενασχολήσεων και επαγγελμάτων σε «ανδρικά» και «γυναικεία» με ανάλογα χαρακτηριστικά. Ακολουθεί η διάκριση των αμοιβών με προφανείς επωφελούμενους αλλά και η “γυάλινη οροφή”, που παραμένει, πέρα από κάθε λογική, αδιαπέραστη.

Το πεδίο όμως στο οποίο η διάκριση σφραγίζει τα σώματα παιδιών και εφήβων και καθορίζει την ενήλικη ζωή τους είναι αυτό της σεξουαλικότητας. Είναι κοινός τόπος το πόσο πιο απαγορευμένη θεωρείται η απόλαυση από το άγγιγμα του φύλου του σε ένα κοριτσάκι παρά σε ένα αγοράκι και υπάρχουν κοινωνίες στις οποίες η απαγόρευση αυτή υλοποιείται αμετάκλητα με τον ακρωτηριασμό των γυναικείων εξωτερικών γεννητικών οργάνων. Ακόμη και σε κοινωνίες όπου το φεμινιστικό κίνημα έχει κατορθώσει να κάνει αποδεκτή τη γυναικεία σεξουαλικότητα, δεν έχουν εκλείψει οι θύλακες που επιδιώκουν να την καθυποτάξουν εκ των προτέρων με πρώιμους ή και καταναγκαστικούς γάμους, φαινόμενο κυρίαρχο στο μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη. Παρ’ όλο που η αποσύνδεση της γυναικείας σεξουαλικής δραστηριότητας από την αναπαραγωγή έχει γίνει εφικτή εδώ και πολλές δεκαετίες και η εφαρμογή της αποτελεί μόνιμη διεκδίκηση του φεμινιστικού κινήματος, η διάδοσή της δεν παύει να συναντά κάθε είδους προσκόμματα, από την ελλειπή η και στρεβλή πληροφόρηση, τις θρησκευτικές πεποιθήσεις και τα ιδεολογήματα περί δημογραφικού μέχρι την αποστέρηση αναγκαίων οικονομικών μέσων, με αποτελέσματα ανεξίτηλα στα σώματα και στις ζωές των γυναικών. Αλλά και η μητρότητα, αντί να αφήνεται να βιωθεί ως η κατ’ επιλογή πραγμάτωση μιας πλευράς της γυναικείας σεξουαλικότητας, μετατρέπεται σε ιατρικά ελεγχόμενη διαδικασία που προσαρμόζεται σε όλο και αυστηρότερες νόρμες και θεωρείται μια επιβεβλημένη ιδιότητα, που η απουσία της αποτελεί στίγμα και η επίτευξή της αξίζει κάθε μορφής παρέμβαση στο γυναικείο σώμα. Παράλληλα οι απαιτήσεις φροντίδας που προκύπτουν, αντί να κατανεμηθούν ισότιμα στα πλαίσια μιας αμφοτερόπλευρης βίωσης της γονεϊκότητας, χρησιμοποιούνται σαν ακλόνητο επιχείρημα υπέρ της παραίτησης των γυναικών από τη δημόσια σφαίρα και αλλοτριώνουν τον ιδιωτικό τους χρόνο, πιθανόν για πάντα. Ως άλλη όψη του ίδιου νομίσματος, η εμπορευματοποίηση του γυναικείου σώματος το αντικειμενοποιεί, όχι μόνο συμβολικά στη διαφήμιση και την πορνογραφία αλλά και εντελώς πραγματικά στην πορνεία. Η άμεση σωματική έμφυλη βία, είτε ως ενδοοικογενειακή βία, είτε ως σεξουαλική παρενόχληση στο χώρο της εργασίας, είτε ως βιασμός ή trafficking, αλλά και ως κρατική βία που στοχεύει με ιδιαίτερη αγριότητα γυναίκες που αντιστέκονται και διεκδικούν ξεπερνώντας τα στερεότυπα των φύλων, ολοκληρώνει το πλαίσιο της καθυπόταξης του γυναικείου σώματος και αποτελεί την ακραία έκφανση των πατριαρχικών σχέσεων εξουσίας. Τα σεξιστικά σχόλια σε βάρος γυναικών μελών του κοινοβουλίου (για τις οποίες παρεμπιπτόντως ακόμη δεν έχει βρεθεί κοινά αποδεκτός όρος που να δηλώνει την ιδιότητά τους χωρίς να αποκρύπτει το φύλο τους), τα οποία συνήθως αφορούν την εμφάνισή τους, άρα έμμεσα το σώμα τους, αποτελούν τη λάιτ λεκτική εκδοχή της ίδιας βίας, στα πλαίσια που ορίζονται ως επιτρεπτά στο συγκεκριμένο περιβάλλον και υπηρετούν τον ίδιο σκοπό.

Οι σχέσεις αλληλοτροφοδότησης της πατριαρχίας με τον καπιταλισμό γίνονται ορατές σε κάθε βήμα, τόσο εντονότερα όσο αγριότερη είναι η μορφή με την οποία αυτός κυριαρχεί. Κάθε μορφή εκμετάλλευσης του γυναικείου σώματος, από την καταναγκαστική εκπόρνευση γυναικών θυμάτων ιμπεριαλιστικών πολέμων ή οικονομικής απομύζησης ολόκληρων χωρών μέχρι τη χρήση του ως φθηνού αναλώσιμου εργατικού δυναμικού σε κακοπληρωμένες και επισφαλείς εργασίες, από την επιβολή του ρόλου αναπαραγωγικής μηχανής με παράλληλη ελαχιστοποίηση του κόστους όποιων αναγκαίων παροχών μέχρι την απόσπαση ατέρμονων απλήρωτων υπηρεσιών φροντίδας, από την κουλτούρα της βίας και του βιασμού μέχρι τα καταναλωτικά πρότυπα μιας θηλυκότητας που προσφέρεται προς χρήση αντί να υπάρχει για τον εαυτό της, τη βλέπουμε να κλιμακώνεται ανάλογα με την ένταση της καπιταλιστικής επίθεσης. Έτσι, η μείωση της γυναικείας απασχόλησης, οι περικοπές στην παροχή φροντίδας από επαγγελματίες, η εξαφάνιση της σεξουαλικής αγωγής από τα σχολεία, ο αποκλεισμός του αντισυλληπτικού χαπιού από τη λίστα των συνταγογραφούμενων, η στέρηση της δυνατότητας για δωρεάν τεστ Παπανικολάου πριν τα 21, η αύξηση του κόστους του τοκετού, η άρνηση στην πράξη της αναγνώρισης θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας, η εμμονική προβολή ανορεκτικών μοντέλων ή ειδώλων υποκουλτούρας, ο ξυλοδαρμός καθαριστριών στο Σύνταγμα και διαδηλωτριών στις Σκουριές εντάσσονται στο ίδιο πλαίσιο έντασης της εκμετάλλευσης που προϋποθέτει την ένταση της καταστολής του γυναικείου σώματος. Η απόπειρα απαγόρευσης της εθελούσιας διακοπής κύησης στη Ισπανία του χρέους και της φουσκας των ακινήτων είναι μια ακόμη ψηφίδα στο ίδιο παγκόσμιο μωσαϊκό και το οικτρό αποτέλεσμα που επέφερε στον εμπνευστή της χάρη στη πανευρωπαϊκή γυναικεία κινητοποίηση είναι μια ακόμα παρακαταθήκη νικηφόρας εμπειρίας άμεσα αξιοποιήσιμης.

Η απόκρουση της επίθεσης αποδεικνύεται απόλυτα αναγκαία, αλλά και εφικτή, για να ξανακερδηθεί το χαμένο έδαφος, για να ξανανοίξουν οι ορίζοντες της κατάκτησης μιας αξιοβίωτης ζωής για το γυναικείο σώμα.

Ένα Σχέδιο Δράσης για την Ισότητα των Φύλων που θα καταπολεμά τις ανισότητες στην εργασία, θα διασφαλίζει τα δικαιώματα που αφορούν τη μητρότητα σε κάθε μορφής εργασιακή σχέση, θα προβλέπει θετικές δράσεις για την αύξηση της γυναικείας απασχόλησης, θα παρέχει επαγγελματική φροντίδα σε παιδιά και ηλικιωμένους, θα καλύπτει κάθε σχετιζόμενη με το φύλο παροχή υγείας με σαφή προσανατολισμό την υπεράσπιση των σεξουαλικών και αναπαραγωγικών δικαιωμάτων, θα προστατεύει τα θύματα έμφυλης βίας στην οικογένεια, στην εργασία, στην κοινωνία και θα ευαισθητοποιεί σχετικά δημόσιους λειτουργούς και ΜΜΕ, θα ανατρέψει ενεργά τα σεξιστικά πρότυπα στην εκπαίδευση, είναι ένα στοίχημα που μια κυβέρνηση της Αριστεράς, μια κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ οφείλει και μπορεί να κερδίσει.

Η αμφισβήτηση, όμως, των έμφυλων ιεραρχιών σε κάθε έκφανση της δημόσιας και της ιδιωτικής ζωής, ακόμη και στο ίδιο μας το κόμμα, η αναγνώριση, η κριτική και η απόρριψη κάθε ανοιχτής ή συγκαλυμμένης επιλογής, κάθε εμφανούς ή αδιόρατης κίνησης, κάθε σαφούς ή αμφίσημης έκφρασης που απροκάλυπτα ή υπόγεια καλλιεργεί την ανισότητα, είναι έργο ενός φεμινιστικού κινήματος, που μόνο η νέα γενιά μπορεί να συνεχίσει, αξιοποιώντας τη συσσωρευμένη εμπειρία και διεκδικώντας το μέλλον που της αξίζει.

Υ.Γ. Ενώ ένα τελευταίο “χτένισμα” του κειμένου καθυστέρησε τη δημοσίευσή του αρκετά ώστε να ατονήσει κάπως το ενδιαφέρον γι΄αυτό, η Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων το ξανακάνει επίκαιρο με το αδιανόητο “δημοψήφισμα” στο οποίο θέτει την απόφαση της Apple και της Facebook να χρηματοδοτούν την κρυοσυντήρηση ωαρίων των εργαζομένων τους για να “αφοσιωθούν στην καριέρα τους χωρίς να θυσιάσουν τη μητρότητα”. (Βλ. Ανακοίνωση Τμήματος Φεμινιστικής Πολιτικής/φύλου του ΣΥΡΙΖΑ, δημοσιευμένη στο Μωβ στις 23/10/2014).

Εχουμε, λοιπόν, συγκεντρωμένα: ακραία εργασιακή εκμετάλλευση του γυναικείου σώματος και πνεύματος, πειθάρχηση της αναπαραγωγικής του λειτουργίας με υπόβαθρο την απόλυτη απουσία προστασίας της μητρότητας στην εργατική νομοθεσία της χώρας εφαρμογής του μέτρου, έντεχνη προώθηση του μοντέλου εκεί όπου υπάρχει τέτοια προστασία ώστε κατ’ αρχή να μετρηθούν οι αντιδράσεις, με πρωτοβουλία του κρατικού φορέα του προορισμένου θεσμικά να στηρίζει την προστασία αυτή, άρα και καταλληλότερου για να την αποδομήσει. Η δική μας απάντηση;

Αφροδίτη Σταμπουλή