της Άννας Κωστούλα
Ακολούθησα το καραβάνι από την πρώτη μέρα (7 Μάρτη) ως τις 13 Μάρτη. Η επίσημη έναρξη έγινε στις 7 Μάρτη. Όμως το ταξίδι μας είχε αρχίσει στις 3 Μάρτη. Φύγαμε με αεροπλάνο 10 το βράδυ από Θεσσαλονίκη για Κωνσταντινούπολη και περάσαμε όλη τη νύχτα στο αεροδρόμιο.
Η 1η μέρα σε τουρκικό έδαφος μας βρίσκει κουρασμένες από την αϋπνία να παρακολουθούμε την ανατολή του ήλιου από μια αίθουσα αναμονής του αεροδρομίου της Κωνσταντινούπολης με προορισμό την πόλη Mardin, μια πόλη στο τουρκικό κομμάτι του Κουρδιστάν ή στο Βόρειο Κουρδιστάν όπως επιμένει να λέει ένας φίλος Κούρδος που ζει στη Θεσσαλονίκη. Στους γυάλινους τοίχους που μας περιέβαλαν αναδύονταν η Πόλη. Οι αλλαγές στο πρωινό φως την έκαναν να φαίνεται μαγική.
Το αεροδρόμιο στο οποίο προσγειωθήκαμε έμοιαζε με πρακτορείο του ΚΤΕΛ μιας επαρχιακής πόλης στη μέση μιας πεδιάδας και στο βάθος μια σειρά λόφων. Η πόλη ήταν στους λόφους, σε ένα υψίπεδο.
Η υποδοχή
Μας μετέφεραν με αυτοκίνητα του Δήμου στο Δημαρχείο. Το Δημαρχείο ήταν το σημείο αναφοράς. Η λέξη Municipality αναφέρονταν τακτικά. Ο Δήμος παρείχε και χώρο φιλοξενίας σε έναν ξενώνα έξω από την πόλη, ένα κτήριο που έμοιαζε να ήταν κάποια παλιά έπαυλη.
Μια ομάδα εθελοντριών ανέλαβε την ξενάγησή μας στην παλιά πόλη. Οι εθελόντριες ήσαν νέες κοπέλες από ομάδα γυναικών που είχε οργανώσει ο Δήμος ο οποίος βέβαια ελέγχεται από το Κουρδικό Κόμμα. Οι κοπέλες μας δίνουν από ένα πακέτο προκηρύξεων που μάλλον ανακοίνωναν την εμφάνιση της Παγκόσμιας Πορείας Γυναικών και την πορεία την Ημέρα της Γυναίκας στις 8 του Μάρτη. Κάτι που ήταν ήδη γνωστό γιατί υπήρχαν παντού μεγάλα πανώ. Περπατάνε μαζί μας στην αγορά της παλιάς πόλης και μας ενθαρρύνουν να μοιράσουμε τις προκηρύξεις. Πρόσεξα πως ο κόσμος ήταν προσεκτικός και υπάκουος και ευγενικός. Οι κοπέλες εξηγούσαν ποιες είμαστε και αν έχουν ακούσει για την πορεία. Δεν θάλεγα όμως πως ήταν ενθουσιασμένος. Οι εθελόντριες, νεαρές κοπέλες έδειχναν ενθουσιασμό. Σε ανάλογη κατάσταση στην Ελλάδα κάποιος θα έκανε κάποιο αστείο, θα εξέφραζε περιπαίζοντας την διαφωνία του ή την αμηχανία του. Εδώ ήσαν όλοι προσεκτικοί. Αισθανόμουν μια περίεργη σιωπή.
Το σίγουρο ήταν πως το κόμμα έδινε μεγάλη έμφαση σε αυτό και μια και το κόμμα το προωθούσε οι κάτοικοι το δέχονταν και το στήριζαν. Σε τέτοιες περιπτώσεις δεν ακούει κανείς τους διαφωνούντες.
Τις μέρες που μείναμε στη Mardin και μετά στις 7 με 8 του Μάρτη που πήγαμε στο Nusaybin, μας συνόδευε η Μπαρίν, μια νέα κοπέλα. Ήταν η ξεναγός μας, ήταν, όπως έλεγε η ίδια, υπεύθυνη για μας. Η Μπαρίν είχε μεγαλώσει στο Βέλγιο, είχε σπουδάσει Νομική και είχε στόχο να μελετήσει το νομικό πλαίσιο που χρησιμοποίησε το Τουρκικό κράτος για τις πολιτικές δίκες που αφορούσαν Κούρδους πριν 30 χρόνια. Ο πατέρας της ήταν μια τέτοια περίπτωση. Ήξερε Τουρκικά αλλά δεν μιλούσε κουρδικά.
Η δεύτερη ημέρα
Ξεκινάει πάλι με τη συγκέντρωση όλων μας στο Δημαρχείο. Εμφανίζονται και ομάδες γυναικών άλλων εθνικοτήτων.
Το Δημαρχείο πρόσφερε μια εκδρομή σε αρχαιότητες της γύρω περιοχής. Εμείς (μια ομάδα 6 γυναικών από Ελλάδα) αποφασίσαμε να πάμε σε ένα καταυλισμό Κούρδων προσφύγων από τη Συρία. Από λάθος του οδηγού βρισκόμαστε σε ένα καταυλισμό Γεζίντων Κούρδων. Οι Γεζίντες είναι οπαδοί μιας απόχρωσης του Ζωροαστρισμού.
Ο καταυλισμός είναι στημένος σε ένα πάρκο αναψυχής όπου έχουν στηθεί σκηνές. Καμία σχέση με την Αμυγδαλέζα τη δικιά μας. Από συζήτηση με κάποιους που δεν ξέρανε καλά αγγλικά, κατάλαβα πως τρόφιμα τους παρέχονται από τη διοίκηση της περιοχής που σημαίνει ότι είναι από το Κουρδικό Κόμμα.
Παρατηρώ τα παιδιά, τους εφήβους και κάποιους γέρους που έχουν βγει να περπατήσουν. Φαίνεται πως ο χώρος τους δίνει την δυνατότητα κάποιας στοιχειώδους κοινωνικής οργάνωσης. Δεν υπάρχουν όμως σχολεία για τα παιδιά. Μάλλον γιατί περιμένουν πως η παραμονή τους στο χώρο θα είναι σύντομη, όπως λένε και οι ίδιοι.
Και βέβαια μας υποδέχεται μια επιτροπή ανδρών οι οποίοι μας εξηγούν την κατάστασή τους. Συνομιλούν με τη δημοσιογράφο της ομάδας μας η οποία βιντεοσκοπεί την όλη διαδικασία. Το λόγο έχει ένας 35άρης που γνωρίζει καλά αγγλικά. Απευθύνονται προς τη δημοσιογράφο δηλ. προς το βίντεο με ένταση. Το βίντεο μοιάζει να λειτουργεί για αυτούς ως η χοάνη μέσω της οποίας διοχετεύουν τη φωνή τους προς τη Δύση. Δύση σημαίνει Ευρώπη (αυτό περιλαμβάνει τις ΗΠΑ), η οποία διακηρύσσει ελευθερία στις θρησκευτικές επιλογές των πολιτών. Δηλώνουν Κούρδοι που δεν είναι μουσουλμάνοι. Είναι γνωστό δε σε όσους παρακολουθούν την κατάσταση πως καταδιώκονται με μένος από τους τζιχαντιστές ως λάτρες του διαβόλου.
Αργότερα μαθαίνω από την ξεναγό της ομάδας μας πως οι Κούρδοι μουσουλμάνοι γενικά (και όχι μόνο οι τζιχαντιστές) δεν συμπαθούν του Γεζίντες Κούρδους γιατί τους θεωρούν λάτρες του διαβόλου. Η ίδια μας λέει πως οι γυναίκες των Γεζίντων έχουν περισσότερες ελευθερίες από τις μουσουλμάνες.
Παρακολουθώ από απόσταση την συνέντευξη. Παρακολουθώ την ένταση με την οποία η επιτροπή παρακολουθεί την βιντεοσκόπιση και υπογραμμίζουν κάποιες προτάσεις. Μιλούν με ένταση. Ακόμα και αυτοί με τους οποίους εγώ, η απλή Ευρωπαία που τους πλησιάζει χωρίς μικρόφωνο και χωρίς βίντεο έξω από το χώρο που γίνεται η «επίσημη» συνέντευξη, αισθάνομαι πως μου απευθύνονται σα να είμαι η χοάνη προς την Ευρώπη. Σα να απευθύνονται στην Ευρώπη που στηρίζεται στις αρχές της Γαλλικής επανάστασης. Η συνομιλία είναι συνομιλία με τις αρχές της Γαλλικής επανάστασης. Θα ήθελα να τους πω πως οι αρχές αυτές κρέμονται πάνω από την Ευρώπη και απαιτούν την εκπλήρωσή τους εδώ και χρόνια. Ξέρω όμως πως δε θέλουν να με ακούσουν, δεν μπορούν να με ακούσουν. Αφού δεν θέλουν να ακούν ή να δουν πως η Ευρώπη ή η Δύση είναι αυτή που τρέφει τους πολέμους που μαίνονται γύρω τους με όπλα και με ιδεολογία.
Ίσως γιαυτό ο καταυλισμός των Γεζίντων είναι έξω από το Diyarbakir.
Οι πρόσφυγες
Το απόγευμα της ίδιας μέρας επισκεπτόμαστε Κούρδους πρόσφυγες από Συρία. που είναι εγκατεστημένοι σε ένα αθλητικό κέντρο στο δυτικό (νομίζω) κομμάτι της πόλης του Diyarbakir. Σημείωση: οι Γεζίντες είναι από το Κουρδιστάν του Ιράκ. Μας συνοδεύουν δύο νεαρές δασκάλες αγγλικών. Τις ρωτώ αν είναι μέλη κάποιας φεμινιστικής οργάνωσης. Μου λένε πως είναι μέλη του γυναικείου τμήματος του Σωματείου Δασκάλων. Καταλαβαίνω πως η εθελοντική δουλειά για την οργάνωση της Παγκόσμιας Πορείας Γυναικών τους έχει επιβληθεί. Είναι το πολύ 27 χρονών. Δεν μιλούσαν Κουρδικά γιατί δεν μιλούσαν στο σπίτι γιατί τότε απαγορεύονταν. Μια από τις κοπέλες μου είπε ότι τώρα παρακολουθεί μαθήματα Κουρδικής γλώσσας σε ένα δημόσιο Πανεπιστήμιο.
Στον καταυλισμό μας υποδέχονται γυναίκες σε μια μεγάλη σάλα. Στη μια πλευρά της σάλας είναι δωμάτια μεγάλα με μπάνιο και μικρή κουζίνα. Κάθε δωμάτιο και οικογένεια. Τις έχουν φέρει εκεί. Μου δίνουν την εντύπωση πως είναι συνηθισμένες σε τέτοιες συγκεντρώσεις. Παιδιά τρέχουν ανάμεσά μας. Παρακολουθώ από απόσταση τις συνεντεύξεις που γίνονται από τις δύο δημοσιογράφους της ομάδας με βιντεοσκόπηση. Ο λόγος είναι πιο προσωπικός. Οι περιγραφές τους τονίζουν τη βαρβαρότητα του πολέμου. Δεν μπαίνει θέμα φεμινισμού αν και οι δημοσιογράφοι το προκαλούν.
Ο κύριος που οργάνωσε τη συνάντηση φαίνεται να είναι ο υπεύθυνος κάποιας υπηρεσίας της μικρής αποικίας. Μετά τη συζήτηση με τις γυναίκες μας καλεί στο γραφείο του αθλητικού κέντρου και αυτοπροτείνεται για συνέντευξη. Όλοι θέλουν να προβάλουν την φωνή τους στη Δύση, στο Δημόσιο Χώρο του Λόγου της Δύσης.
Στο δρόμο για το Mardin
Φεύγουμε αργά το βράδυ για Mardin. Στον ξενώνα του Δήμου έχουν έρθει και άλλες γυναίκες. Στο σαλόνι του ξενώνα στο οποίο καταφεύγω για να αποφύγω τον συνωστισμό στο δωμάτιο πιάνω κουβέντα με μια Ιταλίδα για τα φεμινιστικά κινήματα της Ιταλίας και την πολιτική κατάσταση στις χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου.
Η συνάντηση με τις νεοφερμένες στον ξενώνα γίνεται η αφορμή για μια συζήτηση που αφορά το φεμινιστικό κίνημα και την αριστερά στην Ευρώπη.
Μπορώ να πω πως οι συναντήσεις με γυναίκες από άλλες χώρες και η ανταλλαγή απόψεων ήταν το πολύ ενδιαφέρον κομμάτι του ταξιδιού.
Από αυτές τις δύο μέρες δύο σκηνές με ακολουθούσαν επίμονα: η σιωπηλή αποδοχή των προκηρύξεων στην αγορά της παλιάς πόλης της Mardin και η αποφασιστική στάση των νέων κοριτσιών που μας «μάθαιναν» πώς να κάνουμε αυτή τη δουλειά. Οι μικρο- έμποροι έδιναν την εντύπωση ότι δέχονταν τις προκηρύξεις γιατί ήταν από το κόμμα. Νομίζω ότι αυτό τόνιζαν και οι κοπέλες που μας συνόδευαν.
Στο λεωφορείο που μας πήγαινε στον καταυλισμό των προσφύγων στο Diyarbakir κάποια από μας ανοίγει συζήτηση με μια νέα γυναίκα που φοράει μαντίλα. Καταλαβαίνω πως είναι δασκάλα, 35 ίσως ετών, πως είναι ενημερωμένη για την Παγκόσμια Πορεία Γυναικών και το Συνέδριο στο Nusaybin και για την φεμινιστική καμπάνια γενικότερα. Η δική της συμμετοχή θα ήταν σε μια μουσική βραδιά. Πίσω της κάθεται ένας άνδρας που παρακολουθεί τη συζήτηση με κάποιο χαμόγελο που νομίζω κάποιες από μας έχουμε δει στα πρόσωπα ανδρών στην Ελλάδα στα πρώτα ανοίγματα του κινήματος των γυναικών στα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης.
Περιμένοντας στο Δημαρχείο πιάνω συζήτηση με έναν κύριο γύρω στα 40. Μου είπε πως είναι ψυχολόγος (σπουδασμένος στη Ρωσία) και δουλεύει στο Δήμο με ομάδες γυναικών. Προσπάθησα να καταλάβω αν η δουλειά του ήταν με κακοποιημένες γυναίκες. Ρώτησα αν οι γυναίκες έρχονταν στο κέντρο οι ίδιες για βοήθεια ή για συμβουλές ή αν αυτός πήγαινε. Απέφευγε να απαντήσει συγκεκριμένα. Έκανε πως δεν καταλάβαινε τα αγγλικά μου. Ή ότι τα αγγλικά τον δυσκόλευαν να εξηγήσει. Κατάλαβα όμως πως μάλλον ο δήμος συγκέντρωνε τις γυναίκες και τις δίδασκε τον φεμινισμό. Τη νέα θέση της γυναίκας στο κράτος του Κουρδιστάν.
7 Μάρτη 2015 Συνέδριο στο Nusayiabin
Στις 7 του Μάρτη το πρωί μας μεταφέρουν με λεωφορεία μιας ώρας και κάτι δρόμο από τη Mardin στην μικρή πόλη Νusaybin , στα σύνορα με την Συρία. Από το πάρκο της πόλης φαίνονταν το άλλο κομμάτι της πόλης στο Συριακό έδαφος. Πέρα από το συνοριακό φυλάκιο περνούσε ένα κομβόι τανκς.
Το συνέδριο:
Στο πρόγραμμα των εκδηλώσεων ανακοινώνονται δύο κατηγορίες ομιλιών. Η μια αφορούσε το γυναικείο ζήτημα και η άλλη την οικολογία. Όμως με το που κατεβαίνουμε από το λεωφορείο είναι σα να μπαίνουμε στο χώρο ενός μεγάλου πανηγυριού. Μουσικές με πίπιζες και νταούλια και γυναίκες όλων των ηλικιών η πλειοψηφία με τοπικές ενδυμασίες. Οι κολώνες του πολιτιστικού κέντρου όπου θα γίνονταν το συνέδριο είναι στολισμένες με πορτρέτα γυναικών. Πάνω ψηλά βλέπω τη Ρόζα Λούξεμπουργκ με το μελαγχολικό της χαμόγελο να ατενίζει το μέλλον. Ακολουθούν πορτρέτα γνωστών φεμινιστριών της Δύσης και Κουρδισσών αγωνιστριών.
Χοροί, μουσικές και οι αραβικοί λαρυγγισμοί των Γυναικών γεμίζουν τον αέρα. Η μέρα έχει ένα φως καταπληκτικό που ενισχύεται από το πλακόστρωτο.
Έχουν μεταφέρει πλήθος γυναικών από τη γύρω περιοχή. Κατεβαίνουμε από το λεωφορείο και ανοίγουμε το πανώ μας.
Μαζί με το πρόγραμμα μας μοιράζουν και μαντήλια με τα εθνικά χρώματα του Κουρδιστάν.
Οι συνεδρίες της οικολογίας και του φεμινισμού γίνονται συγχρόνως. Παρακολούθησα τις ομιλίες που αφορούσαν τον φεμινισμό.
Το κύριο επιχείρημα και στις δύο ή τρεις ομιλίες είχε ως εξής: το εθνικό κράτος, δημιούργημα του 19ου αιώνα, δε μπόρεσε να στηρίξει τη δημοκρατία. Άρα η δημοκρατία των καντονιών είναι η λύση. Μέσα σε αυτή τη νέα μορφή δημοκρατίας οι γυναίκες και οι μειονότητες θα αντιπροσωπεύονται σε κάθε στάδιο της διοίκησης. Στο νέο αυτό κράτος καλλιεργείται (ή θα καλλιεργείται δεν μου είναι ξεκάθαρος ο χρόνος που χρησιμοποιούνταν) η θρησκευτική ελευθερία.
Η αίθουσα είναι γεμάτη από γυναίκες που έμοιαζαν αγρότισσες, ντυμένες με παραδοσιακές στολές. Χειροκροτούσαν όταν αναφέρονταν το κόμμα, οι Κούρδισες που θυσιάστηκαν και το όνομα του αρχηγού. Στο σύντομο βίντεο που προβλήθηκε και έδειχνε τις γυναίκες σε στρατιωτική άσκηση έπλεε στο βάθος των εικόνων το πορτρέτο του Οτσαλάν.
Στη δεύτερη ομιλία όταν το θέμα έγινε λίγο πιο αφηρημένο ή απλά κουραστικό οι γυναίκες με τις στολές σηκώθηκαν και άρχισαν να κατευθύνονται προς την έξοδο. Η πρόεδρος του συνεδρίου τις σταμάτησε φωνάζοντας: Δεν τελειώσαμε ακόμα. Στη διαταγή αυτή όσες δεν είχαν προλάβει να πλησιάσουν την έξοδο κάθισαν πειθήνια αλλά και αμήχανα στα καθίσματά τους.
Στο τέλος των ομιλιών η πρόεδρος στράφηκε στο κοινό και ζήτησε να μάθει αν υπάρχουν ερωτήσεις. Μια κυρία που καθόταν πίσω μου και μιλούσε πολύ καλά αγγλικά ρώτησε: «δεν είναι θέμα η άσκηση των γυναικών στη βία;» Η πρόεδρος είπε πως η ερώτηση δεν είναι κατανοητή. Η κυρία επανέλαβε την ερώτηση τρεις ή τέσσερες φορές αλλάζοντας κάθε φορά τη διατύπωση ώσπου έγινε πολύ αόριστη και δυσνόητη. Η απάντηση ήταν επίσης αόριστη και τελείως ακατανόητη.
Όταν βγήκα από την αίθουσα η μέρα είχε χάσει τη λαμπρότητά της και στο πορτρέτο της Λούξεμπουργκ το φως του μεσημεριού τόνιζε τη μελαγχολία μόνο χωρίς χαμόγελο. Στο δυνατό φως του μεσημεριού έβλεπα ο ενθουσιασμός που μου μετέδιδε το πανηγύρι το πρωί να λιώνει και να αφήνει πίσω του μια σκόνη και μια θαμπάδα.
Στη Νεκρή Ζώνη
Μετά την δύση του ήλιου και το τέλος της απογευματινής συνεδρίας η Μπαρίν, η ξεναγός μας μαζί με κάποιον συγγενή της από την πόλη της Nusaybin μας πήγαν έναν περίπατο κατά μήκος του πάρκου που περιέβαλε το συνεδριακό κέντρο. Περπατώντας διαπίστωσα πως περπατούσαμε κατά μήκος της νεκρής ζώνης που χώριζε την εμπόλεμη περιοχή της Συρίας από το Τουρκικό Κουρδιστάν ή το Βόρειο Κουρδιστάν, όπως λέει και ένας φίλος Κούρδος πολιτικός πρόσφυγας στη Θεσσαλονίκη. Aπό την άλλη μεριά της Νεκρής Ζώνης βλέπαμε να κινούνται τανκς. Αισθάνθηκα σα να έβλεπα τηλεόραση. Έτσι φάνταζε από την ασφάλεια της Nusaybin. Το παζάρι, η παλιά ανατολίτικη αγορά της πόλης ήταν στην πρώτη παράλληλη οδό προς τη συνοριακή γραμμή.
Το βράδυ ο δήμος της Nusaybin μας φιλοξένησε μοιράζοντάς μας σε οικογένειες.
Η φιλοξενία και η γνωριμία
Την ομάδα της Θεσσαλονίκης (σύνολο επτά άτομα) μας φιλοξένησε μια οικογένεια. Ήταν ένα μεγάλο σπίτι στο οποίο κατοικούσαν τρεις γενιές – σύνολο 40 ή 45 άτομα. Η φιλοξενία άψογη και απλόχερη που θύμιζε φιλοξενία των ορεινών χωριών της Ελλάδας δεκαετία του 60. Στο γεύμα που μας δόθηκε εμφανίστηκαν οι γέροι και στη συζήτηση που έγινε μέσω της ξεναγού, στρέφονταν γύρω από την ιστορία του Κουρδικού λαού και τη σχέση των Κούρδων με την Ελλάδα. Κάποια από μας ανέφερε την περίπτωση του Οτσαλάν. Κάποια άλλη αντέτεινε πως στην προδοσία της Κυβέρνησης αντέδρασε ο ελληνικός λαός με μεγάλες διαδηλώσεις διαμαρτυρίας. Οι άνθρωποι από ευγένεια προς τους καλεσμένους τους είπαν κάτι για να μας ευχαριστήσουν και για να αλλάξουν θέμα.
Από την ξεναγό επίσης έμαθα ότι ο κύριος που μας κάλεσε, ένας χρυσοχόος που είχε ένα μικρό μαγαζί στην αγορά, πρόσφερε εθελοντική εργασία στο δήμο της πόλης. Στην οικογένεια που μας φιλοξένησε στο Diyarbakir ο σύζυγος εργαζόταν στο Δήμο, ήταν πολύ περήφανος για το γεγονός ότι η γυναίκα του, μητέρα τεσσάρων παιδιών, συμμετείχε σε συμβούλια γυναικών, όπως ονόμαζε με τη βοήθεια του μετάφραση google. Γενικώς ήταν περήφανος για το Κουρδικό κόμμα και για τον Δήμο που κατά την άποψή του ήταν πιο πλούσιος από αυτόν της Antakya. Και πρόσθεσε πως εκεί έχουν πολλούς πρόσφυγες από τον πόλεμο στη Συρία.
Επανερχόμαστε στη Nusaybin
Την επόμενη μέρα, δηλ. στις 8 Μάρτη, έγινε η μεγάλη πορεία των γυναικών στην οποία συμμετείχαν χιλιάδες κόσμου και κυρίως γυναικών.
Η πορεία ξεκίνησε από το Πολιτιστικό Κέντρο όπου την προηγούμενη είχε γίνει το συνέδριο και κατέληξε στη συνοριακή είσοδο προς τη Συρία. Από την άλλη μεριά του συρματοπλέγματος και τη νεκρή ζώνη διαδήλωναν ή γιόρταζαν τη μέρα της Γυναίκας οι Κούρδισες της Συρίας ή του Νότιου Κουρδιστάν. Η τοποθεσία είχε επιλεγεί με στόχο την ανάδειξη της ενότητας των δύο περιοχών.
Τις ομιλίες δυστυχώς δεν της καταλάβαινα αλλά εύκολα μάντευε κανείς πως ήταν ανακοινώσεις των ομάδων και αποστολών από το εξωτερικό που συμμετείχαν στη γιορτή. Διαπίστωσα πως στα σημαιάκια που μας είχαν χαρίσει τα περισσότερο διαφήμιζαν το Κουρδικό Κόμμα δηλ. το PKK στην νέα του ονομασία. Η γιορτή έδινε την εντύπωση πως το γυναικείο θέμα ήταν υπόθεση του κόμματος και άρα του έθνους και άρα του κράτους που πρόκειται να ιδρυθεί.
Σε μια φάση εμφανίστηκε μια αύρα αστυνομική. Αστραπιαία κινητοποιήθηκαν παιδιά και νέοι στα χωράφια και άρχισαν να πετροβολούν το όχημα της αστυνομίας, της αστυνομίας που αντιπροσωπεύει το Τουρκικό κράτος και άρα τον εθνικό εχθρό.
Η αστυνομία εμφανίζεται σε μια πορεία που είχε ως αφορμή την παγκόσμια ημέρα της Γυναίκας.
Οι συμμετέχοντες στην πορεία είναι ένας ανάμικτος πληθυσμός από άποψη ηλικίας και φύλου. Τα πλακάτ και πανώ φέρουν την υπογραφή του κόμματος. Στην αρχή της πορείας ήρθε ο χρυσοχόος που μας είχε φιλοξενήσει και μου έδωσε μια σημαία στην οποία αναγνώριζα μόνο την ημερομηνία «8 του Μάρτη». Μια Γερμανίδα από την παγκόσμια πορεία γυναικών που ήξερε τουρκικά μου εξήγησε ότι ήταν του PKK., δηλ. του κομμουνιστικού κουρδικού κόμματος του οποίου ο αρχηγός Οτσαλάν είναι στις τουρκικές φυλακές.
Θέλω να πω πως το θέμα της πορείας ήταν κυρίως η επιβεβαίωση της εθνικής ταυτότητας. Το γυναικείο βοηθούσε στην προβολή του εθνικού.
Επίσκεψη στο καταυλισμό προσφύγων από το Κομπάνι.
Στις 8 του Μάρτη το απόγευμα, μετά την πορεία, φύγαμε για το Sucus, μια μικρή πόλη στα ανατολικά σύνορα της Τουρκίας με τη Συρία. Νομίζω πως ο δήμος της Nusaybin, που σημαίνει το κουρδικό κόμμα, οργάνωσαν για μας το ταξίδι. Το «εμάς» σε αυτή την περίπτωση περιελάβανε πέρα από την ελληνική ομάδα Θεσσαλονίκης και Αθηνών και μια ομάδα Γερμανών έξι ατόμων. Στην ομάδα των Γερμανών συμμετείχε και μια Κούρδισα που ζούσε στη Γερμανία. Ο δήμος διέθεσε για τη μεταφορά μας ένα παλιό αστικό λεωφορείο μικρού μεγέθους. Οπότε μια διαδρομή που θα ήταν μάλλον δυόμιση ωρών εμείς την κάναμε σε πέντε ώρες και κάτι.
Στον καταυλισμό φτάσαμε 10 και μισή το βράδυ. Η επιτροπή υποδοχής αποτελούμενη από άνδρες μας περιμένει στην πύλη. Γύρω μας η νύχτα και το κρύο δημιουργούν ένα κενό, μια σιωπή. Η σιωπή της νεκρής ζώνης των συνόρων. Δύο άνδρες έχουν τον λόγο. Ο ένας ξέρει άψογα αγγλικά και ο δεύτερος μιλάει γερμανικά με ελβετική προφορά. Ο κος με τα άψογα αγγλικά και κουστούμι είναι έτοιμος για την επίσημη υποδοχή που σημαίνει συνέντευξη μπροστά σε κάμερες. Video ego sum.
Η κατάσταση είναι περίεργη. Είναι σα να είμαστε σε ένα κενό. Στο κενό που δημιουργούν οι συνομιλίες που επικεντρώνονται στις δημόσιες σχέσεις που στο βάθος έχουν μια οθόνη. Ακούω μια Γερμανίδα δίπλα μου να λέει στον εαυτό της δυνατά: «μα γιατί είμαι εδώ; Τι νόημα έχει;» γελάμε.
Επειδή κάποιες από την ελληνική ομάδα αισθάνονται πως η κατάσταση θα είναι καλύτερη με το φως της μέρας αναβλήθηκε η συνέντευξη ή επίσημη υποδοχή για τις 10 το πρωί της επόμενης ημέρας.
Αυτό που άλλαξε το πρωί είναι η εικόνα του καταυλισμού. Οπότε πέρα από το τείχος που προβάλλουν οι άνδρες της επιτροπής υπεύθυνοι για την επίσημη υποδοχή μπορούσε κανείς να δει και κάτι από τη καθημερινότητα του καταυλισμού. Γυναίκες να πλένουν στη δημόσια βρύση ρούχα, παιδιά να τρέχουν.
Μετά την «υποδοχή» περιπλανιόμαστε για λίγο ανάμεσα στις σκηνές. Σε μια σκηνή μεγάλη φαίνεται νάναι χώρος όπου οι γυναίκες διδάσκονται ραπτική, μαθήματα υγιεινής.
Σε κάποια άλλη σκηνή γυναίκες μας διηγούνται ιστορίες πολέμου. Οι θάνατοι είναι για όλες τους ένα καθημερινό φαινόμενο.
Δύο λόγια για τους δύο άνδρες που ήσαν υπεύθυνοι για την υποδοχή επισκεπτών και άρα των δημοσίων σχέσεων. Ήταν γύρω στα 50. Αργότερα έμαθα πως και οι δύο ζούσαν για χρόνια οι ίδιοι και οι οικογένειές τους στο εξωτερικό. Ο μεν ένας στην Αγγλία και ο άλλος στην Ελβετία. Είχαν έρθει για να βοηθήσουν, δήλωσαν οι ίδιοι. Σε τι; Μα στην ανασύσταση του Κουρδικού κράτους. Ο Κούρδος από την Αγγλία μιλούσε για τη μεγάλη ευκαιρία της Δύσης να αναχαιτίσει το ISIS και τον φασισμό που θέλει να επιβάλει βοηθώντας στη δημιουργία του Κουρδικού κράτους. Το οποίο κράτος προωθεί τις καλύτερες αξίες της Δύσης: την άμεση δημοκρατία και την ισότητα των γυναικών. Παραλλήλισε δε την κατάσταση με αυτή του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου. Τη συμμαχία ενάντια στο φασισμό της Γερμανίας. Του περιέγραψα την ελληνική εμπειρία με τη συμμαχία στην αντίσταση ενάντια στη γερμανική κατοχή και τι έγινε όταν έφυγαν οι Γερμανοί. Έδινε την εντύπωση ότι δεν ήθελε να ακούσει για τέτοιες εμπειρίες.
Μετά την συνέντευξη οι δύο άνδρες της επιτροπής υποδοχής μας οδηγούν σε ένα παραδοσιακό χωριό της περιοχής. Τα κτίσματα του χωριού είναι όλα κατασκευασμένα με πηλό. Το εγκαταλειμμένο λόγω εσωτερικής και εξωτερικής μετανάστευσης χωριό, κατέλαβαν Κούρδοι πρόσφυγες από τη Συρία. Μας ξενάγησαν σε ένα χώρο που χτίστηκε πρόσφατα στο ύφος των άλλων κτισμάτων και λειτουργεί ως πολιτιστικό κέντρο στο οποίο κυριαρχεί μια βιβλιοθήκη με φεμινιστικά κυρίως βιβλία από ότι μπορώ να καταλάβω.
Από το Κομπάνι ή Ein Elarab στα αραβικά, μας χωρίζει ένα χωράφι. Συνοδεία με τον κύριο που μιλάει αγγλικά περπατάμε λίγο προς την κατεύθυνση του Κομπάνι. Μας εξηγεί πως ναι μεν έχει ελευθερωθεί το Κομπάνι όμως από τα 400 χωριά του, όπως ονομάζει αυτός τους οικισμούς που περιβάλλουν την πόλη, μόνο τα μισά έχουν ελευθερωθεί. Στα υπόλοιπα μαίνεται ακόμα ο πόλεμος. Πολλοί πρόσφυγες επιστρέφουν στα χωριά τους που έχουν ελευθερωθεί παρόλο τον κίνδυνο από νάρκες και επιθέσεις.
Προς το Diyarbakir
Με το ίδιο αργό λεωφορείο πάμε στο Diyarbakir όπου συναντιόμαστε με το άλλο κομμάτι της Παγκόσμιας Πορείας Γυναικών που συμμετείχε εκεί σε μια μεγάλη πορεία που έγινε στο κέντρο της πόλης.
Περνάμε από πόλεις με πολλά νέα κτήρια. Μια φοβερή ανοικοδόμηση παντού, φτηνών κατοικιών. Μας συνοδεύει μια γυναίκα από τον καταυλισμό που φοράει μαντίλα και δεν μιλάει καμιά ευρωπαϊκή γλώσσα. Όταν στο πέρασμα από μια πόλη το λεωφορείο βρίσκεται πίσω από κάτι που μοιάζει στη αρχή ως διαδήλωση με μουσικές (τύμπανα και πίπιζες συνόδευαν όλες τις διαδηλώσεις). Διαπιστώνουμε πως είναι μικρό πλήθος και είναι κυρίως άνδρες. Η συνοδός κάτω από την πίεση των ερωτήσεών μας, τηλεφωνεί κάποιον ο οποίος εξηγεί σε μια από μας πως αυτό που βλέπουμε είναι κηδεία δύο μαχητών. Οι ερμηνείες μπερδεύονται. Καταλαβαίνω πως οι τηλεφωνικές εξηγήσεις ήσαν επίσης ανεπαρκείς. Όμως κάποιες από την ομάδα μας έχουν αποδεχθεί την εκδοχή της κηδείας και αρχίζουν τις ηρωικές ερμηνείες. Ακούω από το βάθος του λεωφορείου μια φωνή ενθουσιασμένη να λέει «στο Κομπάνι δεν υπάρχει Πένθος». Και σκέφτομαι μήπως απαγορεύεται το πένθος. Μήπως οι γυναίκες μητέρες και αδελφές κρύβονται για να κλάψουν τους δικούς τους.
Στο νου μου έρχεται η αντίδραση της προέδρου του συνεδρίου στο Nusaybin για την άσκηση των γυναικών στη βία. Επεκτείνω την ερώτηση μέσα μου και διατυπώνω στον εαυτό μου το ερώτημα: «τι συμβαίνει με την άσκηση των ανθρώπων στη βία;»
Στο Diyarbakir, μια μεγαλούπολη του τούρκικου Κουρδιστάν, φτάνουμε μετά την μεγάλη πορεία, σε μια ατμόσφαιρα πιο χαλαρή. Στο πολιτιστικό κέντρο του δήμου μια κοπέλα έδωσε μια παράσταση χορού. Η χορογραφία στηρίζονταν κατά κύριο λόγο στο χορό των περιστρεφόμενων δερβίσηδων. Ήταν μια πολύ ευχάριστη έκπληξη.
Η πορεία συνεχίζεται
Το πρωί της άλλης μέρας στο πολιτιστικό κέντρο του Δήμου που συγκεντρωνόμαστε για να επισκεφτούμε μια έκθεση ζωγραφικής γυναικών, στο προαύλιο παρακολουθώ μια δημοσιογράφο από την Ελληνική ομάδα να παίρνει συνέντευξη από δύο νέες γυναίκες κούρδισες. Παρακολουθώ από απόσταση. Πιάνω το τέλος της συζήτησης. Και οι δύο είναι γύρω στα 40 με 45 χρονών. Η μια είναι δικηγόρος και η άλλη γιατρός. Δηλώνουν πως για τον «αγώνα αυτό» έχουν εγκαταλείψει την επαγγελματική τους ζωή. Το νέο Κουρδιστάν και το νέο μοντέλο δημοκρατικής οργάνωσης με την ιδιαίτερη έμφαση στη θέση της γυναίκας θα είναι η αντίσταση της ανθρωπότητας στο απάνθρωπο ISIS. Αντιπρόσωποι αυτού του νέου διαφωτισμού είναι κατά την άποψή τους το Κουρδικό Κράτος του οποίου η ίδρυση είναι έτοιμη να εμφανισθεί στη σκηνή της ιστορίας. Παρατηρώ τον ενθουσιασμό και φανατισμό που βγαίνει στη φωνή των νέων γυναικών. Ο λόγος που χρησιμοποιούν έχει αρχίσει να μου είναι οικείος πια. Τον ίδιο λόγο με ελαφρές παραλλαγές χρησιμοποιούσε ο αντιπρόσωπος του καταυλισμού προσφύγων από το Κομπάνι.
Το πρόγραμμα προέβλεπε διανυκτέρευση στην Antakya, στην παλιά Αντιόχεια. Όμως ο Δήμος δεν μπορούσε να εγγυηθεί την ασφάλειά μας, για αυτό ταξιδέψαμε όλη νύχτα από το Diyarbakir για να φτάσουμε 6 ή 7 το πρωί στα προάστια της πόλης. Αργότερα πήγαμε για δενδροφύτευση στη πλαγιά ενός από τους λόφους έξω από την πόλη στην οποία μεγάλες κατασκευαστικές εταιρείες σχεδιάζουν να χτίσουν νέες οικοδομές. Από το λόφο ένα μεγάλο κομμάτι της πόλης φαίνονταν να χτίστηκε τα τελευταία χρόνια. Στην ερώτηση ποιοι αγοράζουν αυτά τα διαμερίσματα, μας είπαν πως είναι κυρίως Σύριοι πρόσφυγες. Όσοι έχουν λεφτά γιατί πολλοί από αυτούς ζητιάνευαν στους δρόμους των κουρδικών πόλεων. Υποθέτω πως αυτοί που ζητιάνευαν δεν ήσαν Κούρδοι. Πρόσεξα πως οι οδηγοί των λεωφορείων που μας μετέφεραν, που ήσαν Κούρδοι, ήσαν επιθετικοί προς τους ζητιάνους που συναντούσαμε στα φανάρια.
«Είμαι γυναίκα, είμαι ελεύθερη, είμαι πολίτης»
Το μεσημέρι μπήκαμε στο κέντρο και συμμετείχαμε στη πορεία. Στην πλατεία που κατέληξε η πορεία και έγιναν οι ομιλίες στεκόμασταν στο πίσω μέρος της σκηνής και παρακολουθούσα μια ομάδα πιονέρων, παιδιά ηλικίας 6 με 9 χρονών το πολύ που έφεραν πλακάτ. Μια από τις τουρκάλες συντρόφισσες μου μετέφρασε ένα από αυτά που έλεγε «είμαι γυναίκα, είμαι ελεύθερη, είμαι πολίτης». Είπα μέσα μου: δε θάλεγα όχι σε αυτό. Είναι ωραίο τα παιδιά να μεγαλώνουν με μια τέτοια αίσθηση για τον εαυτό τους. Όμως μήπως το εθνικό αργότερα πνίξει αυτές τις εικόνες;
Είχα την εντύπωση πως στην διαδήλωση της Antakya το Κουρδικό δεν τονίστηκε πολύ και ίσως αυτό να οφείλεται στην ύπαρξη των άλλων εθνικοτήτων.
Στη Μερσίνα
Από την Antakya κατεβήκαμε νότια στην πόλη Mercin. Ως Παγκόσμια Πορεία Γυναικών επισκεφτήκαμε το νεκροταφείο της πόλης για να τιμήσουμε τους τάφους δύο γυναικών: μιας Κούρδισας του στρατιωτικού τμήματος που εκτελέστηκε πέρυσι στο Παρίσι από αγνώστους, και τον τάφο της κοπέλας που βιάστηκε και στο τέλος εκτελέστηκε από τους βιαστές της. Στον τάφο της αντάρτισσας μας συνόδευσε ο πατέρας της κοπέλας ο οποίος μίλησε για μάρτυρες στον αγώνα των Κούρδων. Επισκεφτήκαμε τους γονείς της κοπέλας που βιάστηκε μέχρι θανάτου. Σε ένα φτωχικό διαμέρισμα σε μια εργατική συνοικία της πόλης στριμωχτήκαμε όσες γυναίκες μπορέσαμε από την Παγκόσμια Πορεία Γυναικών. Ο λόγος του πατέρα μού έκανε εντύπωση. Είπε πως παρ’ όλη τη βία που έχει υποστεί η κόρη του, αυτός πιστεύει και ελπίζει στην ειρήνη ανάμεσα στους ανθρώπους.
Στην Antalya με τα κινήματα
Η επόμενη πόλη που επισκεφτήκαμε ήταν η Antalya. Όμως πριν μπούμε στην πόλη επισκεφτήκαμε ένα χωριό στα βουνά, ανατολικά από την πόλη, οι κάτοικοι του οποίου αντιστέκονται στο χτίσιμο ενός υδροηλεκτρικού σταθμού ο οποίος θα κατάστρεφε ένα πανέμορφο φαράγγι. Το απόγευμα κατεβήκαμε στο κέντρο της πόλης και διαδηλώσαμε μαζί με γυναίκες εργαζόμενες στο δήμο οι οποίες είχαν απολυθεί όταν η τοπική διοίκηση πέρασε στα χέρια του κόμματος του Ερντογάν. Οι γυναίκες της πόλης μας είπαν πως ο ίδιος ο Ερντογάν δήλωσε δημόσια πως οι γυναίκες πρέπει να μένουν σπίτι και να μεγαλώνουν τα παιδιά τους. Στεκόμασταν μπροστά στο δημαρχείο της πόλης περικυκλωμένες από περισσότερους αστυνομικούς απ’ ότι διαδηλωτές.
Στην ίδια πόλη οι γυναίκες της περιοχής μάς πήγαν σε μια παραλία της πόλης την οποία οι οπαδοί του κόμματος του Ερντογάν θέλουν να χωρίσουν σε γυναικών και ανδρών.
Συζητώντας με φίλες –συνταξιδιώτισσες διαπιστώσαμε πως όταν αρχίσαμε να απομακρυνόμαστε από την περιοχή του Τουρκικού Κουρδιστάν αρχίσαμε να ερχόμαστε σε επαφή με γυναίκες που μιλούσαν για προβλήματα στο χώρο δουλειάς, στα σωματεία –συνδικάτα. Στο Κουρδιστάν έδιναν την εντύπωση πως όλα τα προβλήματα που αφορούσαν το φύλο ήσαν λυμένα. Μέλημα των ομιλητών ήταν να πείσουν τους Ευρωπαίους ότι η οργάνωση αυτή της ιδανικής κοινωνίας που δοκιμάζεται εκεί θα είναι ο τοίχος στην επέκταση των Τζιχαντιστών. Οι γυναίκες όταν μιλούσαν έκαναν χρήση του ίδιου λεξιλογίου και σχεδόν πανομοιότυπων εκφράσεων. Ένιωθα πως το θέμα της γυναίκας ήταν το κάλυμμα για την καλλιέργεια του κράτους – έθνους.
Μια Γερμανίδα που είχε παρακολουθήσει το κομμάτι του συνεδρίου το οποίο αναφέρονταν στην οικολογία μου είπε πως όταν μίλησε αυτή στα αγγλικά πρόσεξε πως οι ντόπιες γυναίκες που ήταν εκεί με τις τοπικές ενδυμασίες και είχαν γεμίσει την αίθουσα δεν είχαν ακουστικά για τη μετάφραση. Άρα είχαν μεταφερθεί εκεί ως πλήθος για να χειροκροτήσει και για να αποδείξει το κόμμα τη συμμετοχή των γυναικών.
Από τις συνεντεύξεις στις οποίες παραβρέθηκα και μπορούσα να παρακολουθήσω από μακριά, επειδή υπήρχε μετάφραση, διέφερε ο λόγος των Κουρδισσών γυναικών που ήσαν εγκατεστημένες σε ένα αθλητικό κέντρο της πόλης Diyarbakir. Προέρχονταν από χωριά που περιέβαλαν την περιοχή Κομπάνι. Ήταν οι «καθυστερημένες αγρότισσες», όπως τις χαρακτήρισε μια από τις δημοσιογράφους, πιθανόν επειδή δεν είχαν τον «φεμινιστικό» λόγο των άλλων που προέρχονταν από τα κομματικά κλιμάκια. Αυτές ήθελαν απλά να τελειώσει η φρίκη του πολέμου και να γυρίσουν στη γη τους, στις καλλιέργειες τους.
Επιστρέφοντας στη Θεσσαλονίκη με τους προβληματισμούς μας
Εγώ και κάποιες άλλες στην Antalya αποχωρήσαμε από την Παγκόσμια Πορεία Γυναικών και επιστρέψαμε Θεσσαλονίκη μέσω Κωνσταντινούπολης.
Οι συνομιλίες και οι συναντήσεις που είχαμε στο Κουρδικό κομμάτι της πορείας είναι το κομμάτι που ακόμα με προβληματίζει. Στην προσπάθειά μου να συζητήσω τις εμπειρίες μου και να θέσω κάποιες ερωτήσεις διαπιστώνω πως με φέρνουν αντιμέτωπη με τον μεγάλο ενθουσιασμό σχεδόν όλης της Αριστεράς.
Οικολόγοι, αναρχικοί, φεμινίστριες βλέπουν στο Κομπάνι το όραμα της νέας επανάστασης, της άμεση δημοκρατίας να γίνεται πραγματικότητα. Δεν μπορώ να πω στους Κούρδους πώς θα πρέπει να χειριστούν το θέμα της ανεξαρτησίας τους. Όμως μπορούμε και θα πρέπει να έχουμε μια κριτική ματιά σε αυτά που γίνονται. Γιατί μέσα από την κριτική μπορούμε να μάθουμε και εμείς κάτι για εμας τους ίδιους και τις θεωρίες μας. Δεν είναι δυνατόν μετά από τόση μελάνη που έχει χυθεί για να γίνει κριτική στις δομές που παρήγαγαν το φαινόμενο του Σταλινισμού εμείς τώρα να κλείνουμε τα μάτια μας σε «αυτές τις λεπτομέρειες» που αφορούν την λειτουργία του κόμματος.
Θεσσαλονίκη, 31-3-2015