Η Mary Businge καθόταν στη θέση του γιατρού, εξετάζοντας έναν ασθενή όταν έφθασαν οι εργαζόμενοι στο δήμο. Φαίνονταν λίγο αηδιασμένοι καθώς σήκωναν τα μανίκια και κατέβαιναν στην τάφρο με τα λύματα. Η τάφρος που εκτεινόταν σε όλη την παραγκούπολη της Nankulabye, στην πρωτεύουσα της Ουγκάντα την Καμπάλα ήταν το μέρος που άφηναν τα απορρίμματα τους οι περίπου 40.000 κάτοικοι της παραγκούπολης: παλιοκονσέρβες, σκισμένα παπούτσια, τραπουλόχαρτα, γόπες από τσιγάρα, έγγραφα, σερβιέτες και τσάντες που περιείχαν περιττώματα.
Όταν έβρεξε, η στάθμη του όξινου νερού ανέβηκε και έτσι οι τοπικοί αξιωματούχοι έστειλαν τους εργάτες να αδειάσουν την τάφρο. Κατά την τελευταία τους επίσκεψη, οι εργαζόμενοι που μπήκαν μέσα μέχρι τον αστράγαλο φορώντας γαλότσες, λαστιχένια γάντια και φτυάρια, βρήκαν ένα έμβρυο τυλιγμένο σε μια σακούλα.
Η Businge, μια 52χρονη νοσοκόμα που διευθύνει το ιατρείο της από ένα δωμάτιο κατά μήκος της τάφρου, αναρωτήθηκε πόσος χρόνος χρειάζεται για την τάφρο για να γεμίσει. Περίπου μια εβδομάδα, εκτίμησε. Δεν υπήρχαν αρκετές τουαλέτες στην παραγκούπολη -κάθε μία τη μοιράζονταν 10-50 άνθρωποι- και όσες υπάρχουν κακοσυντηρούνται. Αλλά εάν έπρεπε να μείνεις σπίτι και ήσουν γυναίκα, συχνά ήταν ευκολότερο να χρησιμοποιήσεις μια πλαστική σακούλα στο σπίτι και μετά να την πετάξεις στην τάφρο. «Αρρωσταίνουμε κάθε μέρα» είπε στη διάλεκτο Luganda. «Αλλά ντρεπόμαστε να μιλήσουμε για αυτές τις ασθένειες που κολλάμε από τις τουαλέτες. Ντρεπόμαστε».
«Υποφέρουμε σιωπηλά, αλλά υποφέρουμε πολύ» –Businge
Οι γυναίκες συμβάλλουν σε μεγάλο βαθμό στην επιτυχία των προγραμμάτων υγιεινής σε όλο τον κόσμο, υπογραμμίζει μελέτη που έγινε από το Sanitation and HygieneAPPLIED
Research for Equity, ένα κονσόρτσιουμ πέντε ΜΚΟ και ακαδημαϊκών ιδρυμάτων. «Αλλά η μελέτη της σχέσης γυναικών και υγιεινής δεν μπορεί να επικεντρωθεί μόνο στο τι κάνουν οι γυναίκες για την υγιεινή» γράφει η έκθεση. «Πρέπει να ληφθεί υπόψη και τι κάνει η ανεπαρκής υγιεινή σε εκείνες».
Η Businge εξετάζει γυναίκες πάνω σε ένα τραπέζι με ημερολόγια, ένα σπιρτόκουτο, μια σπάτουλα, ένα ψαλίδι, μια ασπιρίνη, έναν επίδεσμο και αντιβιοτικά. Μπορεί να αντιμετωπίσει τις σωματικές ενοχλήσεις, αλλά δεν έχει θεραπεία για το άγχος από το οποίο βασανίζονται οι ασθενείς της: τι θα σκεφτούν οι σύζυγοί τους, τι λέει για εκείνες αυτή η νόσος και τις σεξουαλικές συνήθειές τους, πόσο ντροπιαστικό ήταν να κολλήσεις τη νόσο εκεί κάτω. «Η υγιεινή είναι ο μόνος τρόπος για να καταπολεμήσεις τη νόσο» είπε. «Αλλά εάν πάσχουν από τη νόσο, δεν πρέπει να το κρύβουν γιατί μπορεί να γίνει χειρότερα. Ακόμα κιΑΝ φοβούνται ότι οι σύζυγοί τους θα σκεφτούν πως ήταν άπιστες».
Κάθε εβδομάδα, η Businge, που εκπαιδεύτηκε στο νοσοκομείο Nsambya φροντίζει από οκτώ έως δέκα κορίτσια με κοιλιακό άλγος, δύσοσμες εκκρίσεις, φαγούρα και εμετούς, συμπτώματα λοιμώξεων του ουροποιητικού συστήματος και καντιντίασης, τα οποία όπως είπε προέρχονται από την έκθεση σε βόθρους καλυμμένους με κόπρανα, ούρα και εμετό. Μερικές φορές εμφανίζουν επίσης εντερικές και αναπνευστικές μολύνσεις. Η συμβουλευτική στοιχίζει 10,000 σελίνια Ουγκάντας ή 3 δολάρια, δηλαδή λιγότερο από το ποσό μιας επίσκεψης σε νοσοκομείο. Τον τελευταίο χρόνο, έχει λάβει επανειλημμένα αγωγή για καντιντίαση, την οποία υποπτεύεται ότι την κόλλησε χρησιμοποιώντας ως αποχωρητήριο έναν λάκκο τον οποίο εκείνη και η κόρη της μοιράζονταν με τουλάχιστον ακόμα 15 οικογένειες. «Υποφέρουμε σιωπηλά, αλλά υποφέρουμε πολύ» είπε.
Στην Ουγκάντα, μόνο το 19% του πληθυσμού έχειΠΡΌΣΒΑΣΗ στο βελτιωμένο σύστημα υγιεινής (που σημαίνει σε τουαλέτα που δεν την μοιράζεται και έχει μηχανισμό ώστε να μην έρχεται ο άνθρωπος σε επαφή με τα βιολογικά απόβλητα) σύμφωνα με την τελευταία Έρευνα για το Δημογραφικό και την Υγεία που διεξήχθη από τη Στατιστική Υπηρεσία της Ουγκάντα το 2011. Οι ερευνητές από το πρόγραμμα Sanitation and HygieneAPPLIED Research for Equity πήραν συνέντευξη από 32 γυναίκες σε τρεις παραγκουπόλεις στην Καμπάλα και διαπίστωσαν «μία σταθερή σχέση ανάμεσα στην έλλειψη πρόσβασης στην επαρκή υγιεινή και τις εμπειρίες ταπείνωσης και βίας των γυναικών». Χαρτογράφησαν πέντε τάσεις -ανεπαρκή αριθμό τουαλετών, κίνδυνο για την ασφάλεια, ένα βαθύ αίσθημα ντροπής που συνδέεται με την έλλειψη ιδιωτικότητας, ανεπαρκή υγιεινή που λειτουργεί ως τροχοπέδη σε μεγάλο βαθμό για τις γυναίκες και μια διάχυτη αίσθηση ότι είναι αβοήθητες. «Όταν ένα άτομο στερείται το δικαίωμα του στην υγιεινή, μπορεί επίσης να στερείται το δικαίωμά του στην αξιοπρέπεια, την ιδιωτικότητα και την ασφάλεια» αναφέρει η έκθεση.
Ένας χώρος με βελτιωμένους βόθρους, όπου το πάτωμα της τουαλέτες έχει πλακάκια οπότε όλα τα υγρά αποστραγγίζονται σε μια τρύπα στο έδαφος στην Nankulabye. Φωτογραφία από την Katie Moore
Η Fatimah Nagawa, 18, δεν χρησιμοποιεί κοινόχρηστη τουαλέτα εκτός κιΑΝ κάποιος την συνοδεύει. Θα περιμένει ή θα χρησιμοποιήσει έναν κουβά στο σπίτι, είπε. Στο Wankulukuku, μια παραγκούπολη στα όρια της βιομηχανικής ζώνης με περίπου 16.000 κατοίκους, «υπάρχουν πολλοί κίνδυνοι» είπε. «Νιώθω να παρενοχλούμαι, ότι θα δεχθώ επίθεση. Αστεία αγόρια έρχονται εκεί, ρωτούν ποιος είναι μέσα και έπειτα αρχίζουν να λέει ηλίθια πράγματα όπως “Τι κάνεις;”, “Μπορώ να έρθω μέσα στο σπίτι;”, “Σ’αγαπώ”, “Θέλω να σε πάρω”».
Η μητέρα της Nagawa έλειπε όλη μέρα, δουλεύει σε ένα ράφτη. Της έχει αναθέσει να προσέχει τα αδέρφια της Kasim, 12 Matridah, 9 και την 6χρονη Zaharah. Πριν από ένα χρόνο, μια φίλη της Nagawa με την οποία πήγαινε μαζί σχολείο είπε ότι την βίασαν μέσα σε μια τουαλέτα εκεί πέρα και εξαφανίστηκε με την οικογένειά της σχεδόν εν μία νυκτί.
«Δεν μπορούσε να μείνει άλλο εδώ» είπε η Nagawa. «Σκέφτομαι πού είναι και ανησυχώ για τις αδερφές μου».
Δίπλα, η 36χρονη Aminah Namujju, στέγνωνε ρούχα στο πάτωμα του σπιτιού της γιατί έξω ψιλοέβρεχε. Ο 4χρονος Suleyman, το πέμπτο παιδί της, στεκόταν πίσω από την κουρτίνα, και φώναζε την μητέρα ενώ κρυβόταν. Η Namujju είπε ότι μπορούσε να κατονομάσει τουλάχιστον 10 γυναίκες οι οποίες έχουν δηλώσει πως τους επιτέθηκαν στις κοινόχρηστες τουαλέτες σε αυτή την παραγκούπολη. Δεν γνώριζε που βρίσκονται σήμερα. «Είναι επικίνδυνο αλλά όταν πρέπει να πας στην τουαλέτα, πρέπει να πας» είπε.
Η Namujju, όπως πολλοί στην παραγκούπολη δεν κατέχει τη γη στην οποία ζει. Έβλεπε το χτίσιμο τουαλέτας εδώ ως άσκοπο έξοδο. «Και είναι περιοχή-γούβα, οπότε και δική σου τουαλέτα να έχεις θα πλημμυρίσει από τις βροχές» είπε.
Η Namujju, που διευθύνει μιαΕΠΙΧΕΊΡΗΣΗ πουλερικών έχασε τον σύζυγό της, έναν οδηγό πριν από δυο χρόνια. Σήμερα ζει με τα επτά παιδιά της. «Είναι ντροπιαστικό να πηγαίνω στο νοσοκομείο και να λέω ότι έχω φαγούρα εκεί κάτω παρόλο που δεν έχω σύζυγο. Θα αναρωτιούνται “Πώς το κόλλησες;”»
Δυο βόθροι και μια μονάδα μπάνιου στην παραγκούπολη της παραγκούπολης Nankulabye. Φωτογραφία της Katie Moore
Σύμφωνα με μελέτη του 2012 που έγινε από ομάδα έξι ερευνητών, ακαδημαϊκών καιΕΡΓΑΖΟΜΈΝΩΝ σε ΜΚΟ από την Καμπάλα και τη Ζυρίχη, το 78% των ατόμων στους οποίους μίλησαν από 1.500 νοικοκυριά σε παραγκουπόλεις μοιράζονταν μια τουαλέτα με περίπου ακόμα 100 νοικοκυριά. Οι ερευνητές φωτογράφησαν 1.500 κοινόχρηστες τουαλέτες και τις αξιολογησαν για την καθαριότητά τους, παρατηρώτνας πως το 20% αυτών είχαν σημαντική ποσότητα στερεών υλικών (χαρτί, περιττώματα, οικοδομικά υλικά), μεγάλες λακκούβες και υγρά στην τουαλέτα, κάνοντας «δύσκολη τη χρήση της χωρίς να λερωθεί κανείς».
Η Grace Apiro γυάλιζε τα παπούτσια της στο κατώφλι του σπιτιού της στη Kifumbira, μια παραγκούπολη στη βόρεια Καμπάλα, καθώς ετοιμαζόταν να φύγει για τη δουλειά. Κάποιος είχε κάνει εμετό στην κοινόχρηστη τουαλέτα το προηγούμενο βράδυ και δεν μπορούσε να μπει μέσα. «Μόνο μερικές φορές, πλένουν την τουαλέτα» είπε. «Όταν πηγαίνεις, δεν υπάρχει νερό μέσα, πρέπει να κλείσεις τη μύτη σου».
Κάθε επίσκεψη στην τουαλέτα εδώ στοιχίζει 100 σελίνια ή 30 σεντς. Μέρος αυτών των χρημάτων υποτίθεται ότι πηγαίνουν στον επιστάτη, έναν καταπονημένο άνθρωπο με χλωμό δέρμα και μάτια με μαύρους κύκλους που κέρδιζε 50.000 σελίνια Ουγκάντας, λιγότερα από 17 δολάρια το μήνα για να καθαρίζει τέσσερις τουαλέτες έχοντας μόνο μία σκούπα, νερό και απολυμαντικό. Ωστόσο ήταν πολλές οι μέρες που ήταν πολύ άρρωστος για να καθαρίσει τις τουαλέτες.
«Όταν βρέχει, οι τουαλέτες πλημμυρίζουν και εμφανίζουμε πυρετούς. Όταν γεμίζουν, κατσαρίδες μπαίνουν στα σπίτια μας και μας κάνουν να αρρωσταίνουμε» – Evlin Kafero
Η Αρχή της Πρωτεύουσας Καμπάλα (KCCA), η κυβέρνηση της πόλης, είχε δεσμευτεί να βελτιώσει την υγιεινή στις παραγκουπόλεις, έχοντας κατασκευάσει περίπου 15 τουαλέτες σε άτυπους οικισμούς από το 2012, είπε σε γραπτή συνέντευξη η εκπρόσωπος Jude Zziwa. Οι κοινοτικές τουαλέτες στις παραγκουπόλεις στις πέντε περιφέρειες της πόλης άδειασαν με επιχορήγηση, τα σκουπίδια συλλέχθηκαν δωρεάν και τα αρδευτικά κανάλια καθαρίστηκαν, είπε. «Η KCCA παρέχει δωρεάν υπηρεσίες προσωπικής υγιεινής σε 18 μέρη στην πόλη (χώρους στάθμευσης ταξί, πολυσύχναστους δρόμους και αγορές). Ο πληθυσμός-στόχος για αυτή την υπηρεσία είναι ο διερχόμενος πληθυσμός, μέρος του οποίου προέρχεται από τους ανεπίσημους οικισμούς» πρόσθεσε.
Στη διάρκεια της Εβδομάδας Υγιεινής, που διεξήχθη από τις 12-18 Μαρτίου φέτος, πάνω από 100 τουαλέτες άδειασαν σε επιλεγμένες παραγκουπόλεις. «Περίπου 393.000 λίτρα κοπράνων μεταφέρθηκαν. Όλα τα περιττώματα ήταν από ανεπίσημους οικισμούς» σύμφωνα με την Zziwa. Ωστόσο να συντηρηθούν αυτές οι κοινοτικές τουαλέτες ήταν ευθύνη των επιτροπών που έχουν οριστεί σε αυτές τις παραγκουπόλεις, είπε. Η KCCA μπορούσε να παρέχει μόνο την τεχνική υποστήριξη.
Μια τουαλέτα προς ενοικίαση στην παραγκούπολή της Kifumbir, που στοιχίζει 100 σελίνια Ουγκάντας (τρία σεντς η χρήση). Φωτογραφία από την Katie Moore
Η Evlin Kafero, μαία και η γραμματέας της ομάδας γυναικών στο Kifumbira είπε ότι υπήρχαν κενά μεταξύ πολιτικής και πρακτικής. Οι επιτροπές υπήρχαν αλλά είπε ότι το πρόβλημα ήταν πως το βάρος να διατηρηθούν καθαρές οι τουαλέτες έπεφτε σε γυναίκες σαν κι αυτή. «Εάν προσλάμβανες καθαρίστρια, επέστρεφες σπίτι και έβλεπες ότι δεν έχει κάνει τη δουλειά της θα αρνιόσουν να την κάνεις επειδή δεν ήταν η δουλειά σου;» ρωτάει. «Θα την κάνεις γιατί είναι επικίνδυνο για σένα και την οικογένειά σου. Όταν βρέχει, οι τουαλέτες πλημμυρίζουν και εμφανίζουμε πυρετούς. Όταν γεμίζουν, κατσαρίδες μπαίνουν στα σπίτια μας και μας κάνουν να αρρωσταίνουμε»
Η Kafero, η οποία μιλούσε με μία ήρεμη, σιγανή φωνή, καθόταν έξω από το μπακάλικο. Εκεί της άρεσε να διοργανώνει συναντήσεις με άλλες γυναίκες για να τις εκπαιδεύει στο πώς θα εμποδίζουν την ανάπτυξη ασθενειών με την βύθιση των εσωρούχων σε ζεστό και αλατισμένο νερό, αγοράζοντας εσώρουχα με βαμβακερή επένδυση και σιδερώνοντάς τα πριν από τη χρήση, πού να πετάνε τις σερβιέτες, πώς να καθαρίζουν την τουαλέτα. Αλλά το να κάνεις τις γυναίκες να βγουν έξω ενώ θα μπορούσαν να εργάζονται ήταν κουραστικό. «Δεν ενδιαφέρονται να παρακολουθήσουν. Λένε πως είναι χάσιμο χρόνο, είναι πολύ μακριά, είναι πολύ κουρασμένες να περπατάνε, έχουν γίνει τεμπέλες. Δεν το θεωρούν σημαντικό» είπε. Και όταν άρχισε να χτυπάει πόρτες, το ότι οι γυναίκες ανησυχούσαν ότι η καμπάνια υγιεινής που κάνει θα μπορούσε να κάνει τους άνδρες τους υποψιαστούν ότι τους απατούν, την απομάκρυνε από το στόχο. «Η νοοτροπία δεν είναι καλή» είπε.
Η Betty Nyangoma, 25 ετών, έκανε διάλειμμα από τη δουλειά για το μεσημεριανό. Εργάζεται ως μαγείρισσα σε ένα εστιατόριο που πουλάει φασόλια και ρύζι στην Kifumbira. Το πρόβλημα με τις γυναίκες, είπε, ήταν ότι δεν ενδιαφέρονταν για τους εαυτούς τους. Υπέφεραν από ασθένειες αλλά δεν έκαναν αρκετά για να ανακουφιστούν. «Τους σκέφτονται όλους εκτός των εαυτών τους» είπε. «Έχουν το δικό τους τρόπο σκέψης».
Η Nyangoma ζούσε με την θεία της και τον 4χρονο γιο της Jonathan σε αυτή την παραγκούπολη. Μοιραζόταν την τουαλέτα με πέντε άλλες οικογένειες. Είχε δίπλωμα στη διοίκηση ξενοδοχείων αλλά μέχρι τώρα δεν κατάφερε να πιάσει δουλειά. «Εγώ χρειάζομαι τη δική μου τουαλέτα, αλλά εάν δεν έχω χρήματα, φυσικά δεν έχω επιλογή. Αυτή τη στιγμή εστιάζω στη δημιουργία μιας νέας επιχείρησης την οποία πρέπει να σκεφτώ για την οικογένεια και τον γιο μου» είπε. «Αλλά όταν θα έχω λεφτά, θα έχω το δικό μου σπίτι και θα αγοράσω τη δική μου τουαλέτα. Αυτό σκέφτομαι.»
Το θέμα αυτό έγινε με τη βοήθεια του ιδρύματος International Women’s Media Foundation’s African Great LakesREPORTING Initiative.