«Η εκδρομή των κοριτσιών που χάθηκαν»: μια θεατρική προσέγγιση

Του Κώστα Σβόλη

Ομολογώ ότι ποτέ μου δε θα έγραφα, πόσω μάλλον δε θα δημοσίευα, ένα σημείωμα για μια θεατρική παράσταση. Δεν είμαι (δυστυχώς) από εκείνους που έχουν δει αρκετές θεατρικές παραστάσεις, ώστε να έχουν εξοικειωθεί τόσο με τα εκφραστικά μέσα του θεάτρου, για να μπορούν να πουν κάτι παραπάνω πέρα από την πρωτόλεια αίσθηση, τα αισθήματα και τις σκέψεις, που μοιράζεται κανείς με τους γύρω του, όταν βγαίνει από την αίθουσα.

Το θράσος μου, λοιπόν, γι’ αυτό το σημείωμα έχει να κάνει με το κείμενο, στο οποίο βασίζεται η καινούργια θεατρική δουλειά της ηθοποιού Ιωάννας Μπιλίρη. Η Ιωάννα, με τη βοήθεια των συνεργατών της, μεταφέρει στο θεατρικό σανίδι τη γνωστή νουβέλα της Anna Seghers Η εκδρομή των κοριτσιών που χάθηκαν. Σ’ αυτό της το διήγημα, η Γερμανοεβραία και κομουνίστρια συγγραφέας (ξεκινάει να το γράφει το 1943, για να το ολοκληρώσει το 1945 σε κάποιο χωριό του Μεξικού) μ’ έναν λογοτεχνικό και πολύ λυρικό τρόπο προαναγγέλλει τις θεωρητικές φιλοσοφικές θέσεις που αναπτύσσει μια άλλη Γερμανοεβραία, η Hannah Arendt, μετά από 20 χρόνια, στο βιβλίο της Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ. Έκθεση για την κοινοτοπία του κακού (1963), το οποίο και ξεσήκωσε εναντίον της θύελλα αντιδράσεων.

Η γραφή της Anna Seghers στην Εκδρομή των κοριτσιών που χάθηκαν ξετυλίγεται σαν ένα παραληρηματικό όνειρο από αλλεπάλληλα στρώματα με μνήμες της συγγραφέα, διαβάζεις και νομίζεις ότι βρίσκεσαι μέσα σ’ ένα σύννεφο. Η ολοήμερη εκδρομή των έφηβων κοριτσιών στις όχθες του Ρήνου ξεδιπλώνει ένα ρομαντισμό, τη γλύκα και την ξεγνοιασιά της εφηβείας, τα αθώα μυστικά, τα γέλια και τους έρωτες. Τίποτα δεν μπορεί να προδιαθέσει για την βαρβαρότητα που θα ακολουθήσει και την εμπλοκή αυτών των κοριτσιών στην δίνη της, μέσα από προδοσίες, καταδόσεις, θανάτους και την απίστευτη παγωμάρα του φόβου. Η Anna Seghers, χωρίς να αθωώνει τη γερμανική κοινωνία για τη συμμετοχή και τη σιωπηλή ανοχή της απέναντι στο ναζιστικό καθεστώς, θέλει να μας υπενθυμίσει ότι η γερμανική κοινωνία δεν ήταν μια εξαίρεση, μια από τα πριν διαμορφωμένη «κοινωνία τεράτων», ότι αυτό που συνέβη εκεί μπορεί να ξανασυμβεί και σε άλλες κοινωνίες και σε άλλες ιστορικές περιόδους, από «απλούς», «κανονικούς» ανθρώπους.

Η Anna Seghers, σε αντίθεση με πολλές σύγχρονες προσεγγίσεις, δεν ψυχολογικοποιεί το φασισμό, δεν τον αποδίδει στην καταπιεσμένη «κακία» των ανθρώπων που βρίσκει διέξοδο. Αντίθετα, οι άνθρωποι μεταλλάσσονται κάτω από το βάρος τον κοινωνικών συνθηκών και των ιστορικών γεγονότων. Δεν τους απαλλάσσει, όμως, από την ατομική τους ευθύνη. Η Εκδρομή των κοριτσιών που χάθηκαν δεν προσπαθεί να διαχειριστεί το συλλογικό τραύμα μέσω της συμφιλίωσης, αλλά μέσω της υπενθύμισης, μέσω της υπόσχεσης να μην αφήσει τους ανθρώπους να ξεχάσουν, να μην τους αφήσει να επαναλάβουν τα λάθη. Και μέσω αυτής της υπόσχεσης, αυτού του αγώνα ενάντια στην λήθη, αποδίδει φόρο τιμής σε όλους εκείνους που δεν υπέκυψαν, που αντιστάθηκαν και χάθηκαν. Αυτή η θεώρηση δεν είναι κάτι το πρωτόγνωρο για την Seghers. Την έχει ήδη καταγράψει και στο μυθιστόρημα της «Ο έβδομος σταυρός», πριν γράψει την εκδρομή.

Όταν είδα ότι η συγκεκριμένη νουβέλα είχε μεταφερθεί σε μια θεατρική παράσταση, δεν μπόρεσα να κρύψω την χαρά μου αλλά και την απορία μου κατά πόσο θα μπορούσε να αποδοθεί το λυρικό και συνάμα ρεαλιστικό κλίμα της Anna Seghers, σ’ ένα θεατρικό μονόλογο. Εδώ θα δώσω το λόγο στην ίδια την ηθοποιό για να μας πει πώς η ίδια δούλεψε πάνω στο κείμενο:

«Ξεκίνησα με την ανάγνωση. Η νουβέλα αυτονόητα χαράσσει τον ειρμό της δραματοποιημένης αφήγησης. Ο ρεαλισμός συναντά τον λυρισμό, οι χαρακτήρες ζωντανεύουν με τρόπο αφοπλιστικά ολοκληρωμένο, αρκεί να ακολουθήσεις το λεκτικό τους βήμα. Η σύγχρονη πραγματικότητα προκαλεί τραγικά τον παραλληλισμό και η ανάγκη χρήσης του εργαλείου της τέχνης, της δυναμικής του θεάτρου, προκύπτει αφοπλιστικά και “μοιραία”…

…η επιστροφή στην απλότητα και η δύναμη της ποιητικής περιγραφής που μας άφησε η Seghers παρακαταθήκη φέρνουν στο προσκήνιο τον Μονόλογο. Διάλεξα μια μικρή μετακίνηση. Συνήθως αυτό το λένε διασκευή. Το έργο τοποθετείται χωρικά και χρονικά στο σημείο άφιξης της ηρωίδας μόλις έχει αποβιβαστεί από το πλοίο, πάτησε το πόδι της στο Μεξικό, κάθισε στην καρέκλα της πρώτης ταβέρνας στο λιμάνι να ξαποστάσει. Πρόσφυγας. Σαν τους σημερινούς. Μετανάστης. Σαν τους σημερινούς. Με φόβο μα και ελπίδα. Έρχεται για να μοιραστεί. Στα μάτια να κοιτάξει. Απλά, λιτά και να μας πει:

Ακούστε μια ιστορία…

… Το φινάλε μας βρίσκει στο ίδιο σημείο. Ξανά στο λιμάνι στη Βέρα Κρουζ. Μόνο που τώρα περιμένει το πλοίο της επιστροφής. Το πλοίο της απελευθέρωσης. Αυτό το ίδιο σημείο με το “παιχνίδι” του σκηνικού χρόνου επικοινωνεί με το κοινό, την προσωρινότητα που κατατρώει τον πρόσφυγα, ξεδιπλώνει τη μοίρα του εξόριστου, πέρα από τον χρόνο…».

Από αυτή την προσέγγιση της Ιωάννας Μπιλίρη γίνεται κατανοητό γιατί προτεραιότητα για το ανέβασμα της παράστασης δόθηκε σε χώρους όπως το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αθηνών που το έργο παίχτηκε στα πλαίσια της εκδήλωσης Αναζητώντας διεξόδους πέρα από την κατασταλτική ψυχιατρική και ενάντια στην βαρβαρότητα των μνημονίων, που συνδιοργάνωσαν η ΑΡΣΥ -ΨΝΑ & η Πρωτοβουλία για ένα πολύμορφο κίνημα στην ψυχική υγεία, αλλά και και στις Γυναικείες Φυλακές Ελεώνα Θήβας, όπου η παράσταση θα ανέβει την Πέμπτη 10 Δεκέμβρη. Δεν είναι μόνο το αίτημα για το δικαίωμα στην πρόσβαση στην τέχνη όλων εκείνων που έχουν βρεθεί πίσω από τα τείχη, αλλά γιατί το ίδιο το κείμενο της Anna Seghers είναι μια διαμαρτυρία ενάντια στα τείχη, τους αποκλεισμούς και τη βαρβαρότητα που μπορεί να κρύβεται μέσα αδιαφορία της σιωπηλής «κανονικότητας».

Για να μπορέσει να μεταφερθεί στο θεατρικό σανίδι η νουβέλα της Seghers, ο Κώστας Γκερμπεσιώτης φρόντισε για την επιμέλεια, ο Γιάννης Μπιλίρης έγραψε την μουσική, το ηχητικό περιβάλλον επιμελήθηκε ο Παντελής Τζιάλας, την επιμέλεια ήχου και φωτισμού ανέλαβε ο Παναγιώτης Βασσάλος, τη χορογραφία ετοίμασε η Έλενα Σκλαβούνου.

*Η κεντρική φωτογραφία προέρχεται από γερμανικό ανέβασμα της παράστασης.

mpilirh_27-10-2015_web

www.hitandrun.gr

Η παράσταση θα παιχτεί μέσα στο Φεβρουάριο στο Αυτόνομο Στέκι στη Ζωοδόχου Πηγής και Ισαύρων. Θα ενημερώσουμε όταν γνωρίζουμε την ακριβή ημερομηνία.