Μπούνα Ανδρομάχη, Kοινωνική Ανθρωπολόγος,
Υποψ. Διδάκτωρ Παν/μιου Ιωάννινων στο αντικείμενο της έμφυλης βίας.
Όταν ο Αλκιβιάδης ρώτησε τον Σωκράτη “να παντρευτεί κανείς ή να μην παντρευτεί” ο Σωκράτης του είπε: “Αν παντρευτείς θα το μετανιώσεις και αν δεν παντρευτείς πάλι θα το μετανιώσεις”.
Ερώτημα, προβληματισμός πάντα επίκαιρος, που ταλανίζει τους υποψήφιους γαμπρούς και νύφες αλλά και τους ήδη παντρεμένους/νες για το αν πήραν τη σωστή απόφαση, πώς θα ήταν αν δεν είχαν παντρευτεί και άλλου τέτοιου είδους υπαρξιακοί προβληματισμοί. Αναρωτιέμαι όμως γιατί να υπάρχει τέτοιου είδους προβληματισμός για το αν θα παντρευτώ ή όχι και δεν προβληματιζόμαστε για το ότι υπάρχουν τόσοι άνθρωποι που συζητάνε και τους απασχολεί αυτό το γεγονός, σαν να είναι κάτι που οφείλουμε να ακολουθήσουμε. Από πού πηγάζει αυτή μας η “αυθόρμητη” σκέψη όταν φθάνουμε στη λεγόμενη “αναπαραγωγική” ηλικία; Είναι αυθορμητισμός τελικά ή είναι κάτι που μας έχει διαπεράσει αυθαίρετα η κοινωνία και μας το έχει φυσικοποιήσει;
Η πιο διαδεδομένη κοινωνική κατασκευή είναι αυτή της συντροφικότητας και της οικογένειας. Για παράδειγμα πόσες φορές δεν μας έχουν πει ή δεν έχουμε διαβάσει πως ο γάμος είναι ο προορισμός του ανθρώπου πόσο μάλλον της γυναίκας, που μέσω αυτού ολοκληρώνεται ο σκοπός της γυναικείας της ύπαρξης. Ο γάμος λένε άλλοι είναι αντίδοτο στη μοναξιά. Αν αποφασίσεις να γίνεις γονιός πρέπει να θυσιαστείς για το καλό των παιδιών σου, όσοι δεν αποκτούν παιδιά, ενώ δεν έχουν κάποιο σωματικό κώλυμα, κάποτε θα το μετανιώσουν. Και όσον αφορά τα συναισθήματα έχει γίνει κατανοητό πώς ο πόθος διαρκεί για πάντα εφόσον υπάρχει πραγματική αγάπη, η ευτυχία μπορεί να διασφαλιστεί από τον σύντροφο και άλλες τέτοιες “οδηγίες προς ναυτιλομένους”. Παντρεύεσαι… και απογοητεύεσαι γιατί τελικά ο πόθος δεν κρατάει για πάντα και τελικά την ευτυχία δεν τη διασφαλίζει ο σύντροφός σου. Μα γιατί; Εμένα μου τα είπαν αλλιώς! Τα διάβασα στο περιοδικό που απαντούσε ένας επιστήμονας… Μήπως εγώ κάνω κάτι λάθος, εγώ φταίω και δεν πέτυχε ο γάμος μου; Τα καταθλιπτικά συναισθήματα σε κατακλύζουν και αποφασίζεις να επισκεφτείς τον/την ειδικό ο οποίος θα σου απαντήσει πως για όλα φταίει η δική σου μαμά υποσυνείδητα.
Κι όμως δεν φταίει η μαμά μας, ούτε η κακή μας τύχη. Η κοινωνία έχει διαμορφώσει έτσι την γυναίκα και αντίστοιχα τον άνδρα ώστε να συμπεριφέρεται όπως «του/της πρέπει», πως ο έρωτας και ο πόθος πρέπει να υπάρχουν σε έναν επιτυχημένο γάμο. Όμως εσένα που σε έχει προετοιμάσει και σε έχει κατασκευάσει με τέτοιους είδους χαρακτηριστικά η κοινωνία, βλέπεις πως παρεκκλίνεις από αυτές τις οδηγίες, συνεπώς κατακλύζεσαι από αρνητικά συναισθήματα γιατί ο δικός σου γάμος σε σχέση με τον κοινωνικά κατασκευασμένο ευτυχισμένο γάμο απέχει.
Έτσι φτάνεις στο διαζύγιο. Πώς θα το αναγγείλεις στο περιβάλλον σου; Το διαζύγιο είναι συχνά πιο επίπονο για τις γυναίκες παρά για τους άνδρες, πράγμα που οφείλεται στη διαφορά τους ως προς την αντιμετώπιση των πραγμάτων. Διαφορές στο πώς έχουν μάθει για την ακρίβεια να αντιμετωπίζουν τα πράγματα, πώς η κοινωνία τούς έχει υποδείξει να τα αντιμετωπίζουν. Οι άνδρες έχουν μάθει να σκέφτονται: αγαπώ την γυναίκα μου, όμως μπορώ πάντα να βρω μια άλλη γυναίκα αν πρέπει να πάρω διαζύγιο από αυτήν, γιατί είμαι «άνδρας» και έχω το δικαίωμα να κάνω κάτι τέτοιο, κάτι αντίθετο θα ήταν άν-ανδρο. Μια γυναίκα όμως με τον τρόπο που έχει κατασκευασθεί, σκέφτεται πώς ο γάμος είναι μία μοναδική σχέση που δεν μπορεί να αντικατασταθεί ποτέ, βλέπει το διαζύγιο ως το θάνατο της σχέσης και πιστεύει πως οι γυναίκες χρειάζονται να διατηρούν τις σχέσεις τους για να νιώθουν ολοκληρωμένες, για να νιώθουν ασφάλεια. Όχι γιατί οι γυναίκες από τη φύση τους είναι ανασφαλείς, απλώς έχουν διδαχθεί και έχουν σωματοποιήσει την ανδρική ανάγκη, παρουσία μέσα στο σπίτι.
Ο καθηγητής μου, μου είχε πει πως οι άνθρωποι χωρίζουν για τους ίδιους λόγους για τους οποίους οδηγήθηκαν στη συντροφικότητα: το καλό χιούμορ που διακρίνει η υποψήφια σύζυγος στο μελλοντικό άντρα της, μετατρέπεται σε σαρκασμό και ειρωνεία αργότερα. Ο χαλαρός και άνετος χαρακτήρας προ του γάμου, ξαφνικά μεταμορφώνεται σε επιπολαιότητα αργότερα, ενώ μία δυναμική γυναίκα εύκολα μπορεί να χαρακτηριστεί ανάλγητη και ανέτοιμη για να κρατήσει το σπίτι της. Ο σύντροφος μας είναι γίγνεσθαι και όχι είναι, που σημαίνει ότι δεν είναι στατικός, αλλά μια προσωπικότητα που εξελίσσεται, που δεν δρα για παράδειγμα εγωιστικά σε κάθε περίσταση, αλλά όταν εμφανίζονται ορισμένοι εκλυτικοί παράγοντες. Φυσικά, κάθε διαζύγιο, για τα παιδιά είναι πένθος, όχι όμως κοινωνικό στίγμα. Και ο αποχωρισμός προτιμότερος από μια τοξική σχέση.
Αν θέλουμε λοιπόν να δώσουμε απάντηση στο αρχικό μας ερώτημα, πρέπει να αλλάξουμε τους τρόπους με τους οποίους κάνουμε τον κόσμο, δηλαδή τη θεώρηση του κόσμου και τις πρακτικές διεργασίες μέσω των οποίων οι ομάδες παράγονται και αναπαράγονται.