Ο σεξισμός μπορεί να οριστεί ως «η υπόθεση, η πεποίθηση ή ο ισχυρισμός ότι το ένα φύλο είναι ανώτερο από το άλλο, κάτι που συχνά εκφράζεται στο πλαίσιο των παραδοσιακών στερεοτύπων των κοινωνικών ρόλων με βάση το φύλο, με αποτέλεσμα διακρίσεις εις βάρος των μελών του δήθεν κατώτερου φύλου». Η «σεξιστική ρητορική μίσους» ως νομικός όρος δεν υπάρχει ακόμη, αλλά νομικά κείμενα υποστηρίζουν την συμπερίληψή του. Η σεξιστική ρητορική μίσους που στοχοποιεί γυναίκες έχει αναφερθεί με διάφορους όρους όπως «σεξουαλική ρητορική μίσους», «σεξιστική ρητορική μίσους», «παρενόχληση λόγω φύλου στον κυβερνοχώρο», ή «κυβερνοχωροσεξισμός». Οι στόχοι είναι να ταπεινώσει και να αντικειμενοποιήσει τις γυναίκες, να καταστρέψει τη φήμη τους και να τις κάνει ευάλωτες και φοβισμένες. Πρόκειται για μια μορφή κοινωνικής διαπόμπευσης, διαδίδοντας το μήνυμα ότι η γυναίκα δεν είναι ένα πλήρες ανθρώπινο ον. Η ρητορική μίσους με κίνητρο το φύλο δημιουργεί, ενισχύει και διαιωνίζει την ιεραρχία των φύλων σε δημόσιους χώρους, καταστρέφει την ισότητα, την αλληλεγγύη και την ένταξη σε όλες τις κοινότητες και αυξάνει την έμφυλη βία (κατά των γυναικών και των ΛΟΑΤΚΙ). Ως διάκριση λόγω φύλου, η σεξιστική ρητορική μίσους «έχει μια σειρά από βασικά χαρακτηριστικά: (1) τα θύματά της είναι γυναίκες [οι άνδρες στοχοποιούνται λιγότερο], (2) η παρενόχληση έχει ως στόχο συγκεκριμένες γυναίκες, και (3) η κακοποίηση περιλαμβάνει το φύλο του στοχοποιημένου ατόμου με σεξουαλικά απειλητικούς και ταπεινωτικούς τρόπους».
Οι διατάξεις κατά της ρητορικής μίσους στο διεθνές δίκαιο για τα ανθρώπινα δικαιώματα καλύπτουν συνήθως λόγους που σχετίζονται με φυλετικό, εθνοτικό και θρησκευτικό μίσος, όπως συμβαίνει στο Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η ρητορική μίσους, όπως ορίζεται από το Συμβούλιο της Ευρώπης, καλύπτει όλες τις μορφές έκφρασης που διαδίδουν, υποκινούν, προωθούν ή δικαιολογούν το φυλετικό μίσος, την ξενοφοβία, τον αντισημιτισμό και άλλες μορφές μίσους με βάση τη μισαλλοδοξία, συμπεριλαμβανομένης και της μισαλλοδοξίας που εκφράζεται από επιθετικό εθνικισμό και εθνοκεντρισμό, διακρίσεις και εχθρότητα κατά των μειονοτήτων, των μεταναστών και των ατόμων μεταναστευτικής καταγωγής. Παρά το γεγονός ότι ο ορισμός αναφέρεται σε μια σειρά από ομάδες που συχνά φαίνεται να είναι οι στόχοι της ρητορικής μίσους, ο κατάλογος θα πρέπει να διαβάζεται ως ανοικτός, χωρίς περιορισμό των πιθανών στόχων αποκλειστικά σε αυτές τις ομάδες. Η ρητή συμπερίληψη του σεξισμού στον ορισμό του Συμβούλιο της Ευρώπης για την ρητορική μίσους, καθώς και σε εθνικό επίπεδο, θα έστελνε ένα ισχυρό μήνυμα, θα ευαισθητοποιούσε σχετικά με αυτό το ολοένα και πιο συχνό φαινόμενο και θα ενθάρρυνε τις γυναίκες και τα κορίτσια να το αναφέρουν και να το εξαλείψουν.
Το 2011, το Συμβούλιο της Ευρώπης άνοιξε για υπογραφή την Σύμβαση για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας (η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης). Πέντε χρόνια μετά το άνοιγμα για υπογραφή, η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης έχει κυρωθεί από μόνο 20 από τα 47 κράτη μέλη (Αλβανία, Ανδόρα, Αυστρία, Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Δανία, Φινλανδία, Γαλλία, Ιταλία, Μάλτα, Μονακό, Μαυροβούνιο, Ολλανδία, Πολωνία, Πορτογαλία, Σαν Μαρίνο, Σερβία, Σλοβενία, Ισπανία, Σουηδία και Τουρκία), και όχι από την Ελλάδα.
Η Σύμβαση προβλέπει ότι «τα Κράτη Μέλη θα πρέπει να λάβουν τα αναγκαία μέτρα για την προώθηση αλλαγών στους κοινωνικούς και πολιτιστικούς τρόπους συμπεριφοράς γυναικών και ανδρών με στόχο την εξάλειψη των προκαταλήψεων, των εθίμων, των παραδόσεων και όλων των άλλων πρακτικών που βασίζονται στην ιδέα της κατωτερότητας των γυναικών ή σε στερεότυπους ρόλους για τις γυναίκες και τους άνδρες». Πρόκειται για μια σημαντική διάταξη, καθώς οι πρακτικές που βασίζονται στην ιδέα της κατωτερότητας των γυναικών βρίσκονται στο επίκεντρο του σεξισμού, ο οποίος μπορεί να λάβει τη μορφή σεξιστικής ρητορικής μίσους. Επιπλέον, η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης περιλαμβάνει μορφές βίας κατά των γυναικών, που μπορούν επίσης να αντιπροσωπεύουν μορφές σεξιστικής ρητορικής μίσους:
1) Η σεξουαλική παρενόχληση: η Σύμβαση δεσμεύει τα συμβαλλόμενα κράτη για την απαγόρευση της σεξουαλικής παρενόχλησης, συμπεριλαμβανομένης της «λεκτικής, μη λεκτικής ή σωματικής συμπεριφοράς σεξουαλικού χαρακτήρα ανεπιθύμητου από το θύμα με σκοπό ή αποτέλεσμα την προσβολή της αξιοπρέπειας του ατόμου, ιδίως με τη δημιουργία εκφοβιστικού, εχθρικού, εξευτελιστικού, ταπεινωτικού ή επιθετικού περιβάλλοντος.»
2) Καταδίωξη: Η Σύμβαση δεσμεύει επίσης τα συμβαλλόμενα κράτη να απαγορεύσουν την καταδίωξη: «Τα Κράτη Μέλη θα πρέπει να λάβουν τα απαραίτητα νομοθετικά ή άλλα μέτρα για να διασφαλίσουν ότι ποινικοποιείται η εκ προθέσεως κατ ‘επανάληψη απειλητική συμπεριφορά προς ένα άλλο πρόσωπο, προκαλώντας του φόβο για την ασφάλειά του/της».
Η Σύμβαση τονίζει επίσης τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα και των μέσων ενημέρωσης και θεσπίζει την υποχρέωση των κρατών μελών να βρουν τρόπους για να ενθαρρύνουν ιδιωτικές εταιρείες και τα μέσα ενημέρωσης να θέσουν αυτο-ρυθμιστικά πρότυπα, για παράδειγμα να περιορίσουν οποιαδήποτε μορφή λεκτικής ή σωματικής κακοποίησης των γυναικών. Αυτό θα περιελάμβανε τη ρητορική μίσους λόγω φύλου, καθώς και οποιαδήποτε υποκίνηση σε βία κατά των γυναικών. Η υποχρέωση για την κυβέρνηση εδώ είναι να δώσει κίνητρα ή με άλλο τρόπο να ενθαρρύνει τους φορείς του ιδιωτικού τομέα να κάνουν ό,τι μπορούν για να βεβαιωθούν ότι κανένα από τα προϊόντα, τις υπηρεσίες ή τις διαφημίσεις τους δεν παρουσιάζουν μισογυνικές τάσεις ή δεν τους δίνει πλατφόρμα για να αναπτυχθούν.
Τον Ιανουάριο του 2016 το Συμβούλιο της Ευρώπης δημοσίευσε ένα έγγραφο με τίτλο «Ενθάρρυνση της συμμετοχής του ιδιωτικού τομέα και των μέσων ενημέρωσης στην πρόληψη της βίας κατά των γυναικών». Το έγγραφο αναφέρεται στη σημασία της παροχής καθοδήγησης και εργαλείων για να αποφευχθεί η σεξιστική και στερεοτυπική γλώσσα, καθώς και της ύπαρξης σαφών πολιτικών πλαισίων και μηχανισμών καταγγελιών για τη διασφάλιση της απόσυρσης του σεξιστικού και βλαβερού περιεχομένου στα μέσα ενημέρωσης.
Ένα πρόσθετο πρότυπο είναι οι κατευθυντήριες γραμμές που υιοθετήθηκαν το 2013 από την Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης σχετικά με την ισότητα των φύλων και τα μέσα ενημέρωσης. Συνιστούν συγκεκριμένα ότι «εκτός εάν έχουν ήδη σε ισχύ, τα κράτη μέλη θα πρέπει να υιοθετήσουν ένα κατάλληλο νομικό πλαίσιο που να αποσκοπεί να εξασφαλίσει ότι υπάρχει σεβασμός της αρχής της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της απαγόρευσης κάθε διάκρισης λόγω φύλου, καθώς και της υποκίνησης σε μίσος και σε οποιαδήποτε μορφή βίας με βάση το φύλο στα μέσα επικοινωνίας». Επιπλέον, η σημασία της μη σεξιστικής γλώσσας έχει επισημανθεί από την Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης. Η σύσταση σχετικά με την εξάλειψη του σεξισμού από την γλώσσα επιβεβαίωσε «τον θεμελιώδη ρόλο της γλώσσας στη διαμόρφωση ενός ατόμου, και την αλληλεπίδραση που υπάρχει μεταξύ της γλώσσας και των κοινωνικών συμπεριφορών».
Η ρητορική μίσους που στοχοποιεί τις γυναίκες συχνά παραβλέπεται, γιατί είναι τόσο πολύ παρούσα στην καθημερινή ζωή και μπορεί να είναι τόσο ύπουλη που οι άνθρωποι δεν την αναγνωρίζουν καν. Γι’ αυτό είναι ακόμα πιο επικίνδυνη. Ακόμα μεγαλύτερος είναι ο σεξισμός που βιώνουν οι γυναίκες σε περίπτωση πολλαπλών διακρίσεων, όταν π.χ. μια γυναίκα είναι ταυτόχρονα και πρόσφυγας ή μετανάστρια, ή Ρομά, ή μέλος εθνικής ή θρησκευτικής μειονότητας, ή ΑΜΕΑ ή ΛΟΑΤΚΙ, ή χρήστρια, ή κρατούμενη, κτλ. Χρειάζεται:
* Να αυξήσουμε την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση σχετικά με την έκταση του προβλήματος μέσα από στατιστικά στοιχεία, διαγράμματα και προσωπικές ιστορίες,
* Να μιλήσουμε για την ισότητα των φύλων και τα ανθρώπινα δικαιώματα των γυναικών σε όλους τους τομείς της ζωής, δίνοντας θετικά παραδείγματα υγιών ρητορικών,
* Να προσεγγίσουμε άντρες καλώντας τους να μιλήσουν για ίσα δικαιώματα και να εκφράσουν την αλληλεγγύη και την υποστήριξή τους ως προς τις γυναίκες, (απευθυνόμενοι στους πολίτες και σε ομάδες ανδρών, διευκρινίζοντας να επικεντρωθούν στην σεξιστική ρητορική μίσους εναντίον των γυναικών),
* Να μοιραστούμε καλές πρακτικές εκπαιδευτικών εργαλείων που δουλεύουν τον σεξισμό, την σεξιστική ρητορική μίσους και τις διακρίσεις (εκπαιδευτικά εγχειρίδια, διαδικτυακά εργαλεία, παιδαγωγικές προσεγγίσεις κλπ).
Στην Ελλάδα ειδικά, εκτός των ανωτέρω, χρειάζεται να απαιτούμε τα εξής:
* Να επικυρωθεί άμεσα η Σύμβαση για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας (η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης). Είναι απαράδεκτο το γεγονός ότι δεν έχει επικυρωθεί, παρότι πήραν την εξουσία διάφορες κυβερνήσεις από τότε που υπεγράφη.
* Να χρησιμοποιείται πολιτικά ορθή γλώσσα, και να χρησιμοποιείται το θηλυκό γένος όταν υπάρχουν γυναίκες. Ακόμα και στις ψηφοφορίες στο εθνικό κοινοβούλιο πολλές φορές οι γυναίκες αντί να πουν «παρούσα» λένε «παρών», και οι λίγες που το κάνουν έχουν αντιμετωπίσει κοροϊδία ενίοτε. Επίσης να χρησιμοποιούμε λέξεις που δεν αποκλείουν τις γυναίκες, π.χ. αντί να λέμε μία υπηρεσία να «επανδρωθεί», να λέμε να «στελεχωθεί». Επιπλέον στα διάφορα έγγραφα να υπάρχει πάντα και το θηλυκό γένος, π.χ. η πελάτισσα, η συμβαλλόμενη, η εξουσιοδοτούσα κτλ.
* Να μην ταυτοποιείται / χαρακτηρίζεται η γυναίκα από τον πατέρα της ή τον σύζυγό της, όπως π.χ. στα ψηφοδέλτια όπου δίπλα στο ονοματεπώνυμο της υποψήφιας μπαίνει με γενική πτώση το όνομα του πατέρα ή του συζύγου. Άλλωστε ο νόμος απαιτεί το όνομα πατρός, αλλά δεν αποκλείει και το όνομα μητρός, όπως έγινε μάλιστα πριν μερικά χρόνια, όταν είχαν βάλει το όνομα και το επίθετο πατρός και μητρός, σε ψηφοδέλτια τότε του ΣΥΡΙΖΑ, η Σίσσυ Βωβού και ο Παναγιώτης Λάμπρου, προς τιμή τους, και οι δύο από τη συνιστώσα της ΑΚΟΑ. Αυτή είναι η πολιτικά ορθή πρακτική, όπως υπάρχει και στην Υπεύθυνη Δήλωση, όπου ζητείται ονοματεπώνυμο και πατρός και μητρός.
* Να ενθαρρύνεται και να στηρίζεται στην πράξη η συμμετοχή των γυναικών σε όλα τα επίπεδα. Είναι ντροπή να μην υπάρχει ούτε μια γυναίκα υπουργός στην σημερινή κυβέρνηση, και στο κοινοβούλιο να έχουμε μόνο 57 βουλεύτριες, δηλαδή το 19,7% του συνόλου (ακόμα μικρότερο ποσοστό με το σύστημα της λίστας που επιλέγεται από την ηγεσία).
* Να σταματήσει η διαιώνιση υποτιμητικών στερεοτύπων και προσβλητικών αντιμετωπίσεων της γυναίκας, ξεκινώντας από την εκπαίδευση και τα βιβλία που χρησιμοποιούνται (π.χ. στο μάθημα των θρησκευτικών), και συνεχίζοντας στα πρότυπα που προβάλλουν τα ΜΜΕ μέσα από τις εκπομπές, τις σειρές και τις διαφημίσεις (π.χ. διαφήμιση Γερμανός μπάμιες). Το Ε.Σ.Ρ. αντί να ρίχνει πρόστιμα για φιλιά ομοφυλόφιλων να αποτρέπει την ρητορική μίσους.
* Να σταματήσει η διαπόμπευση γυναικών, ακόμα και των πιο ευάλωτων, από τα ΜΜΕ και το πογκρόμ εναντίον τους από την αστυνομία, όπως είχε γίνει με τις 27 οροθετικές γυναίκες – χρήστριες ενδοφλέβιων ουσιών και θύματα trafficking που υπέφεραν συλλήψεις, αναγκαστικές εξετάσεις, φυλάκιση και διαπόμπευση το 2012.
Σε κάθε περίπτωση είναι λεπτές οι ισορροπίες στην ρητορική μίσους, και επειδή πιστεύουμε στην ελευθερία του λόγου, ο στόχος μας δεν είναι να σιγάσουμε διοικητικά και ποινικά όλες τις σεξιστικές και πατριαρχικές φωνές (εκτός από τις ακραίες που επισύρουν διώξεις), αλλά με την εκπαίδευση, και με πολιτικό λόγο και μέσα να τις επισημαίνουμε, να τις καταδικάζουμε και να τις αποτρέπουμε, διότι παραβιάζουν τα δικαιώματα των γυναικών, καταστρατηγούν την ισότητα, ενισχύουν τις διακρίσεις και τη βία κατά των γυναικών, και οδηγούν την κοινωνία σε γενικότερη οπισθοδρόμηση. Γυναίκες και άνδρες πρέπει να έχουμε μηδενική ανοχή σε κάθε έκφραση ρητορικής μίσους, και να απαντούμε δυναμικά τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό χώρο.
Το παραπάνω κείμενο είναι η τοποθέτηση της Αλεξίας Τσούνη, ως εκπροσώπου της φεμινιστικής συλλογικότητας Το Μωβ, στην εναρκτήρια εκδήλωση της εκστρατείας «No Hate Speech Movement» («Όχι στη ρητορική του μίσους») που έγινε την Κυριακή, 14 Φεβρουαρίου, στις 12μ.μ. στην Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων.