της Κωστούλας Τωμαδάκη
Πού είναι οι γυναίκες; Κάτι έχει συμβεί φέτος. Μετά τον σάλο για τον μισογυνισμό των Όσκαρ, τη σκυτάλη παίρνει το ευρωπαϊκό φεστιβάλ της ένατης τέχνης που κατηγορείται για σεξισμό και αποκλεισμό των γυναικών στο “Όσκαρ” των κόμικς.
Το 43ο Διεθνές Φεστιβάλ Κόμικς της Ανγκουλέμ, στη νοτιοδυτική Γαλλία, το πιο σημαντικό του είδους του στην Ευρώπη, ολοκληρώθηκε πριν από λίγες ημέρες μέσα σε βαριά ατμόσφαιρα. Μπορεί το πρώτο βραβείο να πήγε σε έναν καταξιωμένο δημιουργό, όπως ο Ρίτσαρντ Μακ Γκουάιαρ, ωστόσο η ζημιά είχε γίνει. Δεν ήταν μόνο οι γυναίκες δημιουργοί που ένιωσαν ταπεινωμένες για τη μη συμμετοχή γυναικών στη λίστα με τις τριάντα υποψηφιότητες για το Μεγάλο Βραβείο του φετινού φεστιβάλ της Αγκουλέμ (28-31 Ιανουαρίου), αλλά και πολλοί άντρες καλλιτέχνες διαμαρτυρήθηκαν έντονα για τον εξόφθαλμο αποκλεισμό των γυναικών.
Η δραστήρια γυναικεία ομάδα “Κολεκτίβα γυναικών δημιουργών κόμικς εναντίον του σεξισμού” κάλεσε τους δημιουργούς να μποϊκοτάρουν το φεστιβάλ, αλλά και τους 3.000 επαγγελματίες του χώρου που ψηφίζουν για το Μεγάλο Βραβείο να απέχουν από την ψηφοφορία.
“Δεδομένης της σημασίας που είχαν και έχουν οι γυναίκες στην καλλιτεχνική και στην ίδια μου τη ζωή και του γεγονότος ότι έχω προσπαθήσει να σέβομαι πάντα τον ρόλο τους, θα ήθελα να αφαιρέσετε το όνομά μου από τον κατάλογο”, δημοσίευσε ο Ιταλός κομίστας Μίλο Μανάρα στη σελίδα του στο Facebook. “Υπάρχουν λίγες γυναίκες στην ιστορία των κόμικς. Δεν μπορούμε να ξαναγράψουμε την ιστορία των κόμικς. Αν πάτε στο μουσείο του Λούβρου θα βρείτε εξίσου λίγες γυναίκες”, ήταν η προκλητική απάντηση των διοργανωτών του φεστιβάλ που πυροδότησε το φιτίλι. Άμεσα απάντησαν περίπου τριάντα άντρες υποψήφιοι για το Μεγάλο Βραβείο, αποσύροντας τη συμμετοχή τους ως ένδειξη διαμαρτυρίας για τον μισογυνισμό του Φεστιβάλ.
Το μποϊκοτάζ, που υποστηρίχθηκε από αρκετούς Γάλλους υπουργούς, καλλιτέχνες και ακτιβιστές, ανάγκασε το Φεστιβάλ να συμπληρώσει τη λίστα των υποψηφίων για το βραβείο με έξι γυναίκες δημιουργούς. “Δεν θέλουμε φιλανθρωπίες! Γιατί, όμως, έξι γυναίκες και όχι δώδεκα, σαν τα στρείδια; Και επιπλέον χωρίς να μας πουν ούτε μία λέξη συγγνώμης”, δήλωσε η Γαλλίδα δημιουργός Σαντάλ Μοντελιέ, αρνούμενη να συμμετάσχει σε ένα “φιάσκο” όπως το χαρακτήρισε.
Εξαιτίας των αντιδράσεων, φοβούμενο και άλλες αρνήσεις από τις δημιουργούς, το φεστιβάλ απέσυρε και τις υπόλοιπες γυναικείες υποψηφιότητες: της Αμερικανίδας Λίντα Μπάρι, της Γιαπωνέζας Μότο Χάγκιο, της Βρετανίδας, Πόζι Σίμοντς και της γνωστής Ιρανογαλλίδας Μαρζάν Σατραπί (“Persepolis”).
Για πρώτη φορά στην ιστορία του θεσμού οι διοργανωτές κάλεσαν τους επαγγελματίες του χώρου να “διαλέξουν ελεύθερα τον-ην συνάδελφό τους”. Το πρόβλημα δεν είναι καινούργιο. Το Φεστιβάλ της Ανγκουλέμ έχει εδώ και καιρό δεχτεί επικρίσεις για τον μισογυνισμό του και την αποτυχία του να αναγνωρίσει τις γυναίκες των κόμικς. Δεν είναι τυχαίο ότι στη μακρά ιστορία του μόνο μία γυναίκα, η Φλοράνς Σεστάκ, έχει κερδίσει το Μεγάλο Βραβείο.
Στον αντίποδα του Φεστιβάλ της Αγκουλέμ, η βρετανική έκθεση Comix Creatrix αναλαμβάνει να θυμίσει τη γυναικεία παρουσία στην 9η τέχνη τους δύο τελευταίους αιώνες, ξεκινώντας από τις Βρετανίδες καρτουνίστριες του 18ου αιώνα και καταλήγοντας στις σημερινές κομίστες ακτιβίστριες. Η έκθεση, λοιπόν, η μεγαλύτερη που διοργανώθηκε έως σήμερα από γυναίκες δημιουργούς στο Ηνωμένο Βασίλειο, άνοιξε τις πόρτες της στις 5 Φεβρουαρίου και θα διαρκέσει μέχρι τα μέσα του Μαΐου, παρουσιάζοντας 100 γυναίκες κομίστριες.
“Πολλοί άνθρωποι επιλέγουν να ζουν με στερεότυπα και επιμένουν στον μύθο ότι υπάρχουν λίγες γυναίκες δημιουργοί στον κλάδο”, υποστηρίζει η Ολίβια Αχμάντ, επιμελήτρια της έκθεσης Comix Creatrix, η οποία επιδιώκει να αποδείξει το αντίθετο. “Κανένα θέμα δεν είναι ταμπού. Δεν υπάρχουν αποκλεισμοί στην τέχνη. Φαντασία, κωμωδία, δράμα, βιογραφία, όλα είναι ευπρόσδεκτα στη Comix Creatrix. Η τέχνη της διαμαρτυρίας και τα έργα με σκληρά κοινωνικά θέματα θα έχουν σημαντική θέση”, λέει η Αχμάντ.
Παρ’ όλο που η Comix Creatrix εστιάζει στις σημερινές δημιουργούς, συμπεριλαμβάνει και τις πρωτοπόρους του είδους, όπως τη Βρετανίδα καρτουνίστρια Μαίρη Ντάρλι, η οποία μόλις το 1772 εξέδωσε βιβλίο με καρικατούρες, και τη συμπατριώτισσά της Άνι Χάριετ, η οποία δημιούργησε στον μεσοπόλεμο και συνεργάστηκε με τα περιοδικά American Vogue και Vanity Fair υπογράφοντας με το ψευδώνυμο “fish” (ψάρι).
Οι θεατές θα έχουν την ευκαιρία να δουν καλλιτέχνες όπως η Αμερικανίδα Μάρσια Σνάιντερ (1928-1999), γνωστή για τη δημιουργία των δυναμικών γυναικείων χαρακτήρων που δημοσιεύτηκαν σε αμερικανικά έντυπα τη δεκαετία του 1940. Στο έργο της Μίριαμ Κέιτιν, η οποία συνεργάζεται με τα στούντιο της Disney, δεσπόζουν τα ασπρόμαυρα σχέδια. Γεννημένη στην κατοχική Ουγγαρία το 1948, αφηγείται τη δραματική ιστορία των αποδράσεων της οικογένειάς της από τη ναζιστική κατοχή της πατρίδας της και αποκαλύπτει με το πενάκι της την ωμότητα, τη μελαγχολία, τη μοναχικότητα, τις μεγάλες αντιθέσεις του 20ού αιώνα.
“Οι γυναίκες ήταν παρούσες σε όλη την εξέλιξη των κόμικς και έχουν παραγάγει μερικά από τα πιο χαρακτηριστικά και προκλητικά έργα του είδους”, λέει η Αχμάντ. Γυναίκες δημιουργοί όπως η Τρίνα Ρόμπινς, η Τζόις Φάρμερ, η Ρομπέρτα Γκρέκορι, είχαν σημαντική παρουσία στο underground κίνημα κόμικς και άνοιξαν τον δρόμο για τις νεώτερες όπως η Σατραπί και η Μοντελιέ. Υπάρχουν επίσης οι γυναίκες δημιουργοί των ιαπωνικών μάνγκα, που έχουν επί πολλά χρόνια επηρεάσει την παγκόσμια σκηνή των κόμικς και των κινουμένων σχεδίων.
Και πολύ κοντά στο Φεστιβάλ της Ανγκουλέμ υπάρχει η κορυφαία Γαλλίδα δημιουργός Κλερ Μπρετεσέ, το έργο της οποίας εδώ και τριάντα χρόνια αποδομεί στερεότυπα και μύθους. Ίσως, εν τέλει, θα πρέπει να ξαναγραφεί η ιστορία των κόμικς, για να δώσει τη θέση που αξίζει στις γυναίκες δημιουργούς που αγνοήθηκαν.
Info:
Comix Creatrix: 100 Women Making Comics (House of Illustration, Λονδίνο)
Διάάρκεια: 5/2-17/05/2016