«Δεν είχα επιλογή. Φοβήθηκα στ’ αλήθεια ότι θα τρελαθώ». Αυτά τα λίγα λόγια κατάφερε να αρθρώσει η Ούμο, περιγράφοντας στο κλιμάκιο της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες τη δική της μοναχική και επώδυνη εμπειρία. Οι γυναίκες πρόσφυγες κινδυνεύουν περισσότερο να υποστούν κλοπή, ξυλοδαρμό, σεξουαλική παρενόχληση, βιασμό. Είναι η έμφυλη όψη της προσφυγικής κρίσης.
Η νεαρή Ούμο ξεκίνησε από μια χώρα της υποσαχάριας Αφρικής ένα δύσκολο και ταραγμένο ταξίδι προς την Ευρώπη, έχοντας ήδη βιώσει στην πατρίδα της τη δολοφονία του αδερφού και την εξαφάνιση της αδερφής της. Στη διαδρομή εξαναγκάστηκε δύο φορές σε σεξ (transactional sex). Την πρώτη φορά για να αποκτήσει πρόσβαση σ’ ένα πλαστό διαβατήριο και τη δεύτερη για να βρει μια θέση στη βάρκα που θα τη μετέφερε από τα τουρκικά παράλια στην Ελλάδα. Είναι μια από τις πολλές ιστορίες κακοποίησης των γυναικών προσφύγων που έχουν καταγραφεί. Ο μεγαλύτερος φόβος των επίσημων φορέων και των ανθρωπιστικών οργανώσεων είναι ότι πίσω από τις αμίλητες και βαθιά θλιμμένες φιγούρες ορισμένων γυναικών κρύβονται ατομικά δράματα βίας και καταπίεσης σ’ έναν εσωτερικευμένο και απαράβατο κανόνα σιωπής.
Το να είσαι πρόσφυγας από μόνο του είναι μια ζόρικη διαδικασία, σημαδεμένη από πολλαπλές απώλειες. Έχεις χάσει την πατρίδα και το σπίτι σου και μαζί μ’ αυτά ένα κομμάτι της μνήμης και της ταυτότητάς σου και ζεις σε μια παρατεταμένη συνθήκη “τράνζιτ”, που δεν σου επιτρέπει να ατενίζεις με αισιοδοξία το μέλλον. Ανάμεσα σ’ αυτόν τον ετερόκλητο προσφυγικό πληθυσμό, οι γυναίκες είναι μια ξεχωριστή και ιδιαίτερα ευάλωτη κατηγορία. Το δικό τους ρίσκο είναι πολύ μεγαλύτερο και σχετίζεται με τις έμφυλες όψεις της καταπίεσης και της βίας. Ο διάχυτος σεξισμός από τη μία και τα στερεότυπα γύρω από τη θηλυκότητα που αναβιώνουν πιο οξυμένα σε κάποιες πολιτισμικές ή θρησκευτικές παραδόσεις από την άλλη, δημιουργούν το πλαίσιο για την εργαλειακή εκμετάλλευση του γυναικείου σώματος και την ακύρωση της γυναικείας αυτενέργειας. Πέρα, λοιπόν, από την κακουχία του ταξιδιού, το άγχος της επιβίωσης και της προστασίας των παιδιών, οι γυναίκες πρόσφυγες κινδυνεύουν περισσότερο να υποστούν κλοπή, ξυλοδαρμό, βιασμό και σεξουαλική παρενόχληση.
Γυναίκες που ταξιδεύουν μόνες
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας, από τις 149.125 καταγεγραμμένες αφίξεις προσφύγων μέχρι τώρα για το 2016, το 21% είναι γυναίκες. Πρόκειται για ποσοστό αυξημένο σε σχέση με το 2015, όταν οι γυναίκες κυμαίνονταν στο 16% του πληθυσμού. Αυτή η αύξηση οφείλεται στις προσπάθειες που κάνουν οι πρόσφυγες για οικογενειακή συνένωση, αλλά και στις επιδεινούμενες συνθήκες ζωής στις χώρες καταγωγής ή στις πρώτες χώρες διαμονής τους. Για παράδειγμα, στο Λίβανο και την Ιορδανία 9 στους 10 πρόσφυγες θεωρούνται ήδη φτωχοί ή στο κατώφλι της φτώχειας και χιλιάδες παιδιά είναι αποκλεισμένα από το εκπαιδευτικό σύστημα, ενώ έχουν διπλασιαστεί οι πρόωροι γάμοι ανήλικων κοριτσιών. Αυτοί είναι ορισμένοι από τους λόγους που ωθούν τις γυναίκες να περάσουν το Αιγαίο με μια φουσκωτή βάρκα σε δυσμενείς καιρικές συνθήκες, με την προσδοκία να διανύσουν τον –κλειστό πλέον– Βαλκανικό Διάδρομο για το βορρά. Γι’ αυτό έχουν αυξηθεί και οι γυναίκες που ταξιδεύουν μόνες ή με τα παιδιά τους. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Φεβρουαρίου 2016, το 18% των προσφύγων από τη Συρία δηλώνει ότι ταξιδεύει σε οικογένεια με επικεφαλής γυναίκα. Το αντίστοιχο ποσοστό για τους Αφγανούς ανέρχεται στο 4%.
«Οι γυναίκες και ειδικά αυτές που ταξιδεύουν μόνες είναι πολύ εκτεθειμένες. Μπορεί να τις ληστέψουν, να τις αφήσουν πίσω ή να τις εξαναγκάσουν σε σεξ προκειμένου να μπουν στη βάρκα. Πολλές αναγκάστηκαν να παντρευτούν στη διαδρομή για να γλιτώσουν. Έχουμε γυναίκες σε εγκυμοσύνη ή θηλάζουσες, γυναίκες που το φύλο τους τις οδήγησε στην προσφυγιά καθώς σε ορισμένες χώρες της Αφρικής ο βιασμός είναι στοιχείο πολέμου. Παρατηρούμε πρόωρους γάμους γυναικών προσφύγων ακόμα και σε χώρες της Ευρώπης, ανήλικα κορίτσια που φτάνουν στο Βέλγιο ή την Ολλανδία και παντρεύονται πολύ μεγαλύτερους τους άνδρες. Αυτό δεν υποδηλώνει απαραίτητα εμπόριο. Σε ορισμένες περιπτώσεις είναι μάλλον μέσο επιβίωσης. Το πρόβλημα είναι ότι δεν μιλάνε. Στη Μόρια, για παράδειγμα, είχαμε τρία περιστατικά παρενόχλησης το προηγούμενο διάστημα αλλά τα θύματα δεν δέχτηκαν τις υπηρεσίες μας» επισημαίνει η Κατερίνα Κιτίδη από το ελληνικό τμήμα της Ύπατης Αρμοστείας.
Στην ψυχιατρική κλινική ενός δημόσιου νοσοκομείου της Ελλάδας εισήχθη και νοσηλεύεται μια νεαρή γυναίκα από τη Συρία, η οποία είχε αποπειραθεί να αυτοκτονήσει. Πριν προχωρήσει σ’ αυτό το διάβημα απόγνωσης δήλωνε ότι «η ζωή δεν είχε πια νόημα για εκείνη». Οι άνθρωποι που βρίσκονταν κοντά της είχαν υποψιαστεί ότι κάτι δεν πήγαινε καλά, ψυχανεμίζονταν ένα βαρύ φορτίο λύπης που κουβαλούσε πάνω της χωρίς να μπορούν να το προσδιορίσουν. Περνούσε τις μέρες σε μιαν απέραντη σιωπή που εναλλασσόταν με παρατεταμένους λυγμούς. Σύμφωνα με τη δική της μαρτυρία, είχε εγκαταλειφθεί από το σύζυγό της κατά τη διάρκεια της διαδρομής και είχε υποστεί βιασμό στην Τουρκία, όπου βρισκόταν μόνη της μ’ ένα νεογέννητο μωρό. Τα στοιχεία και οι ακριβείς τοποθεσίες δεν αναφέρονται για λόγους προστασίας. Πρόκειται για ένα οριακό περιστατικό πλην δηλωτικό της βίας που υφίστανται αυτές οι γυναίκες. Στις περισσότερες μαρτυρίες που έχουν συγκεντρωθεί, τα φαινόμενα βίας λαμβάνουν χώρα κυρίως στην Τουρκία και εκπορεύονται από τα κυκλώματα διακινητών. Τα βασικότερα εργαλεία που χρησιμοποιούν οι διακινητές για να πιέσουν τις γυναίκες που ταξιδεύουν μόνες είναι τα λεφτά και η «σειρά προτεραιότητας» στη βάρκα. Τους υπόσχονται ότι, αν κάνουν σεξ μαζί τους, θα έχουν έκπτωση ή θα τις τοποθετήσουν πιο έγκαιρα στις βάρκες.
Στην αναφορά της Διεθνούς ΑμνηστίαςH έρευνα στο site της AI, που βασίζεται σε 40 συνεντεύξεις γυναικών όταν έφτασαν στη Γερμανία και τη Νορβηγία, γίνεται σαφες ότι όλες ένιωθαν απειλή και ανασφάλεια κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. Δώδεκα γυναίκες δήλωσαν ότι όσο βρίσκονταν σε ευρωπαϊκούς καταυλισμούς διέλευσης κάποιος/οι τις άγγιξαν ή τις χάιδεψαν χωρίς τη θέληση τους. Τουλάχιστον τρεις δήλωσαν ότι οι διακινητές τις παρενοχλούσαν. Η Hala από το Χαλέπι εκμυστηρεύτηκε την εμπειρία μιας φίλης που ταξίδευαν μαζί: «Η φίλη μου ξέμεινε από χρήματα στην Τουρκία. Ο βοηθός του διακινητή της ζήτησε να κάνει σεξ μαζί του για να της εξασφαλίσει μια δωρεάν θέση στο πλοιάριο. Εκείνη φυσικά αρνήθηκε και δεν κατάφερε να φύγει από την Τουρκία. Είναι ακόμα εκεί». Εντύπωση, όμως, προξενεί το γεγονός ότι τέτοιες συμπεριφορές παρατηρήθηκαν ακόμα και στην καρδιά της Δύσης. Συγκεκριμένα, μια 22χρονη Ιρακινή κατήγγειλε στη Διεθνή Αμνηστία ότι ένας ένστολος φύλακας ασφαλείας σε κέντρο της Γερμανίας προσφέρθηκε να της δώσει ρούχα και προϊόντα «αν περνούσε λίγη ώρα μόνη μαζί του».
Θύματα trafficking
«Υπάρχουν γυναίκες θύματα trafficking ανάμεσα στους πρόσφυγες. Δεν το καταγγέλλουν γιατί δεν θέλουν να καθυστερήσουν τη διέλευση τους. Οι δράστες τις απειλούν ότι έχουν γνωστούς στην Αστυνομία κι ότι αν πουν την αλήθεια, θα το μάθουν και θα τις εκδικηθούν. Ορισμένες τις εκβιάζουν ακόμα και με το παιδί τους, ότι θα το κρατήσουν μακριά τους. Εμείς τις αναγνωρίζουμε στη βάση κάποιων ενδείξεων και προσπαθούμε να παρέμβουμε με τη βοήθεια της Αστυνομίας. Ένα ύποπτο στοιχείο είναι να μην κρατάνε οι ίδιες τα έγγραφα τους. Έχω στο μυαλό μου την περίπτωση ενός ανήλικου κοριτσιού που συνοδευόταν από έναν 45χρονο άνδρα, ο οποίος ισχυριζόταν ότι είναι ο άνδρας της. Αυτός, λοιπόν, κρατούσε τα χαρτιά της, την συνόδευε παντού, μέχρι και στην τουαλέτα. Η ίδια έδειχνε πολύ στεναχωρημένη. Δεν μιλούσε καθόλου. Καταλαβαίναμε ότι κάτι δεν πάει καλά. Ακόμα και στην Αστυνομία μιλούσε εκείνος. Η κοπέλα δεν προχώρησε σε καμία καταγγελία» διηγείται η Κάλλη Μυτιληναίου από την ΜΚΟ Α21. Η οργάνωση ειδικεύεται σε θέματα trafficking. Έχει κοντέινερ πληροφόρησης στην Ειδομένη, τη Χίο και τη Σάμο, διαθέτει ξενώνες φιλοξενίας για τα θύματα σε Θεσσαλονίκη και Αθήνα και δραστηριοποιείται μέσω της τηλεφωνικής γραμμής 1109, που δίνει τη δυνατότητα 24ωρης επικοινωνίας σε 170 γλώσσες. Οι κλήσεις στην γραμμή που αφορούν σε πρόσφυγες έχουν αυξηθεί από το φθινόπωρο και ιδίως το τελευταίο δίμηνο. Σε ποσοστό 80% αφορούν γυναίκες, πιθανά θύματα εμπορίας, σεξουαλικής κακοποίησης ή ενδοοικογενειακής βίας. Οι κλήσεις δεν γίνονται από τις ίδιες τις γυναίκες, οι οποίες πιθανώς δεν γνωρίζουν πού να απευθυνθούν ή φοβούνται να μιλήσουν, αλλά από μέλη Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων που δρουν στο πεδίο και αναγνωρίζουν ποιοι χρειάζονται βοήθεια. Τα περιστατικά που εξακριβώθηκε από την οργάνωση ότι εμπίπτουν σε υποθέσεις trafficking ανέρχονται σε 5-10 (δεν δίνεται ο ακριβής αριθμός γιατί κάποια είναι σε εξέλιξη). Σε καμία από αυτές τις περιπτώσεις δεν εντοπίστηκαν οι δράστες διότι τα θύματα δεν θέλησαν να καταθέσουν εναντίον τους και να προβούν στις νόμιμες διαδικασίες.
Μια ακόμα περίπτωση που απασχόλησε την Υπατη Αρμοστεία ήταν η Φατιμά. Η γυναίκα βρέθηκε σε κατάσταση ψυχολογικού σοκ και εμφανώς τραυματισμένη σ’ ένα ελληνικό νησί πριν λίγους μήνες. Οι αρχές την εντόπισαν και την οδήγησαν στο νοσοκομείο. Εκεί τους αποκάλυψε ότι ο άνδρας που ταξίδευε μαζί της την κακοποιούσε. Ο σύζυγος της ζήτησε από έναν συμπατριώτη του να βοηθήσει εκείνη και την κόρη τους να φτάσουν σ’ έναν ασφαλή προορισμό στην Ευρώπη. Αντ’ αυτού, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους ο λαθροδιακινητής υφάρπαξε τα έγγραφα τους, τα χρήματα και το κινητό της Φατιμά, την χτυπούσε και δεν της επέτρεπε να τηλεφωνήσει στο σύζυγό της. Η κλοπή των εγγράφων είναι πάγια μέθοδος που χρησιμοποιούν τα κυκλώματα trafficking και οι εγκληματικές ομάδες για να εκβιάζουν και να εγκλωβίζουν τα θύματα τους. Πολλές γυναίκες, για να ελαχιστοποιήσουν το ρίσκο, επιδιώκουν να ταξιδεύουν πολλές μαζί. Οι New York Times Διαβάστε εδώ τo άρθρο “On Perilous Migrant Trail, Women Often Become Prey to Sexual Abuse”ανέδειξαν την ιστορία της Εσρά αλ Χοράνι, μιας νεαρής μακιγιέζ από τη Συρία που ντύθηκε αγόρι και σταμάτησε να πλένεται κατά τη διάρκεια του ταξιδιού για λόγους προστασίας. Ακόμα και σήμερα που βρίσκεται σε κέντρο υποδοχής στο Βερολίνο, δεν έχει συνέλθει πλήρως, ούτε έχει αποβάλει τις ανησυχίες της. Κοιμάται με τα ρούχα και βάζει μια καρέκλα πίσω από την πόρτα γιατί έτσι, όπως υποστηρίζει, νιώθει πιο ασφαλής.
Ασυνόδευτα ανήλικα κορίτσια
Μια πολύ ευαίσθητη πτυχή του ζητήματος είναι τα ασυνόδευτα ανήλικα κορίτσια. Είναι πολύ λιγότερα από τα ανήλικα ασυνόδευτα αγόρια, αλλά υπάρχουν και αποτελούν μια εν πολλοίς αχαρτογράφητη πλευρά της προσφυγικής κρίσης. Η οργάνωση ΜΕΤΑδραση έχει αναλάβει τη συνοδεία των ασυνόδευτων ανηλίκων που καταγράφονται και εντοπίζονται. Η προσπάθεια που γίνεται είναι αυτά τα παιδιά να παραπέμπονται σε δομές φιλοξενίας και να επανενώνονται με τις οικογένειες τους, στο βαθμό που είναι εφικτό. Η οργάνωση κατά καιρούς έχει αντικρύσει πολύ δύσκολες υποθέσεις, που εμπερικλείουν επώδυνα βιώματα σε εύθραυστες ηλικίες.
«Έχουμε συναντήσει ανήλικα κορίτσια που έχουν υποστεί βιασμό ή έχουν πιεστεί για σεξ, ακόμα και περίπτωση εγκυμοσύνης που ήταν αποτέλεσμα βιασμού. Στις περιπτώσεις που έχουμε υπόψη μας, οι δράστες προέρχονταν από τα κυκλώματα διακινητών ή το ευρύτερο οικογενειακό περιβάλλον. Υπάρχουν βέβαια και ανήλικα αγόρια που έχουν κακοποιηθεί σεξουαλικά. Καταλαβαίνετε πόσο λεπτούς και προσεχτικούς χειρισμούς απαιτούν τέτοια προβλήματα» σημειώνει η πρόεδρος της οργάνωσης, Λώρα Παππά. Η ίδια εξηγεί ότι το δίκτυο επιτρόπων που υπάρχει για τα ασυνόδευτα ανήλικα δεν επαρκεί για να καλυφθούν οι ανάγκες, ούτε οι δομές φιλοξενίας. «Έχουμε ενδείξεις ότι κάποια παιδιά έχουν πέσει θύματα trafficking και προσπαθούμε να τα αποτραβήξουμε. Υπήρχε ένα ανήλικο κορίτσι που επέμενε ότι ήρθε μόνο του και κάποιοι την έψαχναν μανιωδώς. Στόχος είναι να ξεχωρίζουμε στο πλήθος περίεργες περιπτώσεις, όπως ένα παιδί συνοδευόμενο από κάποιον που ισχυρίζεται ότι είναι θείος του. Κατορθώσαμε να αποσπάσουμε κάποια παιδιά , αποδεικνύοντας ότι δεν υπήρχε συγγένεια με το άτομο που τα συνόδευε» συμπληρώνει.
Μια ομάδα «υψηλού» κινδύνου είναι , επίσης, οι γυναίκες που στιγματίζονται εξαιτίας του σεξουαλικού προσανατολισμού και της ταυτότητας φύλου τους. Το Σωματείο Υποστήριξης Διεμφυλικών εξέφρασε πρόσφατα με δημόσια ανακοίνωση την ανησυχία του για την κατάσταση των LGBTQΙ προσφύγων που εγκλωβίστηκαν στη χώρα μας. Αφορμή υπήρξε μια τρανς γυναίκα από την Αίγυπτο με βαρύ ιστορικό κακοποίησης στη χώρα της. Έφτασε στη Χίο μια μέρα πριν την έναρξη της συμφωνίας μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης και Τουρκίας. Για κάποιο λόγο που δεν της εξηγήθηκε οδηγήθηκε στο Αστυνομικό Τμήμα και συγκεκριμένα στα ανδρικά κελιά, παρά τις διαμαρτυρίες της. Εκεί δέχτηκε πιέσεις για σεξ από έναν Τυνήσιο μετανάστη. Μετά από αρκετή ώρα και πολλές φωνές, οι αστυνομικοί πείστηκαν να τη μεταφέρουν σε κελί που θα ήταν μόνη της. Σήμερα και με τη συνδρομή της Praksis φιλοξενείται σε προστατευμένο χώρο στην Αθήνα.
Ελλείψεις και ανεπάρκειες του κρατικού μηχανισμού
Ο συνωστισμός τόσο μεγάλων και ανομοιογενών πληθυσμών στους προσφυγικούς καταυλισμούς για παρατεταμένο διάστημα είναι ένας παράγοντας που αυξάνει τους κινδύνους και το αίσθημα ανασφάλειας για τις γυναίκες πρόσφυγες. Στους οργανωμένους χώρους υπάρχει μέριμνα για διαχωρισμένες τουαλέτες και ξεχωριστούς χώρους για τις γυναίκες που ταξιδεύουν μόνες ή που βρίσκονται σε εγκυμοσύνη. Στα μη οργανωμένα camp όμως, όπως είναι το λιμάνι του Πειραιά ή η Ειδομένη, όπου ο πληθυσμός έχει ξεπεράσει προ πολλού τις δυνατότητες του χώρου, το πλαίσιο είναι εξαιρετικά επίφοβο για τις γυναίκες, τόσο για τη διεκπεραίωση απλών καθημερινών πράξεων, όσο και για την έκθεση τους σε υποτιμητικές για την προσωπικότητα τους συμπεριφορές. Πλέον σ’ αυτούς τους χώρους υπάρχουν άνθρωποι που διαμένουν για έναν και δύο μήνες σε άθλιες συνθήκες και με ματαιωμένες προσδοκίες. Είναι μια εφιαλτική απραξία που, αναμενόμενα, δεν διασφαλίζει νηφαλιότητα και ηρεμία. Τα νεύρα γίνονται λάστιχο και οι εντάσεις πολλαπλασιάζονται, συχνά με επίκεντρο τις γυναίκες, είτε γιατί οι ίδιες ένιωσαν πραγματική απειλή, είτε γιατί οι σύντροφοι τους παρερμήνευσαν τις κινήσεις άλλων ανδρών. Σε κάθε περίπτωση, η συμβίωση οικογενειών και γυναικών που ταξιδεύουν μόνες με άνδρες που ταξιδεύουν και αυτοί μόνοι και νιώθουν εγκλωβισμένοι, κάθε άλλο παρά καθησυχαστική μπορεί να χαρακτηριστεί.
Η διεθνής οργάνωση Human Rights WatchTα συμπεράσματα της αυτοψίας στο site της HRW, μετά από αυτοψία που έκανε στο λιμάνι του Πειραιά στις αρχές Μαρτίου, κατέληξε μεταξύ άλλων στο συμπέρασμα ότι οι γυναίκες και τα παιδιά αντιμετωπίζουν προκλήσεις σεξουαλικής παρενόχλησης και βίας. Παραθέτει διηγήσεις γυναικών που κοιμούνται κρατώντας σφιχτά τα παιδιά τους φοβούμενες ενδεχόμενη απαγωγή τους και άλλες που αποφεύγουν να χρησιμοποιούν την τουαλέτα τη νύχτα –και όταν το κάνουν ζητούν από ένα οικείο πρόσωπο να τις συνοδεύσει. Η Nawael, μια 34 χρονη γυναίκα από τη Συρία, έχει “κολλήσει” στην πύλη Ε1 για πάνω από 10 μέρες με τον άνδρα και τα τρία παιδιά της. Κινείται με αναπηρικό αμαξίδιο. «Βρίσκομαι στην Ελλάδα εδώ και ένα μήνα και δεν μου δόθηκε η δυνατότητα να κάνω ένα μπάνιο. Για μένα είναι πραγματική ταλαιπωρία να πάω στην τουαλέτα. Χρειάζομαι τη βοήθεια του άνδρα μου. Δεν μπορώ ούτε να κοιμηθώ. Το σώμα μου πλέον έχει καταπονηθεί πολύ. Αδιαθέτησα και ακόμα δεν έκανα ένα ντους. Αυτό σημαίνει ότι πλέον δεν μπορώ ούτε να προσευχηθώ».
Μια ακόμα παράμετρος του προβλήματος, που έχει επισημανθεί από τις εκθέσεις των διεθνών οργανισμών, είναι η έλλειψη γυναικών διερμηνέων. Με δεδομένο ότι οι γυναίκες πρόσφυγες κουβαλάνε πολύ τραυματικά βιώματα –και συχνά μια εμπεδωμένη κουλτούρα κανονικοποίησης της έμφυλης βίας– δεν μπορούν να χτίσουν εύκολα δεσμούς εμπιστοσύνης με άνδρες και να μοιραστούν τις εμπειρίες κακοποίησης τους. Η Λώρα Παππά από τη ΜΕΤΑδραση που δραστηριοποιείται και στο κομμάτι της διερμηνείας, αποσαφηνίζει το ζήτημα. «Εμείς έχουμε 250 διερμηνείς και οι πιο πολλές είναι γυναίκες. Είναι ένα προσωπικό που έχει εκπαιδευτεί να χρησιμοποιεί το κατάλληλο λεξιλόγιο, να προσέχει την κίνηση του σώματός του και να είναι αυστηρά ουδέτερο. Το βασικό πρόβλημα είναι ότι δεν φτάνουν. Μας παίρνουν τηλέφωνα από παντού πλέον και ζητούν διερμηνείς. Στη συνέντευξη ασύλου έχουμε στο νου μας πάντα να υπάρχει γυναίκα διερμηνέας όταν εξετάζεται γυναικεία υπόθεση. Έχουμε και θύματα βασανιστηρίων που το μεγαλύτερο τους άγχος είναι να μην μαθευτεί κάτι στη χώρα καταγωγής τους. Πέρα από την έλλειψη διερμηνέων, υπάρχει και έλλειψη χώρων. Μια γυναίκα για να ανοιχτεί χρειάζεται έναν απομονωμένο και ήρεμο χώρο».
Με το ίδιο σκεπτικό, τα ιατρικά κλιμάκια των ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στους πρόσφυγες φροντίζουν να υπάρχουν γυναίκες γυναικολόγοι για να διευκολύνουν τις επισκέψεις των γυναικών προσφύγων στο γιατρό. Εξάλλου, ανάμεσα στους πρόσφυγες υπάρχουν γυναίκες, όπως αυτές που προέρχονται από τις αγροτικές περιοχές του Αφγανιστάν, που έχουν πολύ περιορισμένες αναπαραστάσεις ιατρικής περίθαλψης και μεγάλη συστολή να απευθυνθούν σ’ έναν γυναικολόγο. Οι ανθρωπιστικές οργανώσεις επιδιώκουν να παράσχουν υπηρεσίες ψυχολογικής υποστήριξης στις γυναίκες που έχουν επιβαρυνθεί από γεγονότα κακοποίησης. Βέβαια, σε συνθήκες ιατρικής δρόμου, με λιγοστά μέσα, σ’ έναν πληθυσμό πολλαπλώς ταλαιπωρημένο που ζει σε άθλιες συνθήκες, ο βασικός γνώμονας είναι η επιβίωση. «Υπάρχουν συμπτώματα κατάθλιψης, γενικευμένου άγχους, ακόμα και υστερίας σε ορισμένες γυναίκες που συναντάμε. Οι όροι που παρεμβαίνουμε είναι πρωταρχικοί. Στόχος μας είναι η επιβίωση. Το ίδιο ισχύει και γι’ αυτές. Αυτή τη στιγμή τις ενδιαφέρει να υπερασπιστούν τη ζωή τους και των παιδιών τους. Το μετατραυματικό στρες θα το δούμε αργότερα» επισημαίνει ο πρόεδρος των Γιατρών του Κόσμου, Νικήτας Κανάκης.
Η αλήθεια είναι ότι οι περισσότερες γυναίκες που έχουν κακοποιηθεί μίλησαν μόνο όταν έφτασαν στον τελικό τους προορισμό. Ενδεχομένως κάποιες ούτε εκεί. Όσο νιώθουν ότι ζουν σε καθεστώς μετακίνησης, η σκέψη τους επικεντρώνεται στην ανάγκη να βρουν έναν τόπο να ξαναριζώσουν και να επανατοποθετήσουν τις ζωές τους με όρους ασφάλειας. Το αμετάκλητο, μάλλον, σφράγισμα των συνόρων δημιουργεί μια καινούργια κατάσταση που αυξάνει το άγχος τους και διαψεύδει τις προσδοκίες που είχαν. Εάν και εφόσον καταλαγιάσει η κατάσταση, θα φανερωθεί πιο ανάγλυφα το αποτύπωμα του ψυχικού πλήγματος που έχουν υποστεί αυτές οι γυναίκες, απογυμνωμένες από οποιοδήποτε προστατευτικό κέλυφος, μετέωρες μεταξύ απαξίας και πένθους και γαντζωμένες από μια προοπτική ζωής. Μαζί μ’ αυτό θα αναδειχθεί κι ένα ερώτημα δυνητικότητας για τον πολιτισμό μας: να βρει εργαλεία που θα αγκαλιάζουν το τραύμα τους και να φτιάξει γαληνεμένους τόπους που θα ξορκίζουν το φάντασμα της βίας.
Μαρία Λούκα
Αναδημοσίευση από insidestory.gr