Γράφει η Βέρα Σιατερλή
Η επανάσταση στην Κούβα είναι συνήθως συνδεδεμένη με τα ονόματα του Φιντέλ Κάστρο και του Τσε Γκεβάρα. Πολύ λίγοι έχουν ακούσει για την Σίλια Σάντσεζ. Αυτή η γυναίκα ήταν στο επίκεντρο της κουβανικής επανάστασης για πάνω από δύο δεκαετίες και αφ’ ότου συνάντησε τον Φιντέλ Κάστρο το 1957, έγινε η απολύτως απαραίτητη βοηθός του. Φημολογείται μάλιστα ότι ήταν εκείνη που κυρίως λάμβανε τις αποφάσεις.
Στον «κίτρινο τύπο» της εποχής αναφέρονταν σαν εραστές. Αλλά ούτε η Σάντσεζ όσο ήταν ζωντανή, ούτε ο Κάστρο, επιβεβαίωσαν τις φήμες. Αλλά μήπως αυτό δεν απαιτούσε και το αριστερό πρωτόκολλο και τα ήθη της εποχής για έναν έγγαμο ηγέτη; Εκτός Κούβας, λίγα έχουν γραφτεί για το ρόλο πού έπαιξε για την επανάσταση η Σίλια Σάντσεζ μέχρι το θάνατό της, το 1980.
Η παλαιότερη φωτογραφία της Σάντσεζ μαζί με τον Κάστρο τραβήχτηκε όταν συναντήθηκαν αρχικά, το 1957, ωστόσο η Σάντσεζ είχε ήδη παίξει έναν σημαντικό ρόλο στη ζωή του.
Το 1956 ο Φιντέλ Κάστρο με μια ομάδα ανταρτών , αποβιβάστηκε στην Κούβα από μια βάρκα η οποία προερχόταν από το Μεξικό και επιχείρησε να ξεκινήσει κίνημα ένοπλης αντίστασης στα βουνά της Σιέρρα Μαέστρα. Το εγχείρημα αποδείχτηκε καταστροφικό. Οι δυνάμεις του Μπατίστα σκότωσαν τους περισσότερους αντάρτες. Όσοι επέζησαν, 16 στον αριθμό συμπεριλαμβανομένων του αδελφού του Ραούλ και του Τσε Γκεβάρα, στηρίχτηκαν από το μυστικό δίκτυο αγροτικών οικογενειών που οργάνωσε η Σάντσεζ. Το δίκτυο αυτό ήταν κρίσιμο για την επιβίωση των επαναστατών ώστε να μπορέσουν να συνεχίσουν το αντάρτικο στα βουνά της Σιέρα Μαέστρα για τρία χρόνια.
Η Σίλια Σάντσεζ Μαντούλεϊ γεννήθηκε το 1920. Μεγάλωσε στην «πόλη της ζάχαρης», Media Luna, στην τροπική ανατολική Κούβα, γνωστή ως Oriente.
Η μητέρα της πέθανε όταν ήταν νέα, και η σχέση με τον πατέρα της, ο Δρ Μανουέλ Σάντσεζ Σιλβέιρα ήταν στενή και σημαντική. Ο πατέρας της ήταν ένας γιατρός με καλλιέργεια και ενταγμένος στο Φιλελεύθερο Ορθόδοξο Κόμμα. Η Σίλια έμαθε κοντά του για την πολιτική, και δεδομένου ότι ήταν βοηθός του, γνώρισε την επίδραση της ακραίας φτώχειας στους ασθενείς του. Μέσα από την προσφορά της σαν κόρη-βοηθός του γιατρού είχε επαφές με τον κόσμο σε ολόκληρη την περιοχή, και οι τοπικές της γνωριμίες θα αποδεικνύονταν αργότερα πολύτιμες.
Όταν ο Μπατίστα πήρε την εξουσία στην Κούβα για δεύτερη φορά μετά από ένα πραξικόπημα το 1952, η Σάντσεζ – όπως και εκατομμύρια Κουβανών – ήταν πεπεισμένη ότι θα έπρεπε να νικήσει τη δικτατορία με αγώνα, και άρχισε να οργανώνει την αντίσταση.
Ήταν μία από τις ιδρύτριες του Κινήματος της 26η Ιουλίου, ηγέτιδα σε ομάδες μάχης σε όλη την επανάσταση, έλεγχε τις βοηθητικές ομάδες και ακόμη έκανε τις προετοιμασίες για την απόβαση Γκράνμα. Απόβαση, η οποία μετέφερε 82 μαχητές από το Μεξικό προς την Κούβα για την ανατροπή του Μπατίστα.
Ως το 1957, στην Κούβα του Μπατίστα, η Σάντσεζ ήταν η πιο αγαπητή γυναίκα της χώρας. Όταν έγινε πάρα πολύ επικίνδυνο γι αυτήν να παραμείνει στις πεδιάδες, ανέβηκε στην οροσειρά Σιέρα Μαέστρα όπου βρίσκονταν οι αντάρτες με τον Κάστρο.
Στο διοικητήριο του Λα Πλάτα, είχε την ευθύνη ανεφοδιασμού των τροφίμων, του ρουχισμού και των όπλων – δηλαδή όλα όσα απαιτούνταν για να στηρίξουν τις επαναστατικές δυνάμεις στον ανταρτοπόλεμο. Και δεν απμακρύνθηκε ποτέ από τον Κάστρο, ενώ συμμετείχε επίσης και στις μάχες.
Η εκπαιδεύτρια μάχης των ανταρτών, ταξίαρχος Tete Puebla ήταν 15 ετών όταν συνάντησε τη Σάντσεζ στην οροσειρά Σιέρα Μαέστρα.
«Η πρώτη μάχη όπου η Σίλια συμμετείχε ήταν πραγματικά σκληρή, το Μάιο του 1957 στο Uvero. Τότε η φρουρά του Μπατίστα ανέκτησε ένα μεγάλο μέρος της οροσειράς. Βομβάρδισαν και σκότωσαν πολλούς αγρότες.»
Η Σάντσεζ είχε σαφή ηγετικό ρόλο
«Ήταν υπεύθυνη για κάποιες από τις περιοχές όπου πέθαναν μερικές φορές 40 ή 50 άνθρωποι. Υπήρξαν φορές όπου η εθνοφρουρά έκαψε όλα τα σπίτια στο χωριό, έτσι οι άνθρωποι δεν είχαν που να πάνε. Η Σίλια, μαζί με όλες τις άλλες ευθύνες με τις οποίες ήταν επιφορτισμένη, φρόντισε επίσης και για εκείνες τις οικογένειες.»
Μετά την επανάσταση, η Σίλια παρέμεινε με τον Κάστρο μέχρι το θάνατό της.
Ήταν υπεύθυνη για πολυάριθμα επαναστατικά προγράμματα. Από την επιτήρηση της «επανεκπαίδευσης» των οικογενειών, την αντιμετώπιση των αντιφιντελικών επιχειρήσεων, στην κατασκευή πάρκων για το λαό ως και την εξασφάλιση παγωτού για τους Κουβανούς, η Σίλια ήταν η περίπτωση «η γυναίκα για όλα».
Στην Κούβα, αυτές παρουσιάζονταν συνήθως ως ιδέες Κάστρο, που εφαρμόστηκαν από την έμπιστη βοηθό του. Δυστυχώς, δεν υπάρχει καμία πηγή που να μας λέει εάν η Σάντσεζ ξεκινούσε αυτά τα πολιτικά προγράμματα ή όχι. Έτσι, παραδείγματος χάριν, δεν έχουμε ιδέα για την άποψή της για σημαντικά θέματα όπως η κουβανο-σοβιετική συμμαχία και η απόφαση για τοποθέτηση σοβιετικών πυραύλων μέσου βεληνεκούς στην Κούβα, η οποία οδήγησε στην κρίση των πυραύλων της Κούβας το 1962.
Ο Κάστρο δεν έχει μιλήσει ποτέ για το ρόλο της επί μακρόν. Και απ’ όσο ξέρουμε, εκείνη δεν κρατούσε ημερολόγιο. Η Σίλια Σάντσεζ όμως γνώριζε πολλά σημαντικά και ιστορικής σημασίας αποδεικτικά στοιχεία.
Κατά τη διάρκεια της παραμονής της στη Σιέρα Μαέστρα, κράτησε όλα τα αποκόμματα αποδείξεων, έγγραφα, κάθε γραπτή διαταγή μάχης που θα μπορούσε να διασώσει, προκειμένου να συνταχθεί ένα ιστορικό αρχείο της επανάστασης.
Η Νίντια Σαραμπίγια θυμάται τη βοήθεια της Σάντσεζ στην οργάνωση του αρχείου τη δεκαετία του ’60: «Περιφρούρησε και διέσωσε όλα τα έγγραφα – ακόμα και όταν βομβαρδίζονταν με ναπάλμ. Είχε την πεποίθηση ότι ακόμη και ένα μικρό κομμάτι χαρτί από έναν αντάρτη, ή ένα μισο-αγράμματο αγρότη, είχε ζωτική σημασία».
Η ύπαρξη ιστορικού αρχείου την ένοιαζε πάρα πολύ.
«Ήταν μια από τις σημαντικότερες και συστηματικά -φροντισμένες πεποιθήσεις που είχε», λέει η κα Σαραμπία. «Και κανένας άλλος στην ηγεσία -ίσως μόνο ο Φιντέλ- σκεπτόταν ότι πρέπει να κρατήσουμε εκείνα τα έγγραφα».
Μέχρις ότου πεθάνει από καρκίνο του πνεύμονα το 1980, η Σάντσεζ έχει γίνει ένα σύμβολο στην Κούβα. Θεωρείται ως κάποια που, προ πάντων, αφιερώθηκε και υπηρέτησε τα ιδανικά της επανάστασης και τον Κάστρο. Δεν είχε ποτέ έναν σύζυγο και δεν υπάρχει κανένα στοιχείο ότι είχε οποιοδήποτε ειδύλλιο μετά από τη δεκαετία του ’50.
Ο Κάστρο ήδη από τον Οκτώβριο του 1948 είχε παντρευτεί τη Mίρθα Ντίαζ Μπαλάρ ντε Νουνέζ, συμφοιτήτριά του και κόρη διακεκριμένου πολιτικού της Κούβας και μαζί της απέκτησε πέντε παιδιά . Οι άνθρωποι που ήξεραν τη Σάντσεζ στην Κούβα, λένε ότι δεν ήταν ερωμένη του πρώην προέδρου.
Αλλά στο Μαϊάμι, ο 92χρονος Huber Matos – ένας από κομαντάντες του Κάστρο στη μετακίνηση ανταρτών – καταθέτει μια διαφορετική ιστορία: «Πήγα στη Κόστα Ρίκα να ψάξω για όπλα που χρειαζόμασταν στη Σιέρα Μαέστρα.
Όταν επέστρεψα το 1958, βρήκα τη Σίλια Σάντσεζ στο πλευρό του Φιντέλ Κάστρο και συνειδητοποίησα ότι η σχέση τους δεν ήταν μόνο πολιτική, αλλά και στενά προσωπική».
«Προσποιήθηκαν ότι δεν ήταν, αλλά δεν χρειάστηκε να τους δω στο κρεβάτι για να καταλάβω ότι η σχέση τους ξεπερνούσε κατά πολύ την κοινή πολιτική δράση. «Σήμερα στην Κούβα, ο Χούμπερ Μάτος αντιμετωπίζεται από πολλούς ως άτομο περιορισμένης εμπιστοσύνης (προδότης). Έχει ένα ντροπιαστικό παρελθόν με 20 χρόνια φυλάκισης για προδοσία και στασιασμό.
Αντίθετα, μεταξύ των κουβανικών εξόριστων στο Μαϊάμι, ο Μάτος είναι ο ήρωας που κατήγγειλε την κομμουνιστική επιρροή το 1959 και πλήρωσε για τις αρχές του.
Ο Δρ Andy Gomez, ένα ανώτερο στέλεχος του Institute for Cuban and Cuban American Studies στο πανεπιστήμιο του Μαϊάμι, θεωρεί ότι ο Φιντέλ Κάστρο ήταν πάντα προτεραιότητα της Σίλια Σάντσεζ.
«Πρώτα απ’ όλα έπρεπε να υπηρετείται η ισχύς του Φιντέλ Κάστρο. Και η Σίλια επεδίωξε να τον κρατήσει ψηλά και για όποιον αμφισβητούσε τη δύναμη του Φιντέλ θεωρούσε ότι έπρεπε να αποβληθεί.
«Αρχικά ήταν για τη σχέση της με το Φιντέλ», προσθέτει, «και αφετέρου τι επιθυμούσε η ίδια για την Κούβα».
Σύμφωνα με τον ιστορικό Tiffany Sippial από το πανεπιστήμιο στην Αλαμπάμα, η απουσία κατάθεσης εκ μέρους των πρωταγωνιστών επιτρέπει και στις δύο πλευρές να κατασκευάσουν τις ιστορίες τους.
«Στην Κούβα επιτρέπεται η άποψη ότι ο Φιντέλ Κάστρο και η Σίλια Σάντσεζ προσηλώθηκαν απλώς στο επαναστατικό πρόγραμμα.
«Στο Μαϊάμι, που παίζει πάνω σε μια ερωτική σχέση μεταξύ τους, είναι μία μέθοδος για την απαξίωση της ιερότητας της πολιτικής τους δέσμευσης».
Αλλά αυτό που δεν αμφισβητείται από καμία πλευρά είναι η βαρύτητα εκείνης της σχέσης και η αδιαμφισβήτητη θέση της Σίλια Σάντσεζ στο επίκεντρο της εξουσίας στην Κούβα.
Τα δικά μου συμπεράσματα
Η Sanchez δούλεψε σκληρά με διάρκεια ολόκληρης ζωής για την επανάσταση, για την επιτυχία της σοσιαλιστικής διακυβέρνησης και για την επικράτηση του νέου καθεστώτος.
Τελικά συνειδητοποιώ ότι είναι δύσκολο η ίδια γυναίκα να επαναστατεί και να διακρίνεται γι αυτό, σε περισσότερα επίπεδα. Συνήθως θάβει την προσωπική της γυναικεία επανάσταση, στον βωμό του κοινού καλού ή του σημαντικού άντρα!
Για μένα και μετά απ’ όλες τις πληροφορίες προερχόμενες και από τα δύο αντίπαλα στρατόπεδα και οι οποίες έχουν δει το φως της δημοσιότητας η αφήγηση του Matos είναι αποδεκτή κι ας θεωρείται προδότης γιατί και ο Μαγιακόφσκι προδότης ήτανε. Οι τακτικές αποβολής των αμφισβητιών στη διακυβέρνηση του Κάστρο, παρ’ όλο που δεν υπήρχε Σιβηρία στην Κούβα, δεν απείχαν και πολύ από τις σταλινικές αντίστοιχες. Τα ξέρουμε αυτά πόσο μάλλον που το Μαϊάμι βρισκόταν πολύ κοντά στις ακτές της Κούβας.
Τόσο η ψυχροπολεμική τακτική όσο και η ηθική της δεκαετίας του ’60 συνηγορούσαν στη συγκάλυψη των συναισθηματικών περιπετειών των αριστερών ηγετών οι οποίοι βρίσκονταν στο στόχαστρο της αντικομουνιστικής προπαγάνδας όχι μόνο για τις πολιτικές τους επιλογές αλλά και για τις προσωπικές τους «αδυναμίες»! Κι αν έπεφταν στα δίχτυα του εχθρού «καταδικάζονταν» συλλήβδην τόσο οι λαϊκοί αγώνες όσο και τα σοσιαλιστικά καθεστώτα όπως αυτό της Αβάνας.
Η συμπεριφορά λοιπόν των φερόμενων εραστών για μένα είναι ερμηνεύσιμη αν και καταδικαστέα. Άλλη μια φορά μια γυναίκα θυσιάζει την προσωπικότητά της για το όφελος…
Αυτά τα θλιβερά παραδείγματα θυσιασμένων γυναικών -και είναι πολλές- με γεμίζουν δέος για την θυσία τους αλλά και πολλή οργή για την διαχρονικά παγιωμένη αδικία.
ΠΗΓΕΣ: el.wikipedia.org, www.bbc.com. nostimonimar.gr