ΛΑΜΠΡΗ AΓΩΝΙΣΤΡΙΑ ΜΙΑΣ ΑΛΛΗΣ ΕΠΟΧΗΣ
Μια από τις ηρωικότερες μορφές του επαναστατικού κινήματος της χώρας μας
Επιλέγει και προλογίζει ο Χρήστος Τζουρντός
Μέλος ΣΦΕΑ-Σύλλογος Φυλακισθένων Εξορισθέντων Αντιστασιακών
Διαβάζοντας τις ομολογίες πολλών αντρών αγωνιστών, ανατριχιάζεις για τα άγρια βασανιστήρια που υπέστησαν στα άντρα εξουσίας και τους τόπους βασανιστηρίων.
Να είναι όμως μια δράκα δήθεν αντρών, να έχουν απομονώσει κοπελίτσες ούτε είκοσι χρονών και να διοχετεύουν επάνω τους όλο το φάσμα της τρομοκρατίας, εκβιασμών, ψυχολογικών πιέσεων, βασανιστηρίων κάθε είδους και προπάντων βιασμών, είναι κάτι το ασύλληπτο.
Είναι να ντρεπόμαστε που είμαστε αρσενικοί άνθρωποι. Είναι ΠΑΝΤΑ να σκεπτόμαστε ότι αυτές οι κοπελίτσες θα μπορούσε να ήταν αδελφές μας, κόρες μας, εγγονές μας.
Κοιτάζοντας το αρχείο μου, έπεσα πάνω στην ιστορία μιας εικοσάχρονης κομμουνίστριας της δεκαετίας 1920-1030, της Κατίνας-Μαριάνθης Εμμανουηλίδου.
Παρουσιάζει η Βέρα Σιατερλή
Το άρθρο δημοσιεύσαμε πριν λίγες ημέρες, αλλά το κατεβάσαμε για να προσθέσουμε κάποια στοιχεία τα οποία στο μεταξύ βρήκαμε. Σήμερα το δημοσιεύουμε στην τελική του μορφή.
Πάνε τώρα πενήντα χρόνια που πέθανε μια μεγάλη ελληνίδα επαναστάτρια, η οποία στη σύντομη ζωή της έγραψε μια περίλαμπρη σελίδα στην ιστορία του εργατικού κινήματος της χώρας μας και της οργάνωσης των Αρχειομαρξιστών-τροτσκιστών ΚΟΜΛΕΑ. (Κομμουνιστική Οργάνωση Μπολσεβίκων Λενινιστών-Αρχειομαρξιστών)
ΚΑΤΙΝΑ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛΙΔΟΥ (πραγματικό όνομα Μαριάνθη Πισπιλόγλου)
Αποσπάσματα με το ύφος του Λουκά Καρλιάφτη από το περιοδικό ΔΙΕΘΝΙΣΤΗΣ στο κείμενο διακρίνονται με Italics.
Πρόκειται για μια προλετάρισσα, κομμουνίστρια μεγάλης ολκής, ηγέτρια που έπαιξε ρόλο μέσα σε όλα τα γεγονότα της εποχής της, δίχως να είναι σε ηγετικά πόστα και δίχως να είναι γραμματιζούμενη. Μεγαλούργησε στους επαναστατικούς αγώνες της δεκαετίας 1920-30 και συνάρπασε τους προλετάριους δίπλα από τους οποίους πάλευε, για το θάρρος και την ορμητικότητα με την οποία ρίχνονταν στις ταξικές συγκρούσεις.
Ήταν καπνεργάτρια και οι καπνεργάτες την περίοδο αυτή που ήταν το βαρύ πυροβολικό της τάξης και η πρωτοπορία της και αντιμετώπιζαν μια πρωτοφανέρωτη επίθεση. Στρατός, ιππικό με γυμνές σπάθες, κανόνια στραμμένα στα κέντρα τους, μάχες και ματοκυλίσματα εργατών απ’ άκρη σ’ άκρη της Ελλάδας, σε όλα τα καπνικά κέντρα.
Ακόμα δεν είχε καλά-καλά μπει στη δουλειά στα καπνομάγαζα, και αναδείχτηκε αμέσως στις πρώτες απεργίες, λες και βγήκε ολοέτοιμη κομμουνίστρια από το κεφάλι του Δία όπως η Αθηνά, και απέκτησε κύρος ακαταγώνιστο.
Στη δημιουργία των εξ επαγγέλματος επαναστατών που προπαγάνδιζε τότε η οργάνωση της ΚΟΜΛΕΑ, φάνηκε εξ αρχής να είναι φτασμένη. Αφιέρωσε όλο της το είναι, ευθύς αμέσως μόλις πρωτομπήκε στο κίνημα το 1927 κι έβαλε τις αρχές της επανάστασης πάνω απ’ όλα. Δεν γνώρισε χαρά της ζωής. Ίσα-ίσα όμως, χαρά της ζωής γι’ αυτήν ήταν η δράση. Τίμησε το κίνημα όσο καμία άλλη. Κι όταν λέμε πως ήταν από τις λίγες επαναστάτριες, ίσως να είναι μετριασμός. Για όσους την γνώρισαν και γνώρισαν τη δράση της, έβλεπαν σ’ αυτήν, την κορυφαία προλετάρισσα επαναστάτρια στη χώρα μας.
Η νέα γενιά ίσως δεν γνωρίζει όλη την ιστορία. Γιατί κάποιες ηγεσίες παραμόρφωσαν την ιστορία μας, όπως παραμόρφωσαν και την ιστορία της ρώσικης επανάστασης. Και όμως, η ιστορία πρέπει να γίνει γνωστή. Αν δεν γνωρίσουμε το χθες και δεν δούμε σωστά το σήμερα, δεν μπορούμε να χτίσουμε το αύριο.
Η συντρόφισσά μας Κατίνα Εμμανουηλίδου γεννήθηκε στα Θήρα της Σμύρνης το 1907 και εκεί πέρασε τα παιδικά της χρόνια. Ήταν μόλις 15 χρονών όταν κατέρρευσε το μικρασιατικό μέτωπο και γνώρισε το δράμα της καταστροφής. Στο δρόμο για τη Σμύρνη, κυνηγημένη από τους Τσέτες, έδειξε όχι μόνο απαράμιλλο θάρρος αλλά και όλο το ψυχικό της μεγαλείο. Κουβαλούσε στον ώμο της την ανήμπορη μητέρα της. Κατέβαινε σε πηγάδι για νερό των δικών της, που είχαν στεγνώσει τα χείλια τους από τον δρόμο και την τρομάρα της σφαγής και ενθάρρυνε τους φυγάδες συμπατριώτες της. Στη Σμύρνη έζησε τις γνωστές φρίκες της πυρπόλησης και του μακελειού. Στην Ελλάδα περιπλανήθηκε από πόλη σε πόλη και καταστάλαξε στον Πειραιά, στην Κοκκινιά, όπου γνώρισε την τραγωδία και την προσφυγιά.
Στον Πειραιά μπήκε σε σπίτι υπηρέτρια. Αλλά καθώς ήταν νέα και ωραία της ρίχτηκε το αφεντικό της. Του έσπασε τα μούτρα κι έφυγε. Έτσι, είδε από νεαρή ηλικία την εκμετάλλευση και την προστυχιά της κυρίαρχης τάξης. Έπιασε δουλειά σε καπνεργοστάσιο. Αλλά ύστερα από κάτι απεργιακά ξεσηκώματα την έδιωξαν σαν πρωταίτια. Σε κάθε εργοστάσιο είχε πρωταγωνιστική συμμετοχή στους αγώνες της τάξης της. Δεν μπόρεσε να στεριώσει σε κανένα καπνεργοστάσιο. Την είχαν “καλοσυστήσει” και όλοι την έδιωχναν.
Δεν ανεχόταν την τρομοκρατία των εργοδοτών. Μέσα σε ελάχιστα χρόνια ήρθε σε επαφή με το οργανωμένο εργατικό κίνημα. Όχι όμως με το ΚΚΕ, αλλά με την πιο επαναστατική τάση μέσα στο εργατικό κίνημα της εποχής, τους αρχειομαρξιστές (Σημ.:1).
Απ’ τα καπνομάγαζα του Πειραιά βγήκε η περήφημη αρχειομαρξίστρια – τροτσκίστρια. Ήταν η ηρωικότερη μορφή του κομμουνιστικού γυναικείου κινήματος, πρώτη στους μεγάλους αγώνες και στις μεγάλες απεργίες στο Πειραιά και αργότερα στη Θεσσαλονίκη. Την προσηλύτισε στο Αρχείο ο γερο-Kαμπάνος, που ήταν υπεύθυνος στους Ποδαράδες, Ποδονίφτη, Πατησίων. Σε λίγο προσχώρησε και η αδελφή της Αθηνά στην οργάνωση.
Με την κρίση στην καπνεργασία (Σημ.:2), όπου οι άντρες διώχτηκαν από το ξεφύλλισμα και ρίχτηκαν στην ανεργία, ρίξαμε το σύνθημα: Για ίση δουλειά ίσο μεροκάματο. Ίσοι άντρες και γυναίκες στο ξεφύλλισμα. Οι καπνεργάτες της Γκλεν κατέβηκαν σε απεργία και κατέλαβαν το εργοστάσιο. Κηρύχτηκε γενική απεργία καπνεργατών στις 8-6-27. Σε 3000 καπνεργάτες ούτε ένας απεργοσπάστης.
Στις 13-6-27 έγινε γενική συγκέντρωση και διαδήλωση στο γραφείο Ευρέσεως Εργασίας, στο Τηλεγραφείο. Σπάσανε τα γραφεία της Ασφάλειας, της Νομαρχίας και της Εισαγγελίας, φωνάζοντας Ψωμί, δουλειά. Ισχυρή δύναμη αστυφυλάκων παρακολουθούσε τη διαδήλωση, ενώ ο στρατός φρουρούσε τα καπνεργοστάσια και οι ένοπλες δυνάμεις ήταν σε επιφυλακή. Επικεφαλής ήταν πολλοί σύντροφοι, ανάμεσα σ’ αυτούς και η Κατίνα Εμμανουηλίδου που συνελήφθη.
Από εκεί και ύστερα ξεχώρισε η ηγετική της φυσιογνωμία. Αναδείχθηκε σαν μαζική ηγέτις. Δεν είχε διαβάσει πολλά πράγματα. Σχεδόν ότι πήρε από τους όμιλους μαθημάτων. Όχι γιατί δεν το μπορούσε. Αλλά ήταν μια εργάτρια στη βιοπάλη, δεν είχε τον καιρό για μια ανώτερη μαρξιστική κατάρτιση.
Το 1929, η Κατίνα Εμμανουηλίδου έχει ήδη ξεχωρίσει σαν ένα από τα πιο αφοσιωμένα και δραστήρια μέλη της οργάνωσης. Κατακτά συνεχώς εργάτριες κι εργάτες στις επαναστατικές ιδέες, είναι πρώτη στις διαδηλώσεις και τις συγκρούσεις, ατρόμητη απέναντι στους χαφιέδες, τους αστυνομικούς, αλλά και τους τραμπουκισμούς των σταλινικών. Η δράση της στον προλεταριακό Πειραιά επεκτείνεται συνεχώς.
Έπειτα ξεχώρισε ως ηρωίδα της Πρωτομαγιάς του 1929 (Σημ.:3). Ήταν η Πρωτομαγιά που σημαδεύτηκε σαν μια από τις πιο ιστορικές της Ελλάδας. Εκεί δόθηκε μάχη. Οι αστυνομικοί με πιστολίδι και εμείς οι εργάτες με πέτρες. Η Κατίνα είχε οριστεί από την οργάνωση για να μιλήσει εκ μέρους των γυναικών, ενώ άλλοι δύο σύντροφοι θα μιλούσαν εκ μέρους της οργάνωσης. Την Κατίνα την πλαισίωσαν 500 περίπου αρχειομαρξιστές.
Οι αστυνομικοί έριχναν καταπάνω της. Ένας την έπιασε απ’ τα μαλλιά και τη χτυπούσε βάναυσα. Η αδελφή της Αθηνά (Σημ.:4) χύμηξε κατά πάνω του και με μια πέτρα του έσπασε το κεφάλι. Τελικά, όταν κατάφεραν και διέλυσαν τη συγκέντρωση, έπιασαν την Εμμανουηλίδου και την έσυραν στην Ασφάλεια μαζί με τις συντρόφισσες Ορεοζήλ, Ζωή, Κούλα Μεταξά, Καλιοτζή, Καπάτου και άλλες.
Εκεί τις βασάνισαν όλες και δεν τους έδιναν ούτε νερό. Και η Εμμανουηλίδου είχε βέβαια τα πρωτεία. Ήταν σκληρό καρύδι. Με κανέναν βασανιστή δεν μπορούσε να δαμαστεί. Ίσα -ίσα, όσο την βασάνιζαν τόσο θέριευε.
Η συμμετοχή στους αγώνες των καπνεργατών συνεχίστηκε και στα χρόνια 1928 και 1929 με αμείωτη επαναστατικότητα, καθώς οι καπνεργάτες πάλευαν για ζωή και θάνατο αντιμετωπίζοντας αδιάκοπα ματοκυλίσματα από τις ορδές της κεφαλαιοκρατίας.
Ότι διέκρινε πια την Εμμανουηλίδου ήταν η βαθιά πίστη της στο κίνημα, στο οποίο έδωσε όλο της το είναι. Ήταν φτασμένη μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα, στο ύψος της εξ επαγγέλματος επαναστάτριας.
Πήρε δραστήρια και μαχητικά μέρος σ’ όλους του αγώνες των καπνεργατριών του Πειραιά οπότε συγκέντρωσε όλο το μίσος και τη λύσσα των πειραιωτών χαφιέδων.
Πιάστηκε την Πρωτομαγιά του 1930 στον Άγιο Ρέντη και κακοποιήθηκε επειδή αντιστάθηκε αποφασιστικά στην επίθεση των αστυνομικών και καταδικάστηκε σ’ ένα μήνα φυλακή.
Έτσι, μόλις της είπαν από την οργάνωση να πάει υπεύθυνη στη Θεσσαλονίκη, κατά το τέλος του 1930, δέχτηκε και άφησε τους δικούς της.
Η Κατίνα Εμμανουηλίδου εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη, το φθινόπωρο του 1930.
Στη Θεσσαλονίκη ρίχτηκε αμέσως στη δράση, και ιδιαίτερα στους καπνεργάτες και καπνεργάτριες.
Στη διάρκεια του 1931, η Κατίνα Εμμανουηλίδου συνελλήφθη σε διαδήλωση καπνεργατριών, μαζί με άλλες δύο συντρόφισσές της, δικάστηκε και καταδικάστηκε σε φυλάκιση 4 μηνών. Στην απολογία της είπε: «Δεν μπορούμε να ’χουμε τους καταχραστές και τους εργοδότες να τρώνε τον ιδρώτα το δικό μας, ν’ απολαμβάνουνε τ’ αγαθά του πολιτισμού με τη δουλειά τη δική μας. Αγωνιζόμαστε για την καλύτερη ζωή της εργατικής τάξης, για την κατάπαυση της εκμετάλλευσης».
Έπειτα είχαμε τα αντισημιτικά γεγονότα (Σημ.:5) του Ιούλη του 1931. Ο χιτλερισμός ανέβαινε και ο φασιστικός αέρας που φυσούσε σε ολόκληρη την Ευρώπη έφτασε και στη Θεσσαλονίκη. Οι φασιστικές ορδές των ΕΕΕ και τα κοινωνικά αποβράσματα των εθνικιστικών οργανώσεων, κάψανε τον ισραηλίτικο συνοικισμό του Κάμπελ (Σημ.:6), διέπραξαν φοβερές βιαιοπραγίες και τραυμάτισαν δεκάδες ισραηλίτες. Μέσα σε μια νύχτα ζωντάνεψαν τα πογκρόμ του τσαρισμού με την παρασκηνιακή καθοδήγηση των αρχών στη Θεσσαλονίκη.
Η ΚΟΜΛΕΑ Θεσσαλονίκης, της οποίας η Εμμανουηλίδου ήταν μέλος, κινητοποιήθηκε για την υπεράσπιση των διωκομένων ισραηλιτών στους συνοικισμούς, με το σύνθημα κάτω τα χέρια από την ισραηλιτική φτωχολογιά. Η Εμμανουηλίδου ήταν μέρος αυτού του κινήματος, που προέτρεπε στη δημιουργία επιτροπών αυτοάμυνας.
Συνελήφθη μαζί με άλλους συντρόφους, και βασανίστηκαν. Η αστυνομία τους έκανε αγνώριστους από το ξύλο, ξεμάλλιασαν την Κατίνα, ως πρωταγωνιστικό στοιχείο, ενώ στους άλλους έκαναν φάλαγγα.
Την άλλη μέρα έκαναν επιδεικτική παρέλαση 500 περίπου φασίστες της οργάνωσης ΕΕΕ αλλά αποδοκιμάστηκαν από τους συγκεντρωμένους εργάτες όλων των παρατάξεων.
Και έφτασε η Πρωτομαγιά του 1932.
Η τρομοκρατία οργίαζε. Το επαναστατικό κίνημα, εξ επιδράσεως της κρίσης του 1930 ανέβαινε, αλλά ανέβαινε ταχύρρυθμα και ο χιτλερικός φασισμός που επηρέαζε και τις ελληνικές εξελίξεις. Η εξουσία απαγόρευσε τις συγκεντρώσεις ενώ οι εργάτες άρχισαν να οργανώνουν παράνομες. Η Εμμανουηλίδου είχε οριστεί ομιλήτρια στη συγκέντρωση που θα γινόταν παράνομα στη Λεωφόρο Στρατού και Παρασκευοπούλου, ενώ η αστυνομοκρατία και όλες οι γκαγκστερικές και φασιστικές ομάδες είχαν ετοιμαστεί για ματοκύλισμα των διαδηλωτών.
Σ’ αυτή τη συγκέντρωση η ιστορία ανέδειξε και πάλι την Εμμανουηλίδου. Σηκώνοντας τα χέρια της μπροστά στο τραμ μ’ ένα μεγαλειώδες ύφος, σταμάτησε το τραμ και όλη τη συγκοινωνία. Έπειτα σκαρφάλωσε πάνω σ’ αυτό και παρότρυνε για τη συνέχιση της απεργίας. Μίλησε ένα τέταρτο της ώρας ώσπου να την συλλάβουν και να την κατεβάσουν μαλλιοτραβώντας την πάνω από το τραμ. Την κακοποίησαν με τον πιο βάρβαρο τρόπο. Ύστερα την κλείδωσαν σ’ ένα μέρος που το χρησιμοποιούσαν για αποχωρητήριο του τμήματος. Ζήτησε το παιδί της. Έχω δέκα ώρες να το θηλάσω, είπε.
Μία συντρόφισσα που έφερε το μωρό την έδιωχναν για να φύγει κι επειδή εκείνη επέμενε την ξυλοκόπησαν μέχρι που λιποθύμησε. Οι κανίβαλοι τότε το βρέφος έφεραν και έριξαν στα μάρμαρα για να κλονίσουν την πίστη της. Στο γοερό κλάμα του 2 μηνών βρέφους και τις διαμαρτυρίες της μάνας της απάντησαν: Και πώς είσαι κομμουνίστρια και παρατάς το παιδί σου. Είμαι και θα είμαι, απάντησε περήφανα. Λατρεύω το παιδί μου και τις ιδέες μου και δεν το βάζω ποτέ κάτω.
Πλήθος είχε συγκεντρωθεί και από χριστιανικότητα φώναζαν να μου δώσουν το μωρό να το βυζάξω. Έτσι από την αγανάκτηση και τις διαμαρτυρίες του πλήθους δέχτηκαν να μου δώσουν την κόρη μου. (Σημ.:7)
Η Εμμανουηλίδου παραπέμφθηκε σε δίκη τρεις μέρες μετά τη σύλληψή της. Ο δικαστής της, την αναγνώρισε από προηγούμενες δίκες.
Στο δικαστήριο ο πρόεδρος της αγρίεψε. Εσύ, πάλι εσύ, διαρκώς εσύ. Αυτή απάντησε: Εμείς, διαρκώς εμείς, θα βρισκόμαστε επικεφαλής της εργατικής τάξης για την απελευθέρωσή της. Μίλησε θαρραλέα. Η απολογία της ήταν καταπέλτης ενάντια στο κατεστημένο, και προκάλεσε τη λύσσα των δικαστών.
Το Αυτόφωρο Πλημμελειοδικείο την καταδίκασε σε 3 χρόνια φυλακή και 2 χρόνια εντοπισμού (εξορία) στην ερημόνησο Γαύδο.
Η Εμμανουηλίδου οδηγείται στις γυναικείες φυλακές Θεσσαλονίκης μαζί με το παιδί της. Τον Αύγουστο του 1932 μεταφέρεται στις γυναικείες φυλακές Αβέρωφ στην Αθήνα. Σύμφωνα με ρεπορτάζ της «Πάλης των Τάξεων», εδώ επιφυλάσσεται ιδιαίτερη «περιποίηση» στις πολιτικές κρατούμενες. Απαγόρευση όχι μόνο πολιτικών βιβλίων και εφημερίδων αλλά κάθε βιβλίου γενικώς, απαγόρευση προαυλισμού, το επισκεπτήριο πολυτέλεια κτλ. Και μέσα σε αυτές τις συνθήκες, μέσα στη φυλακή, η συντρόφισσα έπρεπε να μεγαλώνει και το παιδί της… Στις 23 Αυγούστου του ’32, η «Πάλη των Τάξεων» αναφέρει ότι φύλακες χτύπησαν ανελέητα και βασάνισαν τις κρατούμενες, επειδή γύρεψαν να διαμαρτυρηθούν στον επιθεωρητή του υπουργείου Δικαιοσύνης. Η Εμμανουηλίδου τραυματίστηκε, σύμφωνα με το ρεπορτάζ, στην κοιλιά και τα πλευρά. Ωστόσο, κερδίζουν το δικαίωμα να προαυλίζονται δύο ώρες την ημέρα.
Εν τω μεταξύ της παρουσιάστηκαν σοβαρά προβλήματα υγείας. Οι συνθήκες της ζωή που έκανε από νεαρή, αλλά και σαν εργάτρια, κυρίως όμως τα βασανιστήρια και το ξύλο από τα όργανα του αστικού κράτους, είχαν καταπονήσει και προκαλέσει βλάβες στην υγεία της ταγμένης επαναστάτριας. Τίποτα όμως δεν μπόρεσε να κάμψει την ψυχή και το σθένος της. Κλονίζεται η υγεία της το Δεκέμβριο του 1932. Υποφέρει από ρινική στένωση και οξεία εκβλάστηση με πύον. Δεν χορηγήθηκαν φάρμακα γιατί δεν εγκρίθηκαν από τον γιατρό της φυλακής και από την διεύθυνση. Ο γιατρός του Ερυθρού Σταυρού συνέστησε εγχείρηση την οποία η Διεύθυνση δεν ενέκρινε.
Ήταν Δεκέμβρης όταν μάθαμε ότι η ζωή συντρόφισσας βρισκόταν σε κίνδυνο. Την έστειλαν για εξετάσεις. Την κοίταξε ο γιατρός, της έδωσε συνταγές, αλλά τα φάρμακα δεν της τα έδωσε η διεύθυνση των φυλακών. Φώναξε. Την πήγαν αυτή τη φορά στο γιατρό του Ερυθρού Σταυρού. Ο καρκίνος πήρε οξεία μορφή. Είχε επικίνδυνες εκβλαστήσεις στη μύτη και, όπως της είπε ο γιατρός, έπρεπε να κάνει εγχείριση. Οι δολοφόνοι όμως της διεύθυνσης των φυλακών δεν θέλησαν να της επιτρέψουν την σωτηρία της.
Η Εμμανουηλίδου, όμως, δεν είναι διατεθειμένη να ανεχθεί παθητικά τη μεθοδική της εξόντωση από τους δεσμώτες της. Σαν τολμηρή επαναστάτρια, ζητά την άδεια της οργάνωσης να δραπετεύσει από υπεύθυνο σύντροφο με τον οποίο ερχόταν σε επαφή σε επισκεπτήριο.
Η οργάνωση δεν μπορούσε ν’ αφήσει την Εμμανουηλίδου να την πεθάνουν, και αποφάσισε τη δραπέτευσή της. Ένα σιδεροπρίονο ήταν αρκετό για την αγωνίστρια με τη μεγάλη τόλμη. Το σχέδιο της δραπέτευσης έγινε από την ίδια.
Τις λεπτομέρειες για την απόδρασή της, που δυστυχώς λόγω προβλημάτων υγείας δεν κατάφερε να τις ολοκληρώσει, τις αφηγήθηκε η ίδια σε κείμενο με τίτλο «Πώς δραπέτευσα», που δημοσιεύθηκε στην «Πάλη των Τάξεων» στις 15 Απριλίου του 1933. Προμηθεύεται πριονάκι – το οποίο οι σύντροφοι έκρυψαν σε πάνες για το μωρό της. Σε επόμενα επισκεπτήρια γίνονται οι απαραίτητες συνεννοήσεις με συντρόφους για το πώς θα συντονιστούν οι κινήσεις της ίδιας με την ομάδα που θα τη βοηθούσε απ’ έξω. Επίσης, λίγο πριν από την απόδραση έδωσε και το παιδί της (9 μηνών) σε συντρόφους και μαζί γραμμένες σ’ ένα σημείωμα κάποιες επί μέρους πληροφορίες για τη φρούρηση, ώστε να είναι καθ’ όλα έτοιμη. Η δραπέτευση είχε προγραμματιστεί για το βράδυ της παραμονής της Πρωτοχρονιάς του 1933. Το κελί της ήταν το τελευταίο στην βορειοανατολική πλευρά των φυλακών, πλευρά που δεν διέθετε φρουρό και το παράθυρό της 6 μέτρα από το έδαφος του προαυλίου.
Απέξω η φρουρά του κόμματος θα την περίμενε. Και πραγματικά η οργάνωση κατάφερε να αρπάξει την συντρόφισσα από τους φύλακές της. Έκοψε με το πριονάκι τα σίδερα του παραθύρου και κατέβηκε στο εσωτερικό προαύλιο με σχοινί που έφτιαξε με τα σεντόνια της. Έπειτα κατάφερε να σκαρφαλώσει στον εξωτερικό τοίχο με άλλα σχοινιά. Εκεί τράβηξε μια μεγάλη αγωνία για μια ώρα.
Στον εξωτερικό τοίχο, αναγκάστηκε να περιμένει για μία ολόκληρη ώρα, καθώς οι σύντροφοι που βρίσκονταν απ’ έξω αναγκάστηκαν να απομακρυνθούν λίγο επειδή αντιλήφθηκαν περιφερόμενους αστυνομικούς. Τελικά η Κατίνα κατεβαίνει από τον τοίχο και εξαφανίζεται μαζί με τους συντρόφους που την περίμεναν.
Οι σύντροφοι που την περίμεναν χρειάστηκε να παραμερίσουν και να κρυφτούν για να μην τους αντιληφθούν οι περιφερόμενοι φύλακες. Η Λιάνα Βιτσώρη που κρατούσε τσίλιες, καθώς ήταν μικροκαμωμένη, βοήθησε στην απόδραση, που είχε οργανωτή τον Π. Ανδρώνη.
Ήταν νύχτα της Πρωτοχρονιάς του 1933. Τα ξημερώματα η διευθύντρια είδε το σχοινί από τα σεντόνια και κατάλαβε την απόδραση. Διέταξε προσκλητήριο. Και επισήμανε την δραπέτιδα. Ο ενθουσιασμός των κρατουμένων ήταν απερίγραπτος. Χτυπούσαν τα κατσαρόλια στα κάγκελα των παραθύρων.
Στις 3 Ιανουαρίου 1933, η «Πάλη των Τάξεων» με περηφάνια ανακοινώνει στο πρωτοσέλιδο:
«Ένα υπέροχο παράδειγμα επαναστατικού ηρωισμού και αυτοθυσίας
Η ΗΡΩΙΚΗ ΑΡΧΕΙΟΜΑΡΞΙΣΤΡΙΑ σ. ΚΑΤΙΝΑ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛΙΔΟΥ
ΞΕΦΥΓΕ ΤΑ ΞΗΜΕΡΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ
ΑΠΟ ΤΑ ΝΥΧΙΑ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ
Η δραπέτευση της συντρόφισσάς μας από τις Φυλακές Αβέρωφ σκόρπισε τον
ενθουσιασμό στους εκμεταλλευόμενους και τη λύσσα στους εκμεταλλευτές»
Στις 3/1/33, λυσσασμένες οι αστικές φυλλάδες ανήγγειλαν τη δραπέτευση. Ρεπόρτερς φωτογράφισαν το σχοινί/σεντόνι. Την ονόμασαν θηλυκιά “Μπεζαντάκο”. Ο Μπεζαντάκος ήταν αγωνιστής ο οποίος το έσκασε από τις φυλακές του Συγγρού, πήρε μέρος στον εμφύλιο της Ισπανίας και πήγε στην Ρωσία αλλά εκεί τον εκτέλεσαν οι γραφειοκράτες για το τροτσκιστικό του παρελθόν.
Ο αστικός Τύπος μιλούσε για «θρασεία» απόδραση και απορούσε πώς κατάφερε να το σκάσει. Όμως, στην αρθρογραφία του αστικού Τύπου υπήρχε και ένα δέος· δέος για την ψυχική δύναμη και την τόλμη που έδωσαν οι επαναστατικές ιδέες σε μια γυναίκα, που την εποχή εκείνη εξ ορισμού θεωρούνταν «αδύναμο πλάσμα».
Η εφημερίδα «Αλλαγή» σχολίαζε: «Ο κομμουνισμός άλλαξε και τις γυναίκες. Φαίνεται να τις δίνει θάρρος και να τις κάνει παλληκάρια. Άλλη γυναίκα θα έτρεμε και ως μυθιστόρημα να διαβάση την δραπέτευσιν, όχι και να την πραγματοποιήση». Η «Καθημερινή» έγραψε: «Η απόδρασις αυτή είναι η θρασυτέρα, μυθιστορηματικωτέρα και σπουδαιοτέρα όλων, διότι η αποδράσασα είναι μια γυναίκα, μια αρχειομαρξίστρια, η Αικατερίνη Εμμανουηλίδου, και διότι μετεχειρίσθη τρόπον που μόνον εις τα περιπετειώδη αστυνομικά φιλμ δύναται κανείς να συναντήση». Και η «Ακρόπολη»: «Ήταν καιρός φαίνεται για μια ακόμη επίδειξιν της ικανότητος των Ελλήνων κομμουνιστών να απελευθερώσουν από τας φυλακάς, υπό μυθιστορηματικάς μάλιστα συνθήκας, φυλακισμένους συντρόφους των. Προχθές πάλιν, ξημερώνοντας του Αγίου Βασιλείου, απελευθέρωσαν μια φημισμένη σύντροφό τους, την κομμουνίστριαν Κατίνα Εμμανουηλίδου… Δι’ οιονδήποτε όμως λόγον και αν απηλευθερώθη η πολεμικωτάτη αυτή κομμουνίστρια, η οποία τόσην δράσιν είχεν αναπτύξει εις την Θεσσαλονίκην, παρουσιάζει εξαιρετικόν ενδιαφέρον». Εδώ να πούμε ότι λίγους μήνες νωρίτερα είχε δραπετεύσει από τις φυλακές Συγγρού ο περίφημος Μπεζεντάκος (μέλος του ΚΚΕ, στα νιάτα του αρχειομαρξιστής κι αυτός), σε μια απόδραση που άφησε εποχή. Έτσι, η Εμμανουηλίδου αποκλήθηκε μετά «θηλυκός Μπεζεντάκος».
Πάντως, ο Ριζοσπάστης, με αχαρακτήριστη μικροπρέπεια, ανέφερε την απόδραση της Εμμανουηλίδου με ένα λιτό μονόστηλο στο φύλλο της 3ης Ιανουαρίουμε τίτλο: «Απόδρασε μία εργάτρια από τις φυλακές Αβέρωφ», και από κάτω: «τις πρωινές ώρες χτες απόδρασε από τις γυναικείες φυλακές Αβέρωφ η εργάτρια Μανουηλίδου. Το υπουργείο Δικαιοσύνης ανάθεσε στον επιθεωρητή Λαγάκο να κάνει ανακρίσεις», και δεν ξανασχολήθηκε. Απέκρυψε σε ποια οργάνωση ανήκε κι ακόμα παραποίησε το όνομά της· την έγραψε «Μανουηλίδου». Γι αυτό ο Δημήτρης Γκιώνης στο βιβλίο του «οι μεγάλες αποδράσεις», ενώ την αναφέρει ως κομουνίστρια, σε έρευνά του ανάμεσα σε παλιά μέλη του ΚΚΕ γυναίκες και άντρες αντιμετωπίζει την άγνοια. Σχετικά δε με την κομματική βοήθεια που δέχτηκε η Εμμανουηλίδου έξω από την φυλακή για την δραπέτευσή της το σχόλιό του δημοσιογράφου είναι χαρακτηριστικό: «είναι βέβαιο ότι έγινε με μεγάλη βοήθεια απ’ έξω αλλά δεν είναι εξακριβωμένο –από μένα τουλάχιστον- ότι βοηθήθηκε από το ΚΚΕ»! Όπως και νάχει καταλήγει ο συγγραφέας, η απόδραση αυτή παρουσιάζει ενδιαφέρον για την τολμηρότητά της αλλά και γιατί ήρωάς της είναι μία γυναίκα- πράγμα ασυνήθιστο στα χρονικά των αποδράσεων! Τέλος ο ενθουσιασμός που σκόρπισε η δραπέτευση αυτή σε όλη την εργατική τάξη, ήταν τέτοιος, που ακόμη και μέλη του ΚΚΕ διαμαρτυρήθηκαν -και μάλιστα επισήμως (πυρήνας Μεταξουργείου)- για αυτή τη στάση του Ριζοσπάστη.
Μαζί με τον αστικό Τύπο, λύσσαξε φυσικά και όλος ο κατασταλτικός μηχανισμός του κράτους. Από τη στιγμή που έγινε αντιληπτή η δραπέτευση της Εμμανουηλίδου, άρχισαν οι ανακρίσεις κρατουμένων. Τις συγκρατούμενές της, που ήταν στο ίδιο κελί μαζί της, Μπεφάνη και Στρατηγάκη, μέλη του ΚΚΕ, τις υποβάλλουν σε μεσαιωνικά βασανιστήρια. Παράλληλα, ορδές από ασφαλίτες ζώνουν την περιοχή των γραφείων της «Πάλης των Τάξεων» (στην οδό Καΐρη) και κάνουν προσαγωγές και συλλήψεις, ενώ καταφθάνουν από τη Θεσσαλονίκη αρχιχαφιέδες που γνώριζαν καλά την Εμμανουηλίδου από τη δράση της, ώστε να βοηθήσουν στον εντοπισμό της.
Αλλά η προσπάθειά τους, απέβη άκαρπη. Η Εμμανουηλίδου κρύφτηκε σε διάφορα σπίτια συντρόφων και δεν εντοπίστηκε ποτέ. Οι τροτσκιστές ήσαν πασίγνωστοι για την ικανότητά τους στα ζητήματα συνωμοτισμού και άμυνας έναντι των διωκτικών μηχανισμών του κράτους.
Όμως, η υγεία της Κατίνας Εμμανουηλίδου είχε επιδεινωθεί χωρίς δυνατότητα ανάκαμψης. Η κανιβαλική στάση της διεύθυνσης των φυλακών Αβέρωφ, που της στέρησε κάθε θεραπεία, την καταδίκασε. Παρά το ότι ήταν καταζητούμενη, η οργάνωση κατάφερε να τη βάλει σε νοσοκομείο. Ωστόσο, δεν υπήρχε ελπίδα. Μαρτυρίες των συντρόφων που την έκρυβαν όλο αυτό το διάστημα λένε ότι η αρρώστια την είχε λιώσει κυριολεκτικά – αλλά δεν έχασε στιγμή το θάρρος της. Το βράδυ της 2 προς 3 Απριλίου του 1933, η πνοή της μεγάλης επαναστάτριας έσβησε.
Την είχαμε στο Ιπποκράτειο, με συνθήκες παρανομίας, με γιατρούς δικούς μας. Και την κλέψαμε για να πεθάνει στα χέρια μας. Την περιέθαλπε ένα ζεύγος συντρόφων στα χέρια των οποίων πέθανε. Ήταν άνοιξη, Απρίλης του 1933. Και ήταν τόσο νέα!
Στις 3/4/33 η πνοή της αλησμόνητης αγωνίστριας σταμάτησε. Η επάρατος αρρώστια την οποία απέκτησε μέσα στα καπνομάγαζα και λόγω των άθλιων συνθηκών διαβίωσης, της έκοψε το νήμα της ένδοξης ζωής της. Και ήταν τόσο νέα!
Την άλλη μέρα το πρωί διαδόθηκε η είδηση από στόμα σε στόμα. Εκατοντάδες εργάτες και εργάτριες που την αγάπησαν και είχαν ακόμα ζωηρή την εικόνα της δραπέτευσής της, γεμάτοι συγκίνηση, μέσα σε λίγες ώρες, χωρίς να κυκλοφορήσουν προκηρύξεις, χωρίς δημοσίευση, βρέθηκαν στις 5 το απόγευμα στο πρώτο νεκροταφείο για να την χαιρετίσουν στο δρόμο της για την αθανασία. Τέσσερις εργάτες πήραν το φέρετρό της και αντήχησε σε ολόκληρο το νεκροταφείο το πένθιμο εμβατήριο.
Συγκίνηση επικράτησε σε όλη την οργάνωση, σε όλη τη συνειδητή εργατική τάξη, στους καπνεργάτες. Χωρίς να υπάρχει χρόνος να βγει ανακοίνωση για την κηδεία της, που έγινε στις 5 το απόγευμα της 3ης Απριλίου, πάνω από 500 εργάτες και εργάτριες μαζεύτηκαν στο Α΄ Νεκροταφείο και τότε με βαθειά συγκίνηση αυθόρμητα ξεπήδησε από το στόμα τους το «Πένθιμο Εμβατήριο» αντήχησε σ’ όλη την περιοχή.
Μπροστά στον τάφο της απηύθυνε θερμό χαιρετιστήριο λόγο εκ μέρους της οργάνωσης ο σύντροφος Γιώργος Βιτσώρης (Σημ.:8). Μίλησε μέσα σε νεκρική σιωπή για τη ζωή και τη δράση της ηρωικής συντρόφισσας και κάλεσε σε αγώνα εκδίκησης ενάντια στο καθεστώς. Εκδίκηση εκδίκηση, βγήκε φωνή από τη συγκέντρωση. Και όρθιες γροθιές σφιγμένες.
Ύστερα μίλησε η συντρόφισσα Γ. Δεληγιάννη-Αναστασιάδη, του γυναικείου τμήματος, για το φωτεινό παράδειγμα ηρωισμού και αυτοθυσίας που δίνει η ζωή και δράση της συντρόφισσας και κάλεσε να ακολουθήσουν όλοι και όλες το δρόμο της.
Η αγωνίστρια της ΚΟΜΛΕΑ Γεωργία Δεληγιάννη μίλησε για το παράδειγμα που δίνει η ζωή της Κατίνας Εμμανουηλίδου, με τους αγώνες της κάτω από τη σημαία των Μπολσεβίκων-Λενινιστών και της Διεθνούς Αριστερής Αντιπολίτευσης του Τρότσκι και κάλεσε όλους και όλες να αγωνιστούν πάνω στο δρόμο που άνοιξε εκείνη.
Με το τραγούδι της «Κόκκινης Σημαίας», η ηρωική 28χρονη, η αλησμόνητη συντρόφισσα κατέβηκε στην τελευταία της κατοικία και οι εργάτες/τριες σε ομάδες πυκνές και συζητώντας για τη ζωή της επαναστάτριας που έφυγε κατέβηκαν στα γραφεία της Π.Ε.Σ, όπου ένας σύντροφος τους μίλησε τονίζοντας ότι η απώλεια μιας επαναστάτριας που ενσάρκωνε τις επαναστατικές αρετές, τις οποίες διαμόρφωσε ο αρχειομαρξισμός, επιβάλλει στους/ις εργάτες/τριες που πιστεύουν στη γραμμή του να πυκνώσουν τις γραμμές της Οργάνωσης, συμπληρώνοντας το κενό που δημιουργείται.
Την επομένη, και ημέρα Τρίτη 4 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1933 στην πρώτη σελίδα της εφημερίδας «ΠΑΛΗ ΤΩΝ ΤΑΞΕΩΝ» Δημοσιεύεται η τραγική είδηση:
Η ΚΑΤΙΝΑ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛΙΔΟΥ ΠΕΘΑΝΕ
ΕΚΑΤΟΝΤΑΔΕΣ ΕΡΓΑΤΕΣ ΟΡΚΙΣΤΗΚΑΝ ΠΑΝΩ ΣΤΟΝ ΤΑΦΟ ΤΗΣ ΝΑ ΕΚΔΙΚΗΘΟΥΝ ΤΟ ΔΟΛΟΦΟΝΟ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟ ΚΑΙ ΝΑ ΠΥΚΝΩΣΟΥΝ ΤΙΣ ΓΡΑΜΜΕΣ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΗΣ ΑΝΤΙΠΟΛΙΤΕΥΣΗΣ
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Ο αρχειομαρξισμός υπήρξε ένα επαναστατικό ρεύμα των πρώτων χρόνων του ελληνικού εργατικού κινήματος. Η ονομασία του προέρχεται από το θεωρητικό περιοδικό «Αρχείον του Μαρξισμού», που άρχισε να εκδίδεται στα 1923, με σκοπό τη διαμόρφωση ιδεολογικά καταρτισμένων στελεχών μέσα στο πολύ νεαρό και άπειρο τότε ελληνικό κίνημα. Παρότι βασικά στελέχη τού μετέπειτα αρχειομαρξισμού συμμετείχαν -και μάλιστα έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο- στο ιδρυτικό συνέδριο του ΣΕΚΕ (ΚΚΕ) το 1918, σύντομα κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα σοσιαλδημοκρατικά-μικροαστικά στοιχεία που κυριαρχούσαν στην ηγεσία του ΣΕΚΕ (ΚΚΕ) αποτελούσαν ένα μεγάλο εμπόδιο για την ανάπτυξη του κομμουνιστικού κινήματος στην Ελλάδα. Έτσι, και μετά την κυκλοφορία του «Αρχείου του Μαρξισμού» και τις μαζικές διαγραφές απ’ το ΚΚΕ, έβαλαν μπροστά την ίδρυση ενός νέου επαναστατικού ρεύματος.
2. Ο καπνός ήταν το βασικότερο εξαγωγικό προϊόν για την Ελλάδα της εποχής. Καθώς οι καπνεργάτες ήσαν μαχητικοί και οργανωμένοι στην πανίσχυρη Κ.Ο.Ε. (Καπνεργατική Ομοσπονδία Ελλάδος), είχαν κερδίσει πολλά δικαιώματα. Έτσι, οι καπνοβιομήχανοι και καπνέμποροι αναζητούσαν μόνιμα τρόπους να σπάσουν τους μισθούς και τις κατακτήσεις τους. Οι εξαγωγές ανεπεξέργαστων καπνών και η αντικατάσταση ανδρών καπνεργατών από πολύ χαμηλότερα αμειβόμενες γυναίκες ήταν δύο από αυτούς τους τρόπους. Η Κ.Ο.Ε. ήταν τότε «κάστρο» του ΚΚΕ, όμως κι οι αρχειομαρξιστές διέθεταν ισχυρές προσβάσεις στο καπνεργατικό κίνημα. Μάλιστα, αρχειομαρξιστές είχαν πρωταγωνιστήσει στη μεγάλη νικηφόρα απεργία των καπνεργατών του Αγρινίου στα 1926. Πολλοί Αγρινιώτες αρχειομαρξιστές καπνεργάτες (Θεμελής, Καπετανάκης, Ξανθόπουλος κ.ά.) εγκαταστάθηκαν στον Πειραιά και βοήθησαν να δυναμώσει η επιρροή του αρχειομαρξισμού μέσα στο πειραιώτικο καπνεργατικό κίνημα. Την περίοδο για την οποία μιλάμε, πρόεδρος του σωματείου των καπνεργατών στον Πειραιά ήταν ο αρχειομαρξιστής Λάμπης. Στον Πειραιά, λοιπόν, 3.000 καπνεργάτες κατέβηκαν σε απεργία από τις 8 Ιουνίου του 1927. Ζήτησαν αλληλεγγύη από άλλους εργάτες. Οι ναυτεργάτες κατέβηκαν σε απεργία συμπαράστασης. Στις 13 Ιουνίου, ξέσπασαν συγκρούσεις με τους χωροφύλακες, ενώ τα καπνεργοστάσια τα φύλαγε ο στρατός. Οι καπνεργάτες έσπασαν τη Νομαρχία και την Εισαγγελία. Η καταστολή ήταν μεγάλη. Οι καπνεργάτες, όμως, πέτυχαν την ικανοποίηση των περισσότερων αιτημάτων τους. Στις συγκρούσεις συνελήφθη, μεταξύ άλλων, η Κατίνα Εμμανουηλίδου. Ήταν η πρώτη από μια μεγάλη σειρά συλλήψεων και καταδιώξεων.
3. Το 1929 εφαρμόζεται το «Ιδιώνυμο» του Βενιζέλου. Με αυτό τον νομικό όρο έμεινε στην ιστορία ο νόμος 4229 του 1929, που έπληττε ευθέως τα δημοκρατικά δικαιώματα των ελλήνων πολιτών, αν και τιτλοφορείτο «Περί μέτρων ασφαλείας του κοινωνικού καθεστώτος και προστασίας των ελευθεριών των πολιτών». Απαράδεκτο για μία δημοκρατική πολιτεία, με εισηγητή ένα φιλελεύθερο πολιτικό, τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Ιδιώνυμο στη Νομική Επιστήμη ονομάζουμε το έγκλημα εκείνο για το οποίο προβλέπονται ιδιαίτερες ποινές σε σχέση με τα εγκλήματα της γενικής κατηγορίας, όπου αυτό υπάγεται. Ο όρος από το 1929 απέκτησε πολιτική σημασία και σήμανε κάθε κατασταλτικό μέτρο που εφαρμόστηκε έως το 1974 και ποινικοποιούσε την υποστήριξη και διάδοση των κομμουνιστικών ιδεών. Μιλώντας σε προεκλογική συγκέντρωση στη Θεσσαλονίκη στις 7 Ιουλίου 1928, ο Ελευθέριος Βενιζέλος ήταν ξεκάθαρος: «Πάσα απόπειρα διαταράξεως ή βιαίας ανατροπής του αστικού καθεστώτος, του οποίου στερεά θεμέλια είνε η πατρίς, η οικογένεια, η ιδιοκτησία θα εύρη αντιμέτωπον την πυγμήν του Κράτους. Είμεθα αποφασισμένοι να εξοπλίσωμεν το κράτος και τας αρχάς του διά τας αναγκαίας νομοθεσίας, όπως καταστεί δυνατή η αποτελεσματική κοινωνική άμυνα κατά των απροκάλυπτων ανατρεπτικών ενεργειών των εχθρών του κοινωνικού καθεστώτος». Έκτοτε όλες οι κομμουνιστικές και εργατικές οργανώσεις χτυπιούνται αλύπητα. Σύλληψη, ξυλοκόπημα, φυλάκιση, εκτοπισμός γίνονται μια συνηθισμένη κατάσταση, μια καθημερινή απειλή για κάθε επαναστάτη, για κάθε πρωτοπόρο εργάτη.
4. Η αδερφή της Κατίνας Εμμανουηλίδου, η Αθηνά, μέλος κι αυτή της οργάνωσης ήταν παντρεμένη με τον μεγάλο Αγρινιώτη επαναστάτη Νίκο Ξανθόπουλο.
5. Μαζί με τα ζητήματα του εργατικού κινήματος και την πάλη κατά του αντικομμουνιστικού «Ιδιώνυμου», ήρθε στην επικαιρότητα και η πάλη κατά του φασισμού. Η παγκόσμια κρίση του καπιταλισμού, που είχε ξεκινήσει από την Αμερική το ’29, δημιούργησε συνθήκες κατάλληλες για την ανάπτυξη φασιστικών και ακραία αντικομμουνιστικών οργανώσεων, που λειτουργούσαν σαν ειδικά σώματα του κράτους για το τσάκισμα της οργανωμένης εργατικής τάξης αλλά και σαν τελευταία εφεδρεία του συστήματος. Παρόλο που ο φασισμός δεν πήρε ποτέ διαστάσεις μαζικού κινήματος στην Ελλάδα, οι τάσεις υπήρχαν κι εδώ – και βοηθούνταν ευθέως από τον αστικό πολιτικό κόσμο. Η πιο μαζική απ’ αυτές τις οργανώσεις που φιλοδόξησαν να μιμηθούν τους μελανοχίτωνες του Μουσολίνι και τα SA του Χίτλερ ήταν οι λεγόμενοι «τριεψιλίτες» ή αλλιώς «Χαλυβδόκρανοι»), (Εθνική Ένωσις Ελλάς, ΕΕΕ) της Θεσσαλονίκης. Αυτοί, λοιπόν, είχαν βάλει στο στόχαστρο τους κομμουνιστές, τους οργανωμένους εργάτες και, κυρίως, τους Εβραίους.
6. Το πογκρόμ του Κάμπελ αναφέρεται στις βιαιοπραγίες και στον εμπρησμό της συνοικίας Κάμπελ της Θεσσαλονίκης από ακραία ελληνικά εθνικιστικά στοιχεία με αποκορύφωμα το βράδυ της 29ης Ιουνίου του 1931. Η συνοικία του Κάμπελ ήταν μια εβραϊκή φτωχογειτονιά της Θεσσαλονίκης όπου διέμεναν, οι περισσότερες σε παράγκες, περίπου 220 οικογένειες Εβραίων που μετακινήθηκαν εκεί μετά την μεγάλη πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης το 1917. Τα επεισόδια υποδαύλισε η βενιζελική εφημερίδα «Μακεδονία» με σειρά δημοσιευμάτων με κατηγορίες κατά της Εβραϊκής κοινότητας, για έλλειψη πατριωτισμού, κοσμοπολιτισμό και προδοσία, καθώς και διάφορες εθνικιστικές οργανώσεις που είχαν ιδρυθεί στην πόλη όπως η «Εθνική Ένωσις Ελλάς» ΕΕΕ Στις 11:15 το βράδυ ο εβραϊκός συνοικισμός Κάμπελ στην περιοχή Ντεπώ, ο οποίος είχε δημιουργηθεί μετά την πυρκαγιά του 1917, δέχεται επίθεση από 200 άτομα με όπλα και τσεκούρια. Ομάδα προσφύγων από την Καλαμαριά επιτέθηκε σε Εβραϊκό καφενείο στο Κάμπελ. Ακολούθησε ο σοβαρός τραυματισμός δύο Ελλήνων αεροπόρων από μια ομάδα πολιτών (Εβραίων σύμφωνα με την εφημερίδα «Μακεδονία» και τον αστυνομικό διευθυντή της πόλης Καλοχριστιανάκη), η οποία τους επιτέθηκε με λοστούς και μαχαίρια. Το νέο αυτό διαδόθηκε ταχύτατα στους προσφυγικούς συνοικισμούς της πόλης και εξερέθισε περαιτέρω την κατάσταση. Αρχικά κινήθηκαν κατά του Κάμπελ έφεδροι στρατιώτες από τους όρχους της αεροπορίας, που εμποδίστηκαν επιτυχώς από την αστυνομία. Αργότερα ένα πλήθος 2.000 Ελλήνων (ανάμεσα τους και στελέχη της ΕΕΕ) προερχόμενο κυρίως από τις προσφυγικές συνοικίες της Τούμπας και της Καλαμαριάς ξεχύθηκαν στην Εβραϊκή συνοικία Κάμπελ βάζοντας φωτιά στα μαγαζιά και στα σπίτια της και προκαλώντας εκτεταμένες καταστροφές. Αποτέλεσμα ήταν να καούν 9 θάλαμοι, στους οποίους στεγάζονταν 54 οικογένειες, η συναγωγή, το σχολείο, το φαρμακείο και μεμονωμένοι οικισμοί και έμειναν άστεγοι σχεδόν 100. Ευτυχώς δεν υπήρξαν θύματα αλλά μόνο τραυματίες. Την άλλη μέρα, 30 Ιουλίου 1931 πολλοί Εβραίοι μετέφεραν το βιος τους από τις περιφερειακές συνοικίες σε σπίτια Εβραίων στο κέντρο της Θεσσαλονίκης για μεγαλύτερη ασφάλεια. Οι πιο πλούσιοι έφευγαν για άλλες πόλεις της νότιας Ελλάδας. Ο Σ. Γονατάς υποσχέθηκε αποζημιώσεις για τις ζημιές και καλούσε οργανώσεις και εφημερίδες να ρίξουν τους τόνους για κατευνασμό των πνευμάτων. Το ίδιο απαίτησε και ο εισαγγελέας, πράγμα που άρχισε να παρατηρείται από την επόμενη κιόλας μέρα. Ο ξένος τύπος εξαπέλυσε μια τρομερή εκστρατεία κατά της Ελλάδας για έξαρση του αντισημιτισμού στη χώρα, που συνοδεύτηκε από συλλαλητήρια, τα οποία απειλούσαν να αναζωπυρώσουν τα επεισόδια στην πόλη. Τελικά συνελήφθησαν 23 άτομα, οι περισσότεροι Πόντιοι από την Καλαμαριά, και επιπλέον οι Γ. Κοσμίδης και Δ. Χαριτόπουλος, πρόεδρος και γραμματέας της Ε.Ε.Ε. και ο Ν. Φαρδής αρχισυντάκτης της εφημερίδας «Μακεδονία». Τους απαγγέλθηκαν κατηγορίες ότι «έθεσαν πυρ εις τον συνοικισμό Κάμπελ εκ προθέσεως, έφθειραν ξένην περιουσίαν και ότι αφήρεσαν χρήματα και αντικείμενα αξίας …». Για τον Ν. Φαρδή ότι «δια της … αρθρογραφίας του ηρέθισε τους πολίτας προκαλέσας εξέγερσιν …», ενώ για τους ηγέτες της εθνικιστικής οργάνωσης ότι «… εξηρέθησαν … εις επιθέσεις κατά των συμπολιτών των». Η δίκη πραγματοποιήθηκε την επόμενη χρονιά στη Βέροια, για να αποφευχθούν νέα επεισόδια, στις 2 Απριλίου 1932. Μετά από 17 ημέρες βγήκε η ετυμηγορία σύμφωνα με την οποία καταδικάστηκαν μόνο 3 από τους κατηγορούμενους. Η υπόθεση Κάμπελ έκλεισε με πολλά ερωτηματικά.
7. Στο διάστημα που η Κατίνα Εμμανουηλίδου διέμενε στη Θεσσαλονίκη συνδέθηκε με τον Σωτήρη Τσιγαρίδη (Ποντίκη), κορυφαίο στέλεχος του αρχειομαρξισμού-τροτσκισμού στη Βόρεια Ελλάδα. Μέλος του περίφημου Πρώτου Πυρήνα του Αρχείου του Μαρξισμού και επαγγελματίας επαναστάτης μεγάλου βεληνεκούς. Από τη σχέση τους, στο ελάχιστο χρονικό διάστημα που κατάφεραν να ζήσουν μαζί, μεταξύ συλλήψεων και φυλακίσεων, γεννήθηκε η κόρη τους και την ονόμασαν Πελαγία. Όταν συνελήφθη η Κατίνα, ο σύντροφός της είχε ήδη συλληφθεί και καταδικαστεί σε 4 χρόνια φυλακή και 3 εξορία. Οι δύο σύντροφοι-γονείς δεν ξανασυναντήθηκαν ποτέ. Το όνομά της, Πελαγία, της δόθηκε προς τιμήν του πρώτου αρχειομαρξιστή της Θεσσαλονίκης, του Πελάγιου. Η Πελαγία μεγάλωσε από συντρόφους και συντρόφισσες, από χέρι σε χέρι, δεν πρόλαβε ουσιαστικά, να γνωρίσει ούτε τη μητέρα της, καθώς εκείνη πέθανε όταν ακόμη δεν είχε συμπληρώσει ούτε ένα έτος από τη γέννησή της. Πέρασε τρομερές κακουχίες και δυσκολίες, όπως τα περισσότερα παιδιά αγωνιστών εκείνης της εποχής, αλλά στέκει όρθια, βράχος αισιοδοξίας, κουράγιου και ανθρωπιάς.
8. Γιώργος Βιτσώρης: κορυφαία ηγετική φυσιογνωμία του ελληνικού τροτσκισμού
ΠΗΓΗ:
Πληροφορίες από τον Λουκά Καρλιάφτη στο περιοδικό ΔΙΕΘΝΙΣΤΗΣ, Απρίλης 1984, Εκδόσεις Εργατική Πρωτοπορία, Νο 70. Αποσπάσματα με το ύφος του συγγραφέα στο κείμενο διακρίνονται με Italics.
https://www.sansimera.gr/articles/298
https://www.scribd.com Δημήτρη Γκιώνη: «ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΑΠΟΔΡΑΣΕΙΣ»
https://www.marxists.org/ellinika/odmaaa/syriggas_130503.htm ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΣΥΡΙΓΓΑ Παρουσίαση στον Όμιλο για τη Διάσωση και τη Μελέτη των Αρχείων της Αριστερής Αντιπολίτευσης (Ο.Δ.Μ.Α.Α.Α.), στις 13/5/2003, με θέμα: «Τα αρχεία των αρχειομαρξιστών».
http://www.elia.org.gr
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων
εφημερίδα: ΠΑΛΗ ΤΩΝ ΤΑΞΕΩΝ
http://srv-web1.parliament.gr/display_doc.asp?item=47310&seg=47809