Λαΐς η Κορίνθια. Πίνακας του Χανς Χόλμπαϊν, 1526
Παρουσιάζει η Βέρα Σιατερλή
Το κείμενο που ακολουθεί ετοιμάστηκε για την εκδρομή που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του φεμινιστικού κάμπινγκ του Μωβ, στις 6 Ιουλίου, για την οποία έχουμε γράψει σε πρόσφατο δημοσίευμα. Στο τέλος σύνδεσμος με συνολικό ρεπορτάζ..
Η Λαΐδα η Κορίνθια ήταν η πιο διάσημη εταίρα της αρχαιότητας περίπου σύγχρονη της Ασπασίας. «Όλη η Ελλάδα έλιωνε από πόθο μπροστά στην πόρτα της», έγραφε ο Ρωμαίος ποιητής, Προπέρτιος.
Έζησε την περίοδο του Πελοποννησιακού Πολέμου, από το 431 π.Χ. μέχρι το 404 π.χ. Είχε όμορφες ξανθές μπούκλες, λεπτό και καλλίγραμμο σώμα και ήταν τόσο περιζήτητη, που τολμούσε να ζητάει υπέρογκα ποσά από τους πελάτες της. Ο φιλόσοφος Σωτίων υποστήριζε, ότι η παροιμιώδης έκφραση «οὐ παντὸς ἀνδρὸς ἐς Κόρινθον ἔσθ’ ὁ πλοῦς», αναφερόταν στις «τσουχτερές» τιμές της εταίρας Λαΐδας, που δεν μπορούσαν να πληρώσουν όλοι. Ο μεγάλος Αθηναίος ρήτορας Δημοσθένης, ήταν ένας απ’ τους επίδοξους εραστές της Λαΐδας. Όταν, όμως, άκουσε το ποσό που θα έπρεπε να καταθέσει, για να απολαύσει μία νύχτα μαζί της, άλλαξε γνώμη και της απάντησε «οὐκ ὠνοῦμαι μυρίων δραχμῶν μεταμέλειαν», δηλαδή «δεν αγοράζω με δέκα χιλιάδες δραχμές για κάτι που ούτως ή άλλως θα μετανιώσω μετά». Δέκα χιλιάδες δραχμές αντιστοιχούσαν σε περίπου 2.000 ευρώ, αν οι υπολογισμοί των ειδικών είναι σωστοί. Ο Αιλιανός και ο Αριστοφάνης αναφέρουν για την ότι Λαΐδα, λόγω των μεγάλων χρηματικών ποσών, τα οποία ζητούσε από τους πελάτες της, αλλά και λόγω της σκληρότητας και της απληστίας της, συνήθιζαν να την αποκαλούν «Αξίνη». Ο Αθήναιος, διασώζει ένα ανέκδοτο της ζωής της, που ανέφερε ο κωμικός Μάχων, και το οποίο λέει πως η Λαΐς συνάντησε μια ημέρα σ’ ένα κήπο τον Ευριπίδη λέγοντάς του: -Ω ποιητά μου, αισχροποιέ, τι έγραψες εις τραγωδίαν; Και ο Ευριπίδης, κατάπληκτος για την τόλμη της, είπε: -Μήπως συ τι είσαι; Δεν είσαι αισχροποιός; Η δε γελάσασα απεκρίθη: -Τι λοιπόν; Φαίνεται αισχρόν και η ικανοποίησις του ερωτικού πάθους;
Η Λαΐς φημιζόταν, όχι μόνο για την ομορφιά και τον αισθησιασμό της, αλλά και για την μόρφωση και την καλαισθησία της. Πολλοί έλεγαν, ότι μπορεί η Αθήνα να είχε για στολίδι τον Παρθενώνα, αλλά στην Κόρινθο μπορούσε κανείς να δει το ανάκτορο και τους προσεγμένους κήπους της εταίρας Λαΐδας, στην «αριστοκρατική» περιοχή της πόλης, το Κράνειο, που ήταν αξεπέραστου κάλλους και, αποτελούσε αξιοθέατο της εποχής. Στους κήπους της Λαΐδας, λέγεται ότι πραγματοποιούσαν μυθώδεις τελετές. Εκτός από τους κήπους στα ανάκτορα της, ίδρυσε και την λεγομένη Ακαδημία ρητορικής και ερωτικής μάθησης. Θρυλείται ότι είχε μεγάλη καρδιά, επειδή δαπανούσε μεγάλα ποσά για φτωχές κοπέλες, αλλά και για όλους τους αναξιοπαθούντες.
Η Κόρινθος στην Αρχαιότητα ήταν μια από τις πλουσιότερες πόλεις του ελληνικού κόσμου. Το εμπόριο, της έφερνε μεγάλα πλούτη και η ζωή εκεί ήταν πολύ ακριβή σε σημείο η διαμονή σ΄ αυτήν να είναι προσιτή μόνο σε πολύ πλούσιους. Τότε βγήκε η ρήση “ου παντός πλειν ες Κόρινθον” (δεν είναι δυνατόν στον καθένα να πάει στην Κόρινθο). Όπως ήταν επόμενο μαζί με τους λεφτάδες μαζεύτηκαν στην Κόρινθο και γυναίκες που πρόσφεραν τον έρωτα με αμοιβή, από τις συνηθισμένες πόρνες, που σύχναζαν στα άλση, την αγορά ή στα χαμαιτυπεία, ως τις επιφανείς εταίρες που η συναναστροφή μαζί τους στοίχιζε μια περιουσία.
Όσοι κατέπλεαν συνεπώς στο λιμάνι, ναυτικοί, τυχοδιώκτες αλλά και όποιοι εύποροι, μόλις έφταναν στην Κόρινθο είχαν την ευκαιρία ανάλογα με το βαλάντιό τους να απολαύσουν την ακολασία που τους προσφερόταν και την οποία κατήγγειλε ο Απόστολος Παύλος στις «προς Κορινθίους επιστολές». Η πόλη διέθετε μια τεράστια ποικιλία από υπαίθρια και ποιοτικά κλιμακούμενα πορνεία, με τις πόρνες «του δρόμου», που ψάρευαν τους πελάτες στο λιμάνι. Είναι εντυπωσιακός και ευφυέστατος ο τρόπος που είχαν επινοήσει για να οδηγούν τους πελάτες στα καταλύματά τους. Αφού έκαναν νόημα στον πελάτη, εξαφανίζονταν στα στενά της πόλης. Στις σόλες των σανδαλιών τους όμως, υπήρχε σκαλισμένη ανάγλυφη η λέξη ΥΟΠΕ και όταν βάδιζαν στα στρωμένα με άμμο ή χώμα δρομάκια των αλσών, τυπωνόταν ανάποδα και διαβαζόταν ΕΠΟΥ (δηλαδή ακολούθα). Ο υποψήφιος πελάτης, διαβάζοντας αυτή τη λέξη, την ακολουθούσε ως τον χώρο της. Από την “τύπωση χαμαί” λοιπόν προέρχεται η λέξη χαμαιτυπείο, η οποία σήμερα περιγράφει οποιοδήποτε αμφιβόλου ποιότητας χώρο.
Την εποχή που μεσουρανούσε στην Κόρινθο, η διάσημη εταίρα Λαϊς, ζούσε εκεί ο κυνικός φιλόσοφος Διογένης ο επιλεγόμενος Κύων. Ο Διογένης στην Αθήνα λέγεται πως είχε απαρνηθεί κάθε πολυτέλεια και ζούσε μέσα σε ένα πιθάρι, με κουρελιασμένα ρούχα. Ο φιλόσοφος είχε συλληφθεί αιχμάλωτος ταξιδεύοντας για την Αίγινα, από επίθεση πειρατών στο πλοίο, οι οποίοι τον πήγαν σε σκλαβοπάζαρο στην Κόρινθο. Ο δουλέμπορος τον ρώτησε τι δουλειά ξέρει να κάνει, για να ενημερώσει τους αγοραστές. Ο Διογένης απάντησε: «ανθρώπων άρχειν». Ήταν ένα λογοπαίγνιο, που θα μπορούσε να σημαίνει είτε «διοικώ τους ανθρώπους» είτε «διδάσκω στους ανθρώπους αρχές». Η ευφυΐα του δούλου εντυπωσίασε τόσο ένα απ’ τους πελάτες, τον Ξενιάδη, που τον αγόρασε αμέσως και του ανάθεσε τη διδασκαλία των παιδιών του στο προάστειο Κράνειον.
Έτσι ο κυνικός φιλόσοφος συνυπάρχει στην Κόρινθο με τη Λαΐδα, τη διάσημη πόρνη της Κορίνθου, που ο φιλόσοφος περιφρόνησε…
Η Λαϊς είχε ενοχληθεί από την αδιαφορία του κυνικού φιλόσοφου Διογένη. Αν και συγκαταλέγονταν ανάμεσα στους θαυμαστές μερικά απ’ τα μεγαλύτερα ονόματα της φιλοσοφίας και των τεχνών, ο Διογένης έμενε τελείως ανεπηρέαστος. Τότε, η εταίρα αποφάσισε να τον τιμωρήσει. Τον πλησίασε και του πρόσφερε να περάσει μία νύχτα μαζί της, χωρίς χρέωση. Ο Διογένης συμφώνησε και πήγε να τη βρει σε ένα σκοτεινό δωμάτιο. Η Λαΐς, όμως, δεν βρισκόταν στο δωμάτιο. Τη θέση της είχε πάρει μία άσχημη και ηλικιωμένη υπηρέτριά της. Ο Διογένης δεν κατάλαβε τίποτα και πέρασε τη νύχτα με την άγνωστη γυναίκα. Την επόμενη μέρα, η Λαΐς τον ενημέρωσε για το περιστατικό και τον έκανε «βούκινο» σε όλη την Κόρινθο. Η αντίδραση του Διογένη, έβαλε στη θέση της την «άταχτη» εταίρα: «Λύχνου σβεσθέντος, πάσα γυνή Λαϊς», δηλαδή «Στο σκοτάδι, όλες οι γυναίκες σαν τη Λαΐδα είναι». Η εταίρα εντυπωσιάστηκε απ’ το πνεύμα του φιλοσόφου και του προσέφερε μία πραγματική νύχτα μαζί της, χωρίς να ζητήσει χρήματα. Άλλωστε, ο Διογένης δεν είχε να της δώσει αυτό που ο ίδιος περιφρονούσε, δηλαδή τάλαντα.
Εκείνη την περίοδο, ο πιο «τακτικός» πελάτης της, ήταν ο φιλόσοφος Αρίστιππος, ο Κυρηναίος τον οποίον κορόιδευαν οι Κορίνθιοι. Μαθητής του Σωκράτη ο Αρίστιππος, ήταν ιδρυτής της ηδονιστικής σχολής. Ξόδευε τεράστια ποσά στην κλίνη της. Όταν μαθεύτηκε ότι η Λαΐς προσέφερε δωρεάν το κορμί της στο Διογένη, όλοι στράφηκαν στον Αρίστιππο και ανέμεναν μία έντονη αντίδραση απ’ τον αδικημένο πελάτη. Έμειναν ανικανοποίητοι όμως, γιατί ο Αρίστιππος, με εξίσου φιλοσοφική διάθεση, απάντησε πολύ ήρεμα: «Την πληρώνω για να ευχαριστεί εμένα, όχι για να μην ευχαριστεί άλλους». Ο Αρίστιππος ήταν ένας απ’ τους μεγαλύτερους θαυμαστές της Λαΐδας. Ζούσαν μαζί για μία περίοδο και την υπερασπίστηκε σθεναρά, όταν κάποιος τον ρώτησε αν ντρέπεται που ζει με μία πόρνη. Τότε ο Αρίστιππος είπε: «Σου φαίνεται περίεργο να ζεις σε ένα σπίτι, που πριν από εσένα, ζούσαν άλλοι; Ή δεν ταξιδεύεις με πλοίο, που ταξίδεψαν κι άλλοι; Φυσικά και όχι. Με τον ίδιο τρόπο, δεν είναι ντροπή να είσαι με μία γυναίκα, που έχει σχέσεις και με άλλους». Ο Αρίστιππος ήταν άνθρωπος ρεαλιστής και όταν κάποιοι του είπαν πως η Λαϊς δεν τον αγαπάει, αυτός απάντησε: «Και τα ψάρια και το κρασί δε μ΄ αγαπάνε αλλά εγώ τα απολαμβάνω». (Σημ Β. Σιατερλή: η απόλυτη εμπορευματοποίηση και αντικειμενοποίηση του γυναικείου σώματος ακόμη και σε πρόθεση υπεράσπισης της γυναίκας, αυτή, εξομοιώνεται με τα διάφορα «αγαθά» τα οποία μπορούμε να πουλάμε, να αγοράζουμε, να απολαμβάνουμε!)
Η Λαΐδα ήταν τόσο όμορφη που κατά τον Προπέρτιο «όλη η Ελλάδα έλιωνε από πόθο μπροστά στην πόρτα της» ενώ ο Αρισταίνετος γράφει πως “τα στήθια της ήταν σαν κυδώνια” και αποθεώθηκαν και τραγουδήθηκαν σε όλη την ανατολική Μεσόγειο. Κατά τον Αθήναιο πολλοί ζωγράφοι την είχαν ως πρότυπο. Δεν ήταν όμως μόνο πανέμορφη. Ήταν πολύ μορφωμένη, καλλιεργημένη, και πάμπλουτη. Φυσικά είχε σχέσεις με τους επιφανέστερους και πλουσιότερους Έλληνες που συνέρρεαν στην Κόρινθο για να τη γνωρίσουν, ανάμεσα στους οποίους ήταν και ο Ολυμπιονίκης Ευβότας από την Κυρήνη, .
Οι εταίρες της Κορίνθου στις εταίρες της Αθήνας χαιρετίσματα
ΑΛΚΙΦΡΟΝΟΣ ΕΤΑΙΡΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ *
Δε μάθατε τα νεότερα; Δεν ακούσατε ένα νέο όνομα εταίρας;
Λοιπόν, πρέπει να έπεσε πολύ χρήμα στη μέση,
για να τρέφεται η Λαΐδα σαν το θηρίο από τον ζωγράφο Απελλή.
Βρε ξετσίπωτες , δεν πάτε να κλείσετε τα μπουρδέλα σας
και να θαφτείτε κι εσείς μέσα σ’ αυτά!
Η γυναίκα που έχει ξεσηκώσει όλη την Ελλάδα είναι μόνο μία:
“Λαΐς” μιλάνε στα κουρεία,
“Λαΐς” συζητάνε στα θέατρα,
“Λαΐς” προφέρουν στις Εκκλησίες του Δήμου,
στα δικαστήρια, στη βουλή, παντού!
Μα την Αφροδίτη, όλοι μιλούν για τη Λαΐδα,
ακόμα και οι κουφοί εξυμνούν με νεύματα το κάλλος της.
Έτσι η Λαΐδα γίνεται γλώσσα και για κείνους
που δεν μπορούν να μιλήσουν, πράγμα πολύ φυσικό.
Ντυμένη είναι πολύ εντυπωσιακή,
όταν όμως βγάζει τα ρούχα της , τότε βλέπεις καθαρά
πως ούτε είναι πετσί και κόκαλο ούτε κρεατωμένη,
αλλά, όπως λέμε στη γλώσσα μας, λεπτή.
Τα μαλλιά της είναι από τη φύση τους κατσαρά ,
έχουν ξανθωπό χρώμα χωρίς τη βοήθεια βαφών
και πέφτουν μαλακά στους ώμους της.
Τα μάτια της , μα την Άρτεμη, είναι πιο στρογγυλά
κι απ’ τη Σελήνη. Οι κόρες τους πιο μαύρες
απ’ το μαύρο και ο βολβός λευκός [Το υπόλοιπο χειρόγραφο από δω και πέρα είναι κατεστραμμένο].
Ο κωμικός ποιητής Επικράτης παρομοίασε τη Λαΐδα με έναν αετό, που κατασπαράσσει τα πάντα όταν είναι νέος και γερός, ενώ όταν γερνά, δεν μπορεί ούτε καν να τραφεί μόνος του. Ήθελε με αυτό το δηκτικό σχόλιο, να καυτηριάσει τη ζωή της μεγάλης εταίρας, η οποία όταν μεγάλωσε, έγινε μία φτωχή μαστροπός. Ο θάνατός της προήλθε είτε από πνιγμό, όταν ένα κουκούτσι ελιάς κόλλησε στον λαιμό της, είτε από ανακοπή καρδιάς, κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής πράξης. Ως προς το τέλος της, επικρατεί σύγχυση και πολλά σενάρια. Λέγεται, ότι παντρεύτηκε τον αγαπημένο της, τον Ιππόστρατο έφυγε από την Κόρινθο, και έζησε μαζί του στη Θεσσαλία, μέχρι το τέλος της ζωής της. Εκεί υπάρχει κι ένας τάφος, που υποθέτουν οι αρχαιολόγοι ότι ανήκει σε μία εταίρα. Άλλοι, όμως, υποστηρίζουν ότι υπήρχαν δύο διαφορετικές εταίρες με το ίδιο όνομα. Η μία που γεννήθηκε και πέθανε στην Κόρινθο, ήταν μερικές δεκαετίες μεγαλύτερη. Η άλλη που πέθανε στη Θεσσαλία, είχε έρθει στην Ελλάδα ως δούλα απ’ τη Σικελία.
Όπως και να έχει το τέλος της, το βέβαιο είναι, ότι κατά τη διάρκεια της ζωής της υπήρξε σπουδαία και αξεπέραστη, ασκώντας ψηλών απαιτήσεων πορνεία. Οι «δημοκράτες» αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν την εμπορευματοποίηση του γυναικείου σώματος και τον αγοραίο έρωτα επάγγελμα, φορολογούσαν την πορνεία αλλά και πλήρωναν πολλά. Αρκεί να μπορούσαν να πληρώσουν το τίμημα. Και η Λαϊς είχε το υψηλότερο….
Παυσανία “Κορινθιακά”
[4] “Όσοι πορεύονται προς την Κόρινθο θα συναντήσουν
στο δρόμο τους και άλλους τάφους.
Κοντά στην πύλη της Κορίνθου είναι θαμμένος
ο Διογένης από τη Σινώπη , που οι Έλληνες τον αποκαλούνε Κύνα. Μπροστά στην πόλη υπάρχει άλσος από κυπαρίσσια που το λένε Κράνειο. Εδώ βρίσκεται τέμενος του Βελλεροφόντη, ναός της Μελαινίδας Αφροδίτης και τάφος της Λαΐδας, πάνω στον οποίο είναι τοποθετημένη μία λέαινα που κρατάει με τα μπροστινά της πόδια ένα κριάρι.
[5] Άλλο ένα μνήμα υπάρχει και στη Θεσσαλία, που λένε πως είναι της Λαΐδας, γιατί πήγε και στη Θεσσαλία, όταν ερωτεύτηκε τον Ιππόστρατο. Λέγεται ότι καταγόταν από τα Ύκαρα της Σικελίας και ότι σε νεαρή ηλικία είχε αιχμαλωτιστεί από τον Νικία και τους Αθηναίους· πουλήθηκε στην Κόρινθο, όπου ξεπέρασε τις τότε εταίρες στην ομορφιά και τη θαύμασαν τόσο, ώστε οι Κορίνθιοι ακόμη κι σήμερα να φιλονικούν για τη Λαίδα.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
* Ο Αλκίφρων ήταν αρχαίος Έλληνας επιστολογράφος, που έζησε στο τέλη του 2ου και στις αρχές πιθανώς του 3ου αιώνα μ.Χ. Είναι γνωστός από την συλλογή των επιστολών του, η οποία περιλαμβάνει 118 πλήρεις επιστολές και 6 σε αποσπασματική μορφή και η οποία διαιρείται βάσει του περιεχομένου σε τέσσερα βιβλία: τις αλιευτικές, τις αγροτικές, τις παρασιτικές, και τις εταιρικές επιστολές. Οι επιστολές του Αλκίφρονα είναι στο σύνολό τους πλαστές, πράγμα που σημαίνει ότι σε ορισμένες τόσο ο συντάκτης όσο και ο παραλήπτης είναι φανταστικά πρόσωπα, ενώ σε άλλες αποδίδονται σε ιστορικά πρόσωπα επιστολές που δεν έχουν γράψει. Αν κάτι χαρακτηρίζει το έργο του Αλκίφρονα κατεξοχήν, είναι η εμμονή στην αναπαράσταση της ατμόσφαιρας και του καθημερινού βίου της Αθήνας του 4ου αι. π.Χ., μια αναπαράσταση όμως, που όσο κι αν φαντάζει ρεαλιστική, στην πραγματικότητα στηρίζεται στην λογοτεχνία της εποχής, κυρίως στον Μένανδρο.
Πηγές: www.mixanitouxronou, el.wikipedia.org, Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας των Θ.Κ. Στεφανόπουλου, Στ. Τσιτσιρίδη, Λ. Αντζουλή, Γ. Κριτσέλη ΑΛΚΙΦΡΩΝ ΕΤΑΙΡΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ 4, “Κορινθιακά” Παυσανία – Κεφ. 2, newsfree – Pathfinder Blogs,