Ας ονειρευτούμε με την Ίλντικο Ενιέντι
(Η Ψυχή και το Σώμα / Testrol es Lelekrol / On Body and Soul)
Συντάσσει η Βέρα Σιατερλή
H Ίλντικο Ενιέντι, (Ildikó Enyedi) είναι σκηνοθέτις από την Ουγγαρία και γεννήθηκε τον Νοέμβριο 1955. Έχει σκηνοθετήσει οκτώ ταινίες από το 1989.
Το φετινό 58ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης έκανε αφιέρωμα (12/9/2017), σε 2 τολμηρές γυναίκες, την πολυβραβευμένη Ουγγαρέζα Ενιέντι και την Άιντα Λουπίνο την αγαπημένη σκηνοθέτιδα του Μάρτιν Σκορσέζε, που τόλμησε πρώτη να σπάσει τα ταμπού στο ανδροκρατούμενο Χόλιγουντ της δεκαετίας του ’50. Η ψυχή και το σώμα, η καθηλωτική ιστορία αγάπης, της Ίλντικο Ενιέντι ορίστηκε ως ταινία έναρξης στο Ολύμπιον, και το παρουσίασε η ίδια στο κοινό του φεστιβάλ.
«Ίσως αυτή είναι η πιο υπέροχη ανθρώπινη εμπειρία: το να νιώθεις ότι σε καταλαβαίνουν οι άλλοι. Ότι είσαι μέρος της ανθρωπότητας, ότι δεν είσαι μόνος». Ίλντικο Ενιέντι
Τα υλικά με τα οποία η Ενιέντι χτίζει έναν κόσμο ευαίσθητο κι αινιγματικό που συνεπαίρνει τη θεάτρια και το θεατή και τους ακολουθεί για καιρό, είναι όνειρα, μύθοι και θρύλοι που συναντούν το σήμερα σε ιστορίες αναπάντεχες, συχνά σουρεαλιστικές και ταυτόχρονα καθημερινές. Είναι από τις πιο δυνατές γυναικείες φωνές του σύγχρονου ευρωπαϊκού σινεμά, διαγράφοντας μια συναρπαστική πορεία από την avant-garde καλλιτεχνική σκηνή του ’70, στα κορυφαία φεστιβάλ του κόσμου.
Το αφιέρωμα στο ΦΚΘ περιλάμβανε το βραβευμένο, παράδοξο, ρομαντικό: Η ψυχή και το σώμα / On Body and Soul , αυθεντικός τίτλος Testről és lélekről (2017), ταινία έναρξης του φετινού φεστιβάλ. Ζωώδες και ανθρώπινο, όπου ομορφιά και γκροτέσκ δημιουργούν ένα ατμοσφαιρικό παραμύθι με ελάφια και δυο μοναχικές ψυχές που συναντιούνται κάθε βράδυ, κυριολεκτικά, στα όνειρά τους. Μια απρόβλεπτη ερωτική ιστορία που αιχμαλωτίζει τις αισθήσεις, με τους: Αλεξάντρα Μπόρμπελι, Γκέζα Μόρσανι, Έρβιν Νάγκι μια κινηματογραφική εμπειρία που συνεχίζεται ακόμη κι όταν έχουν πέσει οι τίτλοι τέλους. Η Ενιέντι επιστρέφει στο σινεμά μετά από 9 χρόνια απουσίας και τιμάται με τη Χρυσή Άρκτο στο Βερολίνο. Ένα μεγάλο μέρος αυτής της περιόδου το πέρασε δουλεύοντας στην τοπική εκδοχή του «In Treatment», μια σειρά που δεν υπήρξε απλώς καλή τηλεόραση, μα που όπως λέει η ίδια «απενοχοποίησε την ψυχανάλυση στα μάτια μιας ολόκληρης κοινωνίας».
Ακόμη, το αφιέρωμα στην Ουγγαρέζα σκηνοθέτιδα περιλάμβανε την ταινία όπου ένας σύγχρονος μάγος, φλερτάροντας με το θάνατο, αποδέχεται την πρόκληση να κοιμηθεί τρεις μέρες κάτω από τη γη και έπειτα να αναδυθεί ξανά στην επιφάνεια. Εμπνευσμένη από τον Σίμωνα τον Μάγο –μια αινιγματική προσωπικότητα που έζησε τα πρώτα μεταχριστιανικά χρόνια και ενέπνευσε την τέχνη και τη λαϊκή κουλτούρα – η Ενιέντι αποτυπώνει στο Simon the Magician (1999) μια ιστορία γεμάτη μυστήριο, που κέρδισε τη Χρυσή Λεοπάρδαλη το 1999 στο Φεστιβάλ του Λοκάρνο.
Άλλη ταινία του αφιερώματος με την υπογραφή του Ντέιβιντ Μπόουι στην εκτέλεση παραγωγής, είναι το Magic Hunter (1994) που ζωντανεύει έναν φολκλόρ θρύλο. Ένας αστυνομικός παίρνει επτά μαγικές σφαίρες από τον διάβολο. Μόνο που σε μια τέτοια σκοτεινή συμφωνία το τίμημα είναι μεγάλο: Η τελευταία σφαίρα θα καρφωθεί σε αυτόν θα που θα επιλέξει ο ίδιος ο διάβολος.
Επίσης προβλήθηκε και η ταινία όπου δυο δίδυμες αδελφές, η μια πόρνη πολυτελείας και η άλλη επαναστάτρια, ξανασυναντιούνται ύστερα από πολλά χρόνια. Αιτία, ένας άντρας που θα τις ερωτευθεί. Το ασπρόμαυρο ντεμπούτο της Ενιέντι, My Twentieth Century Az én XX. századom (1989) το οποίο μας ταξιδεύει στις αρχές του 20ου αιώνα, με το οποίο κέρδισε βραβείο Camera d’ Or ( Χρυσή Κάμερα) στο Φεστιβάλ Καννών.
Για να εξαντλήσω την ταινιογραφία της αναφέρω και τις άλλες ταινίες της, Vakond (1986), A Gyár (1995), Tamás és Juli (1997), Európából Európába (2004), Első szerelem (2008).
Ο Χρήστος Μήτσης σχολιάζει στο Αθηνόραμα: «Στο έργο Η ψυχή και το σώμα όλα ξεκινούν από μια γαλήνια σκηνή όπου ένα θηλυκό κι ένα αρσενικό ελάφι κινούνται μαζί αργά σε ένα σιωπηλό και χιονισμένο τοπίο. Ακολουθεί ένα μικρό ρεαλιστικό σοκ, καθώς η μεταφορά μας σε ένα εργοστάσιο παραγωγής κρέατος μας κάνει μάρτυρες της μετατροπής των άτυχων βοοειδών σε γδαρμένα σφάγια εντός ελαχίστου χρόνου. Η πρώτη είναι μια ονειρική σεκάνς, ενώ η δεύτερη αφορά την καθημερινότητα ενός αποστειρωμένου χώρου στον οποίο εργάζονται ο Έντρε και η Μαρία. Αυτός είναι οικονομικός διευθυντής, του οποίου το αριστερό χέρι είναι παράλυτο, ενώ εκείνη είναι η καινούργια υπεύθυνη του ποιοτικού ελέγχου, μια όμορφη μα εσωστρεφής γυναίκα με σύνδρομο Άσπεργκερ.
Όπως δηλώνει και ο τίτλος της, η «Ψυχή και το Σώμα» αντιπαραθέτει «αντίθετες» μεταξύ τους έννοιες (άντρας – γυναίκα, ελεύθερα ελάφια – φυλακισμένες αγελάδες, όνειρο – πραγματικότητα, σωματική – ψυχική αναπηρία, σκοτεινά εσωτερικά σπιτιών – φωτεινοί χώροι εργοστασίου), αναζητώντας την πιθανή σύνδεσή τους, η οποία αρχικά μοιάζει από εξαιρετικά δύσκολη έως αδύνατη. Και αυτό διότι ό,τι περιβάλλει τους ήρωες λειτουργεί ως περιορισμός (εξαιρετική χρήση των ψυχαναλυτικών συμβόλων) σε μια μοναχική και αλλοτριωμένη ρουτίνα από την οποία δεν μπορούν να διαφύγουν. Η Ενιέντι συνθέτει ένα πολυεπίπεδα αμήχανο, συναισθηματικά παγωμένο σύμπαν, το οποίο αναζητά διαφυγή σε μια ονειρική πραγματικότητα (θεματική που κυκλοφορεί σχεδόν σε όλες τις ταινίες της)».
Η 62χρονη Ενιέντι, απάντησε στη συνέντευξη του Γιάννη Καντέα-Παπαδόπουλου όταν βρέθηκε στην Ελλάδα στο πλαίσιο του 58ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης :
«Επιστρέφετε στο φεστιβάλ Θεσσαλονίκης δεκαεπτά χρόνια μετά την ταινία σας «Simon the Magician». Τι άλλαξε μέχρι σήμερα και τι περιμένατε να βρείτε εδώ;
Πρώτα από όλα συγκινήθηκα γιατί είχαν προετοιμάσει μια ρετροσπεκτίβα του έργου μου, για την οποία χρειάστηκε να καταβάλλουν μεγάλη προσπάθεια ώστε να βρεθούν οι παλιές μου ταινίες και να ψηφιοποιηθούν. Τους είμαι πραγματικά ευγνώμων. Όταν παραβρέθηκα στις προβολές και μίλησα με τους θεατές, με ενθουσίασε ο τρόπος με τον οποίο το κοινό επικοινωνούσε με τις παλιές μου ταινίες. Ταυτόχρονα αυτή η επίσκεψή μου στο φεστιβάλ μου άρεσε ακόμα περισσότερο από την πρώτη, γιατί συνειδητοποίησα ότι έχει διευρύνει σε μεγάλο βαθμό τις δράσεις του και επεκτείνεται και σε άλλες τέχνες πέρα από τον κινηματογράφο.
Σε ένα γενικότερο πλαίσιο, η ταινία σας έρχεται σε μια χρονική περίοδο όπου μπλοκμπάστερ παραγωγές του Χόλιγουντ «μετακομίζουν» στην Ευρώπη για να γυριστούν, όπως πρόσφατα έκανε στην Ουγγαρία το «Blade Runner 2049». Ποια είναι η δική σας οπτική πάνω σε αυτό σε σχέση με το σύγχρονο ουγγρικό σινεμά;
Πρόκειται για μια ευχάριστη συνύπαρξη. Όταν παραγωγές τέτοιου βεληνεκούς έρχονται στην Ουγγαρία, βοηθούν να ζήσουν πολυάριθμοι ντόπιοι τεχνικοί του σινεμά, οι οποίοι πέρα από τα προς το ζην κερδίζουν ανεκτίμητη εμπειρία, καθώς δουλεύουν κάτω από σπάνιες συνθήκες. Έτσι όταν αργότερα δουλέψουν σε μια ουγγρική παραγωγή επιτρέπουν στον εαυτό τους την πολυτέλεια της συμμετοχής σε μια ταινία με χαμηλότερο προϋπολογισμό, άρα και αμοιβή για εκείνους, γιατί αυτοί οι άνθρωποι πάνω από όλα αγαπούν το σινεμά.»
Το «Η Ψυχή και το Σώμα», της Ίλντικο Ενιέντι, διακρίθηκε με:
Χρυσή Άρκτο Καλύτερης ταινίας, Διαγωνιστικό Τμήμα, 67ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματόγραφου Βερολίνου
Βραβείο Οικουμενικής Επιτροπής Καλύτερης ταινίας, 67ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματόγραφου Βερολίνου
Βραβείο Καλύτερης ταινίας Διεθνούς Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου (FIPRESCI), 67ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματόγραφου Βερολίνου
Βραβείο αναγνωστών”Berliner Morgenpost”, 67ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματόγραφου Βερολίνου
Επίσημη Υποψηφιότητα της Ουγγαρίας για Όσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης ταινίας, Βραβεία Όσκαρ 2018
Δήλωση Επιτροπής: “Μια ιδιοσυγκρασιακή ιστορία αγάπης, γεμάτη λυρισμό και χιούμορ, απελευθερωμένη από όλες τις κοινωνικές συμβάσεις. Μας εντυπωσιάζει με τη λεπτότητα και την εκφραστικότητα της αισθητικής και μας παρασύρει στην χαρά της ζωής και της αγάπης που διαθέτει”.
Η Λήδα Γαλανού περιγράφει την ταινία που άνοιξε το Φεστιβάλ, ως ένα εκκεντρικό love story, ρομαντικό μέχρι θανάτου (αλλά και ζωής):
«Οι κεντρικοί ήρωες μοιάζουν να είναι ένα ζευγάρι ελαφιών στο χιονισμένο δάσος: εκείνος προστατευτικός, εκείνη διστακτική, μαζί σε τέλεια, σιωπηλή αρμονία. Η αντιπαράθεση με το σφαγείο μεγάλων ζώων στη Βουδαπέστη δεν είναι επιτηδευμένη. Μετά τα παραμυθένια πλάνα στη φύση, τα ζώα που μπαίνουν στο σφαγείο ως στριμωγμένες αγελάδες και βγαίνουν ως κομμάτια κρέας προς κατανάλωση έχει κάτι το απλό, ρεαλιστικό, σκληρό μεν, αλλά χωρίς την παραμικρή διάθεση εντυπωσιασμού, πάθους ή εκμετάλλευσης. Δυο πλάνα, δυο όψεις: η φυσική και η τεχνολογική. Μαζί, οι άνθρωποι.»
«Αλλά και οι δύο «άλλοι» ήρωες της ταινίας είναι κι αυτοί παράξενοι. Ο Έντρε, ο οικονομικός διευθυντής του σφαγείου που δε βγαίνει ποτέ από το γραφείο του, είναι ένας όμορφος, μεγαλούτσικος άντρας, με λαμπερό βλέμμα, κατεστραμμένο ηθικό κι ένα παράλυτο χέρι. Η Μαρία έρχεται ως επισκέπτρια ελεγκτής στο εργοστάσιο κι είναι τακτική, πεντακάθαρη, μιλά μόνο συγκεκριμένα, με ακρίβεια, δεν της αρέσει οτιδήποτε απρόβλεπτο κι είναι φανερά πάνω της τα σημάδια του αυτισμού….»
«Η Ενιέντι τολμά να κάνει μια ταινία που παρουσιάζει σε «διπλοτυπία» το σώμα και το πνεύμα, τη λογική και το συναίσθημα και κοιτάζει να δει αν κάπου συμπίπτουν. Αυτό το κάνει εναλλάσσοντας εικόνες της αγνότητας του ανέγγιχτου δάσους, βγαλμένες από παιδικό παραμύθι. Και εικόνες της σύγχρονης βιομηχανίας (του κρέατος, ναι), βγαλμένες από κανέναν εφιάλτη, μόνο από ένα σύνολο κανόνων και εργατών. Όπως παρατηρεί από πολύ κοντά τα ελάφια της, προσεκτικά για να μην τα τρομάξει, άλλο τόσο πλησιάζει τους ανθρώπους – ήρωές της, που είναι ήδη τρομαγμένοι από την εμπειρία της ζωής. Όπως κοιτάζει με διάχυτο φως τη διαδικασία της σφαγής («κάποια ζώα βλάφτηκαν στη διάρκεια αυτής της ταινίας, αλλά όχι λόγω αυτής της ταινίας,» σημειώνουν κλείνοντας το μάτι οι τίτλοι τέλους), άλλο τόσο κατάματα κοιτάζει τη σκοτεινή ανθρώπινη πλευρά, το τραύμα, την αδυναμία, τον πόνο, ψυχικό ή σωματικό.»
H ‘Ιλντικο Ενιέντι με τα ελάφια της στα γυρίσματα
ΠΗΓΕΣ: ttps://en.wikipedia.org, http://www.filmfestival.gr, http://www.danaoscinema.gr , http://www.athinorama.gr, http://flix.gr