Η βία κατά των γυναικών, ένα σοβαρό κοινωνικό πρόβλημα

Γράφει η Γεωργία Πετράκη*

Όλο το χρόνο γινόμαστε μάρτυρες περιστατικών βίας που βγαίνουν στη δημοσιότητα, κακοποίησης, ξυλοδαρμών, βιασμών ή και συχνά φόνων σε μη ευρωπαϊκές χώρες, αλλά και σε χώρες της πολιτισμένης Ευρώπης και στη χώρα μας.

Η έμφυλη βία αυξάνεται κατά τη κρίση, όπως και όλες οι μορφές βίας. Όμως, δεν υπάρχουν ολοκληρωμένα και συγκριτικά δεδομένα για την έκταση και τη φύση της βίας προς τις γυναίκες, διότι οι περισσότερες δεν καταγγέλλουν τη βία που υφίστανται· άλλωστε ούτε ενθαρρύνονται να το κάνουν. Η έλλειψη πλήρων και συγκρίσιμων στοιχείων σ’ αυτό τον τομέα χαρακτηρίζει όλη την ΕΕ και όχι μόνο την Ελλάδα. Άρα, η όποια αύξηση καταγράφεται, αφορά την αύξηση των καταγγελιών, που, βεβαίως, δείχνει μια κάποια πρόοδο σε σχέση με την απονομιμοποίηση της βίας προς τις γυναίκες. Εδώ, είναι χρήσιμο να αναφερθούμε στη βία που ασκείται στις προσφυγοπούλες, σε γυναίκες, αλλά και σε παιδιά, κατά τη διάρκεια της μετακίνησης τους. Όπως κατήγγειλε η Υπάτη Αρμοστεία του ΟΗΕ, πολλές γυναίκες και παιδιά γίνονται θύματα βιασμού και σεξουαλικής παρενόχλησης, ενώ προσπαθούν να διαφύγουν από τις εμπόλεμες ζώνες της πατρίδας τους.

Στο Θέατρο Χυτήριον, ο ηθοποιός Μ. Παπαγιάννης κακοποίησε τη συναδέλφισσά του Σοφία Παυλίδου μέσα στο καμαρίνι της, μετά την παράσταση, στα μέσα Ιανουαρίου.

Η οικονομική κρίση αυξάνει την πίεση στους παραδοσιακούς ρόλους

Έχει υποστηριχτεί ότι το άγχος που προκαλεί η ανέχεια κάνει τους άνδρες βίαιους απέναντι στις γυναίκες. Κατά τη γνώμη μου αυτή η ερμηνεία δικαιολογεί κατά ένα τρόπο τους θύτες και μεταβιβάζει την ευθύνη σε κάτι πιο γενικό και απρόσωπο (πχ την οικονομική κρίση). Η οικονομική κρίση αυξάνει την πίεση στους παραδοσιακούς ρόλους των ανδρών ως «κουβαλητών» στο σπίτι και ενδεχομένως τούς δημιουργεί κρίση, που μπορεί να βιώνεται ως αμφισβήτηση του ανδρισμού τους και της ατομικής τους αξιοπρέπειας. Το μοντέλο της γυναίκας «κουβαλήτριας» και του μη εργαζόμενου άνδρα δεν είναι πλέον περιθωριακό στην ελληνική κοινωνία. Όμως, η βία αποτελεί την πλέον ακραία έκφραση άσκησης εξουσίας ανάμεσα στα φύλα και ίσως μπορούμε να υποθέσουμε ότι μέσω υποκαταστάσεων έρχεται να καλύψει το «κενό εξουσίας» που δημιουργείται κατά κάποιο τρόπο, λόγω της οικονομικής κρίσης για τους άνδρες θύματα της κρίσης.

Ας μην ξεχνάμε, όμως, ότι η βία κατά των γυναικών είναι διαταξική και φαίνεται ότι οι μηχανισμοί της, αν και ενεργοποιούνται σε διαφορετικές περιστάσεις κατά κοινωνική τάξη —μην ξεχνάμε και κατά φυλή, χώρα— έχουν ένα κοινό υπόβαθρο, αυτό της κυριαρχίας, της άσκησης εξουσίας πάνω στον Άλλο και της επιβεβαίωσης της. Είναι ο ολοκληρωτικός μηχανισμός ελέγχου και καθυπόταξης των γυναικών που τις καθιστά έρμαια της «δύναμης» των ανδρών. Άρα η βία κατά των γυναικών συνιστά εσωτερικό, καλά κρυμμένο πυρήνα της πατριαρχίας, κρυμμένο στα άδυτα της ιδιωτικότητας της αγίας οικογένειας.

Στις 25 Νοεμβρίου 2017, από την φεμινιστική συγκέντρωση-πορεία για την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών.

Με βάση την ευρωπαϊκή έρευνα του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ (FRA), ο οποίος διεξήγαγε έρευνα με τη μέθοδο των προσωπικών συνεντεύξεων σε επίπεδο ΕΕ, οι χώρες του ευρωπαϊκού Νότου και η Ελλάδα έχουν πολύ χαμηλότερες επιδόσεις στην άσκηση βίας κατά των γυναικών από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Ενώ, οι χώρες στις οποίες η ισότητα των φύλων είναι ενισχυμένη, π.χ. οι σκανδιναβικές, τα περιστατικά βίας είναι περισσότερα. Πώς να εξηγήσουμε τις διαφορές μεταξύ των χωρών; Οι διαφορές μεταξύ των χωρών μπορεί να αντανακλούν διάφορους παράγοντες, αλλά και διαφορές στα ποσοστά θυματοποίησης. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι η ενισχυμένη ισότητα των φύλων σε μια χώρα συμβάλλει σε υψηλότερα επίπεδα δημοσιοποίησης των ζητημάτων βίας κατά των γυναικών. Στην Ελλάδα, η ενδοοικογενειακή βία κατά των γυναικών είναι ένα θέμα ταμπού. Η άσκηση βίας στις διάφορες μορφές της (λεκτική, σωματική, σεξουαλική) είναι ανεκτή, γιατί είναι νομιμοποιημένη η αντίληψη ότι ο άνδρας έχει κυριαρχικό δικαίωμα πάνω στις γυναίκες. Και ίσως, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η αύξηση που φαίνεται να αποτυπώνεται στα περιστατικά βίας έχει να κάνει με τη δημιουργία καλύτερων συνθηκών για την ορατότητα του προβλήματος, αφού περισσότερες γυναίκες καταφέρνουν να ξεπεράσουν το φόβο τους και τις ενοχές τους και να ζητήσουν κάποια βοήθεια.

Οι γυναικοκτονίες είναι αόρατοι φόνοι

Οι φόνοι γυναικών συνήθως περνάνε στα MME ως «οικογενειακό δράμα», «έγκλημα πάθους» «συζυγικό έγκλημα». Οι φεμινίστριες, αλλά όλο και περισσότερο οι ειδικοί στα θέμα της συζυγικής βίας, χρησιμοποιούν τον όρο «γυναικοκτονία». Όρος που επιτρέπει να φανεί ότι αυτές που σκοτώνονται είναι οι γυναίκες. Βεβαίως, αφορά τις συγκεκριμένες προσωπικές ιστορίες των ανθρώπων, αλλά είναι και ένα σοβαρό κοινωνικό πρόβλημα. Είναι φόνοι που εγγράφονται στη σχέση κυριαρχίας των ανδρών πάνω στις γυναίκες, σχέση που αποκρύπτεται από τον όρο ανθρωποκτονία. Οι γυναικοκτόνοι ασκούσαν ήδη βία στις γυναίκες τους πριν τις σκοτώσουν. Βρίσκονται σε μια λογική καθυπόταξης.

Οι γυναίκες που σκοτώνουν τον άνδρα τους, συνήθως, υφίσταντο κακοποίηση και προσπαθούσαν να προστατευτούν, αυτές και τα παιδιά τους. Ο όρος αποδίδει την ιδιαιτερότητα της πράξης, αλλά και τους μηχανισμούς που τη γεννούν. «Εμπεριέχει τη διαδικασία», υπογραμμίζει η Λιντα Τρομελεού (Linda Tromeleue), γαλλίδα ψυχολόγος, ειδική στα θέματα της συζυγικής βίας1.

Η διερεύνηση και η μελέτη των φόνων γυναικών επιτρέπει να εντοπισθούν πολλά κοινά σημεία. Οι γυναίκες που έχουν σκοτωθεί από τους άνδρες δεν σκοτώνονται από τα κτυπήματα και το ξύλο. Πρόκειται για φόνους. Οι άνδρες γυναικτόνοι παίρνουν ένα μαχαίρι ή ένα όπλο με σκοπό να σκοτώσουν. Τα θύματα είναι όλων των ηλικιών, από 17 έως 80 χρονών, και από όλα τα κοινωνικά περιβάλλοντα. Αλλά οι περιστάσεις και οι συνθήκες ομοιάζουν. Στις περισσότερες περιπτώσεις είχε ήδη προηγηθεί άσκηση βίας, φυσικής και ψυχολογικής. Και στη συντριπτική πλειοψηφία τα θύματα σκόπευαν να εγκαταλείψουν το σύζυγο τους ή το είχαν ήδη πραγματοποιήσει. Αυτοί οι άνδρες σκοτώνουν τη γυναίκα τους, γιατί θεωρούν ότι τους ανήκει και αρνούνται να την αφήσουν να φύγει. Ο θάνατός της σημαίνει ότι θα του ανήκει για πάντα, λέει η Τιτιού Λεκόκ (Titiou Lecoq), δημοσιογράφος και συγγραφέας, που ενημερώνει στην ιστοσελίδα της Λιμπερασιόν το μητρώο συζυγοκτονιών2.

Ρώμη, δρώμενο διαμαρτυρίας για τις συζυγοκτονίες το Νοέμβρη 2017

Σύμφωνα με την ψυχολόγο Κάρεν Σαντλιέ (Karen Sadlier), ειδική σε θέματα συζυγικής βίας3, είναι κρίσιμο το σημείο ανταλλαγής των παιδιών μεταξύ των γονιών, κατά την άσκηση του δικαιώματος, συνήθως του πατέρα. Τότε, ο σύζυγος έρχεται αντιμέτωπος με την αυτονομία της πρώην συζύγου του. Βλέπει ότι δεν είναι προέκταση του και φαντασιώνεται για το τι κάνει όταν ο ίδιος προσέχει τα παιδιά. Τα παιδιά αντιμετωπίζονται συχνά ως προέκταση της μητέρας: 9 παιδιά σκοτώθηκαν μαζί με τη μητέρα τους το 2016 στη Γαλλία. «Ο φόνος του παιδιού είναι ένας τρόπος να κάνεις κακό στη μητέρα», λέει η Κάρεν Σαντλιέ (Karen Sadlier). Η αυτοκτονία έρχεται όταν ο γυναικοκτόνος δεν μπορεί ν αντέξει το κενό που δημιούργησε.

Στη χώρα μας η καταχώρηση των φόνων από την ελληνική αστυνομία δεν επιτρέπει να δούμε το φαινόμενο των φόνων γυναικών, αφού τα στατιστικά στοιχεία δεν περιλαμβάνουν το φύλο των θυμάτων. Όμως, η καταγραφή που έκανε η «Ομάδα Γυναικών Θεσσαλονίκης» με βάση τις δημοσιεύσεις στον Τύπο κατά τη διάρκεια 17 μηνών μεταξύ 2008-2009, έδειχνε ότι οι φόνοι γυναικών έπαιρναν τη μορφή επιδημίας4.

“Είμαστε παρούσες, δεν σιωπούμε”, γράφει το πλακάτ από τη διαδήλωση ενάντια στη βία κατά των γυναικών, που πραγματοποιήθηκε στη Γαλλία τον περασμένο Νοέμβριο

Στη Γαλλία, μια γυναίκα πεθαίνει κάθε 3 ημέρες από χτυπήματα του νυν ή του πρώην συντρόφου της: 123 γυναίκες, το 2016, έχασαν τη ζωή τους μ’ αυτό τον τρόπο. Το Παρατηρητήριο της Βίας εις Βάρος των Γυναικών στο Διαμέρισμα Σέν-Σαν-Ντενι, που πρωτοπορεί στον αγώνα ενάντια στη συζυγική βία, οργανώνει βουβές πορείες σε κάθε γυναικοκτονία. «Βουβή πορεία για την Αϊσα, 35 χρόνων, που την στραγγάλισαν και μετά την έθαψαν στη κάβα της πολυκατοικίας», αναγραφόταν σε ένα τρικάκι. Κάθε φορά αναγράφονται το όνομα της σκοτωμένης, η ηλικία της, οι περιστάσεις του φόνου. Ο στόχος είναι να μην φύγουν μέσα στη σιωπή, λέει η πρόεδρος του Παρατηρητηρίου. Και να μαθευτεί το τι γίνεται προκειμένου να προστατευτούν οι υπόλοιπες γυναίκες5.

Η σεξιστική/σεξουαλική βία στους χώρους εργασίας

«Πώς να υπερασπιστείς συνδικαλιστικά μια γυναίκα θύμα σεξιστικής ή σεξουαλικής βίας στην εργασία6;», αναρωτιούνται οι δημοσιογράφοι της Λιμπερασιόν. Το θέμα της σεξιστικής/σεξουαλική βία στους χώρους εργασίας είναι ιδιαίτερα σημαντικό, αφού οι σχέσεις της έμφυλης κυριαρχίας συνδυάζονται με το δεσμό της εξάρτησης στην εργασία και τον κίνδυνο τα θύματα που έχουν το θάρρος να σπάσουν τη σιωπή τους, να χάσουν τη δουλειά τους. Κατά τη διάρκεια της σημερινής κρίσης, πολλά δικαιώματα έχουν περισταλεί και στο χώρο της εργασίας και οι γυναίκες έχουν μεγαλύτερη δυσκολία να καταγγείλουν τη σεξουαλική παρενόχληση εκεί που εργάζονται.

Σκηνή από ένα από τα τρία σποτάκια για τη σεξουαλική παρενόχληση που έφτιαξε και πρόβαλε ως κοινωνικό μήνυμα η Γ.Γ.Ι.Φ. για τις 15 Νοέμβρη 2017. Ο ιατριρκός Σύλλογος Αθηνών και ο Πανελλήνιος Ιατρικός Σύλλογος ζήτησαν την απόσυρσή τους, γιατί “συκοφαντούν” τους επαγγελματίες υγείας. Δεν τους πέρασε.

Σύμφωνα με την εικόνα της επικράτειας που έχει η ΓΣΕΕ, μέσω των Εργατικών Κέντρων, των ομοσπονδιών-μελών της και των δικών τους σωματείων-μελών, το φαινόμενο παρέμενε και θα παραμένει σε σημαντικό βαθμό αόρατο για τις αρμόδιες ελεγκτικές αρχές: οι καταγγελίες περιστατικών βίας και παρενόχλησης στη βάση του φύλου, παραμένουν μειωμένες και αναντίστοιχες με την πραγματική έκταση του φαινομένου, ενώ σε πολλές περιπτώσεις συνοδεύονται με εκδικητικές ενέργειες σε βάρος των εργαζομένων που τις κατέθεσαν, ιδίως μηνύσεις και αγωγές αποζημίωσης για συκοφαντική δυσφήμιση7.

Στη Γαλλία, μετά την υπόθεση Γουάινστιν και την απελευθέρωση του λόγου των γυναικών που ακολούθησε8, τα γαλλικά συνδικάτα κινητοποιούνται γύρω από το πρόβλημα της βίας κατά των γυναικών στους χώρους εργασίας. Τόσο η CGT όσο και η CFDT, κινητοποίησαν συνδικαλίστριες, αλλά και άνδρες μέλη τους, προκειμένου να προταθούν λύσεις στο πρόβλημα της παρενόχλησης στους χώρους εργασίας και των σεξουαλικών επιθέσεων στις επιχειρήσεις και στο δημόσιο τομέα. Έτσι, οι κεντρικές συνδικαλιστικές ομοσπονδίες μαζί με τη CFTC έστειλαν επιστολή στο γάλλο πρωθυπουργό, για να ζητήσουν να δοθεί μια ιδιαίτερη θέση στις γυναίκες, στα θέματα που αφορούν «τη βία στους χώρους εργασίας» ενόψει και των διαπραγματεύσεων με τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας (ΔΟΕ) για το ίδιο θέμα. Αν και η συζήτηση για την ισότητα είχε ξεκινήσει από παλαιοτέρα, τα συνδικάτα δεν είχαν αναδείξει το πρόβλημα.

Μεγάλη αλλαγή προήλθε από το γεγονός ότι αυξήθηκε η συμμετοχή των γυναικών στις συνδικαλιστικές οργανώσεις. Η CFDT έχει 49% γυναίκες. Η αναλογική εκπροσώπηση των γυναικών στους αντιπροσωπευτικούς θεσμούς των επιχειρήσεων (από το Ιανουάριο 2007) βοήθησε προς αυτή τη κατεύθυνση. Η CFDT οργανώνει «σεμινάρια εκπαίδευσης των συνδικαλιστών» και «ημέρες εργασίας», ενώ η CGT δημιούργησε μια δομή παρακολούθησης για τη στήριξη των θυμάτων σεξιστικής και σεξουαλικής βίας στο εσωτερικό της συνομοσπονδίας. Η ποινή για τους επιθετικούς μπορεί να φτάσει μέχρι την απόσυρση της θητείας και τον αποκλεισμό. Σύμφωνα με τη Σοφί Μπινέτ, υπεύθυνη για τα θέματα ισότητας στη συνομοσπονδία (CGT): «δεν μπορούμε να μοιράζουμε σε 30.000 επιχειρήσεις τεύχη με εργαλεία-δράσεις που πρέπει να χρησιμοποιηθούν προκειμένου να τεθεί ένα τέλος στη βία στην εργασία (δράση του 2015) και να θεωρεί η CGT ότι το πρόβλημα δεν αφορά και την εσωτερική της λειτουργία»9.

Σύμφωνα με τη συνδικαλίστρια, χρειάζεται ένα ολοκληρωμένο πακέτο μέτρων που να προστατεύουν τις γυναίκες θύματα και να ενισχύουν τα δικαιώματα τους. Για παράδειγμα, να προστατεύονται τα θύματα μετά τη δημοσιοποίηση ότι έχουν υποστεί μέσα στην επιχείρηση βία, παρενόχληση· να ενισχυθεί ο ρόλος και τα μέσα που διαθέτει η Επιθεώρηση Εργασίας και οι γιατροί εργασίας· να τιμωρούνται οι εργοδότες που καλύπτουν περιστατικά βίας.

Τα γαλλικά συνδικάτα φοβούνται ότι η ενοποίηση και συρρίκνωση των αντιπροσωπευτικών θεσμών10 σε ένα και μοναδικό θα μειώσει τη δυνατότητα των Επιτροπών Υγιεινής και Ασφάλειας να παρεμβαίνουν προληπτικά σε θέματα ηθικής και σεξουαλικής παρενόχλησης.

Με καμπάνια των ευρωπαϊκών συνδικάτων και της Διεθνούς Συνομοσπονδίας Συνδικάτων, κάτω από τη πίεση φεμινιστικών και γυναικείων οργανώσεων, η Διεθνής Οργάνωση της Εργασίας έχει θέσει στην ημερήσια διάταξη της, τον ερχόμενο Ιούνιο, την εξέταση ενός προτύπου κατά της βίας και της παρενόχλησης. Το περιεχόμενο και το πεδίο εφαρμογής αυτού του προτύπου θα εξαρτηθεί από τη θέση των κρατών, και σύμφωνα με την γαλλική φεμινιστική οργάνωση «Οsez le Feminisme»11, που συμμετείχε στην καμπάνια, «είναι ατυχές το γεγονός ότι ο Εμανουέλ Μακρόν δεν είπε λέξη στις εξαγγελίες12 του για την αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών την 25η Νοεμβρίου. Και είναι περίεργη η θέση της Γαλλίας, αφού αρνείται την αναγνώριση της βίας με βάση το φύλο ξεχωριστά σε αυτό το πρότυπο»13. Στην καμπάνια αναφέρεται και η ΓΣΕΕ, στην ανακοίνωση της για την 25η Νοεμβρίου: «θα επιμείνουμε τον Ιούνιο του 2018 στην άμεση υιοθέτηση Διεθνούς Σύμβασης Εργασίας, κατά τη συζήτηση του θέματος “Τερματίζοντας τη βία και την παρενόχληση σε βάρος των γυναικών και των ανδρών στον κόσμο της εργασίας”»14.

Στην Ελλάδα, ο νόμος 35000/2006 συνιστά το νομικό πλαίσιο αντιμετώπισης της κακοποίησης που υφίστανται οι γυναίκες, ενώ σήμερα έχουμε και κάποιες δομές που έρχονται να βοηθήσουν τις κακοποιημένες γυναίκες και να αναδείξουν το πρόβλημα (πχ η τηλεφωνική γραμμή SOS 15900, τα Συμβουλευτικά Κέντρα κατά της ενδοοικογενειακής βίας, οι Ξενώνες φιλοξενίας κακοποιημένων). Και θα μπορούσαμε να πούμε ότι η αύξηση που φαίνεται να αποτυπώνεται στα περιστατικά βίας έχει να κάνει με τη δημιουργία καλύτερων συνθηκών για την ορατότητα του προβλήματος, αφού περισσότερες γυναίκες καταφέρνουν να ξεπεράσουν το φόβο τους και τις ενοχές τους και να ζητήσουν κάποια βοήθεια.

Στην ίδια κατεύθυνση είναι σημαντικό ότι πρόσφατα ετέθη σε δημόσια διαβούλευση το σχέδιο νόμου για την κύρωση και ενσωμάτωση στο εθνικό πλαίσιο της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας, το οποίο περιέχει διατάξεις βελτιωτικής τροποποίησης του ν. 35000/2006 για την προστασία των θυμάτων βίας.

Συγκέντρωση υπεράσπισης των γυναικών που αμύνθηκαμ και διώκονται, ενόψη της 25 Νοέμ.2017.

Καταληκτικά πρέπει να υπογραμμίσουμε τη μέγιστη σημασία της συστηματικής και τακτικής τήρηση στατιστικών στοιχείων: η αποτελεσματική, δηλαδή έγκαιρη και έγκυρη παρακολούθηση του φαινομένου της έμφυλης βίας, και η ενίσχυση του πλαισίου προστασίας των θυμάτων και αυστηρής τιμωρίας των δραστών συνδέεται άμεσα με τη συστηματική και ανά τακτά χρονικά διαστήματα συλλογή και επεξεργασία στατιστικών δεδομένων, άμεσα και ευχερώς προσβάσιμων στο ευρύ κοινό, με αναλυτικά δεδομένα ανά φύλο, ηλικία, άλλο κρίσιμο χαρακτηριστικό και σχέση του θύματος με το θύτη. Μόνο γνωρίζοντας και αναγνωρίζοντας το βάρος του προβλήματος θα μπορέσουμε ως κοινωνία να δημιουργήσουμε τα απαιτούμενα αντισώματα: σε επίπεδα νοοτροπιών, πολιτισμού, παιδείας, αλλά και των αναγκαίων μηχανισμών παραδειγματικής τιμωρίας.

* Αναπληρώτρια καθηγήτρια, διευθύντρια Εργαστηρίου Σπουδών Φύλου, Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Σημειώσεις:
1. Le Monde, Σάββατο 25 Νοεμβρίου 2017:10
2. Liberation, Σάββατο 25 και Κυριακή 26 Νοεμβρίου 2017: 17
3. Le Monde, Σάββατο 25 Νοεμβρίου 2017:10
4. «Δολοφονίες γυναικών από συζύγους και συντρόφους με όρους επιδημίας!!», http://www.cityportal.gr/articles_det1.asp?subcat_id=16&article_id=12143
5. Le Monde, Σάββατο 25 Νοεμβρίου 2017:10
6. Περισσότεροι από 10 βιασμοί ή απόπειρες βιασμού γίνονται κάθε μέρα σε χώρους εργασίας στη Γαλλία, ενώ το 25% των σεξουαλικών επιθέσεων πραγματοποιούνται στην εργασία, Libération, Σάββατο 25 και Κυριακή 26 Νοεμβρίου 2017: 17.
7. http://www.gsee.gr
8. Μετά την υπόθεση Γουάινστιν στις ΗΠΑ, τον Οκτώβριο του 2017 αυξήθηκαν οι καταγγελίες κατά 30% σε σχέση με τον Οκτώβριο του 2016.
9. Liberation, Σάββατο 25 και Κυριακή 26 Νοεμβρίου 2017: 18.
10. Οι Επιτροπές Υγιεινής και Ασφάλειας, οι Εργοστασιακές Επιτροπές και οι εκπρόσωποι των εργαζομένων, 3 διαφορετικοί θεσμοί εκπροσώπησης των εργαζομένων στους χώρους εργασίας, ενοποιούνται στις Επιτροπές Οικονομικής και Κοινωνικής Ανάπτυξης, με βάση την νέα εργατική νομοθεσία, της οποίας επίκειται η εφαρμογή.
11. http://www.gsee.gr
12. Ανάμεσα στις πλούσιες σε νέα μέτρα εξαγγελίες του Μακρόν περιλαμβάνονται δέκα μονάδες ψυχο-τραυματικής στήριξης στα κεντρικά νοσοκομεία, επιμόρφωση κρίσιμων επαγγελμάτων στα θέματα της βίας κατά των γυναικών, επέκταση του χρόνου παραγραφής από 20 σε 30 χρόνια, κ.α. Εξήγγειλε την κατάθεση νομοσχεδίου για την καταπολέμηση της σεξιστικής και σεξουαλικής βίας το πρώτο εξάμηνο του 2018. Πάντως, ο προϋπολογισμός του υφυπουργείου Ισότητας παρέμεινε στάσιμος (30 εκ.). Οι φεμινίστριες και οι γυναικείες οργανώσεις ζητούν μια αύξηση του προϋπολογισμού τουλάχιστον ισοδύναμη με εκείνη που πραγματοποίησε η Ισπανία (1 δισεκατομμύριο ευρώ σε διάστημα πέντε ετών), που σε συνδυασμό με τον (επικείμενο) νόμο πλαίσιο κατά της βίας θα επιτρέψει ιδίως τη μεταφορά στο γαλλικό δίκαιο της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης, σχετικά με την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας που έχει επικυρωθεί από το 2014.
13. http://osezlefeminisme.fr/violences-infligees-aux-femmes-nous-exhortons-le-gouvernement-a-revoir-sa-copie/
14. http://www.gsee.gr