Γράφει η Δώρα Στυλιανίδου
Ανάμεσα στους γενναίους άνδρες και τις γυναίκες που επέβλεπαν τα μουσεία
της χώρας τους κατά την διάρκεια του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου και
κινδύνεψαν για να κρύψουν και να σώσουν την καλλιτεχνική τους
κληρονομιά, ξεχωρίζει η γαλλίδα ιστορικός τέχνης Rose Valland που,
αψηφώντας τον θανάσιμο κίνδυνο, έσωσε χιλιάδες πίνακες ζωγραφικής απο τα
χέρια των ναζι κατακτητών.
Το μουσείο Jeu de Paume -όπου το 1932 η Valland ειχε δουλέψει εθελοντικά
ως βοηθός έφορου και το 1941 προσελήφθη με μισθό ως έφορος του μουσειου-
ήταν ο χώρος που είχαν επιλέξει οι γερμανοί για να αποθηκεύουν τα
κλεμμενα έργα τέχνης απο άλλα μουσεια και εύπορες εβραικές οικογένειες.
Εκεί τα διάλεγαν, αποφάσιζαν τον τελικό προορισμό τους και τα
προετοίμαζαν για να τα στείλουν σε υψηλόβαθμούς αξιωματούχους στη Γερμανία.
Είχαν δημιουργήσει μια υπηρεσία με τον παραπλανητικό τίτλο ‘Ειδικό
Επιτελείο για τις Εικαστικές Τέχνες’ του Ινστιτούτου Ρόζενμπεργκ του
Ράιχ, που ηταν η κατ’ ευφημισμόν λεηλασία του καλλιτεχνικού θησαυρού της
Γαλλίας.
Αθόρυβα σχεδόν, μέσα απο τις σκιές, η Rose Valland άρχησε να παρατηρεί,
να σημειώνει να κατασκοπεύει όλες τις κινήσεις των Γερμανών.
Κατέγραφε την ονομασία των πινάκων -που ξεπερνούσαν τις 20.000- τον
τελικό προορισμό τους, το όνομα των υπεύθυνων για την μεταφορά τους, τις
σφραγίδες πάνω στα κασόνια όπου τους τοποθετούσαν, τον αριθμό
αμαξοστοιχίας που θα τους μετέφερε, χωρίς να ξεχνάει το όνομα του
καλλιτέχνη του κάθε πίνακα και τις διαστάσεις του.
Όμως δεν της αρκούσαν αυτά. Φρόντιζε να παρευρίσκεται σε όλες τις
συνομιλίες των Γερμανών κατακτητών, κρυμμένη κάπου και να ακούει, και
στις επισκέψεις των υψηλόβαθμων αξιωματούχων που έρχονταν στο μουσείο
για να διαλέξουν όποιο έργο ήθελαν. Ετσι η Valland ήταν εκει όταν ήρθε ο
Χέρμαν Γκαίρινγκ για να πάρει πίνακες για την προσωπική του συλλογή.
Η Rose Valland παρακολουθούσε ακούραστα όλες τις συνομιλίες των Γερμανών
χωρίς να ξέρουν ότι ήξερε βασικά γερμανικά, αρκετά για να καταλαβαίνει
τι λένε, και τις νύχτες κατέγραφε μόνη της μέσα στο μουσείο όλα τα
στοιχεία που ειχε μαζεψει για τους πίνακες. Αντέγραφε εκαντοντάδες
καρτέλες ακόμα και τα καρμπόν απο τα σκουπίδια που πέταγαν οι γερμανοί και έμενε ξάγρυπνη οργανώντας τις σημειώσεις της.
Διατηρώντας στενές σχέσεις με την γαλλική Αντίσταση, προμήθευε τους Μακί
με πληροφορίες για τα τρένα που μετέφεραν τους πίνακες στην Γερμανία και
κρατούσε ενήμερο και τον Ζακ Ζωγιάρ, τον διευθυντή των Εθνικών Μουσείων,
για την λεηλασία των έργων τέχνης.
Φρόντιζε να δίνει έγκαιρα τις πληροφορίες στους αντιστασιακούς για να
μην ανατινάξουν κατά την διάρκεια των δολιοφθορών τους τα τρένα που
μετέφεραν τους πίνακες.
Το φθινοπωρο του 1944 παραδίνει στους συμμάχους τις τοποθεσίες των
γερμανικών και αυστριακών χώρων αποθήκευσης των έργων για να προλάβουν
να τα πάρουν πριν βομβαρδιστούν αυτές οι τοποθεσίες.
Λίγες εβδομάδες πριν την απελευθέρωση του Παρισιού η Valland έμαθε ότι
οι Γερμανοί σκόπευαν να στείλουν το τελευταίο τρένο, που αποτελούνταν
απο 5 βαγόνια γεμάτα πίνακες, και πληροφορεί αμέσως τους Μακί οι οποίοι
εμπόδισαν το τρένο να βγει απο το Παρίσι. Λίγο αργότερα το τρένο
απελευθερώθηκε απο τον γαλλικό στρατό.
Μετά τον πόλεμο η Rose Valland δούλεψε στην υπηρεσία ‘Επιτροπή για την
Επανάκτηση των Εργων Τέχνης’ και το 1954 ανακυρήχθηκε πρόεδρος για τη
προστασία έργων τέχνης. Η Valland παρασημοφορήθηκε με τη Λεγεώνα της
Τιμής και το μετάλλειο της Αντίστασης και τιμήθηκε με παράσημα και σε
άλλες χώρες.
Συνταξιοδοτήθηκε το 1968 και πέθανε το 1980. Η ζωή και το έργο της πήρε
μυθικές διαστάσεις μέσα από κείμενα, βιβλία, ταινίες για την δράση της
και θα μείνει για πάντα γνωστή ως η γυναίκα που έσωσε την καλλιτεχνική
κληρονομιά της Γαλλίας.
Πηγες: γαλλική βικιπέδια, αγγλική βικιπέδια