Γράφει η Κατερίνα Σεργίδου
*Το κείμενο αποτελεί περίληψη προφορικής παρουσίασης που έγινε στο Ινστιτούτο Κομμούνα και στη Λέσχη Εκτός Γραμμής στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για τα 50 χρόνια από τον Μάη του 68.
Ο Μάης έχει μείνει στην ιστορία ως μια από τις πιο σημαντικές εξεγέρσεις νεολαίας και ως η μεγαλύτερη ίσως γενική απεργία του 20ου αιώνα. Παραλείπεται ωστόσο στα επετειακά αφιερώματα η προσέγγιση της εξέγερσης από την οπτική των έμφυλων σχέσεων.
Και όμως ο Μάης πρώτα από όλα αποτελεί τη ρήξη με την «παλιά ζωή» , την αλλαγή των σεξουαλικών σχέσεων και της αντίληψης για το σώμα , την πολιτικοποίηση του προσωπικού και αποτελεί την ιδρυτική πράξη του φεμινιστικού κινήματος της δεκαετίας του 70. Ο Μάης συνδέθηκε επίσης με τα κινήματα δικαιωμάτων, την οικολογία, και ιδιαίτερα με το αντιπολεμικό κίνημα στην Αμερική, τα δικαιώματα των Μαύρων κ.ο.κ.
Όταν μιλάμε επομένως για τον Μάη, δεν μιλάμε απλά για τα γεγονότα ενός μήνα αλλά για μια ολόκληρη εποχή που ανέδειξε έναν διαφορετικό τρόπο πολιτικής, ζωής και κουλτούρας. Οι εξεγέρσεις στη Δύση και ιδιαίτερα ο Μάης στη Γαλλία και τα κινήματα στην Αμερική δημιούργησαν ένα άνοιγμα στο δημόσιο χώρο, αυτό που η Χάννα Άρεντ ονομάζει «δημόσια ευτυχία» όταν μιλά για τα κινήματα του 60. Με αυτή την έννοια ο Μάης είναι των γυναικών και των ΛΟΑΤ.
Αυτή η ανάγνωση του Μάη συνηθίζεται είτε να υποτιμάται ως δευτερεύουσα, είτε να παρουσιάζεται αποκομμένη από τις πολιτικές διαδικασίες και τις κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες. Συζητάμε ας πούμε για την μουσική, την μίνι φούστα ή τον κινηματογράφο σαν να είναι οι πιο light εκδοχές μιας κατά τα άλλα σοβαρής, αντρικής, εργατικής εξέγερσης. Δεν είναι όμως έτσι.
Η εξέγερση ταρακούνησε όλες τις σχέσεις, όλες τις όψεις της ζωής. Οι αιτίες της θα πρέπει να αναζητηθούν στην παραδοσιακή συντηρητική κοινωνία, η οποία αφενός είναι μια κοινωνία οικονομικών ανισοτήτων και αφετέρου είναι μια κοινωνία αυταρχική στην οποία κυριαρχούν συντηρητικές ιδεολογίες και αντιλήψεις.
Δεν είναι ας πούμε τυχαίο ότι ο Μάης ξεκινά από τα πανεπιστήμια, οι μικτοί κοιτώνες αποτελούν ένα από τα σημαντικά αιτήματα των φοιτητριών και φοιτητών τις πρώτες μέρες της εξέγερσης λόγω της απαγόρευσης κυκλοφορίας στους φοιτητικούς κοιτώνες στο αντίθετο φύλο. Για την ακρίβεια διαβάζουμε ότι οι γυναίκες μπορούσαν να επισκέπτονται τους αντρικούς κοιτώνες όμως το ανάποδο δεν μπορούσε να γίνει.
Οι γυναίκες
Οι γυναίκες πριν τον Μάη του 68 έχουν ελάχιστα δικαιώματα. Οι γυναίκες δεν μπορούν να φορούν παντελόνι στη δουλειά , οι παντρεμένες χρειάζονταν την άδεια του συζύγου για να ανοίξουν τραπεζικό λογαριασμό στην τράπεζα και για να έχουν τραπεζικές συναλλαγές, ο άντρας ασκούσε απόλυτο έλεγχο στην οικογένεια, φυσικά απαγορεύονταν εκτρώσεις , το διαζύγιο ήταν μία πολύ δύσκολη υπόθεση αφού η γυναίκα έπρεπε να αποδείξουν να αποδείξει ότι η αιτία χωρισμού ήταν κάποιου είδους «ελάττωμα» του συζύγου.
Το σπίτι, ο οίκος, στην μεταπολεμική Γαλλία παρουσιάζεται ως ο παράδεισος, το καταφύγιο της γαλλικής οικογένειας. Τα ζητήματα που αφορούν τις γυναίκες συζητιούνται ως «ειδικά ζητήματα» που αφορούν την ιδιωτική σφαίρα και όχι τη δημόσια ζωή.
Η Σιμόν Ντε Μπουβουάρ έγραφε ότι οι γυναίκες «δεν έχουν πρόσβαση σε ολόκληρο το σύμπαν». Το γαλλικό σχολείο προετοίμαζε τα κορίτσια για τον μελλοντικό τους ρόλο. Θα γίνονταν οι υπάκουες σύζυγοι, οι στοργικές μαμάδες και οι καλές νοικοκυρές. Η εμφάνιση των ψυγείων και των πλυντηρίων , για όσες οικογένειες μπορούσαν να τα αποκτήσουν, μετατράπηκαν στα ακριβά αξεσουάρ του «γυναικείου βασιλείου» σε μια χώρα όπου ανάμεσα στο 1948 και 1968 διπλασιάζει την αγοραστική της δύναμη.
Η συζήτηση για τη σεξουαλικότητα στα γυναικεία περιοδικά περιστρέφεται γύρω από την ικανοποίηση των ανδρών. Μόλις το 1965 οι γυναίκες αποκτούν το δικαίωμα να εργάζονται χωρίς τη συναίνεση του συζύγου, ενώ το 1967 αποκτούν πρόσβαση και περιορισμένο δικαίωμα στην αντισύλληψη . Υπήρχαν ακόμη και τότε σχολεία χωρισμένα σε αρρένων και θηλέων
Παρόλα αυτά η άνοδος της οικονομίας στη δεκαετία του 50 και του 60 επέφερε αλλαγές στην εργασία οδηγώντας ένα ποσοστό των γυναικών στην παραγωγή. Στη δημόσια συζήτηση κυριαρχεί το ερώτημα: Πρέπει οι γυναίκες να εργάζονται; Το να μένουν οι γυναίκες στο σπίτι θεωρείται προνόμιο και ένδειξη ευημερίας για την οικογένεια από την άλλη η εργασία δημιουργεί τους όρους για την ανεξαρτησία και την χειραφέτηση.
Συγκεκριμένα τα ποσοστά των γυναικών που εργάζονται ανάμεσα στο 1945 και το 1968 παραμένουν στάσιμα. Έτσι το 1954 το 34,83% είναι γυναίκες ενώ το 1968 αυτό το ποσοστό γίνεται μόλις 34,93%. Πάντως τη δεκαετία του 60, πολλές γυναίκες που δεν εργάζονται αρχίζουν να αισθάνονται μειονεκτικά, όπως καταγράφεται σε επιστολές γυναικών σε γυναικεία περιοδικά και εφημερίδας . Τα περιοδικά Elle και Marie Claire , προοδευτικά έντυπα για την εποχή τους, μιλούσαν για τη «νέα γυναίκα» που μπορούσε να ανταποκρίνεται σε πολλαπλούς ρόλους: Να εργάζεται, να ικανοποιεί το σύζυγο, να φροντίζει το σπίτι. «Ποια γυναίκα δε θέλει να της μοιάσει;»
Τα δυνατά χέρια
Θα πρέπει να σημειωθεί λοιπόν πως την εργατική τάξη δεν αποτελούν μόνο οι εργάτες άντρες της Renault στην οποία βεβαίως έδωσαν πολύ σκληρούς αγώνες κατά τη διάρκεια της μεγάλης απεργίας. Ανάμεσα στα πολλά συνθήματα του Μάη υπάρχει και ένα που λέει : ο αγώνας να περάσει από τα αδύναμα χέρια των φοιτητών στα δυνατά χέρια των εργατών υπονοώντας και τη σωματική δύναμη των ανδρών αλλά προφανώς και τη δυνατότητα των εργατών να παραλύουν τις μηχανές παραγωγής.
Τη δυνατότητα των εργατών και των εργατριών οι οποίες αν και δεν έχουν δυνατά χέρια έχουν δυνατές πλάτες αφού στη Γαλλία τότε όπως και σήμερα σήκωναν ένα πολύ μεγάλο βάρος στην εργασία, στο σπίτι, τον κοριτσίστικο κοιτώνα του πανεπιστημίου ή στο καμπαρέ τον Φολί Μπερζέρ.
Στα φοιτητικά στρώματα τα ποσοστά αλλάζουν. Το 1950 το 30 % των φοιτητών είναι γυναίκες ενώ ανάμεσα στο 1955 και 1966 οι γυναίκες αποτελούσαν το 50%. Είναι η εποχή της λατρείας της νεότητας, του baby boom, η εποχή της γενιάς που δεν βίωσε τον πόλεμο και που έζησε καλύτερα από την προηγούμενη. Και είναι αυτή η είσοδός των γυναικών στους εργασιακούς χώρους και τα πανεπιστήμια η έξοδος από το σπίτι, και η εισβολή της νεότητας, η βεβαιότητα του ατόμου ότι μπορεί να αλλάξει τα πράγματα με τις δικές του δυνάμεις -όπως σημειώνει πάλι η Άρεντ, που δημιουργούν τους όρους για την έκρηξη του Μάη.
Λεσβίες και Ομοφυλόφιλοι
Αν η κατάσταση για τις γυναίκες είναι ασφυκτική η ζωή των ομοφυλόφιλων ανδρών είναι αβίωτη. Λέω ανδρών όχι μόνο γιατί βρίσκουμε ελάχιστα στοιχεία στην ιστοριογραφία για τον λεσβιασμό αλλά γιατί η γυναικεία ομοφυλοφιλία την εποχή για την οποία συζητούμε είναι αόρατη. Οι λεσβίες το 1968 και αργότερα εκφράζονται και συμμετέχουν περισσότερο σε γυναικείες ομάδες.
Εν πάση περιπτώσει οι αρχές είναι ιδιαίτερα εχθρικές με τους ομοφυλόφιλους παρόλο που σημειώνεται από πολλές και πολλούς, και είναι αλήθεια ότι η Γαλλία ήταν η πρώτη χώρα στον κόσμο που επέτρεψε τη σεξουαλική δραστηριότητα ανάμεσα σε άτομα του ιδίου φύλου ήδη από τη Γαλλική Επανάσταση.
Όμως στην μετά το 1945 εποχή, η κυβέρνηση, το ιατρικό κατεστημένο και ο τύπος προωθούσαν την ιδέα μιας υγιούς οικογενειακής ζωής παρουσιάζοντας την ομοφυλοφιλία ως αρρώστια. Το 1960 η ομοφυλοφιλία κατηγοριοποιείται ως «παρέκκλιση» μαζί με τον αλκοολισμό και την πορνεία. Τα μπαρ των ομοφυλοφίλων παρακολουθούνται από την αστυνομία, οι ομοφυλόφιλοι κακοποιούνται ή σπρώχνονται στο περιθώριο όπου αναγκάζονται να εκφράσουν τη σεξουαλικότητά τους στο σκοτάδι.
Οι γυναίκες στο δρόμο
Πριν το Μάη σημειώσαμε ήδη ότι υπήρξαν κάποιες μικρές νομοθετικές ρυθμίσεις που ήταν αποτέλεσμα αφενός μακρόχρονων αγώνων αφετέρου μικρών αποπειρών φιλελευθεροποίησης λόγω της συμμετοχής των γυναικών στην εργασία και την αλλαγή στις εργασιακές σχέσεις . Στα πανεπιστήμια ήδη από το 1967 έχουμε κινητοποιήσεις για το ζήτημα των ξεχωριστών κοιτώνων με πιο εμβληματική την περίπτωση των κοιτώνων στο Antony Campus όταν μετά από τρεις μήνες διαμαρτυρίες κυρίως των νεαρών ανδρών οι πανεπιστημιακές αρχές άλλαξαν τους κανόνες κυκλοφορίας.
Η αμφισβήτηση αναπνέεται στους δρόμους του Παρισιού. Αποτυπώνεται στην κουλτούρα, στο ντύσιμο, στη μουσική στον κινηματογράφο. Η νεολαία ανησυχεί για το μέλλον όπως λέει ένα σύνθημα του Μάη, ασφυκτιά , διαβάζει φιλοσοφία, Μαρξ, Μάο, Τρότσκι.
Σε προφορικές μαρτυρίες, οι γυναίκες περιγράφουν τον Μάη σαν ένα σημείο χωρίς επιστροφή, σαν τη στιγμή που άλλαξε τον τρόπο που η κοινωνία τις έβλεπε και που οι ίδιες έβλεπαν τον εαυτό τους. Στις ίδιες μαρτυρίες οι γυναίκες περιγράφουν τραυματικές εμπειρίες από τη συμμετοχή τους στον αγώνα. Αλλού λένε πως ακολουθούσαν σιωπηλά τους συντρόφους τους, άλλες υιοθετούσαν μια αρσενική συμπεριφορά για να επιβιώσουν.
Να τι γράφει μια προκήρυξη που μοιράζεται στην αυλή της Σορβόννης:
♦ Ήσουν στα οδοφράγματα η αστυνομία σε κατηγόρησε και σε χτύπησε όπως και τους άντρες τους συντρόφους σου
♦ Συμμετέχεις στις συζητήσεις στις επιτροπές στις διαδηλώσεις
♦ Τα σχολεία θηλέων είναι στο δρόμο τα κολέγια γυναικών συμμετέχουν στον αγώνα και ανάμεσα στα 10 εκατομμύρια απεργούς οι εργάτριες παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο . Όμως αυτές τις τόσο αποφασιστικές μέρες καμία γυναίκα δεν εμφανίστηκε ως εκπρόσωπος στις μεγάλες γενικές συναντήσεις στο ραδιόφωνο την τηλεόραση.
♦ Στις διαπραγματεύσεις με τα συνδικάτα και την κυβέρνηση κάνεις επίσημα δεν απαίτησε ίσο μισθό για άντρες και γυναίκες εργαζόμενους, κανείς δεν σκέφτηκε ότι χρειαζόμαστε συλλογικές υπηρεσίες που θα απαλλάσσουν τη γυναίκα από τη διπλή εργασία. Σε αυτή την τεράστια συζήτηση που γίνεται σε ολόκληρη τη χώρα καμία φωνή δεν υψώθηκε για να μιλήσει για την αλλαγή των σχέσεων ανάμεσα σε άντρες και γυναίκες
♦ Φοιτητές και νεολαία ζητούν ένα νέο ηθικό κώδικα που να είναι ίδιος για αγόρια και κορίτσια. Αυτό είναι μέρος της αλλαγής όμως είναι μόνο μία όψη της αλλαγής. Υπάρχουν και άλλα ταμπού που πρέπει να ξεπεραστούν. Η κοινωνία που θέλουμε να οικοδομηθεί θα πρέπει να είναι το έργο ανδρών και γυναικών θα πρέπει να δώσει σε όλες τις γυναίκες ίσες ευκαιρίες με τους άνδρες
♦ Αν συμφωνείς μαζί μας τι είσαι έτοιμη να κάνεις; Για αυτό έλα να συζητήσουμε μαζί
Οι γυναίκες αναμφίβολα συμμετέχουν στην εξέγερση. Οι γυναίκες συμμετέχουν στις διαδηλώσεις, οι γυναίκες συμμετέχουν στις απεργίες, και βεβαίως στις γνωστές επιτροπές δράσης. Και όπως πάντα αυτή η συμμετοχή τους έχει κόστος. Δυσκολότερα κατορθώνουν να πείσουν τους γονείς τους να τις αφήσουν να ξενυχτήσουν σε μία κατάληψη ή να βρίσκονται συνεχώς στο δρόμο.
Ξεχωρίζει ανάμεσα στις φοιτήτριες η δράση των κοριτσιών στα λύκεια θηλέων οι οποίες ήταν φοβερές οργανώτριες φτιάχνοντας τις δικές τους επιτροπές δράσης. Μάλιστα κάποιες σημειώνουν ότι το γεγονός πως δεν υπήρχαν αγόρια να αναλάβουν δράση , τις ανάγκαζε να βγουν μπροστά και να συζητήσουν δύσκολα θέματα όπως η αντισύλληψη.
Και η συμμετοχή των εργατριών διαφέρει ανά περίπτωση.
Υπάρχουν γυναίκες που λόγω της μαζικής και παρατεταμένης συμμετοχής των ανδρών στην απεργία, των κλειστών σχολείων και της μη κυκλοφορίας των μέσων συγκοινωνίας μένουν στο σπίτι για να φροντίζουν τα παιδιά και τους απεργούς. Άλλωστε λίγες είναι ιδιοκτήτριες αυτοκινήτων.
Υπήρχαν επίσης οι γυναίκες που αποκλείστηκαν από συνδικαλιστές από τη συμμετοχή στον αγώνα. Στις συνελεύσεις δίσταζαν να πάρουν το λόγο. Για παράδειγμα σε μία συνέλευση 5.000 μεταλλεργατών μια γυναίκα γιουχαρίστηκε από έναν εκπρόσωπο της CGT όταν προσπάθησε να μιλήσει ενώ κάποιοι της φώναζαν «ηρέμησε υστερική». Αντίστοιχη δυσκολία και στις φοιτητικές συνελεύσεις. Ο δρόμος μέχρι τη ντουντούκα και το μικρόφωνο στις πρώτες σειρές της συνέλευσης ήταν μακρύς για μια γυναίκα.
Υπήρχαν όμως και κλάδοι όπου η συμμετοχή των γυναικών ξεπερνούσε αυτήν των ανδρών όπως στη βιομηχανία υφασμάτων καθώς και στον κλάδο κατασκευής ηλεκτρικών συσκευών όπου το 53% των απεργών ήταν γυναίκες.
Στο δρόμο οι γυναίκες έστησαν οδοφράγματα, χτυπήθηκαν, συλλήφθηκαν, βιάστηκαν πίσω από τα Αστυνομικά βαν από την αστυνομία. Στα ταχυδρομεία 7.000 γυναίκες κατέλαβαν τα γραφεία και ζητούσαν μείωση εργασίας από 41 σε 37 ώρες, ένα Σάββατο ελεύθερο κάθε μήνα . Στα εργοστάσια δημιούργησαν ομάδες συζήτησης και διεκδίκησης του δικαιώματος στην έκτρωση, οργάνωσαν συζητήσεις πρωτόγνωρες.
Αυτή η σύγκρουση με τα ήθη της εποχής που δεν θα μπορούσε παρά να ονομαστεί επανάσταση της καθημερινής ζωής, αποτυπώνεται σε πολλά συνθήματα του Μάη που είναι γνωστά για την προκλητικότητα τους όπως το «Εργάτες όλου του κόσμου ποιος πλένει τις κάλτσες σας;» ή το «Ξεκουμπώστε το μυαλό σας τόσο συχνά όσο το παντελόνι» που απευθύνεται κυρίως σε άνδρες.
Πολλές από τις γυναίκες που συμμετείχαν στην εξέγερση, επιχείρησαν να ξεπεράσουν τρεις παραδοσιακούς ρόλους. Αυτόν της μητέρας , αυτόν της γραμματέα και αυτόν του σεξουαλικού αντικειμένου.
Έχουν καταγραφεί αφηγήσεις γυναικών που παρουσιάζουν τη δυσκολία τους να πάρουν το μικρόφωνο και την ντουντούκα να σταθούν στην πρώτη γραμμή. Πολλές γυναίκες καθαρίζουν τις καταλήψεις φροντίζουν τους τραυματίες, οργανώνουν μαθήματα για νεότερους μαθητές δημοτικού έτσι ώστε να μη μείνουν πίσω στη σχολική ύλη αφού τα σχολεία είναι κλειστά. Μαγειρεύουν στις καταλήψεις και τους ζητείται να μη βρίσκονται στις μπροστινές αλυσίδες των Συγκρούσεων.
Στο ντοκιμαντέρ μεγάλες νύχτες μικρά ξημερώματα του William Klein παρουσιάζεται πολύ χαρακτηριστικά ο ρόλος των γυναικών ως γραμματέων που σηκώνουν τα τηλέφωνα, γράφουν στις γραφομηχανές, τυπώνουν , ενώ οι άνδρες συζητούν για τη δράση. Άλλες γυναίκες για να ξεπεράσουν αυτή την στάση συμπεριφέρονται σαν άντρες και σε άλλες περιπτώσεις αντιμετωπίζονται ως σεξουαλικά αντικείμενα όπου λόγω της απελευθέρωσης των ηθών έπρεπε να υποκύψουν τους συντρόφους τους αλλιώς θα θεωρούνταν μικροαστές.
Βεβαίως δεν είναι μόνο αυτή η κατάσταση. Θα πρέπει να σημειώσουμε επίσης ότι ο τύπος της εποχής εξευτελίζει τις γυναίκες αλλά και γενικότερα το νέο τρόπο ζωής περιγράφοντας τις καταλήψεις στο θέατρο Odeon και στη Σορβόννη ως οίκους ανοχής, ως τόπους οργίων και ακολασίας με στόχο να επηρεάσουν τη γαλλική κοινωνία που σε μεγάλο βαθμό ιδιαίτερα μετά την καταστολή στηρίζει τους γιους της , αν και όχι πάντα τις κόρες της.
Κίνημα ομοφυλόφιλων και λεσβιών;
Εκείνη τη χρονιά δεν μπορούμε ακόμα να μιλάμε για κίνημα γυναικών και ομοφυλόφιλων. Ιδιαίτερα για τους ομοφυλόφιλους εργάτες δεν γίνεται λόγος αφού είναι δύσκολο να εκφράσουν τη σεξουαλικότητά τους στο χώρο εργασίας και δεν διαθέτουν τα χρήματα για να μπουν στα ακριβά μπαρ των boheme.
Όμως οι καταλήψεις προσελκύουν και πολλούς ομοφυλόφιλους και λεσβίες που βρίσκουν το χώρο να εκφράσουν τα δικά τους αιτήματα και επιθυμίες. Πολλές φορές αντιμετωπίζονται ως ξένο σώμα από τους καταληψίες που τους βλέπουν σαν εισβολείς που έρχονται να διαταράξουν την ήρεμη ζωή μιας κατάληψης.
Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν μεμονωμένες φιγούρες που γίνονται σύμβολα του αγώνα όπως ο Σαρπεντέρ ο οποίος ιδρύει μαζί με άλλους την Επιτροπή Επαναστατικής Παιδεραστικής Δράσης με τη λέξη παιδεραστική να θεωρείται συνώνυμο της ομοφυλοφιλίας όπως ξεκαθαρίζεται στην διακήρυξη της ομάδας. Ένα χρόνο αργότερα τα νέα από την εξέγερση του Στόνγουολ στην Αμερική θα προκαλούσαν σεισμό σε ολόκληρη την Ευρώπη, όμως κατά τη διάρκεια του Μάη, οι ομοφυλόφιλοι και οι λεσβίες είτε συμμετέχουν σε κοινές οργανώσεις της αριστεράς και των συνδικάτων είτε υιοθετούν μια πιο περιθωριακή πολιτική στάση.
Τι ακολούθησε μετά το Μάη
Τα χρόνια που ακολούθησαν την εξέγερση του Μάη, η αλλαγή στην κουλτούρα και την αντίληψη για το δημόσιο και το ιδιωτικό, για το πολιτικό και το προσωπικό, αποτυπώνεται και στις νομικές μεταρρυθμίσεις που ευνοούν τις γυναίκες.
Ενδεικτικά αναφέρουμε:
♦ Το 1970 η πατρική αρχή αντικαθίσταται από την οικογενειακή αρχή για την οικογένεια
♦ Το 1972 αναγνωρίζεται τουλάχιστον νομικά η ίση αμοιβή για ίση εργασία
♦ Το 1974 εμφανίζεται ο όρος περιορισμένη ελεύθερη αντισύλληψη
♦ Το 1975 και το 1979 ανακαλούνται οι νόμοι που απαγόρευσαν την έκτρωση
♦ Το 1979 δίνεται η δυνατότητα στις γυναίκες να είναι προϊστάμενες και να δουλεύουν σε νυχτερινές βάρδιες.
Πολλές γυναίκες μετά τα γεγονότα του Μάη, αρνούνται να επιστρέψουν στην κανονικότητα της εργασίας, όπως μια εργαζόμενη σε ένα εργοστάσιο μπαταρίας που δεν ήθελε να επιστρέψει στη δουλειά, λέγοντας «εγώ δεν επιστρέφω σε αυτή την φυλακή». Ο Μάης αφήνει πίσω του κέντρα ψυχανάλυσης για γυναίκες, συνεργατικά νηπιαγωγεία, την κατακόρυφη αύξηση φεμινιστικών περιοδικών και βιβλίων, την ανακάλυψη της Σιμόν ντε Μπουβουάρ και του δεύτερου φύλου αλλά και την ένταξη των γυναικών σε οργανώσεις και κόμματα αριστεράς. Άλλες παραμένουν σε αυτές, άλλες όμως απογοητευμένες από το γεγονός ότι όπως έλεγαν δεν ακουγόταν η φωνή τους, δημιουργούν τις δικές τους συλλογικότητες. Σε αυτή τη φάση αρχίζει να συγκροτείται ένα γυναικείο φεμινιστικό κίνημα, που παρακολουθεί το αντίστοιχο αμερικάνικο.
Οι οργανώσεις
Οι πιο γνωστές και εμβληματικές οργανώσεις στη Γαλλία ήταν το MLF (Το κίνημα για την απελευθέρωση των γυναικών) και το FHAR (To μέτωπο ομοφυλόφιλων επαναστατικής δράσης). Δημιουργούνται μετά τον Μάη του 68, από ακτιβίστριες και ακτιβιστές που έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι μόνο μέσα από την ξεχωριστή δράση μπορούν να προωθήσουν τα δικά τους αιτήματα.
Οι ακτιβισμοί και η προκλητική γλώσσα που θυμίζει τους καταστασιακούς είναι βασικά χαρακτηριστικά του νέου κινήματος. Ανάμεσα στις δράσεις των γυναικών περλαμβάνεται ο φόρος τιμής στη γυναίκα του άγνωστου στρατιώτη και οι υπογραφές των 343 διάσημων «τσουλών» όπως ονομάστηκαν που δήλωσαν δημόσια το 1971 ότι είχαν κάνει έκτρωση, ανάμεσά τους και η Σιμόν ντε Μποβουάρ. Το 1972, μάλιστα οργανώνεται μια διαδήλωση ενάντια στη μέρα της μητέρας.
Οι οργανώσεις αυτές διαλύθηκαν στο τέλος της δεκαετίας του 70. Άφησαν όμως παρακαταθήκη μια κουλτούρα στην ίδια την αριστερά που ξαναέμαθε τον φεμινισμό, έθεσε τις βάσεις για τις σύγχρονες φεμινιστικές θεωρίες και ανέδειξε την εμπειρία των ίδιων των πρωταγωνιστών ως ιστορική πηγή.
Συμπερασματικά
Ο Μάης του 68 δεν ανέτρεψε τον καπιταλισμό αλλά άλλαξε τον κόσμο σε κάθε μικρή καθημερινή στιγμή και λεπτομέρεια. Οι μαθητές και οι μαθήτριες γύρισαν στα σχολεία με περισσότερες ερωτήσεις εξετάζοντας αυτές και αυτοί τους δασκάλους, οι φοιτήτριες και οι φοιτητές στα πανεπιστήμια αμφισβήτησαν την εξουσία των καθηγητών και οι εργάτριες και οι εργάτες αμφισβήτησαν την εξουσία των αφεντικών, οι γυναίκες αμφισβήτησαν την εξουσία των συζύγων και των πατεράδων τους, την πατριαρχία και όλοι οι άνθρωποι αμφισβήτησαν τις σχέσεις εξουσίας κάθετα και οριζόντια.
Μια φεμινιστική ανάγνωση του Μάη χρειάζεται να περιγράφει τη γυναικεία συμμετοχή αλλά δεν μπορεί να μένει μόνο σε αυτή. Οφείλει να απολογήσει τις δυσκολίες που συνάντησαν οι γυναίκες σε κάθε τους βήμα, είτε έφτασαν στην πρώτη γραμμή, είτε παρέμειναν στο σπίτι, είτε κράτησαν περήφανα το μικρόφωνο, είτε παρέμειναν σιωπηλές. Οφείλει τέλος να καταγράψει τις διαφορετικές οπτικές των γυναικών, τις διαφορετικές εμπειρίες και θέσεις τους, τους διαφορετικούς τους λόγους. Έτσι θα φτάσουμε κάπως πιο κοντά στο να μάθουμε να μιλάμε για τον Μάη μέσα από τα δικά τους μάτια και φωνές.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
♦ Duchen, Claire (1994). Women’s Rights and Women’s Lives in France 1944-1968. Routledge, London.
♦ Reader, Keith & Wadia, Khursheed (1993). The May 1968 events in France : reproductions and interpretations. St. Martin’s Press, New York.
♦ Frazier, Lessie Jo., & Cohen, Deborah (2009). Gender and sexuality in 1968: Transformative politics in the cultural imagination. Palgrave Macmillan, New York.