Ομιλία της Σίσσυ Βωβού, από το Μωβ, στο θέατρο Σταθμός, μετά την παράσταση του έργου ΓΑΜΟΣ του Μάριου Ποντίκα, στις 24-2-20
Χθες είχαμε την ευκαιρία να δούμε ένα σημαντικό έργο, που γράφτηκε πριν 40 χρόνια, το 1979, και όμως ήταν φτιαγμένο έτσι, ώστε να παρουσιάζει με δραματικό τρόπο, το θέμα που ανέδειξε το Μωβ από το 2016. Από τότε, διαμαρτυρηθήκαμε για το νόμο που υπήρχε στο Ελληνικό Ποινικό Κώδικα που πρόβλεπε την απαλλαγή βιαστή ανήλικης από ποινικές ευθύνες, εάν δεχόταν να παντρευτεί το θύμα της κακουργηματικής πράξης του. Από το Μωβ μιλήσαμε για την μικρή ιστορία του αγώνα που δώσαμε, και καταφέραμε να απαλειφθεί αυτή η πρόνοια από τον Ποινικό Κώδικα. Η συζήτηση είχε θέμα « Έμφυλη Βία – Νομικό Πλαίσιο – Γυναικείο Κίνημα».
Ομιλήτριες και ομιλητές της βραδιάς ήταν:
MΑΡΙΟΣ ΠΟΝΤΙΚΑΣ: Συγγραφέας
ΜΑΡΙΑ ΣΤΡΑΤΗΓΑΚΗ: Αν. Καθηγήτρια Κοινωνικής Πολιτικής – Πάντειο Πανεπιστήμιο (π. Γενική Γραμματέας Ισότητας)
ΣΙΣΣΥ ΒΩΒΟΥ: Μέλος της Γυναικείας Συλλογικότητας «ΤΟ ΜΩΒ»
ΓΙΑΝΝΗΣ ΖΕΡΒΑΣ: Καθηγητής Ψυχιατρικής – Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ, Υπεύθυνος μονάδας Ψυχικής υγείας της Γυναίκας και της Αναπαραγωγής – Αιγινήτειο Νοσοκομείο
Τη συζήτηση συντόνισε η δημοσιογράφος Φωτεινή Λαμπρίδη.
Η ομιλία μας:
Στά τέλη του 2016, όταν στην Τουρκία όλα τα έσκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά, μετά το παρξικόπημα εναντίον του Ερντογάν το καλοκαίρι του 2016, ξεσηκώθηκε το πρώτο κίνημα διαμαρτυρίας, και αυτό ήταν εναντίον της πρόθεσης της κυβέρνησης να θεσμοθετήσει την απαλλαγή βιαστή ανήλικης από δικαστική δίωξη, στην περίπτωση που ο βιαστής δεχθεί να παντρευτεί το θύμα της κακουργηματικής πράξης του.
Τότε το γυναικείο κίνημα ξεσηκώθηκε σε όλη την Ευρώπη για την αλληλεγγύη προς τις γυναικείες οργανώσεις της Τουρκίας και το δίκαιο αίτημά τους. Ευτυχώς η κυβέρνηση της Τουρκίας σύντομα δήλωσε ότι θα το επανεξετάσει, κάτι που θεωρήθηκε νίκη του κινήματος. Καθώς κι εμείς γράφαμε και λέγαμε, κάποιοι φίλοι νομικοί μας έστειλαν την ενημέρωση για το δικό μας νόμο, όπως φαίνεται και εδώ.
Οπότε συνειδητοποιήσαμε ότι το νόμο που ήθελε να θεσμοθετήσει ο Ερντογάν, τον είχαμε εμείς (από το 1982 όπως αργότερα ψάξαμε και ανακαλύψαμε) και προφανώς εφαρμοζόταν. Δυστυχώς, όταν προστέθηκε στο νόμο αυτή η πρόνοια, το 1982 αλλά και αργότερα, οι γυναικείες οργανώσεις δεν είχαν κάνει κάτι για την κατάργησή του, ούτε καν τον είχαν στις διεκδικήσεις.
Από εκείνη τη στιγμή το Μωβ έκανε κεντρικό θέμα την κατάργηση του νόμου, με αρθρογραφία από τις 22-10-16 και διεκδίκηση, και το βάλαμε για πρώτη φορά και στη βουλή σε κάποια σχετική ακρόαση φορέων, στις 25-2-17.
Με τις κινητοποιήσεις και την ευαισθητοποίηση του γυναικείου κινήματος, για τη σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, βάζαμε έντονα αυτή τη διεκδίκηση, και καταφέραμε να καταργηθεί ο νόμος το Μάρτιο του 2018.
Ο νόμος ήταν τρομερά αναχρονιστικός, και όμως, η κατάργησή του δεν ήταν αυτονόητη. Συναντήσαμε αντίδραση από βουλεύτριες του κυβερνώντος κόμματος, τότε, με το επιχείρημα ότι αυτό εξυπηρετεί κάποιες κοινωνικές ομάδες. Επίσης κατά την τελευταία διαβούλευση πριν την ψήφιση της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης στο υπουργείο Δικαιοσύνης, με παρούσα την γραμματέα Ισότητας κ. Κούβελα τότε και αρκετές γυναικείες και δικαιωματικές οργανώσεις, ήρθε στη διαβούλευση και εκπρόσωπος της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής για τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, ο οποίος ανέφερε ότι η επιτροπή αυτή δεν δέχεται την κατάργηση του συγκεκριμένου εδαφίου του νόμου. Όλες οι παρούσες οργανώσεις καθώς δηλώσαμε την απόφασή μας να καταργηθεί ο νόμος. Και η κ. Κούβελα ήταν σύμφωνη για την κατάργηση.
Αυτή είναι η μικρή ιστορία της σύγκρουσης και της νίκης μας απέναντι στις συντηρητικές δυνάμεις του κράτους. Πόσες όμως περιπτώσεις αφορούσε η συγκεκριμένη διάταξη και πόσες ανήλικες παντρεύονται στην Ελλάδα;
Σε ερευνητικό άρθρο του κ. Ανδρόνικου Κουτρουμπέλη, της 10-3-18 (το οποίο έχουμε αναδημοσιεύσει στο Μωβ), αναφέρεται:
“Πώς υποστηρίζεται νομικά ο γάμος ανηλίκων; Σύμφωνα με το Αστικό Δίκαιο, οι σύντροφοι πρέπει κατά κανόνα να έχουν ολοκληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας τους. Ωστόσο, «όταν επιβάλλεται από κάποιο σπουδαίο λόγο», μπορεί να γίνει αίτηση και από μικρότερη ηλικία. Θεωρητικά, και ένα παιδί 10 χρόνων μπορεί. Το δικαστήριο ακούει τη θέση των συντρόφων και των κηδεμόνων, αλλά η συναίνεσή των τελευταίων δεν είναι απαραίτητη.
Τι εννοούμε λέγοντας «σπουδαίο λόγο»; «Σπουδαίο λόγο αποτελεί κάθε περιστατικό που με γνώμονα το συμφέρον του ανηλίκου, δικαιολογεί το γάμο, παρά την έλλειψη της νόμιμης ηλικίας: εγκυμοσύνη, μακροχρόνιος δεσμός, επικείμενη αναχώρηση για μακρύ χρονικό διάστημα και άλλα παρόμοια γεγονότα και καταστάσεις συνιστούν σπουδαίο λόγο.» Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν ότι σε πολλές περιπτώσεις, δεν θα είναι ιδιαίτερα δύσκολο να τεκμηριωθεί αυτός ο «σπουδαίος λόγος».”
Όλη αυτή η αντίδραση φορέων του κράτους δεν ήταν τυχαία, όπως φαίνεται τόσο από τις αντιδράσεις που ήδη ανέφερα, όσο και από σχόλιο του τότε πρωθυπουργού κ. Τσίπρα, σε ομιλία του στη Βουλή για την ταυτότητα φύλου όπου, απευθυνόμενος στον κ. Μητσοτάκη, μεταξύ άλλων είπε: «Λαϊκίζετε λέγοντας ότι στα 15 δεν μπορούν να πάρουν αλκοόλ (λες) και δεν ξέρουμε σε αυτή εδώ την αίθουσα … ότι με βάση το δίκαιό μας, καλό ή κακό, δίνουμε τη δυνατότητα σε σύναψη γάμου στα 10χρονα, με δικαστική απόφαση, …δίνουμε τη δυνατότητα με δικαστική απόφαση στα 15 χρόνια να μπαίνουν στη φυλακή ανήλικοι … και βεβαίως στα 12 δίνουμε την ταυτότητα στα παιδιά».
Καλό ή κακό, λοιπόν, λέει ο κ. Τσίπρας, χωρίς να ενδιαφέρεται για το τι σημαίνει γάμος στα 10 χρόνια, και χωρίς επίσης να ενδιαφέρεται για το αίτημα που ήδη είχε τεθεί από γυναικείες οργανώσεις. Δεν είπε ότι σκοπεύουμε να καταργήσουμε αυτό το νόμο. Άρα, προφανώς συντασσόταν με την γνώμη της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής, και διάφορων πυλώνων του βαθέως κράτους που δικαιολογούσαν τη γνώμη τους με την “εξυπηρέτηση κάποιων κοινωνικών ομάδων”.
Συνεχίζει στο ενημερωτικό άρθρο του ο κ. Κουτρουμπέλης: “Υπάρχει παραθυράκι στην Ελλάδα για εύκολο γάμο με ανήλικα παιδιά – Βρήκαμε 811 που παντρεύτηκαν κάτω των 14 ετών!
Όταν είδα τα δεδομένα για την Ελλάδα, Σύμφωνα με τα στοιχεία που ζήτησα και μου έστειλε η ΕΛΣΤΑΤ, μεταξύ 2000 και 2016 είχαμε επίσημη παντρειά 9407 ανήλικων στην Ελλάδα. Το 86% ήταν κορίτσια, και παρότι η μέση ηλικία ήταν περίπου τα 16 χρόνια, είχαμε παντρειά 811 παιδιών μεταξύ 12 και 14 ετών.”
Διεθνής εκστρατεία για κατάργηση του νόμου να παντρευτείς το βιαστή σου.
Όπως αναφέρεται σε άρθρο της Silvia Swinden που δημοσιεύθηκε στο Μωβ στις 16-7-17:
«Το Κοινοβούλιο της Ιορδανίας κατάργησε τη διάταξη του Ποινικού Κώδικα που δεν τιμωρούσε έναν βιαστή αν παντρευόταν το θύμα του. Χαμόγελα ανέτειλαν σε όσους παρακολούθησαν την έντονα φορτισμένη συναισθηματικά συζήτηση που έλαβε χώρα στο Κοινοβούλιο της χώρας και την οποία ακολούθησε ψηφοφορία. Ορισμένοι νομοθέτες υποστήριζαν ότι χρειαζόταν μια τροποποιημένη έκδοση της υπάρχοντος νόμου για να προστατεύει τα θύματα του βιασμού από το κοινωνικό στίγμα, δίνοντάς τους την επιλογή του γάμου. Η κυβέρνηση της Ιορδανίας είχε υποστηρίξει την κατάργηση. Η Ιορδανία ακολουθεί πλέον την Τυνησία, το Μαρόκο και την Αίγυπτο που έχουν επίσης καταργήσει το νόμο «παντρέψου το βιαστή σου», που ίσχυε για πολλά χρόνια.» Τα παραπάνω μεταδίδει το iFeminists.
Σύμφωνα με τους New York Times «στο Λίβανο πρόσφατα έκαναν την εμφάνισή τους γιγαντοαφίσες με γυναίκες που φορούσαν ματωμένα και σκισμένα νυφικά ακολουθούμενες από λεζάντες που έγραφαν στα Αραβικά: «ένα λευκό φόρεμα δεν μπορεί να καλύψει το βιασμό». Αυτή την άνοιξη, μια ομάδα γυναικών, η Abaad, κρέμασε παρόμοια φορέματα κατά μήκος του διάσημου παραλιακού δρόμου όπου χιλιάδες τουρίστες και ντόπιοι κάνουν περίπατο.
«Τέτοιες προκλητικές κινήσεις ευαισθητοποίησης είναι μέρος μιας νέας τάσης διεκδίκησης – στο Λίβανο και σε ολόκληρη την Μέση Ανατολή – κατάργησης της μακροχρόνιας νομοθεσίας που επιτρέπει σε βιαστές να αποφύγουν την ποινική δίωξη, αν παντρευτούν τα θύματά τους. Οι νόμοι αυτοί προέκυψαν από πατριαρχικές συμπεριφορές που συνδέουν την οικογενειακή τιμή με την αγνότητα της γυναίκας. Η επιλογή του γάμου του βιαστή αποσκοπεί στη θωράκιση της οικογένειας του θύματος από «το κοινωνικό σκάνδαλο». Αυτά είπε ο αδελφός μιας γυναίκας που είχε πέσει θύμα βιασμού, κατά τη διάρκεια μιας συνέντευξης.
Η Human Rights Watch δηλώνει ότι το Λιβανέζικο Κοινοβούλιο και ο Πρωθυπουργός συμφωνούν να καταργηθεί η ισχύουσα εν λόγω νομοθεσία. Ωστόσο, «
υπάρχουν χώρες της γεωγραφικής ζώνης που διατηρούν αυτές τις διατάξεις όπως η Αλγερία, το Μπαχρέιν, το Ιράκ, η Ιορδανία, το Κουβέιτ, η Λιβύη, η Παλαιστίνη, η Συρία, και η Τυνησία.» Μερικές από αυτές όπως είδαμε ξεκινούν να τις καταργούν ήδη. Τέτοιους νόμους όμως δεν είχαν μόνο οι χώρες της Μέσης Ανατολής. Τα τελευταία 30 χρόνια οι παρακάτω χώρες, που πριν είχαν αντίστοιχες νομοθεσίες, τις έχουν διαδοχικά καταργήσει: η Κόστα Ρίκα (2007), η Ουρουγουάη (2006), η Ρουμανία (2000), το Περού (1998), η Γαλλία (1994) και η Ιταλία (1981).
ΠΗΓΗ: PRESENZA
Στην ετήσια ανασκόπηση της θεσμικής οργάνωσης UNWOMEN για το 2018, αναφέρεται το σημαντικό κίνημα ME TOO και το TIME IS UP, ως σημαντικό προχώρημα στον αγώνα για την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών, αλλά επίσης αναφέρεται ότι σε πολλές χώρες αυτή τη στιγμή ψηφίζονται αυστηρότεροι νόμοι κατά της βίας, όπως στο Μαρόκο, στην Παλαιστίνη που καταργήθηκε ο νόμος “παντρέψου τον βιαστή σου” και άλλες.
Επίσης, στην Παλαιστίνη καταργήθηκε ένας νόμος, μετά από έντονο αγώνα, το 2019, όπου κάποιο παραθυράκι του έδινε δικαίωμα χαμηλότερης ποινής για εγκλήματα “τιμής”. Βλέπουμε λοιπόν και εδώ, όπως έχουμε δει και σε άλλες περιπτώσεις, ότι ένα προοδευτικό κίνημα όπως είναι το Παλαιστινιακό, καθόλου δεν σημαίνει ότι είναι και προοδευτικό για τα γυναικεία δικαιώματα, αφού χρειάστηκε να φτάσουμε στο 2018 και 2019 για να καταργηθούν οι νόμοι που επιτρέπουν διάφορες μορφές βίας κατά των γυναικών.
Απαιτείται θεσμοθέτηση και άλλων νόμων που προστατεύουν από τη βία
Τέλος να πούμε ότι οι νόμοι είναι ένα θέμα, η κατάσταση στην κοινωνία ένα άλλο. Αυτά τα δύο συνδέονται και οι νόμοι έχουν σημασία για να θέτουν κάποιο πλαίσιο και να καθοδηγούν προς μια προοδευτική κατεύθυνση. Ο νόμος που ζητάμε τώρα και δεν έχει ψηφιστεί, είναι να αναγνωρίζεται η αντίσταση των γυναικών σε περιπτώσεις έμφυλης βίας ως αυτοάμυνα και να μην τιμωρείται, γιατί αυτή τη στιγμή που μιλάμε υπάρχουν πολλές γυναίκες στη φυλακή, με βαριές ποινές, από 10 χρόνια μέχρι ισόβια, γιατί σκότωσαν κακοποιητές συζύγους ή σκότωσαν σε κατάσταση αυτοάμυνας.
Όσο για τις συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες για τις οποίες νιάστηκε το βαθύ κράτος των νομοθετών στην Ελλάδα, καλό θα είναι να φροντίσει ώστε αυτές να ενημερωθούν για το πόσο αρνητικός είναι για τη ζωή των κοριτσιών ένας πρόωρος γάμος, μετά από βιασμό ή όχι, ώστε να μην καταστρέφουν τη ζωή τους ή να παρατούν το σχολείο, κάτι που πάντα συμβαίνει με τους πρόωρους γάμους, με αποτέλεσμα να μένουν μια ζωή καθηλωμένες χωρίς δεξιότητες και προσόντα, έστω και τα στοιχειώδη.
Αρχική φωτό: Το πάνελ της χθεσινής συζήτησης στο θέατρο Σταθμός, μετά το θεατρικό έργο Ο ΓΑΜΟΣ του Μάριου Ποντίκα. Από αριστερά Μαρία Στρατηγάκη, Φωτεινή Λαμπρίδη, Σίσσυ Βωβού και Γιάννης Ζέρβας.