Παρουσίαση του βιβλίου «Γυναικεία σεξουαλικότητα. από τη σάρκα στο πνεύμα» της Ευτυχίας Λεοντίδου. Εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ. 2019.
Δημοσιεύουμε εδώ τη μία από τις τέσσερεις ομιλίες που έγιναν στη βιβλιοπαρουσίαση, και επιφυλασσόμεθα για τις υπόλοιπες, όταν σταλούν στο Μωβ.
Μαρία Στρατηγάκη
Αν. Καθηγήτρια κοινωνικής πολιτικής, Εργαστήριο Σπουδών Φύλου, Πάντειο Πανεπιστήμιο.
Το βιβλίο έχει ρητό στόχο «να αποτελέσει μια μικρή συμβολή στην εμβάθυνση, την απομυθοποίηση και την αποενοχοποίηση του σεξ για τις γυναίκες και στη σύνδεσή του με την πνευματικότητα» όπως αναφέρει η συγγραφέας Ευτυχία Λεοντίδου. Αλλά και να απαντήσει σε ερωτήσεις που της έχουν απευθύνει πολλές ασθενείς της. Γιατί οι γυναικολόγοι «δεν διδασκόμαστε παρά τα εντελώς στοιχειώδη, δεν μαθαίνουμε να ακούμε να εμπιστευόμαστε και να διδασκόμαστε από τις ασθενείς μας» (σελ.18).
Το βιβλίο «απευθύνεται σε γυναίκες, αλλά και σε άντρες που μας αγαπούν και ενδιαφέρονται να μας καταλάβουν και να μας ευχαριστήσουν» (σελ.18). Θα προσθέσω ότι το βιβλίο απευθύνεται όχι μόνο σε γυναίκες, αλλά σε όλες τις γυναίκες, ή τουλάχιστον σε πολλές γυναίκες και ομάδες γυναικών. Σε ηλικιωμένες γυναίκες, σε τρανς γυναίκες, σε στρέιτ γυναίκες, σε λεσβίες, σε ανάπηρες για διάφορους λόγους, σε νέες γυναίκες. Αυτό είναι εμφανές από τον χώρο, τον χρόνο και την ενέργεια που αφιερώνει η Ευτυχία Λεοντίδου για να περιγράψει, να αναλύσει, να εξηγήσει τις διαστάσεις της σεξουαλικότητας σε κάποιες ιδιαίτερες συνθήκες ζωής.
Ο τόμος αποτελείται από τρία μέρη που αναφέρονται στις τρεις σκοπιές από τις οποίες η συγγραφέας εξετάζει το θέμα της σεξουαλικότητας των γυναικών: τη φεμινιστική, τη βιολογική και την πνευματική σκοπιά! Το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος αφορά τη βιολογική σκοπιά (280 σελίδες) και το μικρότερο την φεμινιστική σκοπιά (μόνον 10 σελίδες).
Ανέλαβα να μιλήσω για την φεμινιστική σκοπιά, αυτή την μικρή λεπτομέρεια με τις μεγάλες της συνέπειες, ιδιαίτερα όσον αφορά τον τρόπο που είναι γραμμένη η βιολογική σκοπιά που περιέχει 8 κεφάλαια :
1. Σεξουαλική ανταπόκριση
2. Σεξουαλική δραστηριότητα-παραλλαγές
3. Σεξ και φύλα. Έμφυλες ταυτότητες και σεξουαλικοί προσανατολισμοί
4. Διακυμάνσεις της σεξουαλικότητας ανάλογα με τις φάσεις του βιολογικού κύκλου ζωής
5. Σεξ σε μεγαλύτερες ηλικίες
6. Ασφαλές(τερο) σεξ.
7. Προβλήματα και διαταραχές
8. Σεξ και φάρμακα, αναπηρία, χρόνιες παθήσεις χειρουργικές επεμβάσεις
Στο δεύτερο μέρος αναλύονται διεξοδικά πολλές πλευρές της γυναικείας σεξουαλικότητας με ιατρικούς και βιολογικούς όρους. Θα περιοριστώ σε ένα γενικό σχόλιο για την βασική αρετή του πονήματος και σε τρεις λόγους για τους οποίους, κατά την γνώμη μου, το βιβλίο εγγράφεται στη φεμινιστική βιβλιογραφία και αποτελεί επάξια το δεύτερο τμήμα του οράματος της συγγραφέα: Nα συγκροτήσει μια ολοκληρωμένη «Φεμινιστική Γυναικολογία ή ένα ταξίδι στο Σώμα και το Πνεύμα των Γυναικών». Το πρώτο μέρος του οράματος πραγματοποιήθηκε ήδη με το πρώτο βιβλίο της Λεοντίδου «Η θεά σε δράση- Τοκετός» που εκδόθηκε το 2016.
Το γενικό μου σχόλιο αφορά το χαρακτήρα του βιβλίου, ο οποίος όπως είναι φυσικό συνάδει με την προσωπικότητα της Ευτυχίας Λεοντίδου.
Το βιβλίο είναι πολυθεματικό, ολιστικό, παν-επιστημονικό, φεμινιστικό. Δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικό, αφού είναι άμεσο και προσωπικό, μιας γυναίκας που και μόνο το βιογραφικό της στο εξώφυλλο αναδεικνύει τον «αναγεννησιακό» χαρακτήρα της. Μαιευτήρας, γυναικολόγος, φεμινίστρια, ταξιδεύτρια, μουσικός, φωτογράφος, εκπαιδεύτρια, ακτιβίστρια, ιδιότητες που από μόνες τους, όταν συνδυάζονται στη συγγραφή ενός πονήματος δεν μπορεί παρά να το διαποτίσουν με το πάθος για την έρευνα, την αγάπη για τις γυναίκες και να οδηγήσουν στην πληρότητα που χαρακτηρίζει τον χρήσιμο, χρηστικό και συναρπαστικό αυτόν τόμο.
Το βιβλίο αποτελεί μοναδικό είδος, μη κατατάξιμο στις συμβατικές κατηγορίες βιβλίων. Βασίζεται σε επιστημονική έρευνα και πλούσια βιβλιογραφία (ξαναβρίσκουμε το Our bodies ourselves της Βοστόνης, τους Masters & Johnson, το Hite Report, την Kate Millet, αλλά και τις νεότερες ερευνήτριες όπως την Gina Ogden). Εικονογραφεί τα νοήματα με προσωπικές μαρτυρίες (από τις ομάδες αυτοεξέτασης και τις ασθενείς της συγγραφέα) αλλά και με 70 εικόνες (σχέδια και φωτογραφίες που τράβηξε η ίδια). Προσφέρει συμβουλές για λύσεις σε προβλήματα που δημιουργούνται από τις πατριαρχικές κοινωνικές αντιλήψεις αξιοποιώντας τη φεμινιστική κριτική. Διατυπώνει προτάσεις πολιτικής. Όλες οι ιδιότητες και τα χαρίσματα της Ευτυχίας Λεοντίδου έχουν επιστρατευθεί σε ένα τόμο που δεν είναι ούτε εγχειρίδιο πανεπιστημίου, ούτε δημοσίευση των συμπερασμάτων των ομάδων αυτογνωσίας εξέτασης, ούτε οδηγός βελτίωσης της καθημερινής μας ζωής και της σεξουαλικής μας απόλαυσης. Είναι όλα μαζί αυτά και πολλά άλλα που θα ανακαλύψετε διαβάζοντας το!.
Τι βιβλίο είναι φεμινιστικό για 3 συγκεκριμένους λόγους.
• Για την ολιστική του προσέγγιση
• Για την ανατροπή των έμφυλων στερεότυπων στη σεξουαλική πράξη
• Για την επικέντρωση του σε ιδιαίτερες ομάδες γυναικών (ηλικιωμένες και ανάπηρες)
1. ΟΛΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Ξεκινώντας από το εξώφυλλο, αυτό ενώνει αρμονικά τα σώματα και συνθέτει χρώματα και σχήματα. Το βιβλίο ενώνει επίσης θεωρία και πράξη. Η θεωρία και η επιστημονική γνώση για την σεξουαλικότητα συνδυάζεται με την καθημερινή πρακτική και τις προσωπικές εμπειρίες των γυναικών. Οι προσωπικές εμπειρίες ανώνυμων γυναικών αλληλοσυμπληρώνονται για να δώσουν μια σφαιρική άποψη για κάθε θέμα. Ιατρικά επεξηγηματικά σχέδια συνδυάζονται με τις φωτογραφίες καλλιτεχνικών έργων, όπως στο τμήμα για τις έμφυλες ταυτότητες. Ως πράξη η Ευτυχία αντιλαμβάνεται όχι μόνον την καθημερινότητά μας αλλά και τις δημόσιες πολιτικές για τις οποίες προτείνει συγκεκριμένα μέτρα.
Στο βιβλίο η ερευνήτρια συνδέεται προσωπικά με τις ερευνώμενες, όπως θα υποδείκνυε και η φεμινιστική μεθοδολογία της κοινωνικής έρευνας. Το πρώτο πρόσωπο του λόγου περιλαμβάνεται στο εμείς των γυναικών των αναγνωστριών. Οι γυναικείες συλλογικότητες της μεταπολίτευσης γίνονται στο βιβλίο υποκείμενα που συμμετέχουν στην παραγωγή της γνώσης που θέλει να μεταφέρει το βιβλίο στις νέες σύγχρονες συλλογικότητες και στα πρόσωπα του σήμερα.
Η Λεοντίδου προσπαθεί να ενώσει τις σφαίρες που ήταν διαχωρισμένες, όπως το πνεύμα και το σώμα, τις αντιμετωπίζει από κοινού και τις συμφιλιώνει με την σεξουαλική απόλαυση. Μας προτρέπει να αυξήσουμε την απόλαυση, συνδέοντας τη γνώση μας και της δράση μας, καταρρίπτοντας εμπόδια και προκαταλήψεις. Και αυτό χωρίς να αποκρύπτει τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται πάνω στα σώματα μας, σχέσεις εξουσίας που χωρίζουν / υποτάσσουν και ποδηγετούν τη σεξουαλικότητα των γυναικών. Γι’ αυτό τονίζει τη σημασία της συναίνεσης. Τα υποκείμενα της σεξουαλικής πράξης πρέπει να συναινούν. Χωρίς συναίνεση είναι βιασμός είπαμε φέτος στους δρόμους. Η Ευτυχία Λεοντίδου μας φαίνεται να μας λέει «Χωρίς συναίνεση δεν είναι σεξ». Πιο συγκεκριμένα «Όλο και λιγότερες σεξουαλικές δραστηριότητες θεωρούνται μη θεμιτές στην εποχή μας αλλά πιστεύω ότι υπάρχει μια σαφής διαχωριστική γραμμή που νομιμοποιεί μόνο ό,τι συντελείται μεταξύ συναινούντων ενηλίκων».
2. ΑΠΕΝΟΧΟΠΟΙΗΣΗ – ΑΝΑΤΡΟΠΗ – ΑΠΟΜΥΘΟΠΟΙΗΣΗ
Το βιβλίο απενοχοποιεί τη σεξουαλικότητα των γυναικών αναδεικνύοντάς την σε αυτοτελή στόχο και όχι σε αντικείμενο της απόλαυσης των ανδρών. Άποψη που ακόμα και σήμερα διαπερνά τα ήθη και τα έθιμά μας. Η συγγραφέας μας αποδεικνύει, όχι μόνο, ότι όλες οι γυναίκες έχουν δικαίωμα αλλά και μπορούν και, αν θέλετε, πρέπει να χαίρονται το σεξ χωρίς περιορισμούς ως προς τον τρόπο, τη στάση, τις συνθήκες και την επιλογή ή όχι συντρόφου.
Το βιβλίο ανατρέπει πολλά έμφυλα στερεότυπα που αναφέρονται στην σεξουαλικότητα, καταρρίπτει ταμπού και διευκρινίζει βασικές έννοιες που ταλαιπωρούν με αμφισημίες ή ασάφειες. Ο λόγος του βιβλίου προτρέπει να ανατραπεί η πατριαρχική αντίληψη για την κοινωνικά ανεκτή σεξουαλικότητα, ώστε να εξισωθούν κοινωνικά όλες οι εκφράσεις της, η ετεροφυλόφιλη, η ομοφυλόφιλη αλλά και η μοναχική. Η Ευτυχία Λεοντίδου αναφέρεται συστηματικά και ισότιμα σε τρεις πιθανές περιπτώσεις: στο σεξ με άνδρα σύντροφο, με γυναίκα σύντροφο αλλά και χωρίς καθόλου σύντροφο. Χρησιμοποιεί εκφράσεις όπως «σεξουαλικά ενεργή με την εαυτή της ή με σύντροφο». Σε αυτό το πλαίσιο η ερώτηση του τίτλου ενός υποκεφαλαίου του βιβλίου «Μαθαίνεται ο αυνανισμός?» αποκτά νόημα.
Η ανατροπή περιλαμβάνει επίσης την αμφισβήτηση πάγιων πεποιθήσεων για πολλά ζητήματα όπως η παρθενία, η «ψυχρότητα» των γυναικών, το σημείο G και φυσικά ο κολπικός οργασμός. Όλες αυτές οι έννοιες αντιμετωπίζονται με σοβαρότητα, επιστημονική επάρκεια και αποστομωτική απλότητα. Διαλύονται φόβοι, αποενοχοποιούνται πρακτικές που αφορούν «παραλλαγές» της σεξουαλικής συμπεριφοράς. «Οι ίδιες οι γυναίκες σπάνια εξομολογούνται τι πραγματικά επιθυμούν και απολαμβάνουν, ενώ πολλές ακόμα και ακυρώνουν οι ίδιες μέσα τους αυτό που πραγματικά τις συγκινεί ερωτικά, από δυσπιστία, ντροπή και ενοχή» (σελ. 17).
Ο εκπαιδευτικός και ενημερωτικός χαρακτήρας του βιβλίου δεν περιορίζεται στις σεξουαλικές πρακτικές των γυναικών αλλά και στην αποσαφήνισή εννοιών που έχουν απασχολήσει το φεμινιστικό κίνημα. Δυο- τρία μόνο τέτοια παραδείγματα είναι τα παρακάτω:
Διευκρινίζεται ότι η πορνογραφία δεν είναι ερωτική φιλολογία. Η συγγραφέας μας εξηγεί ότι «Ερωτικό ονομάστηκε το υλικό που δεν υποβιβάζει ούτε εκμεταλλεύεται τις γυναίκες, ενώ η πορνογραφία αποσκοπεί στην ηδονή των αντρών που προκαλείται από τον πόνο, τον βασανισμό και την ταπείνωση των γυναικών” (σελ. 133).
Επίσης αποσαφηνίζεται η διαφορά ανάμεσα στην ταυτότητα φύλου και τη σεξουαλική προτίμηση «Η έμφυλη ταυτότητα είναι ποιες είμαστε, ενώ ο σεξουαλικός προσανατολισμός είναι ποια άτομα μας έλκουν» εξηγεί η Λεοντίδου. (σελ. 187)
Διευκρινίζεται επίσης πως το σημαντικότερο όργανο σεξουαλικής ηδονής είναι το μυαλό, αλλά οι γυναίκες διδάσκονται ουσιαστικά να μην έχουν φαντασιώσεις και επιθυμίες αλλά να ζουν τη σεξουαλικότητα τους κάπως χλιαρά, καθώς σε αντίθετη περίπτωση θεωρούνται ανήθικες. (Σελ. 115).
Ο τρόπος που βλέπουμε και βιώνουμε τον εαυτό μας και ο τρόπος που μας αντιλαμβάνονται οι άλλοι, μέσα στο δίπολο αρρενωπότητας-θηλυκότητας και στα αμέτρητα σημεία του φάσματος ανάμεσα σ αυτά τα δυο, δεν μπορεί πάντα να χωρέσει μόνο μέσα στις δύο κατηγορίες του άντρα και της γυναίκας (σελ.163). Με αυτό τον απλό τρόπο «νομιμοποιούνται» οι διαφορετικές έμφυλες ταυτότητες που τόσο είναι πλέον παρούσες σήμερα στο δημόσιο διάλογο, αλλά και στα κοινωνικά κινήματα.
3. ΑΝΑΠΗΡΙΑ – ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΕΣ
Η ιδιαίτερη προσοχή σε (δυο) τουλάχιστον ομάδες γυναικών τις ηλικιωμένες και τις ανάπηρες είναι μια από τις αρετές και τις πρωτοτυπίες του τόμου. Η δια-θεματικότητα (intersectionality) και οι πολλαπλές διακρίσεις αποτελούν σύγχρονες θεωρητικές προσεγγίσεις που αναπτύχθηκαν ως επέκταση της φεμινιστικής κοινωνικής θεωρίας αναγνωρίζοντας την αλληλεπίδραση του φύλου με άλλες ιδιότητες που αποτελούν πεδία διακρίσεων, όπως στην προκειμένη περίπτωση είναι η ηλικία και η αναπηρία. Η Ευτυχία Λεοντίδου ανατρέπει και εδώ τα στερεότυπα που αφορούν την σεξουαλικότητα των ηλικιωμένων γυναικών. Αν η ελεύθερη έκφραση της σεξουαλικότητας των γυναικών χρειάζεται τέτοια προσπάθεια για να πραγματωθεί και να γίνει κοινωνικά αποδεκτή, φαντασθείτε τι γίνεται με την σεξουαλικότητα των ηλικιωμένων γυναικών που σχεδόν θεωρείται κοινωνικά ανύπαρκτη. Λέει η συγγραφέας «Η κουλτούρα μας θεωρεί τις ηλικιωμένες γυναίκες άσχημες, μη ελκυστικές ή αλλιώς σεξουαλικά νεκρές- η τουλάχιστον ότι θα έπρεπε να είναι έτσι. Η πατριαρχική κοινωνία είναι υπερσεξουαλική και επικεντρωμένη στους νέους (νεαροκεντρική)» (σελ. 247). «Μπορεί το κοινωνικό σύνολο να μην αποδέχεται τη σεξουαλικότητα της γυναίκας της τρίτης ηλικίας, η ίδια όμως σίγουρα αποδέχεται τον εαυτό της πολύ περισσότερο από ό,τι όταν ήταν νεότερη».(σελ. 250). Η διαπίστωση ότι έρευνες έδειξαν ότι οι ηλικιωμένοι απολαμβάνουν περισσότερο το σεξ από τους νεότερους, μας γεμίζει αισιοδοξία.
Αντιστοίχως, συγκινητική και απολύτως απομυθοποιητική είναι η αναφορά στην σεξουαλικότητα των ανάπηρων γυναικών, ψυχικά ανάπηρων, σωματικά ανάπηρων εκ γενετής ή λόγω ασθένειας, χειρουργείου ή άλλου λόγου. Η Ευτυχία Λεοντίδου μας ενημερώνει με απόλυτη ηρεμία και αφοπλιστική απλότητα ότι κάποιες στάσεις, κάποιες πρακτικές διευκολύνουν τη σεξουαλική πράξη ή απλά την κάνουν δυνατή. Αναφέρει χαρακτηριστικά: «Πολλοί επαγγελματίες αντιμετωπίζουν τις μετεμμηνοπαυσιακές και τις γυναίκες με αναπηρία ως ασεξουαλικές … ο κόσμος συνήθως πιστεύει ότι μια αναπηρία καταργεί τη σεξουαλικότητα, την ικανότητα του ατόμου-γυναίκα να κάνει έρωτα και να ευχαριστιέται τον έρωτα» (σελ. 305).
«Δεν είμαστε η αναπηρία μας, ούτε ένα σύνολο συμπτωμάτων αλλά ολοκληρωμένοι άνθρωποι με αισθήματα, επιθυμίες, ένστικτα και ανάγκες”. (σελ.308).
Εύχομαι στο βιβλίο να διαβαστεί από όσο το δυνατόν περισσότερες γυναίκες και να βοηθήσει όσο το δυνατόν περισσότερες να απολαύσουν τη σεξουαλικότητα τους χωρίς ταμπού και ενοχές.