Συνεπιμέλεια, το σύνδρομο της γονικής αποξένωσης και η πραγματική βία – Νομοθετικές ρυθμίσεις στην πράξη, με αφορμή την καταδίκη του πατέρα που βίαζε την ανήλικη κόρη του στην Κρήτη
Στέλλα Σάμου
(Με τη συμβολή της νομικού Άννα Κοντοθανάση)
Από την ειδησιογραφία της Τετάρτης 30/9/2020 πληροφορηθήκαμε ότι κρίθηκε ομόφωνα ένοχος από το Μεικτό Ορκωτό Εφετείο Ανατολικής Κρήτης, ο 33χρονος πατέρας που βίαζε τη κόρη του από τα πέντε έως τα οχτώ της χρόνια.
Πρωτόδικα είχε καταδικαστεί σε 18 έτη κάθειρξης για την κατηγορία του βιασμού, 20 έτη κάθειρξης για την κατηγορία της αποπλάνησης και 20 έτη κάθειρξης για την ασέλγεια μεταξύ συγγενών. Τα έτη κάθειρξης κατά συγχώνευση ήταν 39.
Το Εφετείο, ωστόσο αφού του αναγνώρισε το ελαφρυντικό του πρότερου έντιμου βίου αλλά και κυρίως επειδή αναγκάστηκε να εφαρμόσει τις τροποποιημένες διατάξεις του νέου ποινικού κώδικα, οι οποίες είναι κατά πολύ ευνοϊκότερες, του επέβαλε ποινή κάθειρξης οκτώ ετών για τον βιασμό κατ’ εξακολούθηση(!), οκτώ ετών για αποπλάνηση ανηλίκου κατ’ εξακολούθηση και δύο έτη για την ασέλγεια μεταξύ συγγενών. Έτσι, κατά συγχώνευση, του επιβλήθηκε συνολική ποινή 13 ετών.
Σύμφωνα με τις ρυθμίσεις του νέου Ποινικού Κώδικα, η κατηγορία για την ασέλγεια μεταξύ συγγενών δεν αποτελεί πλέον κακούργημα, αλλά πλημμέλημα. Δηλαδή, σύμφωνα με το παλιό άρθρο 345 ΠΚ η συνουσία γονέα με παιδί κάτω των 15 ετών τιμωρείτο με κάθειρξη τουλάχιστον δέκα ετών, ενώ με το καινούργιο άρθρο 345 ΠΚ τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον τριών ετών, δηλαδή είναι πλημμέλημα (!!!!) με ύψιστη ποινή τα πέντε χρόνια.
Αντίστοιχα, ενώ σύμφωνα με την προϊσχύσασα διάταξη του άρθρου 339 ΠΚ η αποπλάνηση παιδιών τιμωρείτο με κάθειρξη τουλάχιστον δέκα ετών στην περίπτωση που ο παθών (όπως στην περίπτωση της Κρήτης) δεν είχε συμπληρώσει τα δώδεκα έτη, σήμερα με το νέο άρθρο 339 ΠΚ τιμωρείται με κάθειρξη, δηλαδή με ποινή πάνω από πέντε χρόνια, χωρίς το κατώτατο όριο των δέκα ετών, που όμως δήλωνε και την ύψιστη κοινωνική και πολιτειακή απαξία για το έγκλημα αυτό.
Δηλαδή για ένα τέτοιο ειδεχθές και επαναλαμβανόμενο έγκλημα επί 3 χρόνια, ο βιαστής-πατέρας καταδικάστηκε με μόνο 13 χρόνια κάθειρξης και δεν γνωρίζουμε πόσα πραγματικά θα εκτίσει, ενώ το κοριτσάκι θα φέρει για μια ζωή τα τραύματά του!
Ο 34χρονος καταδικάστηκε, γιατί επί σειρά ετών έμπαινε τις νύχτες στο υπνοδωμάτιο της μικρής κόρης του και τη βίαζε, αποτρέποντάς την μάλιστα από το να πει το οτιδήποτε, ενώ φέρεται να της έλεγε να μη μιλήσει «γιατί θα τους έδιωχνε η μαμά από το σπίτι».
Σύμφωνα πάντα με την ειδησιογραφία, η υπόθεση βιασμού ήρθε στο «φως» όταν το ζευγάρι χώρισε και το κοριτσάκι αρνιόταν να επισκεφθεί τον πατέρα του στο σπίτι του, γεγονός που προβλημάτισε τη μητέρα και έτσι ήρθε στην επιφάνεια η τραγική αλήθεια.
Σίγουρα αυτή είναι μία περίπτωση ακραία και σίγουρα οι πατεράδες-βιαστές είναι, ευτυχώς, μια απειροελάχιστη μειοψηφία, ωστόσο μέσα από την υπερβολή αναδεικνύεται πόσο τραγικά αποτελέσματα μπορεί να έχει μια ενδεχόμενη αλλαγή του Οικογενειακού Δικαίου το οποίο από παιδοκεντρικό που είναι σήμερα κινδυνεύει να μετατραπεί σε κάτι που θα αποβλέπει αποκλειστικά στην ικανοποίηση του γονέα και συγκεκριμένα στην ικανοποίηση των δικαιωμάτων των διαζευγμένων πατέρων.
Ας υποθέσουμε, ότι το αίτημα του λόμπυ των χωρισμένων πατέρων, που όλα δείχνουν ότι η σημερινή κυβέρνηση προτίθεται να υιοθετήσει, είχε ήδη γίνει αποδεκτό και ίσχυε ότι το παιδί αυτό θα έπρεπε να ζει υποχρεωτικά ίσο χρόνο στην κατοικία του κάθε γονέα, δίχως να ερευνηθούν τυχόν κακοποιητικές σχέσεις μέσα στην οικογένεια (όπως ορίζουν η Σύσταση του Συμβουλίου της Ευρώπης 15/2015 και το Ψήφισμα 2079/2015 της Επιτροπής Ισότητας του Συμβουλίου της Ευρώπης). Το παιδί αυτό θα ήταν καταδικασμένο από το νομοθέτη σε συνεχή και μακροχρόνιο βασανισμό, αφού ο νομοθέτης θα του αποστερούσε το δικαίωμα να του δοθεί η δυνατότητα να εκφράσει τους φόβους του και την κακοποίηση που υφίσταται και να του δοθεί προστασία.
Πόσο πιθανόν θα ήταν, αν στο μεταξύ δεν είχε αναδειχτεί το έγκλημα, ότι αυτή η μάνα, της οποίας το παιδί αρνιόταν να δει το βιαστή- πατέρα του, θα μπορούσε να κατηγορηθεί ότι είναι υπεύθυνη για την “αποξένωση” του παιδιού από τον πατέρα του και ότι το στρέφει εναντίον του;
Αυτό είναι ένα επιχείρημα, που προβάλλουν πολύ συχνά οι υποστηρικτές της υποχρεωτικής συνεπιμέλειας και του ίσου χρόνου διαμονής και με τους δύο γονείς, οι οποίοι κάνουν αναφορά στη θεωρία του Richard Gardner για το Σύνδρομο γονικής αποξένωσης (PAS), η οποία σημειωτέο έχει αμφισβητηθεί από την διεθνή επιστημονική κοινότητα, σε αντίθεση με την εγχώρια, και τα δικαστήρια πολλών χωρών και δεν περιλαμβάνεται στα ισχύοντα διαγνωστικά ταξινομητικά συστήματα της ψυχιατρικής, όπως το (DSM-5)1 της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας και τη (ICD)2 κωδικοποίηση νοσημάτων του Π.Ο.Υ., παρά τις συνεχείς προσπάθειες ένταξης του εκ μέρους των υποστηρικτών της.
Ο ίδιος έχει κατηγορηθεί ότι τάσσεται υπέρ της παιδοφιλίας, καθώς έγραφε : «Ο παιδόφιλος έχει την ατυχία να ζει σ’ ένα τόπο και σε μια ιστορική εποχή που αυτή η τάση του είναι καταδικαστέα. Εντούτοις αυτό δεν πρέπει να αποτελεί επαρκεί λόγο για να αυτοκατηγορείται» «Η απομάκρυνση του παιδόφιλου γονιού θα πρέπει να πραγματοποιείται μόνο όταν έχει αποτύχει κάθε προσπάθεια κούρας της παιδοφιλίας και επανένταξης στην οικογένεια».
Ιδιαίτερα αμφιλεγόμενες ήταν οι ιδέες του στις περιπτώσεις που ο πατέρας εκμεταλλεύεται σεξουαλικά την κόρη του, μετατοπίζοντας την προσοχή στη σύζυγο, που κατά τη γνώμη του θα πρέπει να γίνει περισσότερο ενεργητική σεξουαλικά : «η αύξηση της σεξουαλικής δραστηριότητας της θα μπορεί να μετριάσει την επιθυμία του συζύγου να αναζητήσει σεξουαλική ικανοποίηση στην κόρη».
Ο Gardner, υποστήριζε ότι η επιμέλεια του παιδιού θα πρέπει να δίνεται στο γονιό τον οποίο αρνείται το παιδί και πρότεινε ειδική θεραπεία για το παιδί η οποία περιλάμβανε εγκλεισμό σε κλειστή δομή, τύπου ιδρύματος, μέχρι να εκλείψει η άρνηση του αυτή και να ανακτήσει την αγάπη προς τον πατέρα. Εν ολίγοις πρότεινε την τιμωρία των παιδιών που εκδηλώνουν μια νόμιμη άρνηση προς τον κακοποιητικό γονιό!
Η Sonia Vaccaro, κλινική ψυχολόγος με ειδίκευση στη θυματολογία και την έμφυλη βία και η Consuelo Barea ψυχοθεραπεύτρια, ειδικευμένη στην πρόληψη της έμφυλης βίας και καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης, στο βιβλίο τους «PAS. Το Υποτιθέμενο Σύνδρομο Γονεϊκής Αποξένωσης- Ένα εργαλείο που διαιωνίζει την κακομεταχείριση και τη βία», EdIt, Firenze, 2011, τεκμηριώνουν μέσα από τη μελέτη μιας ευρείας γκάμας επιστημονικών μελετών, πως αυτό που η American Psychological Association ονομάζει Υποτιθέμενο Σύνδρομο Γονεϊκής Αποξένωσης , είναι ένα δημιούργημα ψευτο-επιστημονικό, που στις ΗΠΑ χρησιμοποιήθηκε ήδη από το 1985 στις αγωγές διαζυγίων, όπου εκδικαζόταν και η επιμέλεια των παιδιών. Οι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι στις περιπτώσεις που υφίσταται μια συγκρουσιακή κατάσταση, όπου το ανήλικο καταγγέλλει έναν από τους γονείς (συνήθως τον πατέρα) για κακομεταχείριση και βία, οι υποστηρικτές του PAS ανατρέχουν σ’ αυτή τη θεωρία προκειμένου να αντιστρέψουν τις κατηγορίες. Πράγματι, το PAS αρνούμενο την πραγματικότητα της υψηλής συχνότητας άσκησης ενδοοικογενειακής βίας εκ μέρους των αντρών, αντιστρέφει το κατηγορητήριο για όσα βίωσε το ανήλικο παιδί, σε «πλύση εγκεφάλου» που υποβλήθηκε από τη μητέρα για να αποδυναμώσει τον άλλο γονέα και να επιτύχει την αποκλειστική επιμέλεια. Σε κάθε δικαστική διένεξη, όταν ένα από τα μέρη επικαλείται το PAS (συνήθως η υπεράσπιση του πατέρα) αναγάγει κάθε καταγγελία σε γονική αποξένωση και μετατρέπει αυτόματα τα θύματα σε βασανιστές.
Φυσικά όλα αυτά φαντάζουν υπερβολικά και «τραβηγμένα από τα μαλλιά», ωστόσο επειδή δεν ζούμε σε μια ιδεατή κοινωνία και η βία, η ενδοοικογενειακή βία, οι βιασμοί ανηλίκων και γυναικών είναι υπαρκτοί, η ισότητα των φύλων είναι ακόμη το ζητούμενο, όπως και ο σεβασμός της αξιοπρέπειας γυναικών και ανηλίκων και επειδή η πατριαρχία καλά κρατεί, ο νομοθέτης καλείται να ρυθμίσει και να δώσει λύσεις στην υφιστάμενη κατάσταση, διασφαλίζοντας την προστασία των πιο αδύναμων μελών της οικογένειας, που είναι πρωτίστως τα παιδιά και μετά οι γυναίκες.
Προβάλλεται όμως σήμερα από μέρος των οργανώσεων των χωρισμένων πατέρων ένα αφήγημα που αφήνει στην άκρη τα δικαιώματα των παιδιών, που αποτέλεσαν και τη βάση του παιδοκεντρικού οικογενειακού μας δικαίου, το αφήγημα της γονικής αποξένωσης, αποκομμένο από το δικαίωμα του παιδιού αλλά και της πολιτείας να αποφασίζει για το καλύτερο συμφέρον του παιδιού. Έτσι, ορισμένες οργανώσεις χωρισμένων πατέρων διεκδικούν την υποχρεωτική συνεπιμέλεια των παιδιών τους και την εναλλασσόμενη κατοικία του παιδιού, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τις περιπτώσεις εκείνες που η τέτοιου είδους επιμέλεια θα ήταν επιβλαβής για τα παιδιά, όχι μόνο στην περίπτωση που προαναφέραμε, αλλά γενικά σπάζοντας στα δύο τη ζωή του παιδιού εκ των πραγμάτων του αφαιρείται η ασφάλεια και η γαλήνη που του προσφέρει το σταθερό περιβάλλον, απαραίτητη προϋπόθεση για την ψυχοσυναισθηματική ωρίμανση και απαρτίωση του παιδιού. Αν δηλαδή, όπως προτείνουν οργανώσεις όπως η «Συνεπιμέλεια», επιβαλλόταν εκ των προτέρων σε κάθε διαζύγιο η υποχρεωτική συνεπιμέλεια των τέκνων και η υποχρεωτική εναλλασσόμενη κατοικία του παιδιού, χωρίς να υπάρχει δυνατότητα του δικαστηρίου ή των συναινούντων στο διαζύγιο γονέων να ρυθμίσουν αλλιώς, τότε θα υπήρχε καταστρατήγηση των δικαιωμάτων των παιδιών για χάρη των δικαιωμάτων των γονέων, πέραν του ότι θα αυξηθούν με γεωμετρική πρόοδο τα συγκρουσιακά διαζύγια.
Με αυτό το παράδειγμα θέλουμε να δείξουμε πως η εκ των προτέρων και άνευ προϋποθέσεων αποδοχή της συνεπιμέλειας (με την έννοια του μοιρασμένου χρόνου διαμονής και συγκατοίκησης του παιδιού με τους γονείς του) είναι δυνατό να αντιβαίνει στο συμφέρον του παιδιού και να καταστρατηγεί τις σχετικές ευρωπαϊκές συμβάσεις για τα δικαιώματά του (βλ. ενδεικτικά ETS 160, ETS 192 του Συμβουλίου της Ευρώπης, κυρωθείσες το 2003 από τη χώρα μας, αναφορικά με το δικαίωμα του ανηλίκου να εκφράζει τη γνώμη του και να λαμβάνεται υπόψη το πραγματικό συμφέρον του).
Συνεπώς, εφόσον γίνουν αποδεκτά τα αιτήματα αυτής της μερίδας πατέρων, το ανήλικο δεν θα μπορεί να επιλέξει με ποιόν γονέα επιθυμεί να ζήσει, δεν θα έχει τη δυνατότητα να εκφραστεί και να εισακουστεί, έτσι από υποκείμενο δικαίου θα γίνει και πάλι αντικείμενο δικαίου, έστω κι αν αυτό έρχεται σε αντίθεση με όλες τις διεθνείς συνθήκες και το σύνταγμα που ορίζει ότι πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η βούληση των ανηλίκων.
Ο Σύνδεσμος για τα Δικαιώματα της Γυναίκας στην ανακοίνωσή του «Προς τι η εσπευσμένη αναμόρφωση του Οικογενειακού Δικαίου» 24/6/2020 (http://leagueforwomenrights.gr/anakoinwseis-deltia-typou/deltia-typou/117-deltio-typou-25-6-2020-pros-ti-h-espeusmenh-anamorfosi ), αναφέρει: «το οικογενειακό μας δίκαιο, που είναι από τα πιο προοδευτικά, είναι παιδοκεντρικό. Η μέριμνα του ανήλικου παιδιού αποτελεί καθήκον και δικαίωμα των δύο γονέων και ασκείται από αυτούς από κοινού, με αποκλειστικό γνώμονα το συμφέρον του παιδιού. Κάθε γονική ή δικαστική απόφαση πρέπει ν’ αποβλέπει στο (ηθικό και υλικό) συμφέρον του παιδιού.
Το συμφέρον του παιδιού κρίνεται κατά περίπτωση, για κάθε συγκεκριμένο παιδί,
και όχι κατ’εφαρμογή γενικών και απρόσωπων διατάξεων. Διαπιστώνεται βάσει και
έκθεσης κοινωνικής έρευνας και της γνώμης του παιδιού, ανάλογα με την ωριμότητά του (ακρόαση από το δικαστήριο)».
Επισημαίνουμε, ότι δεν θα πρέπει να συγχέεται η συνεπιμέλεια, όπως ισχύει σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες όπου οι γονείς οφείλουν να συναποφασίζουν και να συνεργάζονται σε τακτική βάση για θεμελιώδη ζητήματα εκπαίδευσης και ανατροφής των παιδιών, με την υποχρεωτική συνεπιμέλεια και την επιβαλλόμενη εναλλασσόμενη κατοικία του παιδιού.
Διαφαίνεται αρκετά ξεκάθαρα ότι απώτερος σκοπός του λόμπυ των διαζευγμένων πατέρων είναι η μη καταβολή του ποσού που ορίζει το δικαστήριο για την ανατροφή του παιδιού, όπως επίσης, παρακινούμενοι από αίσθημα ματαίωσης εξ αιτίας του διαζυγίου, εκφράζουν εκδικητικότητα προς τη σύζυγο χρησιμοποιώντας τα παιδιά και αναγάγοντάς τα σε απλά αντικείμενα που πρέπει να μοιραστούν μεταξύ των πρώην συζύγων, όπως τα υπόλοιπα οικογενειακά περιουσιακά στοιχεία. Αλλά και στις περιπτώσεις που ασκείται ενδοοικογενειακή βία, αυτές οι προτάσεις τους βρίσκονται σε πλήρη αντίθεση με τη Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης για την πρόληψη και την αντιμετώπισης της βίας κατά των γυναικών και την ενδοοικογενειακή βία.
Ας ελπίσουμε ότι τελικά το ελληνικό κοινοβούλιο θα νομοθετήσει με ευελιξία ώστε να ρυθμιστούν δίκαια όλες οι περιπτώσεις που θα εμπίπτουν στη νέα θέσμιση ώστε αφενός οι πατέρες να αναλαμβάνουν ισότιμα τις υποχρεώσεις τους απέναντι στα παιδιά τους και αφετέρου να μην καταστρατηγούνται τα δικαιώματα των παιδιών αλλά και των μητέρων και φυσικά να μην αποτελέσει επ’ ουδενί αυτός ο νόμος ευκαιρία για τους πατέρες να απαλλαγούν από τις οικονομικές υποχρεώσεις τους απέναντι στα παιδιά τους.
Ευελπιστούμε ότι δεν θα τολμήσουν την παλινόρθωση της φιγούρας του πατέρα αφέντη, πηγαίνοντας πίσω στο χρόνο, τότε που είχε την εξουσία πάνω στις πιο ευάλωτες κοινωνικές κατηγορίες της οικογένειας.
- Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών, Πέμπτη Έκδοση
- Διεθνή Στατιστική Ταξινόμηση Νοσημάτων και Συναφών Προβλημάτων Υγείας
Μπορείτε να διαβάσετε κριτικές για το Σύνδρομο γονεϊκής αποξένωσης στον ιστότοπο http://www.alienazionegenitoriale.org/