Γράφει η Μαρία Ταμιωλάκη
Παιδίατρος Εντατικολόγος
Γενική Γραμματέας του Δ.Σ. του ΜΩΒ
Σε προηγούμενη δημοσίευσή μας εδώ για την πανδημία SARS-Covid 2 στις 17/4/20 παρουσιάσαμε την ιστορική διαδρομή της νόσου και ορισμένες από τις βεβαιότητες που η επιστημονική κοινότητα διέθετε σε εκείνη την χρονική στιγμή, επισημαίνοντας πως η συγκεκριμένη πανδημία έχει περισσότερα μόνιμα χαρακτηριστικά από όλες τις προηγούμενες και ότι πιθανότατα θα αποτελέσει την πρώτη από τις πολλές υγειονομικές απειλές που θα ακολουθήσουν στην διάρκεια του 21ου αιώνα.
Ανεξάρτητα από την αρχική εμφάνιση του κορωνοϊού SARS – Covid 2 στην πόλη Γουχάν της Κίνας, καθοριστικό ρόλο στην ταχεία εξάπλωση της επιδημίας σε παγκόσμιο επίπεδο είχε ο ίδιος ο τρόπος ζωής των κοινωνιών μας, αφού για τον περιορισμό της χρειάστηκαν ριζικές αλλαγές ακριβώς σε αυτόν τον τρόπο της ζωής μας, με την επιβολή περιορισμών στις κοινωνικές συναναστροφές, την υπερβολική κατανάλωση αγαθών και υπηρεσιών, τα ταξίδια κλπ. Ιδιαίτερα αποτελεσμα-τικά αποδείχθηκαν τα μέτρα κοινωνοϊκού απομονωτισμού σε χώρες που έχουν έντονα το στοιχεία της πειθαρχίας αλλά και του μαζικού ελέγχου του πληθυσμού στην κουλτούρα τους. (βλ. Κίνα και χώρες της Άπω Ανατολής γενικότερα). Επισημάναμε ακόμη πως μέσα από αυτήν την εμπειρία της πανδημίας Covid-19, περιμέναμε να επικρατήσουν από τους κυβερνώντες θαρραλέες πολιτικές υπεράσπισης των δημόσιων αγαθών, όπως είναι η υγεία, η πρόνοια και η προστασία της ανθρώπινης ζωής ως πρώτη προτεραιότητα.
Σήμερα, βρισκόμαστε στο δεύτερο κύμα της πανδημίας, μεγαλύτερο σε έκταση από το πρώτο, ως αναμενόταν, αφού η έλλειψη εμβολίου και άρα μαζικής ανοσίας του πληθυσμού την κάνει να απλώνεται βαθύτερα στις πληθυσμιακές ομάδες είτε σποραδικά, είτε κατά συρροές. Υπολογίζεται πως σήμερα μόλις το 15% του παγκόσμιου πληθυσμού έχει αποκτήσει ανοσία στον νέο κορωνοϊό, ποσοστό πολύ χαμηλό για να εξασφαλίσει την λεγόμενη ανοσία της “αγέλης” . Άγνωστο παραμένει ακόμα αν αυτή η ανοσία διαρκεί και για πόσο χρονικό διάστημα.
Σήμερα στον πλανήτη έχουν καταγραφεί περισσότερα από 43 εκ κρούσματα από τον ιό Covid-2 και οι θάνατοι έχουν ξεπεράσει το 1 εκ., με το ημερήσιο peak να έχει φτάσει τους 8515 παγκοσμίως (ΜΟ περί τους 6000 θανάτους/ημέρα). Ο ρυθμός αύξησης των κρουσμάτων είναι πολλαπλάσιος αυτού των θανάτων. Πρώτη χώρα σε απόλυτο αριθμό κρουσμάτων είναι οι ΗΠΑ με την πρώτη πεντάδα να συμπληρώνουν η Ινδία, η Βραζιλία, η Ρωσία και η Αργεντινή, ενώ όσον αφορά τον απόλυτο αριθμό των θανάτων, οι πρώτες 5 χώρες είναι οι ΗΠΑ, η Βραζιλία, η Ινδία, το Μεξικό και το Ηνωμένο Βασίλειο. Η Ευρώπη καταγράφει από τον Δεκέμβρη του 2019 περί τα 10 εκ κρούσματα και περίπου 250 χιλιάδες θανάτους.
H χώρα μας βρίσκεται στην 84η θέση παγκόσμια όσον αφορά τον αριθμό των καταγεγραμμένων κρουσμάτων και στην Ευρώπη στην 24η, με παρόμοια κατάταξη όσον αφορά και τους θανάτους. Ο ρυθμός αύξησης των κρουσμάτων τις τελευταίες εβδομάδες, αν και όχι εκθετικός, είναι όμως πολλαπλάσιος εκείνου του πρώτου κύματος. Στην Ελλάδα κατά το πρώτο κύμα είχαμε max περί τα 150/ημέρα ενώ στο δεύτερο κύμα είμαστε ήδη περίπου στα 1000/ημέρα με τάση αύξησης, γεγονός που αποδίδεται τόσο στην διενέργεια μεγαλύτερου αριθμού ελέγχων σε σχέση με την άνοιξη (από περίπου 3000/ημέρα φτάσαμε περίπου στα 20000/ημέρα με ποσοστό θετικότητας περίπου 3,5% (στην αρχή της πανδημίας ο βαθμός θετικότητας ήταν μεγαλύτερος) αλλά και στην επιβολή γενικευμένου lockdown στην πρώτη φάση της πανδημίας, μέτρο που οδήγησε όμως σε σοβαρές κοινωνικοοικονομικές παρενέργειες.
Διενεργούνται κυρίως μοριακοί έλεγχοι (RT-PCR ), ενώ από τα μέσα Σεπτεμβρίου και τα λεγόμενα rapid tests (ανίχνευση του αντιγόνου του ιού). Η χώρα μας κατατάσσεται από άποψη ρυθμού διασποράς της νόσου στη δεύτερη χειρότερη κατηγορία στην Ευρώπη (case attack rate: κρούσματα ανά 15 ημέρες/100 χιλ. κατοίκους ). Οι ημερήσιοι θάνατοι στη χώρα μας από την αρχή της πανδημίας κυμαίνονται, παρά την αύξηση των κρουσμάτων, σε σταθερό σχετικά αριθμό (min 1, max 16). Στον κρίσιμο δείκτη που έχει ορίσει ο ΠΟΥ (λιγότεροι θάνατοι από τους 10 ανά εκατομμύριο πληθυσμού και ανά 15 ημέρες) είμαστε οριακά καλά και από τους “καλύτερους” στην Ευρώπη και παγκόσμια. Η θνητότητα από την νόσο σε εμάς ( βεβαιωμένα κρούσματα/θάνατοι) κυμαίνεται στο 1,9% ενώ σε παγκόσμιο επίπεδο παρατηρείται μεγάλη διακύμανση, με χώρες όπως το Μεξικό (10%) ή την Υεμένη (29%) να εμφανίζουν μεγάλη απόκλιση από τις υπόλοιπες χώρες όπως π.χ. Κίνα, Σουηδία, Καναδάς και Ηνωμένο Βασίλειο περίπου στο 5%, Ισπανία, Γαλλία στο 3,5%, ΗΠΑ 2,7%.
Η θνητότητα προσδιορίζεται με δυσκολία, μιας και πέρα από τα βεβαιωμένα κρούσματα (όπου δεν γίνεται διάκριση μεταξύ όσων νοσούν και φορέων) υπάρχουν πολλαπλάσιοι φορείς στην κοινότητα που δεν καταγράφονται, με τη θνητότητα σε αυτήν την περίπτωση να υποδιαιρείται κατά 10 ή και 20 φορές. Διαφορές στη θνητότητα παρατηρούνται, όπως είναι φυσικό, και ανάμεσα στις διάφορες ομάδες πασχόντων (π.χ. ηλικιωμένοι έως και 25%, στη ΜΕΘ περίπου 30%, ενώ σε νέους υγιείς είναι μικρότερη του 1%. Μεγάλες διαφορές παρατηρούνται, ακόμα, από χώρα σε χώρα όσον αφορά τις πολιτικές ιχνηλάτησης, την τελική διάγνωση, ακόμα και τον ορισμό της τελικής αιτίας θανάτου. Είναι αξιοσημείωτο πάντως πως παρά την πανδημία η παγκόσμια θνητότητα από κάθε αίτιο, όπως την καταγράφει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, παρουσιάζει ελάχιστη μόνο αύξηση σε σχέση με την προ-πανδημίας εποχή.
Τα επιδημιολογικά δεδομένα του δεύτερου κύματος και τα ποιοτικά τους χαρακτηριστικά δεν διαφέρουν από εκείνα του πρώτου, με βαρύτερη νόσο να εμφανίζουν άνθρωποι με γνωστά ή και άγνωστα υποκείμενα νοσήματα, ενώ και η μέση ηλικία των θανόντων παραμένει πάνω από τα 75 έτη. Η παρατηρούμενη σχετική μείωση στη μέση ηλικία των κρουσμάτων από τα 49 στα 39 έτη δεν είναι το αποτέλεσμα τυχαιοποιημένης δειγματοληψίας, αλλά επιλεγμένων και στοχευμένων ελέγχων σε πληθυσμούς που θεωρητικά συμβάλλουν περισσότερο στη διασπορά της νόσου στο γενικό πληθυσμό και τις ευάλωτες ομάδες, δηλαδή σε ομάδες νέων, σε διαμένοντες στις πυκνοκατοικημένες δομές μεταναστών, ηλικιωμένων, ρομά κ.λπ. και σε περιοχές με εντοπισμό υπερμετάδοσης (χώροι εργασίας κλπ) προκειμένου να την περιορίσουν.
Τα παιδιά παραμένουν χαμηλά στην κλίμακα της επιδημιολογικής επιβάρυνσης, αν και στο δεύτερο κύμα νόσησαν, ελαφρά, σε περιορισμένο αριθμό και νέοι μικρότεροι των 17 ετών, ενώ διατηρείται η διαφορά στους άνδρες (56%) σε σχέση με τις γυναίκες (44%). Στην βιβλιογραφία παρουσιάζονται μελέτες που προσπαθούν να διερευνήσουν τους πιθανούς πιο ισχυρούς αμυντικούς μηχανισμούς που διαθέτει ο γυναικείος οργανισμός και που θα μπορούσαν να αξιοποποιηθούν στη μάχη κατά του Covid 2. Οι έγκυες γυναίκες επίσης νοσούν. Η περιγεννητική μετάδοση του ιού από την μητέρα στο βρέφος, όπως και η μετάδοση με το θηλασμό δεν μπορεί να αποκλειστεί, μιας και ο ιός έχει ανιχνευθεί, σε ορισμένες περιπτώσει τόσο στον ομφάλιο λώρο όσο και στο γάλα των μητέρων.
Η επιστημονική κοινότητα που με σχετική αμηχανία στάθηκε απέναντι στην υγειονομική κρίση της πρώτης φάσης, σήμερα εμφανίζεται πιό πλούσια σε γνώσεις, εμπειρίες και βεβαιότητες σε σχέση κυρίως με τη θεραπεία και τα γενικότερα υποστηρικτικά μέτρα προς τους ασθενείς από τον ιό Covid 2.
Στα δημόσια συστήματα υγείας και κυρίως στις μονάδες εντατικής θεραπείας ακόμα και των πιο πλούσιων χωρών φάνηκαν οι ανεπάρκειες από τα πολλά χρόνια λιτότητας. Τα προγράμματα πρόληψης και οι δομές της πρωτοβάθμιας περίθαλψης που έπρεπε να σηκώσουν το βάρος της πανδημίας ήταν αποδεκατισμένα. Η κινητοποίηση – κάτω από την καθοδήγηση και την πίεση της επιστημονικής κοινότητας – υπήρξε κολοσσιαία προκειμένου να καλυφτούν τα κενά που άφηναν έκθετους στην κοινή γνώμη κυβερνήσεις και πολιτικό προσωπικό. Η συστράτευση παγκόσμιων δυνάμεων (χωρών, φορέων, φαρμακευτικών εταιρειών κ.λπ.) για την αντιμετώπισή της ήταν πρωτοφανής ακόμα και για τα δεδομένα της παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας μας.
Οι πολύ λίγες “αιρετικές” φωνές ηγετών (π.χ. Τραμπ) αποτελούν, ευτυχώς, τη -θλιβερή- εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα και πυροδοτεί πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές στην αμερικάνικη κοινωνία που φαίνονταν αδιανόητες πριν από την έναρξη της πανδημίας. Αιχμή του δόρατος στη μάχη κατά της πανδημίας θα είναι φυσικά το εμβόλιο, όταν και αν παραχθεί, ένα δύσκολο στοίχημα για την παγκόσμια ερευνητική κοινότητα και τη φαρμακευτική βιομηχανία.
Στη συνεχιζόμενη υγειονομική απειλή της πανδημίας από τον ιό SARS-Covid 2, παγκόσμια αλλά και σε εμάς, γίνονται όμως πια φανερές και οι διαφορετικές και με χαρακτηριστικά ταξικής διαφοροποίησης επιπτώσεις της στον πληθυσμό. Όχι μόνο επειδή θίγονται άμεσα και με ταχύτητα οι πιο ευάλωτοι -κοινωνικά- πληθυσμοί, οι μετανάστριες-μετανάστες, οι πρόσφυγες, οι φυλακισμένες φυλακισμένοι, οι άστεγοι, οι καταυλισμοί ρομά, οι δομές ηλικιωμένων, οι άστεγες/άστεγοι, οι κάτοικοι των υποβαθμισμένων περιοχών στα μεγάλα αστικά κέντρα κ.λπ., αφού καμιά πρόβλεψη για την προστασία τους δεν πάρθηκε όταν πραγματικά χτυπούσε εκκωφαντικά το καμπανάκι, αλλά και γιατί αποκαλύφθηκαν σε όλο τους το “μεγαλείο” οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές που εφαρμόζονται για άλλη μια φορά στην κοινωνία στην πιο κρίσιμη ώρα, εκεί όπου η απειλή της ζωής γίνεται καθημερικό ζητούμενο.
Σαν να απομακρύνθηκε ο κίνδυνος με το πρώτο κύμα, και άρα …να ξεμπερδέψουμε γρήγορα-γρήγορα με τις πολιτικές που βάζουν στο κέντρο του ενδιαφέροντος το άνθρωπο για να γυρίσομε γρήγορα στην πεπατημένη νεοφιλελεύθερη συνταγή και “business as usual” . Το “άνοιγμα” της χώρας στον τουρισμό, σύμφωνα με την απαίτηση των μεγάλων τουριστικών συγκροτημάτων και πρακτορείων, χωρίς προηγούμενο έλεγχο με τεστ για τον SARS-Covid 2, συνέβαλε στη σταδιακή επανεμφάνιση νέων κρουσμάτων και την επακόλουθη διασπορά. Η επανέναρξη της σχολικής χρονιάς χωρίς κανένα μέτρο βελτίωσης των συνθηκών συγχρωτισμού και υγιεινής μέσα στην τάξη ήρθε να πολλαπλασιάσει αυτή την διασπορά, όσο και αν τα στοιχεία του υπουργείου Παιδείας εμφανίζουν μικρό ποσοσστό συγκεντρωμένων κρουσμάτων (clusters) σε σχολικές μονάδες με μικρό αριθμό (<0,5%) σχολείων και τμημάτων να παραμένουν κλειστά. Αυτά τα δεδομένα είναι ενθαρρυντικά, φυσικά, γιατί επιβεβαιώνουν την χαμηλή μεταδοτικότητα του ιού στις σχολικές ηλικίες, δεν αναιρούν όμως την πραγματικότητα, που είναι η παντελής απουσία μέτρων προστασίας της εκπαιδευτικής κοινότητας.
Η λήψη μέτρων για την αποφυγή του συνωστισμού και για την τήρηση των αποστάσεων (το ένα από τα τρία μοναδικά μέσα που διαθέτομε σήμερα για την προφύλαξη από τον ιό, μαζί με το καλό πλύσιμο των χεριών και την χρήση της μάσκας) παίρνει σκανδαλωδώς επιλεκτικό χαρακτήρα, αφήνοντας άθικτα τα ΜΜΜ, τις εκκλησίες, τους βιομηχανικούς χώρους κ.λπ. που αποτελούν αποδεδειγμένα εστίες υπερμετάδοσης της νόσου. Η ευθύνη της πρόληψης από την νόσο ανατίθεται έτσι κυρίως στα άτομα, περιορίζοντας την ευθύνη της πολιτείας σε αποσπασματικές πολιτικές και σε απαγορεύσεις αμφισβητούμενης αποτελεσματικότητας (π.χ. συγκέντρωση σε ανοιχτούς χώρους, απαγόρευση κυκλοφορίας το βράδυ, απαγόρευση θεαμάτων) με την επακόλουθη άσκηση επιβολής και καταστολής.
Οι εξαγγελίες πού έγιναν στο πρώτο κύμα της πανδημίας για την θωράκιση του ΕΣΥ υλοποιούνται με ρυθμό χελώνας, αποσπασματικά και με απουσία μόνιμων παρεμβάσεων όπως είναι οι διορισμοί μόνιμων γιατρών και νοσηλευτριών/τών. Προέκυψαν μετακινήσεις κρίσιμου δυναμικού από την μια μονάδα στην άλλη, συνήθως ΜΕΘ, με αποτέλεσμα την αποδυνάμωση άλλων τμημάτων, επίσης κρίσιμων, για την περίθαλψη του πληθυσμού, “λύνοντας” το πρόβλημα με τη “δημιουργία” άλλου, και με κίνδυνο μετατροπής των δημόσιων νοσοκομείων μας σε νοσοκομεία της “μιας νόσου”, με ολέθριες μακροπρόθεσμες συνέπειες για την υγεία του πληθυσμού.
Οι δαπάνες για το άνοιγμα νέων κλινών ΜΕΘ, που αποτελούν και την κρίσιμη παράμετρο για την αξιολόγηση του κινδύνου και την λήψη περαιτέρω μέτρων περιορισμού, προέρχονται κυρίως από την ιδιωτική πρωτοβουλία (βλ. φιλανθρωπικός καπιταλισμός) ενώ σκανδαλώδης είναι και η μείωση σε απόλυτο αριθμό των δαπανών για την υγεία που προβλέπει ο επόμενος κρατικός προϋπολογισμός! Από την άλλη πλευρά, ο ιδιωτικός τομέας της υγείας παραμένει αμέτοχος στην υγειονομική κρίση ή επιδοτείται πολλαπλά για να αναλάβει ένα μικρό μέρος του φορτίου της (βλ. διπλασιασμός της αποζημίωσης για τα κρεβάτια στις ιδιωτικές ΜΕΘ).
Κανένα μέτρο δεν πάρθηκε για την προστασία των υγειονομικών και την εξασφάλιση της δικής τους ζωής και υγείας, ούτε το αίτημά τους για ένταξη στα βαρέα και ανθυγιεινά επαγγέλματα υλοποιείται. Μελέτες διεθνώς -αλλά και στην χώρα μας- καταδεικνύουν τα αυξημένα ποσοστά νόσησης των εργαζομένων στην υγεία σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό. Η ευκαιρία, με αφορμή την πανδημία, να δρομολογηθεί η οργάνωση ενός σύγχρονου και δωρεάν συστήματος πρωτοβάθμιας φροντίδας και πρόληψης όπως και η υλοποίηση του θεσμού του οικογενειακού γιατρού δεν δρομολογήθηκε ούτε τώρα.
Αυτές οι δομές θα μπορούσαν να έχουν καθοριστικό ρόλο στον έλεγχο της πανδημίας και οι ασθενείς άμεση και δωρεάν πρόσβαση για έλεγχο, θεραπεία και παρακολούθηση της νόσου τους. Σοβαρό υγειονομικό πρόβλημα προκύπτει και με τους ασθενείς που αναρρώνουν από τον ιό, αλλά παρουσιάζουν χρόνια προβλήματα υγείας, καθιστώντας απαραίτητη την ανάγκη δημιουργίας εξειδικευμένων ιατρείων μετά-Covid νόσησης. Είναι φανερό πως με ένα τέτοιο οργανωμένο δίκτυο πρωτοβάθμιας φροντίδας η παρακολούθηση της πανδημίας, η αντιμετώπισή της και η εξαγωγή επιδημιολογικών συμπερασμάτων είναι και πιο εύκολη και πιο αξιόπιστη.
Τα εργασιακά δικαιώματα βρίσκονται κυριολεκτικά στον “αέρα”, με την τηλεργασία και τις ευέλικτες μορφές εργασίας να δημιουργούν ασφυκτική πίεση στους εργαζόμενους, ιδίως τις γυναίκες και τους νέους και θα αποτελέσουν μεγάλο πεδίο αντιπαράθεσης και αγώνων για την ρύθμισή τους στα χρόνια πού έρχονται. Οι καλλιτέχνες και ο πολιτισμός γενικότερα παλεύουν για την ύπαρξή τους και είναι πιθανόν οι περισσότεροι να οδηγηθούν στην έξοδο από την καλλιτεχνική τους δραστηριότητα.
Οι γυναίκες θίγονται διπλά από την υγειονομική κρίση τόσο μέσα στο σπίτι, με τον αυξημένο και συνήθως μονόπλευρο φόρτο δουλειάς, όσο και στη δουλειά μαζί με τους υπόλοιπους άντρες συναδέλφους τους. Τα φαινόμενα ενδοοικογενειακής βίας αυξήθηκαν κατά την διάρκεια του εγκλεισμού και όσο οδηγούμαστε σε νέους κοινωνικούς περιορισμούς κινδυνεύουν από νέα έξαρση.
Οι κίνδυνοι από την πανδημία είναι πολλοί και το μέλλον για την αποδυνάμωσή της αβέβαιο. Η επιστημονική κοινότητα πρέπει να σταθεί στο ύψος της περίστασης, μακριά από πολιτικές ή άλλες σκοπιμότητες. Η κοινωνία πρέπει να αγωνιστεί για την εξασφάλιση του υπέρτατου αγαθού, της ζωής, διεκδικώντας από τους κυβερνώντες λύσεις προς όφελός του, διασφάλιση των στοιχειωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών του, με επικράτηση των προγραμμάτων ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης σε σχολεία, χώρους δουλειάς κ.λπ., χωρίς τρομοκρατικό χαρακτήρα και λιγότερο με μέτρα καταστολής, την προστασία της εργασίας με ισότιμους και δίκαιους όρους, την αξιοποίηση των τεχνολογικών αλμάτων που επιτελούνται και επίσης έφερε στο προσκήνιο η πανδημία SARS- Covid 2, για τις ανάγκες των πολλών.
Τα άτομα πρέπει να πάρουν την ευθύνη που τους αναλογεί, αλλά πιό εμφατικά και πειστικά πρέπει να πάρει τις ευθύνες της η πολιτεία.
ΠΗΓΕΣ:
eodygov.gr
World Health Organization (WHO)
European Center for Disease Prevention and control (ECDC)
Οι φωτογραφίες: Ιταλίδα γιατρός μετά από εξοντωτική βάρδια, βγάζει “σέλφι”την κούρασή της. Συνωστισμός στο μετρό, στα λεωφορεία, στον Άγιο Δημήτριο Θεσσαλονίκης κατά την 26 Οκτωβρίου. Τέλος, πανό από δράση του Μωβ στο νοσοκομείο Άγιος Σάββας, κατά τη διάρκεια κινητοποιήσεων του ιατρικού και βοηθητικού προσωπικού.