Ευρύτατη είναι η συζήτηση για το λεγόμενο “Σύνδρομο Γονικής Αποξένωσης” αυτή την περίοδο στην Ελλάδα, λόγω της επικείμενης αντιδραστικής αλλαγής του οικογενειακού δικαίου με πρωτοβουλία της κυβέρνησης. Οι γυναικείες οργανώσεις έχουν ξεσηκωθεί, και συζητούν για το σύνολο του οικογενειακού δικαίου, αλλά και αποκαλύπτουν την βαθύτερη στόχευση αυτού του ψευτοσυνδρόμου. Το σύντομο δημοσίευμα που ακολουθεί, είναι μια παρουσίαση του πρωταγωνιστή αυτής της θεωρίας, που γράφτηκε στην αγγλική εφημερίδα Independent, για να γνωρίσουμε καλύτερα τις ενέργειές του αλλά και τα αποτελέσματά τους. Σ.Β.
Αλιεύει και μεταφράζει η Δήμητρα Σιαηλή
Richard Alan Gardner, ψυχίατρος: γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη στις 28 Απριλίου 1931. Δύο φορές παντρεμένος (ένας γιος, δύο κόρες). Πέθανε στις 25 Μαΐου 2003.
Σε μια διαμάχη παιδικής επιμέλειας στα προάστια του Πίτσμπουργκ πριν από λίγα χρόνια, τρία έφηβα αγόρια παρακάλεσαν έναν δικαστή οικογενειακού δικαστηρίου να μην τους αναγκάσει να συνεχίσουν τις επισκέψεις στον πατέρα τους, επειδή, είπαν, τους ασκούσε σωματική κακοποίηση. Αντί να πιστέψει τα αγόρια, ο δικαστής βασίστηκε στη μαρτυρία ενός ειδήμονα μάρτυρα που κάλεσε ο πατέρας, τον καθηγητή κλινικής ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου της Κολούμπια τον Richard A. Gardner.
Ο Γκάρντνερ επέμεινε ότι τα αγόρια έλεγαν ψέματα, ως αποτέλεσμα πλύσης εγκεφάλου από τη μητέρα τους και πρότεινε κάτι που ονόμαζε «θεραπεία απειλής». Ουσιαστικά, είπαν στα αγόρια της οικογένειας Grieco ότι πρέπει να σέβονται και να υπακούουν κατά τις επισκέψεις στον πατέρα τους και, εάν δεν το έκαναν, η μητέρα τους θα πήγαινε στη φυλακή. Λίγο αργότερα, ο 16χρονος Nathan Grieco, ο μεγαλύτερος από τους αδελφούς, κρεμάστηκε στην κρεβατοκάμαρά του, αφήνοντας πίσω του ένα ημερολόγιο στο οποίο έγραψε ότι η ζωή του είχε γίνει “ατελείωτο βασανιστήριο”.
Τόσο ο Γκάρντνερ όσο και το δικαστήριο δεν μετανόησαν ακόμη και μετά την αυτοκτονία. Μόνο μετά από δημοσιεύματα σε τοπική εφημερίδα άλλαξαν τις ρυθμίσεις επιμέλειας για τα δύο επιζώντα αγόρια.
Αυτή η «θεραπεία απειλής» ήταν μέρος μιας πολύ ευρύτερης θεωρίας του Γκάρντνερ που είναι γνωστή στα οικογενειακά δικαστήρια στις Ηνωμένες Πολιτείες ως «Σύνδρομο Γονικής Αποξένωσης». Η θεωρία – ένα από τα πιο ύπουλα κομμάτια ψευδο-επιστήμης στο οποίο έδωσαν βάση αμερικανικά δικαστήρια τα τελευταία χρόνια – υποστηρίζει ότι κάθε μητέρα που κατηγορεί το σύζυγό της για κακοποίηση των παιδιών σχεδόν εξ ορισμού ψεύδεται. Λέει αυτά τα ψέματα για να «αποξενώσει» τα παιδιά από τον πατέρα τους, με μια σοκαριστική απουσία γονικής υπευθυνότητας για την οποία αξίζει να χάσει όλα τα δικαιώματα επιμέλειας υπέρ του κατηγορούμενου ως κακοποιητή.
Αυτό δεν είναι απλά μια άκομψη λογική, που εγγυάται εξαρχής την προστασία των συμφερόντων των διαζευγμένων πατεράδων, τους πιο ενθουσιώδεις υποστηρικτές του Γκάρντνερ, αλλά έχει επίσης καταστρέψει τη ζωή εκατοντάδων, ίσως χιλιάδων, αμερικανικών οικογενειών τα τελευταία 15 χρόνια. Από πολιτεία σε πολιτεία, τα δικαστήρια αποδέχθηκαν την ακαδημαϊκή αξιοπιστία του Γκάρντνερ και έδωσαν τα παιδιά στην επιμέλεια του φερόμενου κακοποιητή τους, ακόμη και σε περιπτώσεις όπου αστυνομικά αρχεία συμβάντων, ιατρικά αρχεία και μαρτυρίες από καθηγητές και κοινωνικούς λειτουργούς υποστήριξαν τις κατηγορίες της μητέρας.
Μέχρι τώρα, η έννοια της «γονικής αποξένωσης» έχει εισέλθει στη νομολογία και έχει επηρεάσει χιλιάδες διαμάχες στις οποίες ο ίδιος ο Γκάρντνερ δεν έπαιξε κανένα ρόλο. Ωστόσο, δεν έχει καμία επιστημονική βάση. Δεν αναγνωρίζεται από την Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία ή από οποιοδήποτε άλλο επαγγελματικό σώμα. Η ροή των βιβλίων που παρήγαγε ο Γκάρντνερ σχετικά με το θέμα από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 ήταν όλα με αυτοδημοσίευση, χωρίς τη συνήθη διαδικασία αξιολόγησης από ομότιμους επιστήμονες. Η μέθοδός του για τον προσδιορισμό της αξιοπιστίας ισχυρισμών για σεξουαλική κακοποίηση καταγγέλθηκε από έναν γνωστό εμπειρογνώμονα ενδοοικογενειακής βίας, τον Jon Conte του Πανεπιστημίου της Ουάσινγκτον, ως “ίσως το πιο μη-επιστημονικό κομμάτι σκουπιδιών που έχω δει στο ακαδημαϊκό πεδίο στην εποχή μου”.
Κανείς με εμπειρία σε περιπτώσεις πολύ συγκρουσιακών διαζυγίων δεν θα αμφισβητούσε ότι μητέρες, σε ορισμένες περιπτώσεις, κάνουν ψευδείς ισχυρισμούς κατά των συζύγων τους. Αλλά ο Γκάρντνερ πήγε πολύ πιο μακριά. Πίστευε ότι το 90 στις εκατό των μητέρων ψεύδονταν και «προγραμμάτιζαν» τα παιδιά τους να επαναλάβουν τα ψέματα τους, χωρίς να λαμβάνονται υπόψιν τα στοιχεία που τις επιβεβαίωναν. Θεώρησε ότι οι μητέρες που καταγγέλλουν σεξουαλική κακοποίηση εκφράζουν, με μεταμφιεσμένη μορφή, τις δικές τους σεξουαλικές τάσεις προς τα παιδιά τους.
Και ισχυρίστηκε ότι δεν υπήρχε τίποτα πολύ λάθος με την παιδοφιλία, αιμομικτική ή μη. “Ένα από τα βήματα που πρέπει να κάνει η κοινωνία για να αντιμετωπίσει την παρούσα υστερία είναι να την υπερβεί και να πάρει μια πιο ρεαλιστική στάση σε σχέση με την παιδοφιλική συμπεριφορά”, έγραψε στο Sex Abuse Hysteria – Salem Witch Trials Revisited (1991). Η παιδοφιλία, πρόσθεσε, “είναι μια διαδεδομένη και αποδεκτή πρακτική μεταξύ κυριολεκτικά δισεκατομμυρίων ανθρώπων”. Ερωτηθείς μία φορά από έναν ερευνητή τι έπρεπε να κάνει μια μητέρα αν το παιδί της παραπονέθηκε για σεξουαλική κακοποίηση από τον πατέρα, ο Γκάρντνερ απάντησε: “Τι να έλεγε; Μην το λες αυτό για τον πατέρα σου. Εάν το πεις, θα σε δείρω.”
Μοιάζει απίστευτο το ότι μια τέτοια φιγούρα ανθρώπου θα ληφθεί σοβαρά υπόψη από δικαστές οικογενειακών δικαστηρίων, αλλά, σε ένα σύστημα αντιπαραθέσεων όπου οι πατέρες έχουν συνήθως περισσότερα χρήματα για να ξοδέψουν σε περιπτώσεις διαζυγίων, οι θεωρίες του Γκάρντνερ αποδείχθηκαν εξαιρετικά πειστικές. Το περιοδικό της Αμερικανικής Ακαδημίας Παιδικής και Εφηβικής Ψυχιατρικής έγραψε το 1996 ότι ένα βιβλίο του Gardner, “Πρωτόκολλα για την Αξιολόγηση της Σεξουαλικής Κατάχρησης”, ήταν “μια συνταγή για την εύρεση ισχυρών επιχειρημάτων για την άρνηση ύπαρξης σεξουαλικής κακοποίησης, με το πρόσχημα της κλινικής και επιστημονικής αντικειμενικότητας. Με την υποψία ότι θα γίνει μπεστ σέλερ μεταξύ των δικηγόρων υπεράσπισης.” Και πράγματι αυτό έγινε.
Το έργο του Γκάρντνερ δημιούργησε μια γενιά μητέρων και παιδιών που σημαδεύτηκαν ψυχολογικά και, σε πολλές περιπτώσεις, και φυσικά από τις δικαστικές αποφάσεις που επηρέασε. Σε μια από τις πρώτες του περιπτώσεις, ένας φυσικός του Μέριλαντ που χαρακτήρισε μία μητέρα «γονική αποξενώτρια», ακατάλληλη να διατηρήσει την επιμέλεια των παιδιών της, στη συνέχεια την πυροβόλησε. Ωστόσο, ο Γκάρντνερ δεν άλλαξε την άποψή του ότι η γυναίκα ήταν το αληθινό κακό. Τα ψέματά της, επέμεινε, είχαν κάνει τον άντρα προσωρινά ψυχωτικό.
Το ιστορικό του Richard Gardner ήταν εκπληκτικά συμβατικό. Γεννημένος στο Bronx της Νέας Υόρκης, το 1931, σπούδασε ιατρική και ψυχιατρική σε διάφορα διάσημα πανεπιστήμια της Νέας Υόρκης, και υπηρέτησε ως ψυχίατρος του αμερικανικού στρατού στη Γερμανία. Διορίστηκε στο Τμήμα Παιδικής Ψυχιατρικής στο Κολούμπια το 1963, όπου έγινε Κλινικός Καθηγητής Ψυχιατρικής το 1983 και ήταν σεβαστός για πολλά χρόνια ως ειδικός στην παιδική εμπειρία του διαζυγίου.
Αφού ανέπτυξε το Σύνδρομο Γονικής Αποξένωσης στη δεκαετία του 1980, απομακρύνθηκε σταδιακά από το Κολούμπια και πέρασε τον περισσότερο χρόνο του ως ιδιώτης γιατρός στο Νιου Τζέρσεϋ. Στην πορεία μετατράπηκε σε ένα αυθεντικό αμερικανικό τέρας.
Andrew Gumbel Ιndependent 03/10/2013