«Οι μάγισσες του Σάλεμ»

Συντάσσει η Βέρα Σιατερλή

H δίκη των μαγισσών του Σάλεμ είναι ένα περιβόητο περιστατικό της αποικιακής ιστορίας των Ηνωμένων Πολιτειών, το οποίο οδήγησε στην καταδίκη και εκτέλεση κατοίκων του χωριού Σάλεμ στη Μασαχουσέτη το 1692 με την κατηγορία της μαγείας. Αποτελώντας μια νοητή «συνέχεια» των κυνηγιών μαγισσών της μεσαιωνικής Ευρώπης, οι δίκες μαγισσών ανήκουν στην προτεσταντική διωκτική παράδοση και το περιστατικό αυτό έχει χρησιμοποιηθεί έκτοτε ως γλαφυρό παράδειγμα, σε τομείς όπως η πολιτική αλλά και η λογοτεχνία, για τους κινδύνους που κρύβει ο θρησκευτικός φανατισμός, οι ψευδείς κατηγορίες και η κυβερνητική παρείσφρηση στις προσωπικές ελευθερίες του ατόμου.

Αν και το γεγονός έχει μείνει στην ιστορία μνημονεύοντας τις μάγισσες του Σάλεμ, οι ακροαματικές διαδικασίες έλαβαν χώρα σε περισσότερες πόλεις της επαρχίας της Μασαχουσέτης: Σάλεμ Βίλατζ, Σάλεμ Τάουν, Ίπσουιτς, Άντοβερ, Βοστώνη και Τσαρλς Τάουν. Η ιστορία εκτυλίσσεται τον χειμώνα του 1692, στο Σάλεμ της Μασαχουσέτης, δύο κορίτσια, η κόρη του αιδεσιμότατου Σάμιουελ Πάρις, Μπέτι, και η κηδεμονευομένη του, Άμπιγκειλ Ουίλιαμς, άρχισαν να παρουσιάζουν περίεργη συμπεριφορά. Μιλούσαν παράξενα, κρύβονταν κάτω από πράγματα και σέρνονταν στο πάτωμα. Κανένας γιατρός δεν μπορούσε να εξηγήσει τα συμπτώματα, μέχρι που ένας εξ αυτών απεφάνθη στις 8 Φεβρουαρίου ότι τα κορίτσια ήταν δαιμονισμένα. Έτσι ο πάτερ Σάμιουελ και άλλοι ευλαβείς συμπολίτες του άρχισαν να πιέζουν τα δύο κορίτσια -και άλλα παιδιά που αργότερα παρουσίασαν ανάλογη συμπεριφορά- να κατονομάσουν τους ανθρώπους που τους οδήγησαν στα μονοπάτια του διαβόλου.

Οι τρεις πρώτες γυναίκες που κατηγορήθηκαν ήταν η Σάρα Γκουντ, η Σάρα Όσμπορν και η Τιτούμπα. Η Σάρα Γκουντ ήταν επαίτισσα, κόρη ενός γάλλου ξενοδόχου, που αυτοκτόνησε όταν η ίδια ήταν έφηβη ακόμα. Η Σάρα Όσμπορν ήταν μία κατάκοιτη ηλικιωμένη γυναίκα, που άρπαξε την περιουσία του πρώτου συζύγου της από τα παιδιά του και την έδωσε στον δεύτερο σύζυγό της. Η Τιτούμπα ήταν η ινδιάνα σκλάβα του αιδεσιμότατου Σάμιουελ Πάρις.

Οι τρεις αυτές γυναίκες κατηγορήθηκαν για μαγεία και την 1η Μαρτίου οδηγήθηκαν στη φυλακή. Ακολούθησαν δεκάδες ακόμα, και καθώς οι φυλακές του Σάλεμ, της Βοστόνης και των γύρω περιοχών γέμιζαν σιγά – σιγά, προέκυψε ένα νέο πρόβλημα: Λόγω της έλλειψης νομοθετικού πλαισίου, όλοι αυτοί οι κρατούμενοι δεν ήταν δυνατόν να δικαστούν. Τη λύση έδωσε στα τέλη Μαΐου ο βασιλικός κυβερνήτης της Μασαχουσέτης, σερ Ουίλιαμ Φιπς, αποφασίζοντας τη συγκρότηση ενός ειδικού δικαστηρίου για την περίπτωση. Στο μεταξύ, η Σάρα Όσμπορν είχε πεθάνει, η Σάρα Γκουντ είχε γεννήσει ένα κοριτσάκι, ενώ ο αριθμός των υπόδικων είχε φτάσει τους 80, πολλοί από τους οποίους είχαν αρρωστήσει.

Με συνοπτικές διαδικασίες, όλες οι κατηγορούμενες και κατηγορούμενοι κρίθηκαν ένοχοι και καταδικάστηκαν σε θάνατο. Μόνο όσες και όσοι παραδέχτηκαν την ενοχή τους και κατέδωσαν άλλους, γλίτωσαν την εκτέλεση. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού απαγχονίστηκαν συνολικά 19 άτομα, μεταξύ των οποίων ένας σεβαστός υπουργός κι ένας πρώην αστυνομικός που αρνήθηκε να συνεχίσει τις συλλήψεις υποτιθέμενων μαγισσών. Από αυτούς, μόνον οι έξι ήταν άνδρες.

Οι δίκες μαγισσών είχαν σημαντικές επιπτώσεις σ’ όλη την περιοχή. Οι σοδειές αφέθηκαν στα χωράφια και τα ζώα χωρίς φροντίδα, όσοι φοβούνταν μήπως συλληφθούν εγκατέλειψαν την περιοχή με τα υπάρχοντά τους και κατέφυγαν στη Νέα Υόρκη, το εμπόριο οπισθοδρόμησε, ενώ υπήρχαν και πληροφορίες ότι οι Ινδιάνοι ετοιμάζονταν να εξεγερθούν. Οι δίκες σταμάτησαν στις 3 Οκτωβρίου του 1692, με απόφαση του κυβερνήτη της Μασαχουσέτης, μετά από έφεση ομάδας κληρικών από τη Βοστόνη. Ωστόσο, όσοι είχαν ήδη φυλακιστεί δεν αφέθηκαν ελεύθεροι πριν από την επόμενη άνοιξη.

Το θέμα διαπραγματεύεται το βραβευμένο αριστούργημα του Άρθουρ Μίλερ «Οι Μάγισσες του Σάλεμ» ή «Η Δοκιμασία» αποτελούν μια διαχρονική καταγγελία των δεισιδαιμονιών, των προκαταλήψεων και του φανατισμού. Ο Μίλερ μέσα από το έργο του κατακρίνει την καταπάτηση πολιτικών ελευθεριών και εισάγει τον όρο «κυνήγι μαγισσών» στον 20ο αιώνα. Ο ίδιος εξηγεί: «Όταν η ατμόσφαιρα είναι ηλεκτρισμένη ο φόβος παίρνει υπόσταση. Οι άνθρωποι του Σάλεμ έβλεπαν τον εαυτό τους σαν κάτοχο μιας ανώτερης αλήθειας. Αν το φως αυτής της αλήθειας έσβηνε, πίστευαν πως θα ερχόταν η συντέλεια του κόσμου. Όταν έχετε έναν ιδεολογικό κόσμο που θεωρεί τον εαυτό του τόσο αγνό, είναι φυσικό να τείνετε προς τα άκρα».

Ο Μίλερ ανέβασε το 1953 στο Μπρόντγουεϊ το έργο «The Crucible», κερδίζοντας βραβείο Tony. Στόχο είχε να καταγγείλει την αντικομουνιστική υστερία που επικράτησε στις ΗΠΑ την εποχή του μακαρθισμού και οδήγησε στην φυσική και ηθική εξόντωση απλών πολιτών, ιδεολόγων και εκπροσώπων του πνευματικού κόσμου.

Η εικόνα από την παράσταση στο θέατρο Εμπορικό που δεν πραγματοποιήθηκε λόγω covid-19

Στην Ελλάδα το έργο «Οι μάγισσες του Σάλεμ» για πρώτη φορά είχε ανέβει το 1955 (μετάφραση – σκηνοθεσία Αλέξη Σολωμού, στο ρόλο της Αμπιγκέηλ Ουίλιαμς η Τζένη Καρέζη, της Μαίρης Ουώρεν η Αντιγόνη Βαλάκου κλπ.), δύο χρόνια μετά την παρουσίαση του έργου στην μακαρθική Αμερική και στη μετεμφυλιακή ατμόσφαιρα της εποχής. Αργότερα ξαναπαρουσιάστηκε το 1996 στην Κεντρική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, ενώ πρόσφατα το φθινόπωρο του 2020 αναγγέλθηκε ότι «Οι Μάγισσες του Σάλεμ» σε σκηνοθεσία Νικορέστη Χανιωτάκη θα ανέβαιναν στο θέατρο Εμπορικόν (Άμπιγκεϊλ Γουίλλιαμς: Ιωάννα Παππά Ελισάβετ Πρόκτορ: Ρένια Λουιζίδου Δικαστής Ντάνφορθ: Νικήτας Τσακίρογλου) αλλά αναβλήθηκε λόγω μέτρων κατά της πανδημίας του covid-19

Σήμερα κυκλοφορεί ταινία Οι μάγισσες του Σάλεμ / The Crucible (1996) του Ν.Χάιτνερ online δωρεάν και σε βιβλίο από τις ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΔΩΔΩΝΗ» ΑΘΗΝΑ με τίτλο Η ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ ( ΟΙ ΜΑΓΙΣΣΕΣ ΤΟΥ ΣΑΛΕΜ ) MILLER ARTHUR .

Σχετικής θεματολογίας βιβλία τα οποία έγραψε η Έλενα Πατρικίου είναι:
• “Οι Μάγισσες του Σάλεμ” και τα πραγματικά γεγονότα του 1962 και
• Ο Γερουσιαστής Μακκάρθυ και ο Μακκαρθισμός

Πηγή: https://www.sansimera.gr, https://www.culturenow.gr, https://el.wikipedia.org, https://www.n-t.gr/el/knowus/archive