Σεξουαλικά βασανιστήρια και βιασμοί κατά τον αγώνα της ανεξαρτησίας της Αλγερίας

Το «τυφλό σημείο» της ιστορίας

Προτείνει ο Χρήστος Βαλλιάνος
Μετάφραση-Απόδοση-πρόλογος: Άννα Κοντοθανάση

Σε πρόσφατη έρευνα η εφημερίδα Le Monde δημοσίευσε πολυσέλιδο κείμενο για το ζήτημα, που απασχόλησε τις φεμινίστριες ήδη από την εποχή της Σιμόν ντε Μπωβουάρ, χωρίς όμως να μπορέσουν να δουν πίσω από τον τοίχο που ύψωνε η άρνηση μαρτυρίας των ίδιων των θυμάτων: Υπήρξαν βιασμοί και σεξουαλικά βασανιστήρια εκ μέρους των γαλλικών αρχών κατά τον αγώνα της ανεξαρτησίας της Αλγερίας;

1. Οι πρώτες προσπάθειες της Ζιζέλ Χαλιμί για την αποκάλυψη των εγκλημάτων

Η δικηγόρος Ζιζέλ Χαλιμί (1927-2020) ήταν η πρώτη που μίλησε το 1962 για το εύρος των βιασμών στη διάρκεια του πολέμου στην Αλγερία: «Εννιά στις δέκα γυναίκες που ανακρίθηκαν βιάστηκαν», είχε αναφέρει στο βιβλίο που είχε γράψει με τη Σιμόν ντε Μπωβουάρ «Djamila Boupacha, 1962». Οι γυναίκες τις οποίες είχε αναλάβει ως συνήγορος της είχαν απαγορεύσει να αναφερθεί στους βιασμούς τους στο ακροατήριο γιατί, όπως της είχαν πει: «Κανείς δεν θα με πλησιάσει, θα είμαι για τον σκουπιδοτενεκέ».

Η Louisette Ighilahriz, αγωνίστρια του FLN, συνελήφθη από τον γαλλικό στρατό όπου βασανίστηκε και βιάστηκε.

2. Η μαρτυρία της Louisette Ighilahriz

Το ζήτημα παρέμενε σκοτεινό επί σαράντα χρόνια, όταν μία γυναίκα τόλμησε να μιλήσει: Παλαίμαχος του αγώνα της ανεξαρτησίας, η Αλγερινή Louisette Ighilahriz, μίλησε για πρώτη φορά, στις 20 Ιουνίου του 2000, στην εφημερίδα «Le Monde» για τον βιασμό της τον Σεπτέμβριο του 1957, στα είκοσί της χρόνια, που όπως παραδέχτηκε, τη στοίχειωνε για δεκαετίες.

Κατέθεσε ότι βιάστηκε επανειλημμένα στη διάρκεια της σύλληψής της από τη 10η μοίρα των Γάλλων αλεξιπτωτιστών στο Αλγέρι και πως οι πράξεις αυτές που υπέστη ποτέ δεν ξεπεράστηκαν μέσα της, παρόλο που η ίδια έγινε ψυχολόγος όταν η χώρα απελευθερώθηκε.

Ο λόγος που το κατέθεσε, δήλωσε τότε, ήταν για να απελευθερωθεί μιλώντας, λέξη προς λέξη, από όλα αυτά που είχαν σωρευτεί μέσα της με το να μη μιλά επί σαράντα χρόνια για όσα της συνέβησαν τότε και για να δώσει θάρρος και στα άλλα θύματα να ελευθερωθούν.

Παράλληλα ήθελε έστω και τόσα χρόνια μετά να εκφράσει τις ευχαριστίες της σε ένα βαθμοφόρο της γαλλικής μοίρας αλεξιπτωτιστών, τον κ. Richaud, ο οποίος την είχε σώσει από αυτή την κατάσταση μεταφέροντάς την στο νοσοκομείο και μετά στη φυλακή (εκείνος είχε πεθάνει, όπως μαθεύτηκε μετά, δύο χρόνια πριν τη συνέντευξή της).

Οι άλλες γυναίκες δεν βγήκαν να μιλήσουν. Φοβόντουσαν το στίγμα της βιασμένης. Και πράγματι, η ίδια η Louisette που μέχρι τότε ήταν σύμβολο της αλγερινής αντίστασης, άρχισε να νιώθει πως τη συζητούν στα κρυφά, ότι αναρωτιούνται για λεπτομέρειες, πως φέρει πλέον το στίγμα της «βιασμένης». Τη συναντούσαν πολλοί και πολλές, όπως ανέφερε αργότερα σε άλλη της συνέντευξη, της χαμογελούσαν, της έλεγαν μπράβο και της ψιθύριζαν στο αυτί πως και σε αυτές και αυτούς (άντρες) είχαν συμβεί σεξουαλικά βασανιστήρια, όταν όμως τους ζητούσε να μιλήσουν, εξαφανίζονταν και συνέχισαν να κρατούν τη σιωπή τους. Δήλωσε πως πολλές συναγωνίστριες της γύρισαν την πλάτη, προφανώς κατά την ίδια επειδή τόλμησε να μιλήσει, σαράντα χρόνια μετά, για κάτι στο οποίο εκείνες δεν αναφέρθηκαν ποτέ.

Και αυτό είναι τραγικό. Γιατί, αν και είναι δύο τα τραύματα των Αλγερινών από τους Γάλλους, οι αγνοούμενοι και οι βιασμοί, όλοι μιλούν μόνο για το πρώτο και σιωπούν για το δεύτερο, σαν να μη συνέβη ποτέ.

Η Louisette συνέχισε μόνη της να μάχεται, για να ξεπεράσει τα βιώματα, πάντα στο δρόμο, πάντα στρατευμένη: Πότε για τα ανθρώπινα δικαιώματα, πότε για τους πολιτικούς κρατουμένους, πότε για το Ιράκ. Αυτή της η στράτευση είναι για εκείνη η θεραπεία της: «Κλαίω ακόμα, αλλά κρατώ ψηλά το ηθικό μου. Παλεύοντας για τα πιστεύω μου ξεχνάω που ήμουν γυμνή και έτρεμα ακούγοντας τις μπότες των φαντάρων, αυτό που μου συνέβη το 1957, αυτό το ζωώδες μαρτύριο. Με ένα πιο «φυσικό» μαρτύριο, θα ήμουν λιγότερο πληγωμένη», είχε δηλώσει προ ετών σε συνέντευξή της.

Σε κάθε περίπτωση δεν πρέπει να υποτιμάται η συμβολή της Louisette Ighilahriz, καθώς όπως αναφέρει ο ιστορικός Tremor Quemeneur: «Η μαρτυρία της είχε τεράστια δύναμη. Όλα ξεκίνησαν από αυτή. Τότε ξεκινήσαμε στη Γαλλία να ενδιαφερόμαστε για αυτό το θέμα».

3. Ρωγμές στον τοίχο της σιωπής- Η μαρτυρία της Baya Laribi

Παρόλα αυτά, κάτι φαίνεται να έχει αλλάξει, καθώς μέσα από σιωπές και βλέμματα όλο νόημα, κάποιες από εκείνες τις γυναίκες, ηλικιωμένες πια, όσες ζουν ακόμη, υπαινίσσονται ενίοτε περισσότερα από όσο παλιά, όταν ερωτώνται. Με ματιές έντονες και σφίξιμο στα μπράτσα, όταν μιλούν για «βασανιστήρια»…

Όμως, δεν είναι πολλά τα χρήματα που δίνονται για τέτοιες έρευνες και γι’ αυτό οι σχετικοί ιστορικοί συνήθως δεν κάνουν έρευνα στο πεδίο, στα θύματα της Αλγερίας, αλλά στα αρχεία και τις επιστολές των Γάλλων στρατιωτών για να βρουν μαρτυρίες.

Μία από τις σπάνιες γυναίκες, σαν τη Louisette, που έδωσε μαρτυρία για τον ομαδικό βιασμό της, ήταν και η Baya Laribi. Η Μαύρη Baya, όπως την ονόμαζαν από το χρώμα του δέρματός της, ήταν μια όμορφη και ψηλή αντάρτισσα που εγκατέλειψε, το 1956, το οικοτροφείο στο οποίο σπούδαζε εσωτερική και βγήκε στο βουνό, στα ανατολικά της χώρας. Συνελήφθη μαζί με άλλες 3 συναγωνίστριες και 14 συναγωνιστές της , κοντά στην πεδιάδα της Meskiana, στα βορειοανατολικά και οδηγήθηκε στο Αλγέρι και μετά στη βάση Casbah όπου υπέστη ομαδικό βιασμό.

Τέλος, κρατήθηκε στη 10η μοίρα αλεξιπτωτιστών όπου τη βίασε ο αξιωματικός Graziani, ο ίδιος που βίασε και τη Louisette και άλλες γυναίκες, μία από τις οποίες, όπως δηλώνει η Baya ζει ακόμη στο Αλγέρι αλλά κρατά σιωπή.Μετά την απελευθέρωση η Baya Laribi έγινε μαία. Το να βοηθάει να έρθουν στη ζωή εκατοντάδες παιδιά της έδωσε ζωή και της ίδιας, όπως ανέφερε σε συνέντευξη-μαρτυρία του βιασμού της στη Monde το 2004, όμως, όταν συνταξιοδοτήθηκε, στα μέσα της δεκαετίας του 1990, παρουσίασε ψυχωτική μανιοκατάθλιψη. Τότε κατάλαβε πως αυτό οφειλόταν σε όσα είχε υποστεί και αποφάσισε να μιλήσει. Προέτρεψε και τις άλλες γυναίκες να μιλήσουν:

«Οι επόμενες γενιές πρέπει να ξέρουν τι έγινε στο παρελθόν. Το σωματικό βασανιστήριο δεν είναι τίποτε μπροστά στο συναισθηματικό, ψυχικό βασανιστήριο. Ο θάνατος είναι ένα τέλος, το ψυχικό όμως βασανιστήριο δεν έχει τέλος ποτέ. Ποτέ, καταλαβαίνετε; Οι άντρες κάνουν τον πόλεμο, οι γυναίκες πληρώνουν το τίμημα… Πριν πεθάνω, θα ήθελα να ξέρω ότι νικήσαμε. Θα ήθελα να ξέρω πως όλος ο κόσμος γνωρίζει αυτό που μας συνέβη και πως οι δήμιοι ήρθαν αντιμέτωποι με τις πράξεις τους. Αν αυτό συμβεί αφού εγώ θα είμαι στον τάφο, σας ζητάω ένα πράγμα: ελάτε να με δείτε στο κοιμητήριο και να μου το ψιθυρίσετε».

Δυστυχώς δεν έζησε να δει πραγματοποιημένη την επιθυμία της. Πέθανε στα 81 της χρόνια το 2017.

4. Η Claire Mauss – Copeaux και η έρευνά της στην Αλγερία-Οι βιασμοί ως σύστημα υποταγής του αντιπάλου

Από τους λίγους ερευνητές που πήγαν για έρευνα επί τόπου, η Claire Mauss – Copeaux στο βιβλίο της «Hadjira. Στα κρατητήρια Ameziane και πέρα απ’ αυτά… Τα μονοπάτια του παρόντος, 2017», αφηγείται την ιστορία μίας γυναίκας, της Hadjira, που κρατήθηκε στα 21 της χρόνια στα κρατητήρια Ameziane της πόλης Constantine. Μέσα από τις σιωπές και τους υπαινιγμούς της γυναίκας η συγγραφέας αντιλαμβάνεται τη φρικτή σκιά του βιασμού. «Πρέπει να μάθουμε να τις ακούμε», λέει. Αντιλαμβάνεται πως τα σεξουαλικά βασανιστήρια στην Ameziane, που ήταν το κυριότερο κέντρο ανακρίσεων και βασανιστηρίων, ήταν μέσα στο βασικό ανακριτικό σύστημα των αρχών, με το οποίο καταπίεζαν και εξευτέλιζαν τους/τις αντιπάλους. Μπουκάλια και άλλα αντικείμενα χρησιμοποιούντο ήδη από τις γαλλικές αρχές το 1830 εκεί, για να υποτάσσουν και να «σπάνε» τους κρατούμενους, όπως αποκαλύπτει η ιστορικός, με το να κρατηθούν και γυναίκες αντάρτισσες χρησιμοποιήθηκαν και οι βιασμοί σε καθημερινή βάση. Στα σεξουαλικά βασανιστήρια άλλοι ιστορικοί αναφέρουν και εκπαιδευμένους σκύλους που χρησιμοποιήθηκαν σε άντρες και γυναίκες.

5. Τα παιδιά των βιασμών

Παρόλο που δεν είχαν γίνει επώνυμες αναφορές, στο βιβλίο «Οι γυναίκες στον πόλεμο της Αλγερίας, 1994», η συγγραφέας Djiamila Amrane-Minne αναφέρθηκε σε δύο αντάρτισσες που της είχαν πει πως είχαν θέσει το ζήτημα των παιδιών που γεννιόνταν από βιασμό στον υπεύθυνο της ομάδας τους. Εκείνος είχε προτείνει να τα σκοτώνουν, όμως υπήρχαν πολλές αντιδράσεις, από τους περισσότερους, ότι δεν μπορούσαν να σκοτώσουν τα αθώα βρέφη που είχαν γεννηθεί και έτσι δεν επεβλήθη κάποιος κανόνας για την τύχη των παιδιών αυτών.

Ένα τέτοιο παιδί ήταν και ο Mohamed Garne, που σήμερα έχει διπλή υπηκοότητα. «Γάλλος από έγκλημα», όπως δηλώνει ο ίδιος, κατόρθωσε το 2001, μετά από σειρά αιτήσεων στη δικαιοσύνη κατά του Γάλλου υπουργού άμυνας, να αναγνωριστεί ως θύμα του πολέμου στην Αλγερία και να του απονεμηθεί συμβολική σύνταξη. Το 2005 έγραψε ένα βιβλίο, το «Γράμμα στον πατέρα που θα μπορούσατε να είστε εσείς». Η μητέρα του είχε βιαστεί σε ηλικία 15 ετών στο κέντρο κράτησης Theniet El Had.
Ο ίδιος δεν μπόρεσε ποτέ να ξεπεράσει τις συνθήκες της γέννησής του, όπως άλλωστε και η μητέρα του. «Η μητέρα μου είναι κατά κάποιο τρόπο και παιδί μου», γράφει. «Είναι κομμάτι από τη σάρκα μου και έτσι είμαι εγώ εκείνο το παιδί που έτρεχε να κρυφτεί, που έκλαιγε, που βιάστηκε. Είναι πολλά παιδιά σαν εμένα και πρέπει να το πούμε…».

6. Μαρτυρία ενός Γάλλου στρατιώτη -Άλλες μαρτυρίες

Στα 83 του χρόνια, ο Benoit Rey, Γάλλος καταδρομέας τότε, θυμάται τον υπολοχαγό P. να διατάζει το 1960 τους στρατιώτες του στην πόλη Constantine: «Βιάστε, αλλά κάντε το διακριτικά!» Ο ίδιος θυμάται τον εαυτό του πώς έσωσε ένα κοριτσάκι από βιασμό και παρατηρεί: «Δεν παύει ποτέ να με αφήνει έκπληκτο: ο ίδιος τύπος άντρα που χωρίς καμία τύψη βίαζε γυναίκες, το βράδυ δεν θα παρέλειπε να γράψει γράμμα στη γυναίκα του».

Όπως σημειώνει: «Οι είκοσι στους εκατό άντρες που βρίσκονταν στη μονάδα μου, ήταν πάντα αυτοί που θα έκαναν βιασμούς, δυο τρεις θα διαμαρτύρονταν εντόνως, οι άλλοι όμως, η πλειονότητα, δεν τους εμπόδιζαν, παρόλο που αναστατώνονταν ψυχικά».

Όταν γύρισε στη Γαλλία, το 1961, ο Benoit Rey έγραψε ένα βιβλίο, με τίτλο «Οι φονιάδες» που απαγορεύτηκε η κυκλοφορία του αμέσως. Κλείνει τη συνέντευξή του με τη φράση: «Στο μυαλό μου είμαι πάντα 21 ετών. Τα σκέφτομαι όλα αυτά κάθε βράδυ. Πέτυχα να έρχομαι στα συγκαλά μου, αλλά θα πεθάνω με αυτές τις εικόνες στο μυαλό».

Από συνεδρίες που έκανε η ψυχοθεραπεύτρια Marie Odile Godard σε γάλλους απόστρατους της Αλγερίας, που της είχαν εκμυστηρευτεί ότι οι βιασμοί και άλλοι σεξουαλικοί βασανισμοί στις καλύβες των χωρικών είχαν συστηματικό χαρακτήρα, κατέληξε στο συμπέρασμα πως αυτές οι ακραίες βιαιότητες κλόνισαν ανεπανόρθωτα τον ψυχισμό τους.

7. Τραύματα που μεταφέρονται από γενιά σε γενιά

Οι ψυχίατροι ενδιαφέρονται για τις συνέπειες αυτού που δεν λέγεται και που μεταφέρεται από γενιά σε γενιά και στις δυο πλευρές της Μεσογείου. Η ψυχίατρος Alice Cherki αναφέρει πολλές περιπτώσεις, στη Γαλλία και την Αλγερία κοριτσιών και αγοριών που υποφέρουν από ψυχικές ασθένειες, σχετιζόμενες με βαριά μυστικά βιασμών στον πόλεμο της ανεξαρτησίας της Αλγερίας.

«Θα έπρεπε τα πράγματα να λέγονται, οι βιασμοί να εγγράφονται στην ιστορία, όχι για εκδίκηση … αλλά για να δουλέψει ο καθένας πάνω στην ίδια του την ιστορία και να επαναπροσδιοριστεί. Δεν είναι και τόσο αργά».

ΠΗΓΗ: Le Monde, 17 Μαρτίου 2021, άρθρο της Florence Beaugé:
Guerre d’Algérie : le tabou des viols commis par des militaires français

Στην πρώτη εικόνα ιστορική φωτογραφία με αγωνίστριες της ανεξαρτησίας της Αλγερίας