Γράφει η Στέλλα Τσέρρι
Στα πλαίσια της πρακτικής μου άσκησης στην ηλεκτρονική εφημερίδα και στο σωματείο υπεράσπισης γυναικείων δικαιωμάτων το ΜΩΒ διεξάχθη μία έρευνα με σκοπό να εξετάσουμε την επίδραση που έχει ασκήσει το κίνημα του ΜeToo στο χώρο του Πανεπιστημίου Κρήτης.
Από την παρούσα έρευνα που έγινε με την μορφή ανώνυμου ερωτηματολογίου και συνεντεύξεων, όσων επιθυμούσαν, δύο πράγματα μου κέντρισαν το ενδιαφέρον και αξίζει να αναφερθώ σε αυτά. Πρώτον, υπάρχουν άτομα που δεν γνωρίζουν τα σαφή όρια της σεξουαλικής παρενόχλησης. Αρκετές φορές πιάνουμε τον εαυτό μας να αναρωτιέται μήπως είναι η ιδέα μας και “είναι όλα στο μυαλό μας”. Όμως από την στιγμή που υπάρχει η αμφιβολία αυτό από μόνο του δεν αρκεί; Τα όρια του φλερτ και της παρενόχλησης είναι λεπτά και λόγω άγνοιας έχουμε φτάσει στο σημείο να κανονικοποιούμε και να δικαιολογούμε ανάρμοστες συμπεριφόρες.
Τι ακριβώς θεωρούμε ως σεξουαλική παρενόχληση; Σύμφωνα με το Άρθρο 2 του Νόμου 3896/2010 (ΦΕΚ 207/Α’/8-12-2010):
Η σεξουαλική παρενόχληση ορίζεται ως: «οποιαδήποτε μορφή ανεπιθύμητης λεκτικής, μη λεκτικής ή σωματικής συμπεριφοράς σεξουαλικού χαρακτήρα, με σκοπό ή αποτέλεσμα την προσβολή της αξιοπρέπειας ενός προσώπου, ιδίως με τη δημιουργία εκφοβιστικού, εχθρικού, εξευτελιστικού, ταπεινωτικού ή επιθετικού περιβάλλοντος». Σκοπός αυτής της διάταξης είναι να ξεκαθαρίσει τα όρια της παρενόχλησης.
Δεύτερον, αυτή η έρευνα αφορά οποιαδήποτε μορφή βίας, είτε πρόκειται για ψυχολογική/ λεκτική είτε για σεξουαλική είτε για σωματική, που λαμβάνει χώρο στα πλαίσια του Πανεπιστημίου.
Τρίτον, κανένα από τα περιστατικά που παρουσιάζονται στην έρευνα δεν έχουν καταγγελθεί. Ακόμα πιο λυπηρό είναι ότι υπάρχουν και άτομα που δεν το έχουν εκμυστηρευτεί σε κανένα δικό τους πρόσωπο. Γιατί όμως ένα θύμα καθυστερεί ή αρνείται να μιλήσει ή ακόμα να καταγγείλει την δυσάρεστη εμπειρία που βίωσε;
Η Σοφία Μπεκατώρου με το μήνυμά της “ Σπάστε την σιωπή και μιλήστε” άνοιξε τους ασκούς του Αιόλου και έδωσε την δύναμη σε αρκετές γυναίκες και άντρες που έχουν βιώσει οποιαδήποτε μορφή βίας να μιλήσουν. Καιρός, λοιπόν, να σπάσει αυτή η κουλτούρα σιωπής και στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Παρακάτω ακολουθούν οι μαρτυρίες:
Μαρτυρία 1η:
Ήμουν 3ο έτος και ήμασταν στο δωμάτιο μου στις εστίες με το τότε αγόρι μου. Διάβαζα ένα σημαντικό email που ο καθηγητής μου είχε στείλει για την εργασία. Εκείνος μου μιλούσε και άρχιζε να φωνάζει, ενώ εγώ δεν το άκουγα καθώς είχα στραμμένη την προσοχή μου στο email. Με έσπρωξε και με χαστούκισε. Φώναζε και έλεγε “Εδώ όταν σου μιλάω θα με ακούς!” και εγώ τον χαστούκισα και άρχισα να κλαίω. Μου ζήτησε συγγνώμη και μου είπε πως δεν θα ξανασυμβεί. Ήταν μία πολύ τοξική σχέση. Δεν σκέφτηκα να τον καταγγείλω… Τον δικαιολογούσα και θεωρούσα ότι ήταν δική του ευθύνη να αλλάξει. Αν ξανασυνέβαινε κάτι αντίστοιχο με την εμπειρία και την δύναμη που πλέον έχω, ασφαλώς και θα τον κατήγγειλα.
Το επόμενο περιστατικό δεν συνέβη σε εμένα, αλλά σε μία μεταπτυχιακή φίλη μου. Η Ά. ενοχλήθηκε με το σχόλιο του καθηγητή της για το ντεκολτέ της, επειδή φορούσε ανοιχτή μπλούζα. Το σχόλιο ήταν “ τα παιδιά στο Ηράκλειο θα τους πετάγονται τα μάτια με αυτό το ντεκολτέ”, έκανε μια κίνηση με τα χέρια του και κοιτούσε επίμονα το στήθος της. Την έφερε σε πολύ δύσκολη θέση. Δεν ήξερε πως να αντιδράσει.
Μαρτυρία 2η:
Για αρκετό διάστημα τα ομοφοβικά σχόλια ήταν επαναλαμβανόμενα στην καθημερινότητα του πανεπιστημίου. Κατά κύριο λόγο προέρχονταν από αρσενικό γένος. Σαφώς δεν ήταν μόνο σε εμένα, αλλά και ως προς την παρέα μου. Το πρόσωπο δεν είναι μόνο ένα. Είναι οι γνωστοί – άγνωστοι που λέμε. Τα άτομα που βλέπεις καθημερινά τόσο στο πανεπιστήμιο όσο και στην πόλη κάτω, αλλά δεν γνωρίζεστε προσωπικά. Ήταν ξεκάθαρο ότι μίλαγε το πατριαρχικό πνεύμα που έχουν λάβει από το περιβάλλον τους. Μια μέρα απαντήσαμε με την παρέα μας, γιατί τα σχόλια είχαν πάει σε άλλο επίπεδο. Το αποτέλεσμα ευτυχώς δεν έφερε σωματική βία, αλλά έφερε την ψυχολογική βία. Τι ποιο όμορφο μπορεί να υπάρχει από το να εύχεται ένα άλλο άτομο τον καλό σου τον ψόφο;
Μαρτυρία 3η:
Στο πρώτο έτος είχα μία εμπειρία σεξουαλικής παρενόχλησης από ένα φίλο μου, φοιτητής της ψυχολογίας. Ήμασταν στο κυλικείο της φιλοσοφικής, στο πάνω όροφο και ήταν άδειο. Μιλούσαμε και του είπα ότι ήμουν πιασμένη, του ζήτησα να μου κάνει μασάζ. Εκμεταλλεύτηκε την οικειότητα της φιλίας μας. Κατέβασε το χέρι του και μου έπιασε το στήθος. Πετάχτηκα και του ξεκαθάρισα ότι είμαι φιλικά διακείμενη απέναντι του. Εκείνη τη στιγμή σοκαρίστηκα και δεν μπορούσα να το πιστέψω. Επειδή του ζήτησα να μου κάνει μασάζ, δεν σημαίνει ότι είχε το δικαίωμα να κάνει κάτι τέτοιο. Αυτό είναι ένα περιστατικό που το έχω εκμυστηρευτεί στους κοντινούς μου φίλους.
Μαρτυρία 4η:
Θα αναφερθώ σε δύο περιστατικά. Το πρώτο πρόκειται για δική μου εμπειρία, ενώ το δεύτερο μου το είχε εκμυστηρευτεί μία φίλη μου. Ήμουν μαζί με τις φίλες μου στις εστίες και γινόταν ένα πάρτυ. Ένα παιδί πλησίασε και χορεύαμε χαλαρά. Εκείνος το παρερμήνευσε και με χούφτωσε. Ένιωσα πολύ άσχημα. Δεν είπα κάτι, γιατί δεν ήξερα πως να αντιδράσω. Ένιωσα ενοχικά. Σκέφτηκα μήπως εγώ έφταιγα και παρερμήνευσε τη στάση μου επειδή χορεύαμε. Πλέον μπορώ και αντιλαμβάνομαι ότι σαν σκεπτικό είναι λάθος. Δεν του έδωσα κάποιο δικαίωμα. Απλά χορεύαμε και πήρε το θάρρος από μόνος του. Παρά ταύτα εκείνη τη στιγμή δεν μπόρεσα να ορθώσω το ανάστημά μου. Εννοείται πως αν με φιλούσε θα αντιδρούσα έντονα. Όμως με το άγγιγμα αυτό δεν μπόρεσα να αντιδράσω, μούδιασα. Ο λόγος που δεν αντέδρασα ίσως οφείλεται στο γεγονός ότι κάποια πράγματα περνάνε από την ανατροφή μας. Από μικρή έχω μάθει να μην έρχομαι σε αντιπαράθεση. Ενδεχομένως αν μου συνέβαινε πάλι κάποιο παρόμοιο περιστατικό δεν ξέρω κατά πόσο θα αντιδρούσα. Μπορεί να αντιδρούσα, αλλά μπορεί και όχι. Θέλω να πιστεύω πως θα το έκανα..
Τα όρια της παρενόχλησης από του φλερτ έχουν ξεφύγει αρκετά τόσο στην ίδια μας την κοινωνία όσο και στο χώρο του πανεπιστημίου. Το επόμενο περιστατικό αφορά μία φίλη που και αυτή μένει στις εστίες. Η φίλη μου χώρισε με το τότε αγόρι της και κρατούσε φιλικές επαφές μαζί του. Όμως εκείνος ζήλευε που εκείνη, γύρισε σε ένα άλλον πρώην της και ένα βράδυ τη βίασε. Δεν τον κατήγγειλε όχι γιατί φοβόταν μήπως στιγματιστεί, αλλά γιατί την είχε επηρεάσει τόσο πολύ που δεν είχε την δύναμη να το κάνει.
Μαρτυρία 5η:
Σε παρουσίαση που έκανα στο πλαίσιο ενός σεμιναριακού μαθήματος, η καθηγήτρια βρήκε την παρουσίασή μου ελλιπή. Αντί να μου δώσει διορθώσεις στο τέλος του μαθήματος προτίμησε να με ειρωνευτεί, να με κοροϊδέψει και να με μειώσει μπροστά στους συμφοιτητές μου καθ’ όλη τη διάρκεια της παρουσίασης. Με περιγέλασε και με τον τρόπο της προέτρεψε και τους συμφοιτητές μου να κάνουν το ίδιο, όπως και έγινε. Με εξευτέλισε και μου δημιούργησε αμέσως άγχος και τάσεις φυγής. Με επηρέασε πολύ και πάντα είχα ανασφάλειες στις επόμενες παρουσιάσεις μου αναμένοντας ίδιες αντιδράσεις.
Μαρτυρία 6η:
Δύο περιστατικά είχα βιώσει. Το πρώτο συνέβη κατά τη διάρκεια του πρώτου έτους των σπουδών μου με μια καθηγήτρια να μου μιλά πολύ έντονα έως και προσβλητικά τόσο την ώρα που πήγα να παραδώσω το γραπτό μου, όσο και όταν πήγα στο γραφείο της να συζητήσουμε για το θέμα της εργασίας μου. Το δεύτερο περιστατικό ήταν από έναν καθηγητή στο τέταρτο έτος στο πλαίσιο ενός σεμιναρίου, όπου κυριολεκτικά με ξεφτίλισε όταν παρουσίαζα την εργασία μου, καθώς και με υποτιμούσε κάθε φορά που έλεγα κάτι. Είχα φτάσει στο σημείο να κλαίω και να μην θέλω να πάω στο μάθημα του, το οποίο ήταν υποχρεωτικό. Θα ήθελα να σημειώσω, ότι σπούδαζα ψυχολογία ,οπότε και τα δύο περιστατικά αφορούν καθηγητές του τμήματος Ψυχολογίας.
Μαρτυρία 7η:
Το περιστατικό που θα περιγράψω αφορά λεκτική – ψυχολογική βία ενός συμφοιτητή φίλου μου απέναντι σε έναν άλλον συμφοιτητή μας. Ο συμφοιτητής μας είπε καλή όρεξη στο φίλο μου τον Γ. ενώ έπινε κάτι. Τον Γ. εκείνη την στιγμή τον έπιασε μια έντονη έκρηξη θύμου, νευρίασε και δεν ήξερε τι έλεγε. Μίλησε αρκετά υποτιμητικά και χλευαστικά στο άλλο παιδί. Τον αποκάλεσε άσχετο, ανίδεο και δεν έπαψε να τον προσβάλλει. Ήμουν παρούσα σε αυτό το περιστατικό, ασφαλώς και αντέδρασα και υπεράσπισα το άλλον συμφοιτητή μου. Η σιωπή είναι συνενοχή. Πως μπορεί κανείς να μένει αμέτοχος και να μην παίρνει θέση σε κάτι τέτοιο; Είπα στο παιδί να φύγει και να μην του δίνει σημασία σε όσα του είπε ο Γ. Στη συνέχεια στράφηκα στον Γ. θυμωμένη με αυτό που συνέβη. Του είπα ότι “Αντιλαμβάνομαι ότι έχεις περάσει δύσκολα και γι’ αυτό το λόγο συμπεριφέρεσαι έτσι. Όμως, είσαι απαράδεκτος! Δεν γίνεται να ξεσπάς έτσι, βγάζοντας τόσο θυμό και επιθετικότητα σε άτομα που δεν σε παίρνει μόνο και μόνο για να νιώσεις εσύ καλά.
Μαρτυρία 8η:
Πρόκειται για το περιστατικό μιας φίλης μου. Ήταν μέλος στη θεατρική ομάδα του Πανεπιστημίου. Στις αρχές έκαναν αυτοσχεδιασμούς και στη συνέχεια ξεκίνησαν τις πρόβες για ένα θεατρικό που θα ανέβαζαν μετά τον Δεκέμβρη. H κοπέλα που είχε τον πρωταγωνιστικό ρόλο ήταν straight σχεδόν όλα τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας ήταν bi. Στο έργο υπήρχε μία σκηνή φιλιού μεταξύ των δύο κοριτσιών, στην οποία η συμπρωταγωνίστρια ήταν παραπάνω διαχυτική από όσο έπρεπε. H συμπρωταγωνίστρια της έβγαλε κάποιες ψευδής άσχημες φήμες για την πρωταγωνίστρια και με αποτέλεσμα να δέχεται διάφορα υποτιμητικά σχόλια από τα υπόλοιπα παιδιά της ομάδας. Άρχισε να κλείνετε στον εαυτό της και δεν ήθελε να ξαναπάει στις πρόβες της ομάδας, γιατί δεν ένιωθε καλοδεχούμενη.
Μαρτυρία 9η:
Ήμουν πρώτο έτος και ένας συμφοιτητής μου είχε εκδηλώσει το ενδιαφέρον του απέναντι μου. Του είχα ξεκαθαρίσει πως από πλευράς μου δεν είναι αμοιβαίο, γιατί αντιμετώπιζα ένα θέμα υγείας που μου κατανάλωνε όλη την ενέργεια. Εκείνη την περίοδο δεν ήθελα κάτι. Όμως εκείνος συνέχισε να επιμένει. Στην αρχή μου έστελνε μηνύματα, μετά βγαίναμε στα πλαίσια πάντα της παρέας. Εγώ προσπαθούσα να του δείξω με το τρόπο μου ότι δεν ενδιαφέρομαι. Με έφερνε σε πολύ δύσκολή θέση συνέχεια, γιατί επεδίωκε με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο να με αγγίζει. Δεν ήθελα να με αγγίζει, έπαιρνε πρωτοβουλίες χωρίς να του δώσεις δικαίωμα. Μάλιστα, θυμάμαι τον εαυτό μου να σκέφτεται μήπως ήμουν υπερβολική και ήταν όλα η ιδέα μου. Ένα βράδυ όλη η παρέα βγήκαμε έξω για ένα ποτό και ήρθε και εκείνος. Μέναμε κοντά και αναγκαστικά γυρίσαμε μαζί. Κάποια στιγμή με άρπαξε κοντά του και με φίλησε. Δεν κατάλαβα πως συνέβη, είχα πιει αρκετά. Ίσως γι’αυτό. Τρίφτηκε επάνω μου. Δεν ήξερα πως να αντιδράσω εκείνη τη στιγμή, είχα παγώσει. Θυμάμαι επίσης να φοβάμαι, δεν ξέρω γιατί, αλλά φοβόμουν. Τον έσπρωξα και του είπα ότι πρέπει να φύγω. Έφυγα όσο πιο γρήγορα μπορούσα. Όταν μπήκα σπίτι, πήρα τηλέφωνο την αδερφή μου και άρχισα να κλαίω. Ανησύχησε. Προσπαθούσε να καταλάβει τι είχε συμβεί. Ένιωθα άσχημα με τον εαυτό μου, επειδή ήμουν τόσο ανυπεράσπιστη και αβοήθητη και επέτρεψα να μου συμβεί αυτό. Κανένας δεν αξίζει να νιώθει έτσι… είναι καιρός κάποιοι να μάθουν να σέβονται τα όρια του άλλου. Αυτό το περιστατικό το έχω εκμυστηρευτεί και σε άλλες φίλες μου, όμως δεν μπόρεσα ποτέ να το καταγγείλω. Ξέρω ότι δεν θα αλλάξει κάτι και δεν είμαι έτοιμη να ακούσω ότι εγώ ευθύνομαι, γιατί εγώ του έδωσα θάρρος. Δεν μπορώ να ακούσω κάτι τέτοιο.
Μαρτυρία 10η:
Φυσικά και έχω βρεθεί. Ποιο άτομο δεν έχει βρεθεί; Πόσα σεξιστικά σχόλια ακούμε καθημερινά και ειδικά στο πανεπιστήμιο. Πόσα ‘άντε …‘ πάνε και έρχονται. Πόσοι τσακωμοί έχουν υπάρξει μεταξύ ζευγαριών και όλα τα άτομα απλά ακούμε και γελάμε; Πόσες φορές έχουμε ακούσει στο κυλικείο για τον πισινό μιας κοπέλας και για το στήθος της; Τι; Δεν είναι αυτά βία; Δεν είναι παρενόχληση; Πόσες φορές σε συζητήσεις μαθημάτων βλέπουμε έναν ηγέτη άνδρα να μιλάει για την αυτοκρατορία του; Απευθύνομαι σε ψυχολόγο και η απάντηση μου σε όλα τα άτομα που νομίζουν ότι η αυτοκρατορία τους είναι σημαντικότερη και έχουν το δικαίωμα να καταστρέφουν τις αυτοκρατορίες άλλων είναι μέσα από τις εργασίες και τον προσωπικό μου αγώνα. Σαφώς και δεν υπάρχει μία αντισεξιστική ή αντιομοφοβική ομάδα που να παρέχει ουσιαστική στήριξη, παρά μόνο εκμετάλλευση των θυμάτων για να προβάλουν το εκάστοτε σχήμα, οργάνωση ή παράταξη.
Από τις παραπάνω μαρτυρίες γίνεται αντιληπτό ότι η θέση ισχύος είναι μία σημαντική αιτία που προκαλείται οποιαδήποτε μορφή βίας. Η εξουσία που διαθέτει κανείς του δημιουργεί την ψευδή εντύπωση ότι υπερέχει από τον άλλον. Σύμφωνα με τον Ρουσσώ ο άνθρωπος από την φύση του θέλει να ξεχωρίζει και είναι ανώτερος από τους άλλους. Επιδιώκει να του αναγνωρίσουν αυτό που ο ίδιος αναγνωρίζει για τον εαυτό του και όταν αυτό δεν συμβαίνει δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει οποιαδήποτε μορφή βίας. Η ανάγκη, λοιπόν, για υπεροχή και ανωτερότητα είναι που οδηγούν πολλούς ανθρώπους στο να καταχραστούν την εξουσία που έχουν σε βάρος άλλων. Ιδίως σε μια πατριαρχική κοινωνία όπου οι άνδρες γεννιούνται και μεγαλώνουν σε έναν κόσμο που όλα λειτουργούν υπέρ τους και οι βίαιες συμπεριφορές τους όχι μόνο δεν τιμωρούνται αλλά δικαιολογούνται και πολλές φορές επικροτούνται. Πολλές φοιτήτριες αλλά και φοιτητές έχουν πέσει θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης, κακοποίησης και βίας. Η σεξιστική κουλτούρα σε συνδυασμό με τις σχέσεις εξουσίας είναι που ενισχύουν την έμφυλη βία, και είναι αδύνατον να αλλάξουν εάν δεν έχουμε συστημική και ριζική εξάλειψη της κουλτούρας του βιασμού και της ίδιας της πατριαρχίας.
Τα αποτελέσματα της έρευνα έδειξαν ότι οι φοιτήτριες δεν αισθάνονται ασφαλείς στο χώρο του Πανεπιστημίου λόγω είτε των καθηγητών είτε των συμφοιτητών τους. Μπορεί όλες να μην έχουν πέσει θύματα σεξιστικής συμπεριφοράς ή παρενόχλησης, αλλά όλες και όλοι έχουν ακούσει ιστορίες από φίλες ή φίλους του που υπήρξαν θύματα. Το δυσάρεστο είναι ότι υπάρχουν πολλές φοιτήτριες που δεν ξέρουν τι ακριβώς είναι η σεξουαλική παρενόχληση, με αποτέλεσμα να μην ξέρουν ότι μπορεί να έχουν πέσει θύματα.
«Σαν ψυχολόγος μπορώ να σου πω πως κατά κανόνα όταν το ένστικτο της γυναίκας λέει ότι αυτό είναι παρενοχλητικό και η συμπεριφορά δημιουργεί φόβο, τότε αυτή η συμπεριφορά είναι 100% παρενόχληση, ειδικά όταν γίνεται κατ’ εξακολούθηση, η γυναίκα προσπαθεί να το αποφύγει κι ο θύτης δεν το αντιλαμβάνεται», λέει η Μαρία Στεργίδου.
Σύμφωνα με την Δήμητρα Κογκίδου, « […] υπάρχουν και πολλές μορφές παρενόχλησης που δεν είναι το ίδιο σε όλες τις γυναίκες. Δηλαδή η σεξουαλική παρενόχληση, διαφέρει σημαντικά μεταξύ ηλικιακών ομάδων. Όσο πιο νεαρή ηλικιακά είναι τόσο πιο ευάλωτη είναι στη σεξουαλική παρενόχληση. Αν μιλήσουμε για σεξουαλική παρενόχληση μέσω διαδικτύου τότε οι πιο νεαρές γυναίκες διατρέχουν διπλάσιο κίνδυνο».
Στην αρχή της έρευνας, είδαμε τον νόμο που η υπάρχουσα νομοθεσία ορίζει και δέχεται ως σεξουαλική παρενόχληση. Αξίζει εδώ να διακρίνουμε το φλερτ από την σεξουαλική παρενόχληση, καθώς έχουμε ακούσει αρκετά σχόλια του τύπου “με παρεξήγησες”, “δεν το εννοούσα έτσι”, “έκανα πλάκα”, “ένα κομπλιμέντο έκανα, δεν κατάλαβα ότι σε ενόχλησε”
«Η σεξουαλική παρενόχληση είναι κάθε ανεπιθύμητη πράξη ή συμπεριφορά σεξουαλικής φύσης που μπορεί να συμβεί μια φόρα ή να είναι σποραδικά γεγονότα ή μια συνεχιζόμενη διαδικασία. Είναι κάτι που η αποδέκτρια ή ο αποδέκτης δεν το θέλει ή έχει πει ξεκάθαρα όχι είτε με την συμπεριφορά του είτε λεκτικά.
Το φλερτ είναι στην καθημερινότητά μας, στην εργασία μας, στις φιλίες μας. Υπάρχουν άνθρωποι που φλερτάρουν επειδή τους αρέσει ή επειδή δεν μπορούν να κάνουν αλλιώς. Αλλά το φλερτ δεν είναι συναίνεση για σεξ απαραίτητα. Το να πάρεις επιβράβευση, επιβεβαίωση, το να νιώσεις όμορφα με κάποια λεκτική επαφή με κάποιον δεν σημαίνει απαραίτητα ότι του δίνεις το πράσινο φως για να έρθει πιο κοντά σου ή για να οδηγηθεί στην σεξουαλική πράξη» τονίζει η Χαρά Βλαχοδήμου, ψυχολόγος, υπνοθεραπεύτρια.
Όσον αφορά τους καθηγητές, η έρευνα έδειξε κυρίως ότι με την συμπεριφορά τους καλλιεργούν το αίσθημα του φόβου στους φοιτητές. Αν δεν είσαι καλά διαβασμένος ή αν δεν κάνεις μία καλή παρουσίαση ορισμένοι δεν θα διστάσουν να σε γελοιοποιήσουν σε όλο το αμφιθέατρο. Το 47,8% από τους φοιτητές έχει υποστεί ψυχολογική βία από καθηγητές με αποτέλεσμα να μην θέλουν να πάνε στο μάθημα ή στο σεμινάριο τους ή να πηγαίνουν έντρομοι κάθε φόρα.
“Πρόκειται συγκεκριμένα για έναν καθηγητή της φιλολογίας ο οποίος σε κάθε μάθημα μας μείωνε λέγοντάς μας πως δεν αξίζουμε για το μάθημα του και πως δεν είναι δυνατόν να κάνει μάθημα σε φοιτητές που έγραψαν 12 στα αρχαία… ορισμένοι φοιτητές έκλαιγαν μετά το μάθημα του”
“Καθηγήτρια με έκανε με ερωτήσεις να νιώσω άσχημα για την ηλικία μου και γιατί σπουδάζω ακόμα ενώ δεν με ξέρει, για να μην αναφερθώ για το γεγονός ότι μου έκανε λιγότερες ερωτήσεις για να μην περάσω το μάθημα σε σχέση με τους συμφοιτητές μου που εξεταζόμασταν προφορικά μαζί”
Τόσο οι φοιτήτριες και οι φοιτητές μεταξύ μας όσο και οι υπόλοιποι καθηγητές και καθηγήτριες μεταξύ τους γνωρίζουν και έχουν ακούσει τέτοιου είδους περιστατικά, αλλά κανείς δεν κάνει τίποτα. Περιορίζονται σε απαντήσεις “το γνωρίζουμε, αλλά τι μπορούμε να κάνουμε;” Ο ακαδημαϊκός χώρος οφείλει να είναι ένα ασφαλές περιβάλλον όπου ο καθένας μπορεί να εκφράζει ελεύθερα την άποψή του. Άλλωστε πηγαίνουμε εκεί για να αποκτήσουμε νέες γνώσεις. Αν τα γνωρίζαμε ήδη, δεν θα υπήρχε λόγος να ερχόμασταν στο πανεπιστήμιο.
Γιατί το θύμα δεν μιλάει;
Οι λόγοι για τους οποίους το θύμα δεν μιλάει για το οποιοδήποτε συμβάν κακοποίησης που έχει δεχτεί είναι αμέτρητοι. Τις περισσότερες φορές τα θύματα κατακλύζονται από αισθήματα ενοχής και τύψεων καθώς είναι πεπεισμένες πως η ευθύνη για την κακοποίηση τους είναι δική τους. Συνήθως όταν ένα θύμα βρει το θάρρος και μιλήσει, έρχεται αντιμέτωπο με σχόλια του τύπου “γιατί τώρα;”, “Ναι αλλά κάτι θα έκανες και τον προκάλεσες”, “έτσι όπως ντύνεσαι πας γυρεύοντας” και πολλές άλλες παρόμοιες φράσεις οι οποίες υποβιβάζουν την σημαντικότητα τέτοιων συμβάντων αλλά και την ίδια την ύπαρξη των θυμάτων. Αγνοούν επιδεικτικά την πραγματικότητα και καταφεύγουν στην κατηγορία του θύματος (victim blame).
– Έχεις καταγγείλει αυτό που σου συνέβη και γιατί;
“Όχι, διότι φοβόμουν τις συνέπειες.”
“Όχι γιατί δεν θεώρησα πως αξίζει να ασχοληθώ περαιτέρω με τον συγκεκριμένο άνθρωπο.”
“Όχι ακόμη.”
“Όχι, γιατί δεν ήμουν ψυχολογικά έτοιμη και ανθεκτική για κάτι τέτοιο.”
“Φυσικά και όχι. Γιατί αν το καταγγείλω, θα με καταγγείλει μετά η οικογένεια μου για αυτό που είμαι. Και όσον αφορά την υπόθεση άλλων ατόμων, φυσικά και ναι, αλλά η αστυνομία Ρεθύμνου δόξασε τα παλληκάρια και το έκλεισε.”
“Όχι, δεν το θεώρησα τόσο σημαντικό τότε και επίσης δεν θεωρούσα ότι θα έβγαινε κάτι αν το είχα καταγγείλει εφόσον ο λόγος μιας καθηγήτριας μετράει περισσότερο λόγω κύρους και απλά θα φαινόμουν υπερβολική και παράλογη.”
“Όχι, αφενός φοβούμενη τις συνέπειες αν έκανα κάποια καταγγελία στους καθηγητές, και αφετέρου επειδή η ψυχολογική και λεκτική βία είναι κάπως δυσδιάκριτη σε τρίτα πρόσωπα τα οποία δεν είναι παρόντα. Θα ήταν ο λόγος τους ενάντια στον δικό μου.. ποιος θα έπαιρνε το μέρος μου;”
Είναι λοιπόν γνωστό πως τις περισσότερες φορές που θα υπάρξει κάποια καταγγελία κακοποίησης, η δικαιοσύνη θα αποτύχει να προστατεύσει τα θύματα κακοποίησης. Καθώς το μέλλον και η σταδιοδρομία του θύτη είναι σημαντικότερη από την δικαιοσύνη και προστασία του θύματος. Γιατί είναι κρίμα να στιγματιστεί η ζωή ενός άντρα από μια ατυχή στιγμή, από μια στιγμή αδυναμίας. Είναι προτιμότερο να στιγματιστεί η ζωή της γυναίκας και να κουβαλάει πάντα την ταμπέλα του ‘θύματος’ και ταυτόχρονα του υπαιτίου. Είναι πολύ πιο εύκολο και βολικό να κρύψουμε την ανικανότητα της κοινωνίας να προστατεύσει και να δικαιώσει τα κακοποιημένα μέλη της, και να αποδώσει τις ευθύνες στον πραγματικό θύτη, που κολυμπάει στα προνόμια της κουλτούρας του βιασμού, της κακοποίησης και του σεξισμού.
Εν κατακλείδι, ο ακαδημαϊκός χώρος δεν είναι δυνατόν να συνάδει με οποιασδήποτε μορφή βίας. Είναι ανεπίτρεπτο να συμβαίνουν τέτοια περιστατικά τόσο από τους ίδιους τους καθηγητές/-τριες όσο και από τους τους φοιτητές/-τριες. Ο χώρος του Πανεπιστημίου οφείλει να αποτελεί ένα ασφαλές περιβάλλον για τον καθένα και την καθεμία ανεξαιρέτως. Δεν γίνεται να καλλιεργείται το αίσθημα του φόβου και να γίνεται η κατάχρηση της εξουσίας που κάποιος έχει. Κανείς δεν έχει το δικαίωμα να κάνει κακό στον
άλλον και να καταπατά την ελευθερία του άλλου. Καμία ζωή δεν αξίζει λιγότερο ή περισσότερο από κάποια άλλη. Όπως άλλωστε είχε και πει και ο Εμμάνουελ Καντ «Η ελευθερία του ενός σταματά εκεί που αρχίζουν να θίγονται τα όρια της ελευθερίας των άλλων».
*Οι εστίες στις όποιες αναφέρονται δύο από τα περιστατικά, είναι μέσα στην Πανεπιστημιούπολη.
*Η Δ. Κογκίδου καθηγήτρια της Ψυχολογίας στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης (Π.Τ.Δ.Ε.) του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ.)
Όλες οι εικόνες είναι ζωγραφιές της Debra Lott.