Αλιεύει η Σίσσυ Βωβού
Ραδιοφωνική εκπομπή: ΑΧ ΕΞΟΥΣΙΑ: ΘΕΜΑΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΡΩΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ – Την εκπομπή επιμελείται και παρουσιάζει ο Θανάσης Τσακίρης ή ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΞ ή ΧΟΜΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥΣ ή ΤΣΑΚΘΑΝ – 16-5-21
ΕΚΤΑΚΤΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΑΝΝΑΣ ΚΟΥΜΑΝΤΑΡΑΚΗ,
Συνέντευξη με την Χριστίνα Καρακιουλάφη*
1. Το συνδικαλιστικό κίνημα στο χώρο των ηθοποιών με τη μορφή του ΣΕΗ υπάρχει πολλές δεκαετίες. Ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά της φυσιογνωμίας του ΣΕΗ ως εργατικού σωματείου παλαιότερα και σήμερα;
Σωματεία σαν το ΣΕΗ έχουν την ιδιαιτερότητα να είναι ταυτόχρονα και εργατικά σωματεία (δηλαδή να προάγουν τα συμφέροντα των εργαζόμενων καλλιτεχνώ/ ηθοποιών) αλλά και καλλιτεχνικά (να παρεμβαίνουν σε ζητήματα που αφορούν ευρύτερα τον πολιτισμό, την καλλιτεχνική παραγωγή και την πολιτική για τον πολιτισμό). Ταυτόχρονα, η κατανόηση της συνδικαλιστικής και μη ενεργοποίησης των ηθοποιών και της σχέσης με το σωματείο δεν μπορεί να γίνει αντιληπτή χωρίς την συμπερίληψη των αντιφάσεων που ενέχει μια κατά την γενική αντίληψη, «ευγενής δραστηριότητα», η οποία όμως προσκρούει στις «μη-ευγενείς» εργασιακές συνθήκες. Η εν λόγω εργασιακή συνθήκη συνίσταται σε : επισφαλείς συνθήκες εργασίας και αμοιβές, βαθιές εμπειρίες ανασφάλειας, απασχόληση σε άτυπα και συχνά άναρχα εργασιακά περιβάλλοντα, και υψηλά ποσοστά ανεργίας. Αυτά συνυπάρχουν με υψηλά επίπεδα αυτο-εκμετάλλευσης και αποδοχής ή/και δικαιολόγησης της εκμετάλλευσης, με κύριο χαρακτηριστικό την μη-αμειβόμενη εργασία. Τούτη όμως η έκταση της μη αμειβόμενης εργασίας σε συνδυασμό με την εργασιακή αβεβαιότητα και ασυνέχεια συνεπάγεται συνήθως και την αδυναμία ή δυσκολία βιοπορισμού από την καλλιτεχνική εργασία και μόνο, καθιστώντας επιβεβλημένες στην πλειονότητα των περιπτώσεων, την πολυαπασχόληση και την ετεροαπασχόληση. Έχοντας, συνεπώς, κατά νου τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των αγορών εργασίας των καλλιτεχνών, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι παρά τις επισφαλείς συνθήκες απασχόλησης, η συνδικαλιστική δραστηριοποίηση των καλλιτεχνών δεν είναι δεδομένη, ενώ τα συνδικάτα τείνουν να έχουν περιορισμένη ικανότητα να ρυθμίσουν τις συνθήκες εργασίας σε άκρως εξατομικευμένες και απορυθμισμένες αγορές εργασίας, που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την φθηνή ή ακόμη και την απλήρωτη εργασία. Επιπλέον, τα χαρακτηριστικά των περισσότερων καλλιτεχνικών αγορών εργασίας περιπλέκουν την κατά χώρους εργασίας οργάνωση των εργαζομένων. Σε αντίθεση με την παραδοσιακή βιομηχανική οργάνωση, η εργασία στο καλλιτεχνικό πεδίο χαρακτηρίζεται από τη διάλυση των χωρικών-χρονικών πλαισίων της δραστηριότητας, καθώς και από την αποδυνάμωση των εργασιακών συλλογικοτήτων. Στα παραπάνω πρέπει να προστεθεί ένα εξαιρετικά εξατομικευμένο ήθος και η χάραξη εργασιακών διαδρομών με ατομικούς και όχι με συλλογικούς όρους που σπανίως διευκολύνει την συγκρότηση συλλογικών ταυτοτήτων και την συλλογικοποίηση.
2. Το τελευταίο καιρό λόγω αποκαλύψεων για βιασμούς και κακοποιήσεις γυναικών το ΣΕΗ και ο πρόεδρος βρίσκονται στο κέντρο της δημοσιότητες. Πιστεύετε ότι η αυτή η μεγάλη δημοσιότητα είναι συγκυριακή ή αποτελεί μέρος εξελίξεων που άλλαξαν τη φυσιογνωμία του συλλόγου;’
Προφανώς το κύμα των καταγγελιών για σεξουαλική, λεκτική και σωματική βία στο χώρο του θεάτρου εντάσσεται στο πλαίσιο της ενδυνάμωσης του ευρύτερου κινήματος #MeToo στην Ελλάδα. Εντούτοις, δεν μπορεί παρά να μονάχα να αποτιμηθεί με θετικό τρόπο το γεγονός ότι οι ηθοποιοί στρέφονται πλέον στο σωματείο τους για να κάνουν τις σχετικές καταγγελίες και ενεργοποιούνται εκ νέου όργανα όπως το Πειθαρχικό του ΣΕΗ. Ενδεικτική αυτής της επιστροφής στους κόλπους του ΣΕΗ είναι και η αύξηση των εγγραφών νέων μελών.
3. Ποιος ο ρόλος των νέων ηθοποιών στην κινηματική δράση του ΣΕΗ; Συνετέλεσαν στην πιο δυναμική στρατηγική του;
Ο ρόλος των νέων ηθοποιών (και ειδικά αυτών που βγήκαν στο επάγγελμα μέσα στην κρίση) υπήρξε καταλυτικός ως προς την συνδικαλιστική ανανέωση και την ανάπτυξη της κινηματικής δράσης του ΣΕΗ. Με βάση την έρευνα μας η παρουσία «νέου αίματος» και η απόφαση νέων σε ηλικία ηθοποιών να συμμετέχουν στα ψηφοδέλτια (αυτό αφορά κυρίως τους Από Κοινού και τη ΣΑΗ), με τους οποίους αρκετοί συνεντευξιαζόμενοι αισθάνονται ότι μοιράζονται κοινά εργασιακά βιώματα έδωσε ώθηση στην συνδικαλιστική ένταξη και ενεργοποίηση των νέων ηθοποιών. Όπως διαπιστώσαμε μέχρι πρόσφατα το ΣΕΗ φάνταζε ως αναχρονιστικός θεσμός (ως προς τον τρόπο λειτουργίας, διεκδίκησης και δράσης), ως ξένο σώμα σε σχέση με την εργασιακή καθημερινότητα, ειδικότερα των νέων ηθοποιών. Πολλοί από τους νέους σε ηλικία ηθοποιούς που συμμετέχουν στη διοίκηση του ΣΕΗ προήλθαν από το Support art Workers (SAW). Το SAW λειτούργησε καταλυτικά ποικιλοτρόπως : έδωσε ορατότητα στα εργασιακά προβλήματα των καλλιτεχνών και «φωνή» κυρίως σε αυτούς που δεν ήταν μέλη σωματείων ή ήταν «αποξενωμένοι» από αυτά, λειτούργησε συσπειρωτικά διαμορφώντας έναν «χώρο» όπου μπόρεσαν να εκφραστεί κυρίως η γενιά της κρίσης, οι νέοι ηθοποιοί.
4. Θεωρείτε ότι ο ΣΕΗ αποτελεί μέρος του νέου συνδικαλιστικού κινήματος των επισφαλώς εργαζομένων το οποίο εμφανίζεται και σε άλλους χώρους εργασίας (ενοικιαζόμενοι εργαζόμενοι στις τράπεζες, ντελιβεράδες, εκπαιδευτικοί, καθαρίστριες);
Αν και οι εργαζόμενοι-ηθοποιοί διαθέτουν διαχρονικά χαρακτηριστικά ανάλογα με αυτά των επισφαλώς εργαζόμενων στις μέρες μας, το ΣΕΗ έχει μια μακρά παράδοση συνδικαλιστικής δράσης ως σωματείο, και υπό αυτήν την έννοια δεν είναι απόλυτα συγκρίσιμο με τα νέα σωματεία επισφαλώς εργαζομένων.
5. Θεωρείτε ότι το συνδικαλιστικό κίνημα των επισφαλώς εργαζομένων μια νέα πρωτοπορία του εργατικού κινήματος η οποία μπορεί να φέρει σημαντικές αλλαγές στο καταθλιπτικό τοπίο των ευέλικτων εργασιακών σχέσεων;
Τα σωματεία των επισφαλώς εργαζομένων αναδύθηκαν όπως γνωρίζετε σε ορισμένες περιπτώσεις έξω ή στα περιθώρια του επίσημου συνδικαλιστικού κινήματος, το οποίο δεν μπόρεσε να αφουγκραστεί ή να εκφράσει αποτελεσματικά τα συμφέροντα των επισφαλώς εργαζομένων. Αυτονόητα είναι ένδειξη συνδικαλιστικής ανανέωσης, αν και το συνδικαλιστικό κίνημα των επισφαλώς εργαζομένων δεν διαθέτει τους πόρους (θεσμικούς ή ισχύος) που διαθέτουν τα επίσημα συνδικάτα.
* Η Χριστίνα Καρακιουλάφη είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, όπου διδάσκει μαθήματα σχετικά με τις εργασιακές σχέσεις , τον συνδικαλισμό, την κοινωνιολογία της εργασίας, την ανεργία και την επισφάλεια, καθώς και με τις διακρίσεις στους χώρους εργασίας.