Από την Πολωνία μέχρι την Αλβανία, η μάχη γύρω από τη γυναικεία τοπωνυμία

Μετάφραση: Τόνια Τσίτσοβιτς | Πηγή: Dinamo Press (17.2.2022)

Σε διάφορες χώρες, τα κοινωνικά κινήματα για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των γυναικών δρουν ακόμη και σε συμβολικό επίπεδο, ζητώντας τη νέα νοηματοδότηση του αστικού χώρου. Όμως, η απάντηση των κυβερνήσεων είναι μια «συντηρητική περιχαράκωση». Η Τζόαν Ντίντιον έγραφε ότι ένας τόπος ανήκει σε εκείνον που τον διεκδικεί με τον ισχυρότερο τρόπο, που τον διαμορφώνει, τον πλάθει, τον αγαπά μέχρι του σημείου να αποτελέσει την ίδια του την εικόνα. Στηριζόμενες σε αυτή την επίγνωση, οι γυναίκες της Πολωνίας του κινήματος υπέρ της έκτρωσης προσπαθούν να ξαναβαφτίσουν την τοπωνυμία της Βαρσοβίας. Ταυτόχρονα, έχοντας επίσης επίγνωση των συνεπειών του συλλογικού φαντασιακού, η κυβέρνηση προσπαθεί με κάθε τρόπο να το αποφύγει.

Ειδικότερα, ήδη από τα τέλη Νοεμβρίου 2020 τα μέλη της οργάνωσης Akcja Demokracja (Δράση Δημοκρατία) είχαν υποβάλει ένα επίσημο αίτημα για να ζητήσουν να αλλάξει το όνομα του κυκλικού κόμβου Ντμοβσκιέγκο, που έχει το όνομα του Ρόμαν Ντμόβσκι, σε κόμβο Praw Kobiet, δηλαδή κόμβο των Δικαιωμάτων των Γυναικών. Στα τέλη του 2021 το Δημοτικό Συμβούλιο της Βαρσοβίας ενέκρινε την τελική αλλαγή. Όμως, αυτή η τυπική πράξη, δεν σημαίνει ακόμη την οριστική αλλαγή του ονόματος, αλλά απλά ότι υπάρχει η πρόθεση να συνεχιστεί η εκτίμηση της πιθανότητας.

Με κέντρο τον τόπο αυτό, ουσιαστικά, έχει μόλις αρχίσει μια μάχη που μοιάζει δύσκολο να επιλυθεί μέσα σε λίγες μέρες. Κατά τη διάρκεια των διαμαρτυριών κατά της εισαγωγής του νέου νόμου για την έκτρωση, τον Οκτώβριο του 2020, ο κόμβος Ντμοβσκιέγκο έγινε το σημείο συνάντησης των διαδηλωτών. Την ημέρα που οι δρόμοι της Βαρσοβίας πλημμύρισαν από περισσότερα από 100.000 άτομα, την 30ή Οκτωβρίου 2020, η μεγάλη διασταύρωση πλάι στο Μέγαρο του Πολιτισμού ορίστηκε ως το σημείο στο οποίο τρεις τεράστιες πορείες συνέρρευσαν η μια μετά την άλλη. Για πρώτη φορά, σε αυτό το πλαίσιο, οι επίσημες πινακίδες που δείχνουν τον κυκλικό κόμβο Ντμοβσκιέγκο αντικαθίστανται από εκείνες (ψεύτικες, αλλά απόλυτα πειστικές ως προς την κατασκευή τους) που φέρουν το όνομα Praw Kobiet.

Από την άποψη εκείνων που υποστηρίζουν την υπόθεση των πολωνών γυναικών υπέρ της έκτρωσης, το αίτημα αλλαγής της τοπωνυμίας δεν δικαιολογείται απλά από το γεγονός ότι εκείνος είναι ο τόπος στον οποίο το κίνημα αναγνώρισε τον εαυτό του και τις δυνατότητες της δράσης του. Σε αυτή τη μάχη συμβόλων, ουσιαστικά, έχει εξίσου ιδιαίτερη σημασία το γεγονός ότι ο Ρομάν Ντμόβσκι συνδέεται για το μεγαλύτερο μέρος των διαδηλωτών με μια ιδέα της χώρας που ωθείται προς τον εθνικισμό και τον φασισμό. Ο Ντμόβσκι (1864-1939) θεωρείται ο πατέρας του πολωνικού εθνικισμού και οι ιδέες του θεωρούνται αντισημιτικές και ρατσιστικές, ενώ η οπτική του για τις γυναίκες επιβεβαιώνει μια πατριαρχική και ανδροκρατική σκέψη. Η αντικατάσταση της μνήμης του από τα αιτήματα των γυναικών της Πολωνίας θα είχε, επομένως, μια ισχυρότατη κοινωνική και πολιτική αξία.

Από την πλευρά της, η συντηρητική κυβέρνηση του PiS, οι εκπρόσωποι του οποίου στο Δημοτικό Συμβούλιο ήταν αντίθετοι με την πρόταση, στις αρχές της νέας χρονιάς ανακοίνωσε ότι θέλει να παρουσιάσει ένα νόμο στη Βουλή με τον οποίο θα απαγορεύεται η αλλαγή ονόματος δρόμων, γεφυρών και πλατειών όταν πρόκειται για ονόματα αγίων, ιστορικών μοναρχών και «σημαντικών μορφών για την οικοδόμηση και ενίσχυση του πολωνικού κράτους»: Ο Ντμόβσκι εντάσσεται ακριβώς σε αυτή την τελευταία κατηγορία. Στο μεταξύ, στην Κρακοβία, όπου ο Δήμος απάντησε πρόθυμα στα αιτήματα των εκπροσώπων του κινήματος, η skwer Praw Kobiet (πλατεία των Δικαιωμάτων των Γυναικών) υπάρχει ήδη από τον Φεβρουάριο του 2021. Πρόκειται για ένα μικρό χώρο στην αρχή ενός πάρκου κρυμμένου από τα κτήρια. Παρόλα αυτά, η συμβολική αξία είναι πολύ μεγάλη: πολύ κοντά βρίσκεται η τοπική έδρα του PiS, όπου οι διαδηλωτές συγκεντρώνονταν σταθερά το φθινόπωρο του 2020 για να διαμαρτυρηθούν ενάντια στις νέες απαγορεύσεις που αφορούσαν την έκτρωση. Το γεγονός ότι στην Πολωνία έφθασαν στο σημείο να σκεφτούν έναν ειδικό νόμο για να αντιταχθούν στις αλλαγές τοπωνυμίων που δεν αρέσουν στην κεντρική κυβέρνηση αποδεικνύει πόσο αυτό το φαινόμενο αύξησε τη συμβολική του σπουδαιότητα.

Στην Ιταλία, πρόσφατα, υπήρξαν επίσης αντιπαραθέσεις πάνω σε αυτό το θέμα, αρχής γενομένης από την προοπτική απόδοσης γυναικείων ονομάτων στην τοπωνυμία των πόλεων. Από τον Ιούλιο του 2021 το Παρατηρητήριο των Βαλκανίων και του Καυκάσου προωθεί ένα σχέδιο που ονομάζεται «Mapping diversity», με στόχο να αναλύσει το ζήτημα φύλου με βάση τις ονομασίες των οδών. Στις 21 πρωτεύουσες περιφερειών που εξετάστηκαν, στις 24.625 οδούς ή πλατείες που έχουν το όνομα προσώπων, μόνο το 6,6% έχει το όνομα μιας γυναίκας: σε αυτό το ποσοστό, κατά 41% πρόκειται για αγίες. Συνολικά, τα πρόσωπα που είναι μέρος της ιταλικής τοπωνυμίας είναι 11.643: έναντι 10.962 ανδρών, οι γυναίκες είναι μόλις 681 (το 5,8% του συνόλου). Οι γυναίκες στις οποίες είναι αφιερωμένος ένας δρόμος, τουλάχιστον για το ήμισυ των πόλεων που εξετάστηκαν, είναι μόνο πέντε: η Παναγία, η Αγία Άννα, η Αγία Κιάρα, η Αγία Λουκία και η Αγία Μαργαρίτα. Ενώ για τις κοσμικές γυναίκες, εκείνες που έχουν περισσότερες αφιερώσεις δρόμων είναι η Γκράτσια Ντελέντα, η Ελεονόρα Ντούζε, η Μαφάλντα της Σαβοΐας, η Μαργαρίτα της Σαβοΐας, η Μαρία Μοντεσόρι, η Άντα Νέγκρι και η Ματίλντε Σεράο. Στην αναλογία γυναικείων και ανδρικών παρουσιών στο πλαίσιο της αστικής τοπωνυμίας, στο χαμηλότερο σημείο της κλίμακας τοποθετείται η Αόστα με το 2,7% των δρόμων αφιερωμένο σε γυναίκες, ενώ στο υψηλότερο (αν μπορούμε να το πούμε αυτό!) βρίσκουμε το Μπολτσάνο με το 13,5%.

Το θέμα των έμφυλων ανισοτήτων στο πεδίο της τοπωνυμίας στην Ιταλία δεν ενέπλεξε μόνο τους αναλυτές. Τελευταία, είδαμε δράσεις παρόμοιες με αυτές που συνέβησαν στην Πολωνία, με την αντικατάσταση των προηγουμένων ονομάτων δρόμων από τα ονόματα γυναικών θυμάτων γυναικοκτονίας. Στα τέλη Νοεμβρίου, στην Κασίνα ντε’ Πέκι (Σ.τ.Μ.: κωμόπολη κοντά στο Μιλάνο), οι ακτιβίστριες της ομάδας Donne Martesana άλλαξαν τα ονόματα των κύριων δρόμων της πόλης τους με τα ονόματα Βαλεντίνα Τζέσικα Φαόρο, Μανουέλα Άλβες Ραμπάκι και άλλων προερχόμενων από τη γύρω περιοχή. Ανάμεσά τους βρήκε θέση και το όνομα της Σαμάν Αμπάς, της δεκαοκτάχρονης πακιστανικής καταγωγής που εξαφανίστηκε τον προηγούμενο Απρίλιο στη Νοβελάρα. Οι προθέσεις των εκπροσώπων της ομάδας είναι να ζητήσουν από τον Δήμο να δοθούν νέα γυναικεία ονόματα σε κάποιους χώρους της πόλης. Μια από τις προτάσεις είναι να αντικατασταθεί η κεντρικότατη Via Roma από την οδό Ρίτα Λέβι Μονταλτσίνι.

Ακολουθώντας το παράδειγμα των γυναικών στην Κασίνα ντε’ Πέκι, πριν από λίγες μέρες, στην Αλβανία, οι ακτιβίστριες της φεμινιστικής Κολεκτίβας των Τιράνων αντικατέστησαν τα ονόματα είκοσι δρόμων της πόλης με τα ονόματα είκοσι θυμάτων γυναικοκτονίας τον τελευταίο χρόνο. Οι ακτιβίστριες καταγγέλλουν ότι, στη χώρα τους, η πατριαρχική πραγματικότητα συμβάλλει στους φόνους γυναικών χωρίς δικαιοσύνη, ενώ υπάρχει η τάση πάντα δικαιολογείται η ανδρική βιαιοπραγία. Στον αγώνα για τα δικαιώματα των γυναικών υπέρ της έκτρωσης ή ενάντια στην έμφυλη βία, σε όλη την Ευρώπη, η αλλαγή ονομάτων των τοπωνυμίων φαίνεται ότι θέλει να παίξει ένα ρόλο διαφορετικό από την πολιτισμική διαγραφή: σε αυτό το πλαίσιο, η μετάβαση από το ένα όνομα στο άλλο φαίνεται να περιέχει μια υψηλότερη συμβολική σημασία από εκείνη μιας «απλής» αφαίρεσης.
Διαβάστε επίσης

Αναπαραγωγή από Το Κόκκινο και το Μαύρο

Φωτό: Ο Κόμβος τον οποίο προσπαθούν οι φεμινίστριες να μετονομάσουν, στη Βαρσοβία.

Περιγραφή φωτογραφίας για άτομα με αναπηρία: Κεντρικός οδικός κόμβος στη Βαρσοβία