Βιασμός, η «εσωτερική βόμβα» που ρημάζει την Ουκρανία

Αλιεύει η Σίσσυ Βώβου

Η Τάνια δεν θα υποβάλει καταγγελία. Ούτε αυτή ούτε η κόρη της Ηλιάνα. Δεν έχουν δύναμη. Με το ζόρι μιλούν, με το ζόρι μπορούν να περιγράψουν τους Ρώσους στρατιώτες που τις βίασαν με το όπλο στον κρόταφο, στο κελάρι όπου είχαν βρει καταφύγιο από τις βόμβες.

Αυτό που θέλουν είναι να είναι ασφαλείς, μακριά από τη φωτιά του πολέμου, από την κατοχή και από το τι θα πει ο κόσμος. Και να βεβαιωθούν ότι η Ηλιάνα δεν είναι έγκυος. Αυτό είναι το πιο σημαντικό. Διότι, διαφορετικά, πρέπει να κάνει έκτρωση, και στο χωριό τους, ένας μύθος κληρονομημένος από τη σοβιετική εποχή, λέει ότι «αν διακόψεις την πρώτη σου εγκυμοσύνη, δεν θα κάνεις ποτέ ξανά παιδιά, θα γίνεις στείρα».

Η Λαρίσα Ντενισένκο (Larysa Denysenko) (1) δεν επιμένει. Είναι δικηγόρος εδώ και 24 χρόνια, με ειδίκευση στη σεξουαλική βία, και γνωρίζει πώς τα ταμπού, η ντροπή και το τραύμα μπορούν να φιμώσουν τους επιζώντες. Επαναλαμβάνει: «Οι μαρτυρίες σας, οι αναλύσεις των δειγμάτων καταγράφονται, συλλέγονται σύμφωνα με τους κανόνες της διεθνούς δικαιοσύνης. Αν μια μέρα, αύριο ή σε μερικά χρόνια από τώρα, αλλάξετε γνώμη, είναι εκεί, διατηρημένα».

Η συνιδρύτρια της Ουκρανικής Ένωσης Γυναικών Δικηγόρων δεν πίστευε ποτέ στη μακρόχρονη καριέρα της ότι θα αντιμετώπιζε «κάτι τέτοιο», «μαζικό βιασμό», «βιασμό πολέμου».  «Είναι κάτι περισσότερο από βιασμός, είναι η καταστροφή ενός έθνους μέσω της ιδιωτικότητας για ολόκληρες γενιές».

Περισσότερες από δώδεκα υποθέσεις απασχολούν τις μέρες και τις νύχτες της, «και αυτή είναι μόνο η αρχή»: η Τάνια βιάστηκε μαζί με την κόρη της Ηλιάνα, η Λουντμίλα βιαζόταν για μέρες μπροστά στη 12χρονη κόρη της Κάτια, «για να την τιμωρήσουν επειδή δίδασκε την ουκρανική γλώσσα», την Ωλένα την έβγαλαν από τη Μαριούπολη «με τα γεννητικά της όργανα κατεστραμένα»…

Με εξαίρεση μία περίπτωση που αφορά έναν μόνο στρατιώτη – έναν  αξιωματικό – όλες καταγγέλλουν  ομαδικούς βιασμούς, με τη συμμετοχή πολλών Ρώσων στρατιωτών, στις κατεχόμενες περιοχές που τώρα έχουν απελευθερωθεί, στο βόρειο τμήμα της Ουκρανίας ή που βρίσκονται ακόμη υπό κατοχή, στο νότιο και ανατολικό τμήμα. Όλοι καταφεύγουν στο ίδιο modus operandi.

«Βιάζουν ομαδικά, για μεγάλο χρονικό διάστημα, χωρίς να κρύβονται, δημόσια, μπροστά σε μάρτυρες, μέλη της οικογένειας, παιδιά», λέει η Λαρίσα Ντενισένκο. «Συχνά είναι μεθυσμένοι, πάντα οπλισμένοι, πολύ σκληροί, σαδιστές. Προσβολές, όπως ναζιστική πόρνη, ναζιστική σκύλα, θα σου ανοίξουμε την κοιλιά και θα σου μάθουμε να μην γεννάς ναζί», είναι συνηθισμένες.

Την περασμένη εβδομάδα, δέχτηκε τρία νέα θύματα, και πάλι γυναίκες, οι πρώτες που ήθελαν να καταγγείλουν, «αλλά η διαδικασία τις τρόμαξε, δεν μπορώ πλέον να τις εντοπίσω». Είχε, επίσης, δεχτεί την περίπτωση ενός παιδιού που βιάστηκε. Η Λαρίσα Ντενισένκο «τα παράτησε», δεν τα κάτάφερε: «Αυτό που είχε συμβεί ήταν τόσο βάρβαρο… Δεν ένιωθα ικανή να το διαχειριστώ. Δεν αισθανόμουν ικανή να το χειριστώ».

Οι ομαδικοί βιασμοί γυναικών, παιδιών και ανδρών, δημοσίως ή μπροστά στις οικογένειές τους, μπορεί να ακολουθούνται από δολοφονίες, βιασμούς μετά θάνατον, εξαναγκαστική πορνεία… Η Ουκρανία ανακαλύπτει με φρίκη την έκταση της σεξουαλικής βίας που ασκεί ο ρωσικός στρατός, από την εισβολή στη χώρα στις 24 Φεβρουαρίου, ταυτόχρονα με σφαγές, βασανιστήρια, εξαναγκαστικές εξαφανίσεις, λεηλασίες, καταστροφές.

Η Mediapart (εκδοτικός εταίρος της infoLibre) επισκέφθηκε τις περιοχές του Κιέβου και του Τσερνίχοφ, στο βόρειο τμήμα της χώρας, που έχουν ανακαταληφθεί από τις ουκρανικές δυνάμεις, για να συναντήσει τα θύματα βιασμών, ενός όπλου που έχει γίνει συνηθισμένο στις ένοπλες συγκρούσεις. Οι συναντήσεις ήταν κυρίως έμμεσες, καθώς η σιωπή [των θυμάτων] βρίσκει φωνή μέσω συγγενών, μαρτύρων, δικηγόρων, ψυχολόγων, γιατρών, εκλεγμένων αξιωματούχων και ΜΚΟ, που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της καταγγελίας αυτών των εγκλημάτων, το μέγεθος των οποίων είναι δύσκολο να εκτιμηθεί.

«Είναι πολύ νωρίς, ο πόλεμος συνεχίζεται, τα θύματα είναι πολύ ταλαιπωρημένα, δεν είναι πρόθυμα να μιλήσουν. Προτεραιότητά τους είναι να παραμείνουν ζωντανά με τις οικογένειές τους, να έχουν στέγη και τροφή. Ο βιασμός είναι μόνο ένα μέρος της κόλασης που βιώνουν», προειδοποιεί η Ολεκσάντρα Μάτβιτσουκ (Oleksandra Matviychuk) (2) από το Κέντρο Πολιτικών Ελευθεριών, μια ΜΚΟ που προσφέρει στους επιζώντες ένα vade mecum: πώς να υποβάλουν καταγγελία, πώς να έχουν πρόσβαση σε βοήθεια, επείγουσα αντισύλληψη σε απελευθερωμένα ή κατεχόμενα εδάφη, πώς να διαφυλάξουν τα αποδεικτικά στοιχεία: «Μην πλένεστε, μην αλλάζετε ή πετάτε τα ρούχα σας, μην βουρτσίζετε τα δόντια σας» κ.ο.κ.

Η Μάτβιτσουκ υπενθυμίζει το βάρος ενός προγονικού ταμπού: «Το σεξουαλικό έγκλημα είναι το πιο κρυφό στις κοινωνίες, πολλά θύματα δεν θα μιλήσουν ποτέ». Το έχει διαπιστώσει τα τελευταία χρόνια κάνοντας έρευνα στην περιοχή που βρίσκεται στο επίκεντρο της σύγκρουσης, το Ντόμπας, στα ανατολικά, με κρατούμενους που απελευθερώθηκαν από τις φυλακές των φιλορώσων αυτονομιστών, «ένα εργαστήριο σεξουαλικής βίας». «Μάρτυρες μου είπαν ότι οι σύντροφοί τους είχαν βιαστεί αρκετές φορές, αλλά, όταν μίλησα μαζί τους, μου είπαν για βασανιστήρια, κακοποίηση, αλλά ποτέ για βιασμό».

Υπάρχει και ένας άλλος λόγος που τους εμποδίζει να μιλήσουν, λέει: «Το νομικό μας σύστημα δεν εμπνέει εμπιστοσύνη. Ακόμη και σε καιρό ειρήνης, το θύμα δεν πιστεύει ότι ο βιαστής μπορεί να καταδικαστεί. Σε περιόδους πολέμου, αυτό το αίσθημα ανασφάλειας επιδεινώνεται».

Παρόλο που στις 12 Απριλίου, ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι μίλησε για «εκατοντάδες περιπτώσεις βιασμών», η ουκρανική εισαγγελία παρέχει μόνο έναν αριθμό που ενημερώνεται καθημερινά – αυτόν των φερόμενων εγκλημάτων πολέμου, όλα μαζί, συνοπτικές εκτελέσεις, βασανιστήρια, βιασμοί κ.λπ.

Μέχρι σήμερα, έχουν εντοπιστεί περισσότερα από 8.000 και ερευνώνται από τον Γενικό Εισαγγελέα της Ουκρανίας και το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο της Χάγης (ΔΠΔ). Ένας αγώνας δρόμου ενάντια στο χρόνο, γεμάτος εμπόδια, για τη συγκέντρωση και την ταξινόμηση μαρτυριών και αποδεικτικών στοιχείων. Έχει δημιουργηθεί ένας ειδικός κυβερνητικός ιστότοπος, Warcrimes.gov.ua, όπου πολίτες, θύματα, μάρτυρες, ΜΚΟ και δημοσιογράφοι μπορούν να υποβάλουν οποιαδήποτε έγγραφο που αποδεικνύει εγκλήματα πολέμου.

Έχουν φτάσει ενισχύσεις από όλο τον κόσμο, από το ΔΠΔ – ερευνητές, δικαστές, εμπειρογνώμονες, που μερικές φορές έχουν χτενίσει εμπόλεμες ζώνες όπου η πιο ακραία σεξουαλική βία έχει συστηματοποιηθεί, όπως στη Βοσνία (στην πρώην Γιουγκοσλαβία), τη Σιέρα Λεόνε ή τη Ρουάντα… Γνωστές ΜΚΟ, όπως η Διεθνής Αμνηστία και το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (HRW), οι οποίες στις 3 Απριλίου κατέγραψαν το βιασμό μιας νεαρής γυναίκας σε χωριό στα ανατολικά κοντά στο Χάρκοβο, διεξάγουν τις δικές τους έρευνες, ανεξάρτητα από τη δικαστική διαδικασία.

Μια από τις προκλήσεις θα είναι να προσδιοριστεί αν οι βιασμοί αποτελούν μέρος μιας εσκεμμένης στρατιωτικής στρατηγικής, σχεδιασμένης από τη Ρωσία, μιας εν δυνάμει γενοκτονίας με στόχο την εθνοκάθαρση, όπως κατήγγειλε ο Ουκρανός πρόεδρος, ή αν πρόκειται για ένα από τα τυχαία συμβάντα  του πολέμου, που διαπράττονται από μερικούς ανεξέλεγκτους μισθοφόρους χωρίς διοικητική ευθύνη.

Για τη Λαρίσα Ντενισένκο, «πρόκειται για ένα σύστημα τρόμου οργανωμένο στο πιο ψηλό  επίπεδο». Η 20χρονη Wlada, την οποία συνόδευε, βιάστηκε στο υπόγειο ενός κτιρίου στο Ιρπίν, κοντά στο Κίεβο, ανάμεσα σε άλλους πρόσφυγες, από τρεις άνδρες της 64ης μηχανοκίνητης ταξιαρχίας τυφεκιοφόρων. Η ταξιαρχία αυτή, που εμπλέκεται στη σφαγή εκατοντάδων αμάχων στη γειτονική πόλη Μπούτσα, παρασημοφορήθηκε από τον Ρώσο πρόεδρο στις 18 Απριλίου, κατά την επιστροφή της στη Μόσχα, για τον «ηρωισμό, την επιμονή, την αποφασιστικότητα και το θάρρος» της.

Η δικηγόρος εξακολουθεί να στοιχειώνεται από το μήνυμα του Βλαντιμίρ Πούτιν, για την κουλτούρα του βιασμού, προς τον Ουκρανό πρόεδρο δύο εβδομάδες πριν από τον πόλεμο. Τα μέσα ενημέρωσης το μετέφρασαν με δύο τρόπους: «Είτε σου αρέσει είτε όχι, όμορφη, θα πρέπει να το ανεχτείς» ή «Είτε σου αρέσει είτε όχι, θα πρέπει να το υποστείς, όμορφη». «Στη Ρωσία η έμφυλη βία είναι δομική στην εξουσία, τον στρατό, την κοινωνία, εκτιμάται και ενθαρρύνεται, ενώ στην Ουκρανία εργαζόμαστε για να τελειώνουμε μ΄ αυτό», λέει.

Η Λαρίσα Ντενισένκο σκοπεύει να επικαλεστεί τις πολυάριθμες τηλεφωνικές συνομιλίες που υπέκλεψαν οι ουκρανικές μυστικές υπηρεσίες μεταξύ Ρώσων στρατιωτών και των συντρόφων τους, των ανωτέρων τους, των οικογενειών τους, στις οποίες «τους συγχαίρουν για τους βιασμούς». Μία από αυτές συγκλονίζει τη χώρα: μια Ρωσίδα λέει στον στρατιώτη σύζυγό της, που βρίσκεται στην περιοχή της Χερσώνα στα νότια: «Πηγαίνεις εκεί, βιάζεις Ουκρανές και σε μένα δεν λες τίποτα».

Το τηλέφωνο χτυπάει. Μια άλλη έκθεση καταγγέλλει «τσαρλατάνους» που παριστάνουν τους ψυχολόγους και επιδεινώνουν τα τραύματα. Θέλει να συστήσει μια επιτροπή δεοντολογίας για το επάγγελμα και ανησυχεί για «τους ψυχολόγους που είναι κατά των αμβλώσεων και ενθαρρύνουν τις ανήλικες που έχουν βιαστεί και μείνει έγκυες να κρατήσουν το παιδί», καθώς και για «την έλλειψη εκπαιδευμένου προσωπικού». «Υπάρχουν γυναίκες που διηγούνται τους βιασμούς τους και στη συνέχεια εγκαταλείπουν τη χώρα. Χάνουμε την επαφή μαζί τους. Οι γιατροί δεν έχουν τα αναγκαία αντανακλαστικά να καλέσουν την αστυνομία, να κάνουν εξετάσεις, να βγάλουν φωτογραφίες και βίντεο, να πουν στα θύματα να μην πετάξουν τα ρούχα τους, να μην πλυθούν για να μην σβήσουν τα στοιχεία».

Ο Σεργκέι Ντιμιτρόφ (Serguéi Dimitrov) της ΜΚΟ Elos συμφωνεί: «Πρέπει να εκπαιδευτεί όλη η αλυσίδα, και μάλιστα γρήγορα, για να στέκεται δίπλα στα θύματα, να τα ακούει, να τα πιστεύει, να τα σέβεται, να τους συμπαραστέκεται. Πρέπει να αποτρέψουμε το να τραυματιστούν ξανά και να παράσχουμε τα μέσα για τη συλλογή των μαρτυριών τους μια κι έξω, σύμφωνα με τους κανόνες της διεθνούς δικαιοσύνης». Ελπίζει να ανοίξει αυτόν τον μήνα ένα καταφύγιο για 30 έως 50 επιζώντες και τις οικογένειές τους, στο Ιβάνο Φρανκίφσκ, στα δυτικά της χώρας, σε μια ασφαλή περιοχή όπου συρρέουν μαζικά Ουκρανοί εκτοπισμένοι. «Όλη η ομάδα, από τους γιατρούς μέχρι τις καθαρίστριες, εκπαιδεύεται».

«Καμία χώρα δεν είναι προετοιμασμένη να αντιμετωπίσει μια τέτοια βιομηχανία βιασμού», λέει η Καταρίνα Λεβτσένκο (Kateryna Levchenko) (3), η οποία είναι ιδρύτρια της La Strada, της κορυφαίας ΜΚΟ της Ουκρανίας κατά της έμφυλης βίας, που έχει δεχτεί πολλές καταγγελίες στον αριθμό χωρίς χρέωση, σύμβουλος της κυβέρνησης σε θέματα φύλου και συνεργάζεται με κρατικούς φορείς, ενώσεις, δικηγόρους, ψυχολόγους και νοσοκομεία για τη βελτίωση της ανίχνευσης και της θεραπείας των θυμάτων.

Φοβάται την επικράτηση της σιωπής και αναφέρει ως παράδειγμα το μαρτύριο εκατοντάδων χιλιάδων Κορεατισσών, που εξαναγκάστηκαν σε πορνεία από τον ιαπωνικό στρατό, πριν και κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, μεταξύ 1931 και 1945. Για περισσότερο από μισό αιώνα, τόσο στην Κορέα όσο και στην Ιαπωνία, η σιωπή ήταν ο κανόνας. Μόνο τη δεκαετία του 1990 τα θύματα έσπασαν τη σιωπή τους.

Στα χωριά της περιφέρειας Κιέβου, συμβαίνει ήδη. Η Ludmila δεν θέλει να μιλήσει στην αστυνομία για τον Γολγοθά της Oksana, της 40χρονης ανιψιάς της, και της Iryna, της 18χρονης κόρης της ανιψιάς της. Επί μέρες, τέσσερις μεθυσμένοι Ρώσοι στρατιώτες βίαζαν τη μητέρα και την κόρη τη μία μετά την άλλη, η καθεμία μάρτυρας της τραγωδίας της άλλης, υπομένοντας τους ξυλοδαρμούς, τις προσβολές, το «δεν θα θέλεις να γεννήσεις ναζί μετά από αυτό». Οι δήμιοι, Γιακούτσοι ή Μπουριάτες, στη συνέχεια καυχόντουσαν στην ταξιαρχία τους και στο χωριό.

«Πρέπει να ξεχάσουμε. Ο Θεός θα μας βοηθήσει. Εδώ δεν είσαι στο Κίεβο, στην ανωνυμία. Είσαι σε ένα χωριό όπου όλοι γνωρίζουν τα πάντα. Αν η Iryna καταθέσει καταγγελία, ποιος θα θέλει να την παντρευτεί; Εξάλλου, οι βάρβαροι της έκλεψαν την παρθενιά», λέει η ηλικιωμένη με σφιγμένες τις γροθιές της, δάκρυα να τρέχουν στις ρυτίδες της και ένα λευκό μαντήλι δεμένο γύρω από το κεφάλι της. Κάποιοι την αποκαλούν «συνεργάτιδα», επειδή μαγείρευε για τον εχθρό, αν και αναγκάστηκε να το κάνει υπό την απειλή όπλου. Λένε, επίσης, ότι η ανιψιά και η κόρη της «εκπορνεύτηκαν στους Ρώσους».

Η πρώτη ζει κλεισμένη στο σπίτι της, ανίκανη να μιλήσει, τραυματισμένη από την κακομεταχείριση που υπέστη, αλλά και από τον θάνατο του 24χρονου γιου της –τον οποίο θεωρούσε κρατούμενο – «που  πυροβολήθηκε σαν σκυλί». «Είναι σαν να είναι νεκρή, αλλά να αναπνέει ακόμα», λέει η θεία της. Η Iryna, εν τω μεταξύ, κατέφυγε αλλού. Το μικρό χωριό τους, στο δρόμο της ρωσικής πορείας προς το Κίεβο, είναι κατεστραμμένο από την κατοχή, τους βομβαρδισμούς, τις λεηλασίες και σημαδεμένο με το «V», το σήμα της εισβολής του Πούτιν. 73 σπίτια έχουν γίνει συντρίμμια. Δεκάδες πολίτες είναι νεκροί ή αγνοούνται.

Εδώ, όπως και σε όλες τις περιοχές που ανακατέλαβε ο ουκρανικός στρατός, οι άνθρωποι είναι απασχολημένοι με τον καθαρισμό, τον εντοπισμό ναρκών, το ξεθάψιμο των πτωμάτων που είναι θαμμένα στους κήπους, την αποκατάσταση της ηλεκτροδότησης και της υδροδότησης, την κατασκευή γεφυρών και πρόχειρων καταφυγίων, τη φύτευση πατάτας, τη διανομή ανθρωπιστικής βοήθειας… Ουκρανικές σημαίες κρέμονται παντού, στους καθρέφτες των οδηγών, στα δέντρα, στα καμμένα, στα ερείπια. Υπάρχει ένα τεράστιο «Εδώ είναι η Ουκρανία», «Slava Ukraïna» (Δόξα στην Ουκρανία).

Η Anna και ο γιος της σώζουν ό,τι μπορεί ακόμα να σωθεί: μια λάμπα, ένα ζευγάρι γυαλιά, που διασώθηκαν ως εκ θαύματος, παπούτσια, ένα σεντόνι. Ζουν στον κεντρικό δρόμο. Τα χαλιά αντικαθιστούν τις ανατιναγμένες προσόψεις, ενώ τα θεμέλια είναι ακόμα όρθια. Τουλίπες προβάλλουν μεγαλοπρεπείς ανάμεσα σε χαλάσματα και φρικαλεότητες, τα οστά ενός ανάπηρου άνδρα που κονιορτοποιήθηκε από μια οβίδα στο σαλόνι του, μπροστά από ένα κατεστραμμένο σπίτι όπου οι ιδιοκτήτες είχαν γράψει στην πόρτα με λευκά γράμματα: «Εδώ ζουν πολίτες».

«Κοιτάξτε! Αφού κατέλαβαν το σπίτι μου, το έκαναν άνω κάτω, έκλεψαν ό,τι μπορούσαν, ακόμη και τα εσώρουχά μου. Πέρασαν τις τελευταίες τους ημέρες αδειάζοντας τα πυρομαχικά για να κάνουν χώρο στις αποθήκες και να φέρουν τα κλεμμένα». Η Anna διηγείται «το θόρυβο» των τανκς, «το τρέμουλο της γης» και, κυρίως, «το φόβο του βιασμού», που την κυριεύει ακόμα, καθώς τους έσυραν έξω από το κελάρι, γυμνούς και γονατιστούς, φωνάζοντας  «Ποιος είναι ναζί, ποιος είναι εθνικιστής, ποιος έχει τατουάζ, ποιος είναι στο στρατό;». «Πού είναι τα τηλέφωνα, πού είναι τα όπλα;».

Η Ναταλία Σιντορένκο (Natalia Sidorenko), η τοπική δήμαρχος, βίωσε αυτό το «φόβο που σε συνοδεύει σε όλη σου τη ζωή». «Οργανωθήκαμε για να κρύψουμε τα νεαρά κορίτσια μας, το νούμερο ένα στόχο. Ένας πατέρας έκλεισε τις κόρες του σε μια καλύβα στο δάσος για ολόκληρο το μήνα της κατοχής». Αναφέρει δώδεκα βιασμούς που καταγράφηκαν σε αυτό το στάδιο. «Κανένα από τα θύματα δεν θέλει να καταθέσει μήνυση, αρκετά έχουν απομακρυνθεί από το χωριό ή τη χώρα». Τρεις από αυτές της εκμυστηρεύτηκαν: «Ήταν πολύ επώδυνο». Δεν μπήκαν σε λεπτομέρειες. Είναι ένας λεκές που δεν περιγράφεται. Μου είπαν: «Είναι καλύτερα να μην ξέρετε τι μας έκαναν».

Στο Ιβάνκιβ, επίσης στην περιφέρεια του Κιέβου, με πληθυσμό 10.000 κατοίκους, «τα κορίτσια και οι μητέρες κρύβονταν», λέει η δήμαρχος Τατιάνα Σβιριντένκο (Tatyana Svyrydenko). «Κάποιες από αυτές έκοψαν τα μαλλιά τους, ξύρισαν τα κεφάλια τους, με την ελπίδα ότι δεν θα γίνονταν στόχος».

Η δήμαρχος περιγράφει «το απόλυτο σοκ». «Γνωρίζαμε για την ενδοοικογενειακή βία, για τις κακοποιημένες γυναίκες, αλλά αυτό δεν το είχαμε βιώσει ποτέ, τον βιασμό. Είναι ακόμη πιο δύσκολο να μιλήσουμε γι’ αυτό συλλογικά, επειδή είναι κάτι νέο και ταμπού». Έχουν ξεκινήσει διάφορες έρευνες. «Έχουν αρχίσει να έρχονται και να μας μιλούν μάρτυρες, αλλά όχι τα θύματα», λέει η Τατιάνα Σβιριντένκο κάτω από ένα χάρτη της κοινότητας του δήμου, «τεράστιου αλλά αραιοκατοικημένου λόγω του Τσερνομπίλ».

Μόλις επέστρεψε από την κηδεία ενός βετεράνου του ουκρανικού στρατού, ενός πατέρα που βασανίστηκε μέχρι θανάτου, βρέθηκε γονατιστός σε έναν τάφο με τα χέρια δεμένα πίσω από την πλάτη, τη μύτη κομμένη και τα μάτια βγαλμένα, «για να πληρώσει, επειδή ήταν ελεύθερος σκοπευτής στο Ντονμπάς. Τα μάτια του ήταν η δουλειά του». Η μητέρα του είναι απαρηγόρητη, της έχει απομείνει ένας γιος και αυτός βρίσκεται στην πρώτη γραμμή.

«Όπως όλοι οι άλλοι», έχει εμμονή με «τον βιασμό των δύο αδελφών», που απασχολούν τις χαμηλόφωνες συζητήσεις, δύο έφηβες από το Κίεβο, που ήρθαν να βρουν καταφύγιο με την οικογένειά τους στο εξοχικό τους σπίτι, νομίζοντας, όπως πολλοί, ότι θα ήταν ασφαλείς στη μέση των πεύκων. Αιχμαλωτίστηκαν και βιάστηκαν από μια ομάδα Ρώσων στρατιωτών. Η μητέρα τους πήγε στην αστυνομία. Τώρα αντιμετωπίζονται από ειδικούς, μακριά από τις φήμες που τροφοδοτούνται από το συλλογικό τραύμα και ενίοτε διαστρεβλώνουν τα γεγονότα.

Η αστυνομία αναζητά τον τοπικό «συνεργάτη», που συνέταξε τις λίστες με τα νεαρά κορίτσια για τους Ρώσους. Είχε βάλει τις δύο αδελφές στην κορυφή της λίστας… «Ως γυναίκα και ως δήμαρχος, είναι φρικτό να πρέπει να αντιμετωπίσω κάτι τέτοιο», λέει η Τατιάνα Σβιριντένκο. Με διακριτικότητα, επειδή «είμαστε μια πολύ παραδοσιακή και πατριαρχική κοινωνία, όπου δεν μιλάμε ποτέ για την οικειότητα, για το σεξ», κάνει εκστρατεία για να «μιλήσουν τα θύματα, να καταγγείλουν», αλλά γνωρίζει ότι κάποιοι θα μείνουν για πάντα οχυρωμένοι «με μια εσωτερική βόμβα στην ψυχή τους». «Στα μικρά μας χωριά, δεν μπορείς να πεις ότι σε βίασαν. Είναι ένας δεύτερος θάνατος».

Έμεινε πίσω, όταν άλλοι αξιωματούχοι του δημοτικού συμβουλίου έφυγαν. 36 ημέρες κατοχής, τρόμου, κόλασης. 80 αγνοούμενοι, 50 νεκροί, άνδρες, παιδιά, γυναίκες, ένας ιερέας, άλλοι πυροβολημένοι, άλλοι συνθλιμμένοι από ρουκέτες, οβίδες, πυραύλους, άλλοι θαμμένοι με λίγα μόνο οστά στο φέρετρο. Χωριά ισοπεδώθηκαν εντελώς, άλλα μισογκρεμίστηκαν, οι 12 γέφυρες της κοινότητας καταστράφηκαν. Το Σουκάτσι, ένα χωριό κοντά στο Τσερνομπίλ που είχε μεταφερθεί στην περιοχή μετά την πυρηνική καταστροφή, καταστράφηκε ξανά, 30 σπίτια εξαφανίστηκαν από τον χάρτη, περίπου 15 στο Ιβάνκιβ. Τους έκλεψαν και τα εσώρουχα, ναι τους έκλεψαν και τα βρακιά επίσης.

«Οι Ρώσοι έπιναν πολύ αλκοόλ, μετά έμπαιναν σε τανκς και οδηγούσαν τριγύρω πυροβολώντας στα τυφλά. Όσο περνούσαν οι μέρες, τόσο περισσότερο αυξάνονταν η βία και η αγριότητά τους». Η Τατιάνα Σβιριντένκο ξεσπά σε δάκρυα. Προσευχήθηκε πολύ, αλλά «ακόμη και ο Θεός είναι ανίσχυρος απέναντι στον Πούτιν».

Το νεκροτομείο ξεχειλίζει από πτώματα. Κάτοικοι της περιοχής, αλλά και της Μπούτσα, του πλούσιου προαστίου που μαρτύρησε, και του Ιρπίν στα βορειοδυτικά του Κιέβου. «Δεν έχουν άλλο χώρο, γι’ αυτό τους φέρνουν εδώ», εξηγεί η δήμαρχος. «Οι ιατροδικαστές μας είναι πολύ προσεκτικοί, εξετάζουν προσεκτικά τα σεξουαλικά μέρη. Ανακάλυψαν ότι ο βιασμός για τη Ρωσία είναι πολεμικό όπλο».

Ο Oleg και ο Bogdan πηγαίνουν από το ένα μέρος στο άλλο. Το έργο τους είναι «άχαρο, φρικτό», αλλά «κάποιος πρέπει να το κάνει». Πηγαίνουν από το ένα μέρος στο άλλο, μαζεύουν τα βασανισμένα, συχνά δεμένα πτώματα, βεβαιώνονται ότι δεν είναι ναρκοθετημένα, τα φορτώνουν στο λευκό φορτηγάκι, τα πηγαίνουν στα εγκληματολογικά ινστιτούτα, τα ξεφορτώνουν στους ψυχώμενους θαλάμους και μετά καπνίζουν αρκετά τσιγάρα στη σειρά, πριν φύγουν.

«Χρειάζεται σωματική και ψυχική δύναμη», λέει ο Oleg. Είναι συνηθισμένος στο θάνατο, αλλά δεν έχει βιώσει ποτέ μαζικές δολοφονίες, ακρωτηριασμένα σώματα, βγαλμένα μάτια, καμένα δάχτυλα, κομμένα κεφάλια: «Δεν μπορείς να παραμείνεις αναίσθητος».

Η σφαγή της Μπούτσα έμεινε στην ιστορία για το μέγεθός της, εκατοντάδες άνθρωποι σκοτώθηκαν από σφαίρες, οβίδες, βασανιστήρια, πείνα, κρύο και πολυάριθμους βιασμούς. Η Λουντμίλα Ντενίσοβα (Lyudmyla Denisova)(4), υπεύθυνη για τα ανθρώπινα δικαιώματα στο ουκρανικό κοινοβούλιο, κατέγραψε πάνω από 20 σε ένα μόνο υπόγειο, γυναίκες, ηλικίας μεταξύ 14 και 24 ετών. Κάποιες πέθαναν επί τόπου, άλλες επέζησαν και έμειναν έγκυες.

Ο Volodymyr άκουγε «γυναικείες κραυγές για μέρες» από το σημείο όπου κρυβόταν. Τις ακούει ακόμα. Είναι πρόθυμος να μιλήσει, αλλά όχι σε οποιονδήποτε δημοσιογράφο: «Πολλοί είναι πτωματοφάγοι». Έχει χάσει φίλους, ξαδέρφια, έχει δει μια ομάδα να πυροβολείται στο πίσω μέρος του κεφαλιού. Οι Ρώσοι κατέλαβαν την επιχείρησή του ενοικίασης οικοδομικών μηχανημάτων και σκότωσαν τον σκύλο του. Του έμεινε ένα κομμάτι από το δέρμα του. Σπίτια, που χρειάστηκαν μήνες για να χτιστούν, κατέρρευσαν με μια κίνηση. Σταματά να μιλάει, δεν αντέχει να συνεχίσει.

Μπροστά από το νεκροτομείο της Μπούτσα, κάτω από μια μικρή σκηνή, είναι συγκεντρωμένο το προσωπικό, οι μόνιμοι και πολλοί εθελοντές, μερικοί από αυτούς από το στρατό. Πρέπει να γίνουν αυτοψίες, να αναγνωριστούν νέα πτώματα, να βρεθούν συγγενείς… Η αποστολή της Anna Bilanenko,  ψυχολόγου, είναι να συμπαραστέκεται στις οικογένειες, «σ’ αυτές που δεν θέλουν να ξέρουν και σ’ αυτές που θέλουν όλες τις λεπτομέρειες».

Διαβεβαιώνει ότι οι τελευταίες είναι «πραγματικά προετοιμασμένες». «Πολλοί έχουν μέλη που βιάστηκαν, μερικοί από αυτούς μετά το θάνατό τους. Η πλειοψηφία είναι γυναίκες, αλλά είχα επίσης την περίπτωση ενός μωρού πέντε μηνών που πέθανε από τα τραύματά του, ενός παιδιού και ενός ηλικιωμένου που κρεμάστηκε από ντροπή». «Και οι γιατροί κλαίνε», ομολογεί. «Είμαστε άνθρωποι και είμαστε Ουκρανοί».

Στη Βέλικα Ντορόγκα, στην περιφέρεια του Τσέρνομπιλ, κοντά στα σύνορα με τη Λευκορωσία, ο τοπικός διοικητής εδαφικής άμυνας περιγράφει «ένα σύστημα βασανιστηρίων και βιασμών» σε πολλά χωριά, «οι σύζυγοι τρελαίνονται, όταν βλέπουν το βιασμό των συζύγων και των θυγατέρων τους». Δεν μπόρεσε να πει περισσότερα, ούτε να δώσει περισσότερες λεπτομέρειες.

Πριν αποχωρήσουν, οι Ρώσοι σκόρπισαν «κάθε είδους νάρκες κατά προσωπικού», ακόμα και στα νεκροταφεία: «Πρέπει να τις απομακρύνουμε πριν μας ακρωτηριάσουν ξανά». Κατέστρεψαν επίσης το σχολείο όπου είχαν εγκατασταθεί. Σε έναν μαυροπίνακα, τοποθετημένο έτσι που να φαίνεται από έξω, άφησαν ένα μήνυμα με λευκή κιμωλία: «Το σημερινό μάθημα: πώς να επιβιώσετε».

 

* Δημοσιογράφος, μετά από δώδεκα χρόνια στον περιφερειακό ημερήσιο Τύπο και ένα χρόνο στην Αίγυπτο καλύπτοντας την επανάσταση, εντάχθηκε στην ομάδα του Mediapart τον Νοέμβριο του 2011.

Σημειώσεις

  1. Larysa Volodymyrivna Denysenko (https://en.wikipedia.org/wiki/Larysa_Denysenko) Ουκρανή συγγραφέας, δικηγόρος, ακτιβίστρια για τα ανθρώπινα δικαιώματα, παρουσιάστρια στην τηλεόραση και το ραδιόφωνο και μέλος του PEN Ukraine – ΜΚΟ για τον πολιτισμό και τα ανθρώπινα δικαιώματα, που συσπειρώνει Ουκρανούς δημοσιογράφους, συγγραφείς, επιστήμονες, εκδότες, μεταφραστές και ακτιβιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Είναι ένα από τα 146 εθνικά κέντρα της Διεθνούς PEN (https://pen.org.ua/en).

2.-Oleksandra Vyacheslavivna Matviichuk (https://en.wikipedia.org/wiki/Oleksandra_Matviichuk ) Ουκρανή δικηγόρος ανθρωπίνων δικαιωμάτων και στέλεχος της κοινωνίας των πολιτών, με έδρα το Κίεβο. Είναι επικεφαλής της μη κερδοσκοπικής οργάνωσης The Center for Civil Liberties και ενεργή αγωνίστρια για δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις στη χώρα της και τις χώρες του ΟΑΣΕ (Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη). Το 2021, διορίστηκε στην Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών κατά των Βασανιστηρίων και αποτέλεσε την πρώτη γυναίκα υποψήφια της Ουκρανίας στο όργανο του ΟΗΕ. Η υποψηφιότητά της βασιζόταν σε ένα πρόγραμμα για τον περιορισμό της βίας κατά των γυναικών σε συγκρούσεις.

3.-Kateryna Levchenko (https://womenua.today/en/kateryna-levchenko/) Ουκρανή ακτιβίστρια για τα ανθρώπινα δικαιώματα και πολιτικός. Διδάκτωρ νομικής, αναπληρώτρια καθηγήτρια. Πρόεδρος του Διεθνούς Κέντρου Υπεράσπισης των Δικαιωμάτων των Γυναικών La Strada – Ουκρανία. Κυβερνητική Επίτροπος για την πολιτική ισότητας των φύλων στην κυβέρνηση του Βολοντίμιρ Μπορίσοβιτς Γκρόισμαν

4.- Lyudmyla Leontiyivna Denisova, Ουκρανή πολιτικός ρωσικής καταγωγής και πρώην υπουργός Εργασίας και Κοινωνικής Πολιτικής. Το Μάρτιο του 2018 εξελέγη Ombudsman – Συνήγορος Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στην Ουκρανία.

Πηγή: https://www.rednblack.gr/arthra/viasmos-i-esoteriki-vomva-pou-rimazei-tin-oukrania/?f