Ραμπία Μπαλκχί: Μια πρώιμη «φεμινίστρια»

Η Ραμπία Μπαλκχί (Quzdari) γεννήθηκε στην Μπάλκ εξ ου και το όνομα που έμεινε στους αιώνες, (στους θρύλους και στις διηγήσεις από γενιά σε γενιά, ως σήμερα) σαν πρωταγωνίστρια μιας ερωτικής ιστορίας. Η ηρωίδα ερωτεύτηκε τον Τούρκο σκλάβο του αδελφού της. Αυτός από ζήλια για την φήμη της και γιατί παραβίασε τους νόμους την έκλεισε σ’ ένα χαμάμ όπου πέθανε γράφοντας με το αίμα της τους τελευταίους της στίχους στους τοίχους του χαμάμ. Ο σκλάβος Μπεκτάς ρίχτηκε σ’ ένα πηγάδι, απ’ όπου δραπέτευσε και μετά αυτοκτόνησε όταν έμαθε τον θάνατο της Ραμπία. Αυτή η ερωτική ιστορία συγκινεί μετά από χίλια χρόνια ακόμη τον Αφγανικό λαό, τον τόσο ταλαιπωρημένο από τους πολέμους, την επισιτιστική ανασφάλεια, τους σεισμούς και τις πλημμύρες.

Το όνομα της Ραμπία έχει δοθεί σε πανεπιστήμιο στην Καμπούλ και σε νοσοκομείο, που ασχολούνται αποκλειστικά με γυναίκες. Το επιβλητικό μαυσωλείο της στην γενέτειρά της δέχεται εκατοντάδες προσκυνητές γυναίκες και άνδρες κάθε χρόνο, ιδιαίτερα νέα κορίτσια που εύχονται για ευόδωση των ερώτων τους. Το έργο της, όσο διασώθηκε, αποτελεί αντικείμενο μελέτης, οι ζωγραφιές της γίνονται θέμα εκθέσεων μαθητών στα σχολεία και στα πανεπιστήμια. Το 1974 γυρίστηκε ταινία για την ζωή της από ανεξάρτητους Αφγανούς συντελεστές, σκηνοθέτες και ηθοποιούς και προβλήθηκε και σε γαλλικό φεστιβάλ.

Οι παλιότερες αναφορές στο πρόσωπό της προέρχονται από Πέρσες ποιητές, που ανήκουν στο ρεύμα των Σούφιδων και θεωρούν ότι η Ραμπία με μυστικιστικό τρόπο υμνούσε τον έρωτα προς το θείο και επιζητούσε με την αλληγορία την έκσταση και την ένωση με το θεϊκό στοιχείο. Ο Σουφισμός θεωρεί την Ραμπία αγία της θρησκευτικής τους τάσης. Τον 19ο αιώνα ο Πέρσης ποιητής και ιστορικός λογοτεχνίας Reza Quli Khan Hedayat έγραψε το Golestan Eram, έπος εμπνευσμένο από την ερωτική της ιστορία.

Η εμβληματική ζωή και το έργο της κίνησε το επιστημονικό ενδιαφέρον σύγχρονων Περσών και Ευρωπαίων μελετητών που απέδωσαν κατά το δυνατόν τα ιστορικά στοιχεία για το πρόσωπο της.

Γεννήθηκε το 856 κατά την δυναστεία των Σαμανιδών στην Μπαλκ σε οικογένεια αραβικής καταγωγής. Ο πατέρας της έμπορος αλλά και κυβερνήτης της Μπαλκ φρόντισε για την μόρφωση της ταλαντούχας κόρης του. Μιλούσε 5 γλώσσες, Αραβικά, Περσικά, την γλώσσα της Βακτριανής και Σογδιανής και της νοηματικής. Εργάστηκε σαν μεταφράστρια έχοντας δημιουργήσει μια ανθούσα επιχείρηση που της απέφερε μεγάλα πλούτη. Παράλληλα παντρεύτηκε, γέννησε παιδιά, ενώ από πολύ νωρίς έγραφε πολλά ποιήματα που επηρέασαν με το στυλ τους την περίφημη περσική ποίηση, ώστε να θεωρείται η πιο σημαντική ποιήτρια του Κουρασάν και της Περσίας, η φήμη της εξαπλώθηκε σε όλη την Κεντρική Ασία. Εκτός από τα ποιήματα και τα σκετς, έγραψε βιβλία για τα ζώα και τα φυτά, την ανατροφή των παιδιών, δοκίμιο για τον Πόλεμο και την Επανάσταση. Παράλληλα ζωγράφιζε, ίππευε και τοξοβολούσε.

Το έργο όμως που σφράγισε την αθανασία της φήμης της επί 12 αιώνες ήταν η ερωτική ιστορία της Roya και του Μπεκτάς. Μέσα από προφορική ιστορία και θρύλους ταυτίστηκε και ενσάρκωσε η ίδια την ιστορία της. Πήρε βραβεία ποίησης και κλήθηκε να υπηρετήσει στην αυλή των αυτοκρατόρων, θέση την οποία αρνήθηκε.

Οι ποιητικοί ανταγωνισμοί αλλά και η δυσμένεια της αυλής των Σαμανιδών, επισκίασαν την φήμη της και κατέστρεψαν μεγάλο μέρος του έργου της. Όμως η ακτινοβολία του ερωτικού έργου, (Roya και Μπεκτάς) δεν ακυρώθηκαν. Παρέμεινε ισχυρή στους αιώνες. Πέθανε το 926. Την κηδεία της παρακολούθησαν χιλιάδες και μετά κηρύχθηκε 6ήμερο πένθος.

Εκπλήσσει, εντυπωσιάζει η ύπαρξη μιας γυναικείας μορφής στον 9ο αιώνα, διανοούμενης, μορφωμένης, συγγραφέως, ποιήτριας, επιχειρηματίας ανεξάρτητη από την εξουσία την κρατική και κοινωνική, (ιδιότητες εκπληκτικές ακόμα και για τις σημερινές γυναίκες).

Η Ραμπία παραμένει εθνικό σύμβολο στο συλλογικό φαντασιακό των Αφγανών, αγία των Σούφι, ηρωίδα του ερωτικού πάθους, ενάντια στις κοινωνικές πατριαρχικές νόρμες, αλλά και σύμβολο της γυναικείας ενδυνάμωσης και αντίστασης.

For whichever finger that I may reach a lantern.

I shall search for you in every plain and garden.

Rabia Balkhi