26 βιβλία της χρονιάς που πέρασε για το κοινωνικό φύλο και τη φεμινιστική σκέψη

Επιμέλεια: Άννα Κοντοθανάση

Εξαιρετικά ενημερωτικό κείμενο, και ίσως δίνει ιδέες για δώρα

Στις γραμμές που ακολουθούν παρατίθεται ενδεικτική βιβλιογραφία της ελληνικής εκδοτικής παραγωγής του 2022 αναφορικά με ζητήματα του κοινωνικού φύλου. Δεδομένου του πλήθους των εκδοτικών οίκων, των φορέων αλλά και των βιβλίων, είναι ευνόητο πως η παράλειψη αξιόλογων συμβολών δεν είναι εσκεμμένη. Η δε σύμβαση της χρονολογίας επελέγη ώστε να μπει ένα όριο αριθμού λέξεων, ικανών να διατηρήσουν το αναγνωστικό ενδιαφέρον σε ένα ιδιαίτερο ηλεκτρονικό μέσον, και αναγκαστικά αλιεύουμε ελάχιστα μέσα από ένα ποταμό θεωρητικής αλλά και ποιητικής δημιουργίας, σε ένα χείμαρρο που ξεχειλίζει διαρκώς από ανάγκη για ριζικές αλλαγές σε διαπροσωπικό, κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο. Έτσι, αξιόλογα έργα που εκδόθηκαν τις προηγούμενες χρονιές δεν παρουσιάζονται εδώ, για τους πιο πάνω λόγους. Επιφυλασσόμαστε να κάνουμε ιδιαίτερη μνεία σε επόμενες δημοσιεύσεις, καθώς αποτελούν τομές στα πεδία τους.

Ι. Θεωρία- Έρευνες-Μελέτες

1. Cinzia Arruzza/Tithi Bhattacharya/Nancy Fraser, Φεμινισμός για το 99%, Μανιφέστο. Εκδόσεις Εκτός Γραμμής, Μωβ σειρά, 2022, σελ. 104. Μετάφραση: Γιώργος Καλαμπόκας/ Αφροδίτη Χριστοδουλάκου.
«Ο φεμινισμός για το 99% αποτελεί την εναλλακτική στον φιλελεύθερο φεμινισμό, καθώς είναι ανοιχτά αντικαπιταλιστικός και αντιρατσιστικός: δεν διαχωρίζει την τυπική ισότητα και τη χειραφέτηση από την ανάγκη μετασχηματισμού της κοινωνίας και των κοινωνικών σχέσεων στο σύνολό τους, από την ανάγκη να ξεπεραστούν η εκμετάλλευση της εργασίας, η λεηλασία της φύσης, ο ρατσισμός, ο πόλεμος και ο ιμπεριαλισμός» (από συνέντευξη της Cinzia Arruzza που αναδημοσιεύτηκε μεταφρασμένη στο Φυλ(ι)κό Οξύ το 2019).

2. Judith Batler, Η δύναμη της μη βίας, Ένας Ηθικοπολιτικός δεσμός, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2022, σελ. 236. Μετάφραση: Γιώργος Καράμπελας.

Το βιβλίο αυτό δεν πραγματεύεται άμεσα το κοινωνικό φύλο, όπως τα βιβλία της «Σώματα με σημασία» και «Αναταραχή Φύλου». «Δένεται όμως με ένα στέρεο νήμα με αυτά, διευρύνοντας τον ορίζοντά τους και παράλληλα χρησιμοποιώντας εννοιολογικά εργαλεία τους» (Mark Trecka, Do more than no harm, lareviewofbooks.org).

Το νέο αυτό βιβλίο της Τζούντιθ Μπάτλερ δείχνει πώς μια ηθική της μη βίας πρέπει να συνδέεται με μια ευρύτερη πολιτική πάλη για την κοινωνική ισότητα. Επιπλέον, υποστηρίζει ότι η μη βία παρανοείται συχνά ως μια παθητική πρακτική που πηγάζει από μια φιλήσυχη περιοχή της ψυχής, ή ως μια ατομικιστική ηθική σχέση με υπάρχουσες μορφές εξουσίας.
Στην πραγματικότητα όμως, η μη βία είναι μια ηθική θέση που εμπλέκεται βαθιά στο πολιτικό πεδίο. Μια επιθετική μορφή μη βίας δέχεται ότι η εχθρότητα είναι κομμάτι της ψυχικής μας συγκρότησης, αλλά αναγνωρίζει την αμφισημία ως τρόπο ελέγχου της μετατροπής της επιθετικότητας σε βία. Κάθε σύγχρονη πρόκληση για μια πολιτική της μη βίας υποδεικνύει ότι υπάρχουν διαφορετικές απόψεις σχετικά με το τι μετρά ως βία και ως μη βία. Η διάκριση μεταξύ των δύο μπορεί ωστόσο να επιστρατεύεται για να επικυρωθεί το κρατικό μονοπώλιο στη βία.
Η θεώρηση της μη βίας ως ηθικού προβλήματος στο πλαίσιο μιας πολιτικής φιλοσοφίας απαιτεί μια κριτική του ατομικισμού, όπως και μια κατανόηση των ψυχοσωματικών διαστάσεων της βίας. Η Μπάτλερ αντλεί από τον Φουκώ, τον Φανόν, τον Φρόυντ και τον Μπένγιαμιν για να δείξει πώς η απαγόρευση της βίας δεν κατορθώνει να συμπεριλάβει ζωές που θεωρούνται μη πενθήσιμες. Εξετάζοντας τους τρόπους με τους οποίους “φυλετικές φαντασιώσεις” υπεισέρχονται σε δικαιολογήσεις της κρατικής και διοικητικής βίας, η Μπάτλερ δείχνει πώς η βία αποδίδεται συχνά σε όσες και όσους εκτίθενται περισσότερο στις θανάσιμες επιπτώσεις της. (Από τον εκδοτικό Οίκο).

3. The Care Collective (Η Κολλεκτίβα της Φροντίδας): Andreas Chatzidakis, Jamie Hakim, Jo Littler, Catherine Rottenberg, Lynne Segal, Το μανιφέστο της φροντίδας- Η πολιτική της αλληλεξάρτησης, Εκδόσεις Ροπή, 2022, σελ. 200. Μετάφραση: Σμυρνιώτη Χριστιάνα, Πρόλογος Αθηνά Αθανασίου, Επιμέλεια Ανδρέας Χατζιδάκης.

«Επιτέλους ένα μανιφέστο που καταδεικνύει πόσο πολύ μπορεί -και πρέπει- να επηρεάσει η φροντίδα την αλλαγή των παγκόσμιων πρακτικών και θεσμών και τη μεταμόρφωση του κόσμου μας! Έχοντας πάψει πλέον να αποτελεί μόνο προσωπικό προβληματισμό ή αποκλειστική έννοια των ηθικολόγων που κάνουν εικασίες σχετικά με το απόλυτο θηλυκό, η φροντίδα προσφέρεται σε αυτό το κείμενο με τη μορφή μιας εμπεριστατωμένης κριτικής για τη νεοφιλελεύθερη κερδοσκοπία. Η «Κολεκτίβα της φροντίδας» γράφει με καθηλωτική καθαρότητα, με μια συλλογιστική ικανότητα εν μέσω αυτών των πολυτάραχων ημερών, και μας υπενθυμίζει ότι η φροντίδα κουβαλά μέσα της ένα συμπλεγματικό παρελθόν αλλά και ένα πολλά υποσχόμενο μέλλον. Η φροντίδα διαπλέκει τις ζωές όλων μας δίνοντας μορφή και πνοή σε μια ελπιδοφόρα πολιτική που να ταιριάζει στην εποχή μας» (Judith Butler).

4. Γλαύκη Γκότση, Βλέμματα γυναικών στην Τέχνη (1850-1900), Εκδόσεις Νησίδες 2022, σελ.
Το βιβλίο παρουσιάζει το γυναικείο κοινό της τέχνης κατά τον 19ο αιώνα στην Ελλάδα. Στις σελίδες του αποκαλύπτεται ένα σύνολο ανώνυμων και επώνυμων γυναικείων προσώπων, που ήρθαν σε επαφή με καλλιτεχνικά έργα και δημιουργούς, διατύπωσαν κρίσεις και εξέφρασαν τη γνώμη τους για το παρελθόν, το παρόν, ενίοτε και το μέλλον της τέχνης. Ποιες είναι οι γυναίκες αυτές και μέσα από ποιες διαδρομές καθίστανται θεάτριες της τέχνης; Ποιες εικαστικές παραστάσεις έλκουν ή απωθούν τα βλέμματά τους και κάτω από ποιες προϋποθέσεις; Με ποιον τρόπο και με τι είδους όρους αποτιμούν τα έργα που σχολιάζουν; Πώς τοποθετούνται απέναντι στις κυρίαρχες ιστορικές αφηγήσεις και αντιλήψεις περί καλλιτεχνικής δημιουργίας; Τα ερωτήματα αυτά επιχειρείται εδώ να απαντηθούν.
Με την αξιοποίηση δημοσιευμένων πηγών και αρχειακού υλικού η μελέτη εντοπίζει τις επισκέπτριες των καλλιτεχνικών εκθέσεων, αφουγκράζεται τις σχολιάστριες καλλιτεχνών και έργων, παρακολουθεί τις συγγραφείς πραγματειών και κειμένων για την αρχαία ή τη νεότερη τέχνη. Παράλληλα, εξετάζει τις απόψεις γνωστών προσωπικοτήτων της εποχής, όπως η Καλλιρρόη Παρρέν και η Καλλιόπη Κεχαγιά, αναδεικνύει την ποικιλία των ενδιαφερόντων και των θέσεων διαφορετικών θεατριών και επισημαίνει τον βαθμό στον οποίο το φύλο επηρεάζει τόσο το ύφος του λόγου και τα είδη της γραφής όσο και τη στάση του κοινού σε σχέση με θέματα όπως το γυμνό, οι εικαστικές απεικονίσεις γυναικείων μορφών, οι καλλιτέχνιδες (από την ιστοσελίδα της Ελληνικής Εταιρίας Ιστορικών της Τέχνης).

5. Carol Gilligan/Naomi Snider, Γιατί επιμένει η πατριαρχία; Εκδόσεις Γιαλός 2022, σελ. 168. Μετάφραση: Ειρήνη Λαγογιάννη.
Ως κουλτούρα, η πατριαρχία λειτουργεί ως ένα σύνολο κανόνων και αξιών, κωδίκων και σεναρίων που καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο οι άνδρες και οι γυναίκες οφείλουν να ενεργούν και να υπάρχουν στον κόσμο. Η παραβίαση αυτών των κανόνων μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες. Πιο ύπουλα, η πατριαρχία υπάρχει εσωτερικευμένα, διαμορφώνοντας τον, τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε και νιώθουμε, το πώς αντιλαμβανόμαστε και κρίνουμε τους εαυτούς μας, τις επιθυμίες μας, τις σχέσεις μας και τον κόσμο στον οποίο ζούμε. Επιπλέον, αυτές οι δύο πτυχές, η πολιτισμική και η ψυχολογική, βρίσκονται συχνά σε μια κατάσταση διαμάχης: μπορούμε ασυνείδητα να απορροφούμε και να επαναπροσδιορίζουμε ένα σύστημα στο οποίο συνειδητά και ενεργά είμαστε αντίθετοι. […] Αναγνωρίζουμε ότι υπάρχουν πολύπλοκες κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις που μπορούν να εξηγήσουν την επιμονή της πατριαρχίας. Μερικοί άνθρωποι επωφελούνται από τις συστημικές και οικονομικές ρυθμίσεις της και έχουν συμφέρον να τις διατηρήσουν. Ωστόσο, κάθε πολιτική ή κοινωνική θεωρία βασίζεται στην ψυχολογία: σε ένα σύνολο υποθέσεων για το τι θέλουν οι άνθρωποι και τι τους κινητοποιεί».
Σε αυτό το εξαιρετικά πρωτότυπο και με πειστικά επιχειρήματα βιβλίο, η Κάρολ Γκίλλιγκαν και η Ναόμι Σνάιντερ υποστηρίζουν ότι η πατριαρχία επιμένει επειδή εξυπηρετεί μια ψυχολογική λειτουργία. Απαιτώντας από εμάς να θυσιάζουμε την αγάπη για χάρη της ιεραρχίας, η πατριαρχία μας προστατεύει από την ευαλωτότητα της αγάπης και με αυτόν τον τρόπο γίνεται άμυνα ενάντια στην απώλεια. Αποκαλύπτοντας τους ισχυρούς ψυχολογικούς μηχανισμούς που στηρίζουν την πατριαρχία, οι συγγραφείς δείχνουν πώς δυνάμεις εκτός της συνείδησής μας μπορεί να υποκινούν μια πολιτική που κατά τα άλλα φαίνεται ανεξήγητη (από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου).
6. Dagmar Herzog, Η σεξουαλικότητα στην Ευρώπη τον 20ό αιώνα – Μια ιστορία, Εκδόσεις Gutenberg 2022, σελ. 352. Μετάφραση Πελαγία Μαρκέτου, Επιμέλεια Μάγδα Κλαυδιανού. Πρόλογος Έφης Αβδελά.
Το βιβλίο Η σεξουαλικότητα στην Ευρώπη τον 20ό αιώνα εξετάζει συστηματικά τα κεντρικά ζητήματα γύρω από τα οποία αναπτύχθηκαν κατά τη συγκεκριμένη περίοδο δημόσιοι λόγοι, κοινωνικά κινήματα και κρατικές πολιτικές: οι ανασημασιοδοτήσεις της πορνείας, της ομοφυλοφιλίας, της αντισύλληψης και οι ευγονικές παρακαταθήκες πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο· η αυξανόμενη κρατική παρέμβαση στον ιδιωτικό χώρο σε δημοκρατικά και αυταρχικά καθεστώτα τη μακρά περίοδο μέχρι το τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου· ο νεοσυντηρητισμός της περιόδου του Ψυχρού Πολέμου μετά τη μαζική βία των παγκόσμιων συρράξεων· οι αμφίσημες φιλελευθεροποιήσεις των χρόνων 1960-1980- και το σεξ μετά το AIDS στη νέα Ευρώπη στο γύρισμα από τον 20ό στον 21ο αιώνα. Με έμφαση αναδεικνύονται οι δημόσιες διαστάσεις του σεξ. Βασική θέση του βιβλίου είναι ότι η ιστορία της σεξουαλικότητας στον ευρωπαϊκό 20ό αιώνα καθόλου δεν είναι μια ιστορία σταδιακής φιλελευθεροποίησης του σεξ, όπως συχνά υποστηρίζεται. Αντίθετα, είναι μια σύνθετη διαδρομή με πολλά πισωγυρίσματα και επισφαλείς κατακτήσεις, πολύ διαφορετική κατά χώρα, τάξη και φύλο, που προσδιορίστηκε σε μεγάλο βαθμό από την εκάστοτε πολιτική συγκυρία (από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου).

7. Θοδωρής Θάνος, Δήμητρα Κογκίδου (επιμ.) Φύλο και Εκπαίδευση- Για μια συμπεριληπτική εκπαίδευση χωρίς βία και διακρίσεις, Εκδόσεις Τζιόλας, 2022, σελ. 352. Συλλογικό έργο.

Τα κείμενα του συλλογικού τόμου μπορούν να συμβάλουν στην κατανόηση ειδικών θεμάτων και πεδίων όπου (ανα)παράγονται έμφυλες ανισότητες και διακρίσεις στην εκπαίδευση, καθώς και στην ενημέρωση, ευαισθητοποίηση και ενίσχυση των δεξιοτήτων σε ζητήματα που αφορούν τις εκπαιδευτικές παρεμβάσεις για μια ασφαλή και συμπεριληπτική εκπαίδευση χωρίς εκφοβισμό, ανισότητες και διακρίσεις με βάση το φύλο, την ταυτότητα ή/και έκφραση φύλου, τα χαρακτηριστικά του φύλου και τον σεξουαλικό προσανατολισμό.
Ο συλλογικός τόμος αποτελείται από τρία μέρη: Στο πρώτο μέρος, με τίτλο “Έμφυλες σχέσεις και ανισότητες στην εκπαίδευση”, περιλαμβάνονται κείμενα σχετικά με τις έμφυλες ανισότητες και διακρίσεις στην εκπαίδευση. Στο δεύτερο μέρος, με τίτλο “Θέματα ομοφοβίας και τρανσφοβίας στην εκπαίδευση”, περιλαμβάνονται κείμενα που αφορούν την ομοφοβία, την τρανσφοβία και τον ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η συμπεριληπτική εκπαίδευση και η χρήση εκπαιδευτικών πρακτικών στην ευαισθητοποίηση των μαθητών και στην αντιμετώπιση αυτών των φαινομένων. Στο τρίτο μέρος, με τίτλο “Εκπαιδευτικά προγράμματα με την οπτική του φύλου”, παρουσιάζονται εκπαιδευτικά προγράμματα τα οποία αποσκοπούν στην ενημέρωση, την ευαισθητοποίηση και την αποδοχή όλων των παιδιών ανεξάρτητα από τον σεξουαλικό προσανατολισμό, την ταυτότητα ή/και έκφραση φύλου και τα χαρακτηριστικά φύλου, σε ένα σχολείο για όλα τα παιδιά (από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου).

8. Eva Illouz/Dana Kaplan, Τι είναι το σεξουαλικό κεφάλαιο; Εκδόσεις του 21ου, 2022, σελ. 120. Μετάφραση: Διονύσης Παπαδουκάκης.
Τι σημαίνει “σεξουαλικό κεφάλαιο”; Με ποιους τρόπους συσσωρεύεται, πώς κατανέμεται και πώς αλληλεπιδρά με τις κατηγορίες του φύλου και της κοινωνικής τάξης; Ποια είναι η σχέση του με τη σφαίρα της οικονομίας και της εργασίας στην εποχή του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού, δηλαδή στο σήμερα;
Η Eva Illouz και η Dana Kaplan επιχειρούν να αποκρυπτογραφήσουν την τρέχουσα πολιτισμική πολιτική της ετεροφυλόφιλης ζωής, υποστηρίζοντας ότι η σεξουαλικότητα και το σεξ, αυτό το περίπλοκο κράμα αισθήσεων, αλληλεπιδράσεων και εμπειριών έχουν αποκτήσει ολοένα εντονότερο οικονομικό χαρακτήρα κατά τη μετάβαση από τη νεωτερική στην υστερονεωτερική περίοδο.
Μέσα από την εξέταση φαινομένων όπως η σεξεργασία, οι σεξουαλικές υποκουλτούρες ή τα εγχειρίδια με συμβουλές για βελτίωση της σεξουαλικής μας ζωής, αλλά κυρίως μέσα από τη μελέτη της διασύνδεσης μεταξύ σεξουαλικής υποκειμενικότητας και εργασιακής σφαίρας, το εξαιρετικό πρωτότυπο αυτό βιβλίο αναδεικνύεται άκρως επίκαιρο (από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου).

“Το βιβλίο “Τι είναι το σεξουαλικό κεφάλαιο;” θέτει ένα φιλόδοξο ερώτημα και προσφέρει τολμηρές και διαφωτιστικές απαντήσεις. Σε αυτή τη διεισδυτική θεωρητική ανάλυση που βασίζεται σε ιστορικά στοιχεία, η Dana Kaplan και η Eva Illouz αποκαλύπτουν τους σύνθετους τρόπους με τους οποίους αναμειγνύονται στο πλαίσιο της νεοφιλελεύθερης λογικής η σεξουαλικότητα, η οικονομική αξία και η κοινωνική ανισότητα. Ένα συναρπαστικό βιβλίο που θα εμπνεύσει τη μελλοντική έρευνα”. (Viviana A. Zelizer, Princeton University)
Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι η Eva Illouz συνυπογράφει με τον Edgar Cabanas το βιβλίο Ευτυχιοκρατία, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πόλις το 2020 και πραγματεύεται τη βιομηχανία της ευτυχίας μέσω της αναδυόμενης θετικής ψυχολογίας, που ως στόχο της έχει, όπως επισημαίνουν οι συγγραφείς, να μας πείσει, για μία ακόμα φορά, ότι ο πλούτος και η ανέχεια, η επιτυχία και η αποτυχία, η υγεία και η ασθένεια αποτελούν αποκλειστικά δική μας ευθύνη.

9. Ασπασία Λυκουργιώτη, Ζητήματα γραφής και φύλου στο έργο της Σάρα Κέιν, Πάτρα, Εκδόσεις Αμείλιχος 2022, σελ. 125.
Οι πολλαπλές αντιφατικές κρίσεις που έχει δεχθεί το έργο της Σάρα Κέιν όχι μόνο δεν περιορίζουν, αλλά αντίθετα, αυξάνουν το ενδιαφέρον των θεωρητικών, που το προσεγγίζουν με εργαλεία δανεισμένα από διάφορα επιστημονικά πεδία, όπως η ψυχανάλυση, η πολιτική φιλοσοφία, οι φεμινιστικές θεωρίες κ.ο.κ. Στο πλαίσιο αυτού του βιβλίου επιχειρείται μια αντιπαραβολή του έργου της Σάρα Κέιν με τη φεμινιστική και κουήρ θεωρία. Εντοπίζονται συγκλίσεις αλλά και πιθανές αποκλίσεις των έργων της από τα αιτήματα και τις φιλοσοφικές παραδοχές της δεύτερης
και της τρίτης φάσης του φεμινισμού (από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)..

10. Κατερίνα Παπαδημητρίου, Το ελληνικό διήγημα του 20ού αιώνα, Προσεγγίσεις, έξι διηγήματα ασκούν κριτική σε διηγηματογράφους της γενιάς του ’30, Εκδόσεις Κομνηνός, 2022, σελ 356.
“Υποκείμενο στο φύλο αλλά και υποκειμενοποιούμενο (καθιστάμενο υποκείμενο) από το φύλο”, γράφει η Butler στα Σώματα με σημασία (Butler, 2008). Μπορεί η γλώσσα, και κατ’ επέκταση η λογοτεχνία, να άρει ή να δημιουργήσει κοινωνικά πρότυπα; Καθώς ξεδιπλώνεται ιστορικά η ανάπτυξη των τριών φεμινιστικών κυμάτων, η θεωρητική διερεύνηση της κοινωνικής κατασκευής συνδέεται ιστορικά, φιλοσοφικά και θεωρητικά με τις θεωρίες φύλου. Από πού αντλεί τις ρίζες της η έμφυλη κριτική; Υφίσταται το “Άλλο” ως κειμενική πραγματικότητα; Πώς καταλήγουμε στην επιτελεστικότητα του φύλου της Butler (Butler, 2009); Τι είναι το βιολογικό φύλο; Τι είναι ο “φαλλογοκεντρισμός” και τι σημαίνει κοινωνική και ψυχολογική κατασκευή του γυναικείου λόγου και συνεπώς της γυναικείας ταυτότητας; Αληθεύει ο ισχυρισμός της Ellen Cixous για τη “γυναικεία γραφή” (Cixous, 2001); Δηλώνει πράγματι ηττημένη η γυναίκα συγγραφέας του 20ού αιώνα;
Έξι διηγήματα, βασικών εκπροσώπων της Γενιάς του ’30, των Μ. Καραγάτση, Αγ. Τερζάκη, Α. Εμπειρίκου, Ν. Λαπαθιώτη, Έλλης Αλεξίου και Γαλάτειας Καζαντζάκη, επιχειρούν μια κριτική προσέγγιση των δημιουργών τους, δια μέσου των σπουδών φύλου και της φεμινιστικής θεωρίας, συνδέουν τη λογοτεχνική μελέτη με την ιστορία των τελευταίων αιώνων, ενώ διερευνούν τον ρόλο των αντίστοιχων κοινωνικών, πολιτιστικών, πολιτισμικών και επιστημονικών επιρροών (από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου).

11. Αθηνά Μοσχοβάκου/Ματίνα Παπαγιαννοπούλου, Βία και παρενόχληση στον χώρο της εργασίας- Εκπαιδευτικό εγχειρίδιο, Έκδοση ΚΕΘΙ, σελ. 174. Διατίθεται στον σύνδεσμο του Κέντρου Έρευνας Θεμάτων Ισότας.

12. Μαρία Στρατηγάκη, Αρετή Μαυμομάτη-Λαγάνη, Αναστασία Χαραλάμπη, Χαράλαμπος Παπακωνσταντίνου, Αικατερίνη Μιχαλοπούλου, Έρευνα για τη σεξουαλική παρενόχληση στον εργασιακό χώρο του δημόσιου τομέα, Έκδοση Κοινωνικό Πολύκεντρο ΑΔΕΔΥ. Διατίθεται στον σύνδεσμο https://kpolykentro.gr/2022/05/24/ekdosi-sexpar

Μια εξαιρετικά προσεγμένη έρευνα με σκοπό να καταγράψει σε τι βαθμό οι εργαζόμενες στο Δημόσιο υφίστανται σεξουαλική και ηθική παρενόχληση κατά τη διάρκεια της εργασίας τους και πώς μπορούν αυτές οι συμπεριφορές να αντιμετωπισθούν με τη λήψη συγκεκριμένων μέτρων.
Στην έρευνα περιλαμβάνεται διεξοδική καταγραφή των πολιτικών που έχουν εφαρμοσθεί για την καταπολέμηση της σεξουαλικής παρενόχλησης στο δημόσιο τομέα στο Ηνωμένο Βασίλειο, την Γαλλία, την Γερμανία και την Σουηδία, όπως επίσης και το πλήρες ισχύον θεσμικό πλαίσιο στην Ελλάδα
Διενεργήθηκε δειγματοληπτική έρευνα στον γενικό πληθυσμό των δημοσίων υπαλλήλων και εμπειρική μελέτη με συνεντεύξεις εργαζομένων γυναικών οι οποίες είχαν υποστεί σεξουαλική παρενόχληση ή ηθική παρενόχληση στην εργασία τους στο Δημόσιο. Οι συμμετέχουσες/-οντες και στις δύο έρευνες δήλωσαν ότι έχουν γνώση αρνητικών σχολίων, εχθρικής μεταχείρισης ή απρεπούς συμπεριφοράς και συμφωνούν στο ότι δεν υπάρχουν συνέπειες για αυτά τα άτομα που επιδεικνύουν τέτοιες συμπεριφορές.

13. Μαρία Φαφαλιού, Κορίτσια στο περιθώριο, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2022, σελ. 400.
Ένα μωσαϊκό της κοινωνικής ιστορίας του τόπους μας στα τελευταία εκατό και πλέον χρόνια, μέσα από μαρτυρίες, φωτογραφίες, σκίτσα, ημερολόγια, αποκόμματα από εφημερίδες, επιστημονικά άρθρα, λογοτεχνικά κείμενα. Κορίτσια στις παρυφές της κοινωνίας. Στο περιθώριο. Συχνά “εν κινδύνω”. Κάποιες φορές σε αναμορφωτήρια, σε κρατητήρια, ή ακόμα και στην φυλακή. Σχεδόν πάντοτε όμως -όπου κι αν βρίσκονται- “έγκλειστα” στο αδιέξοδο του να πάρουν τη ζωή στα χέρια τους. Στοχασμοί για τις συνθήκες που ωθούν σε παραβατικές ή μη συμπεριφορές. Αλλά στοχασμοί και για τις κινητήριες δυνάμεις που συντείνουν ώστε να ξεφύγουν κάποια κορίτσια από τον ασφυκτικό κλοιό και να διαμορφώσουν τη ζωή τους όπως πραγματικά θα την ήθελαν. Στοχασμοί, τέλος, για τον ρόλο της Πολιτείας και του Πολίτη (από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου).

II. Λογοτεχνία

1. Σέσαρ Αϊρα, Πώς έγινα καλόγρια, Εκδόσεις Carnivora, 2022, σελ. 128. Συλλογική μετάφραση.
Πριν η ρευστότητα φύλου, οι πολλαπλές ταυτότητες, το κοινωνικό φύλο μπουν για τα καλά στη ζωή μας ως θεωρητικό υπόβαθρο, ο Αργεντινός συγγραφέας Σέζαρ Άρια αφηγήθηκε, το μακρινό 1989, μια ιστορία αιφνιδιασμού του αναγνώστη καταλύοντας ακόμη και τη βεβαιότητα του φύλου του εξάχρονου κεντρικού του χαρακτήρα, ενός αγοριού που αναφέρεται σε γένος θηλυκό στον εαυτό του. Κι αυτό είναι μόνο ένα παράδειγμα των ανατροπών και της οπτικής των πραγμάτων αυτού του σπουδαίου βιβλίου που αναιρεί ακόμη και τον τίτλο του: «Πώς έγινα καλόγρια» (από την ιστοσελίδα των εκδόσεων).
2. Rumena Bužarovska, Ο άντρας μου, Εκδόσεις Gutenberg 2022, σελ. 191. Μετάφραση: Αλεξάνδρα Ιωαννίδου.
Έντεκα γυναίκες μιλούν χωρίς ταμπού για την καθημερινότητά τους και τη σχέση με τους συντρόφους τους. Οι αφηγήτριες πλάθουν με τρόπο ανελέητο τα πορτρέτα των ανδρών παρουσιάζοντας τα ελαττώματά τους, ενώ αποκαλύπτουν με τόλμη και τον εαυτό τους: τα σχέδια της ζωής τους, τις ήττες, τις ελπίδες, τις ψευδαισθήσεις, αλλά και τις αδυναμίες τους. Έντεκα ιστορίες, έντεκα παραλλαγές της πατριαρχίας, άλλοτε σκληρά ρεαλιστικές, άλλοτε σουρεαλιστικές ακόμα και αστείες, από τη Ρούμενα Μπουζάροφσκα, μια από τις πιο επιτυχημένες και αναγνωρίσιμες συγγραφείς στα Βαλκάνια (από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου).

3. Annie Ernaux, Αναμνήσεις ενός κοριτσιού, εκδόσεις Μεταίχμιο, 2022, σελ. 216. Μετάφραση: Ρίτα Κολαϊτη.
Η Annie Ernaux (Νόμπελ Λογοτεχνίας 2022) επισκέπτεται το παρελθόν της τότε που, δεκαοχτάχρονο κορίτσι, κατακλύζεται από επιθυμία και πόθο. Σήμερα ανακαλύπτει πως η ντροπή, η ταπείνωση, η προδοσία και συνάμα η αυτοπεποίθηση και η χειραφέτηση, αποτελούν την απαρχή του συγγραφικού της βίου (από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)..

4. Annie Ernaux, Το γεγονός, Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2022, σελ. 112. Μετάφραση Ρίτα Κολαϊτη.
Το 1963, η Annie Ernaux, 23 χρόνων, ανύπαντρη, μαθαίνει ότι είναι έγκυος. Η ντροπή την κυριεύει σαν πανούκλα: ξέρει πως η εγκυμοσύνη θα στιγματίσει την ίδια και την οικογένειά της, ξέρει ότι δεν πρέπει να κρατήσει αυτό το παιδί. Σε μια Γαλλία όπου οι αμβλώσεις ήταν παράνομες, προσπάθησε μάταια να απαλλαγεί η ίδια, με πρωτόγονες μεθόδους. Τρομαγμένη και απελπισμένη, καταφέρνει τελικά να βρει λύση, και καταλήγει στα επείγοντα ενός νοσοκομείου όπου κόντεψε να πεθάνει. Σαράντα χρόνια αργότερα, ανασύρει τα ημερολόγιά της και προσπαθεί να βάλει σε τάξη τις αναμνήσεις της, προκειμένου να συλλάβει το ουσιαστικό νόημα, τον λόγο που αυτή η εμπειρία τη σημάδεψε τόσο πολύ, τόσο βαθιά. Το γεγονός είναι η ιστορία αυτού του τραύματος, ενός τραύματος που δεν ξεπέρασε ποτέ (από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου).
5. Bernadine Evaristo, Μανιφέστο, Πώς να μην τα παρατάς ποτέ, Εκδόσεις Gutenberg, 2022, σελ. 306. Μετάφραση: Ρένα Χατχούτ.
Πρώτη μαύρη γυναίκα που κερδίζει τη διάκριση του να είναι Πρόεδρος φέτος της Βασιλικής Εταιρείας Λογοτεχνίας του Ηνωμένου Βασιλείου, η Μπερναντίν Εβαρίστο βρέθηκε, μετά από δεκαετίες που εργαζόταν ως συγγραφέας, δασκάλα, τραγουδίστρια, ακτιβίστρια, από το περιθώριο στο παγκόσμιο προσκήνιο. Στο Μανιφέστο μιλά για τον ρατσισμό που βίωσε από τα παιδικά της χρόνια και για τις δυσκολίες που συνάντησε στην πορεία της και συνδέονται με την φυλή, το φύλο, την κοινωνική τάξη, τη διαφορετικότητα, τη σεξουαλικότητα, το πέρασμα της νιότης. Το Μανιφέστο είναι ένα βιβλίο για το πώς να μην τα παρατάς ποτέ. Μια προσωπική εξομολόγηση για το θάρρος που επέδειξε, για το πώς κάθε εμπόδιο που ξεπέρασε είτε στην προσωπική της είτε στην επαγγελματική ζωή την έκαναν «πιο ανθεκτική και αποφασισμένη να συνεχίσει (από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)..

6. Mely Kyiak, Το να είσαι γυναίκα, Εκδόσεις Κριτική 2022, σελ. 168. Μετάφραση Απόστολος Στραγαλινός.
«Είμαι γυναίκα. Χαίρομαι που είμαι γυναίκα. Δεν παραπονιέμαι. Δεν λυπάμαι. Δεν μου λείπει κάτι. Αλλά ούτε και μου περισσεύει. Γι΄αυτά θέλω να μιλήσω… Στον κόσμο από όπου προέρχομαι θεωρούσαμε αυτομάτως ότι οι υποσχέσεις της ζωής προορίζονται για τους άλλους. Η ματαίωση ήταν ο κανόνας.»
Η Mely Kiyak, κόρη Κούρδων μεταναστών εργατών που μεγάλωσε στη Γερμανία, επιστρέφει στο παρελθόν της και με διάθεση εξομολογητική καταθέτει την προσωπική της διαδρομή προς την ανακάλυψη του ίδιου της του εαυτού. Με αφοπλιστική ειλικρίνεια και χιούμορ γράφει όχι μόνο για το τι σημαίνει να είσαι γυναίκα, αλλά κυρίως για το πώς μπορεί κανείς να είναι κυρίαρχος της ζωής του υπερβαίνοντας τις κοινωνικές συμβάσεις.
Η Kiyak αφηγείται με λογοτεχνική ενάργεια τη γενναία πορεία της προς την ανεξαρτησία. Το βιβλίο εμπνέει δύναμη σε όσους θέλουν να ακολουθήσουν το δικό τους μονοπάτι (από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου).

7. Πέρσα Κουμούτση (επιμέλεια, ανθολόγηση, μετάφραση), Ανθολογία ποίησης σύγχρονων και νέων γυναικών του Αραβικού κόσμου, Εκδόσεις Νίκας, 2022, σελ. 152.
Στην παρούσα έκδοση ποιήτριες προερχόμενες από 14 αραβικές χώρες (Αίγυπτο, Αλγερία, Ιράκ, Κουβέιτ, Κατάρ, Λίβανο, Λιβύη, Μαρόκο, Μπαχρέιν, Τυνησία, Ομάν, Παλαιστίνη, Συρία, Hνωμένα Εμιράτα) υπερβαίνουν τα όρια του τόπου καταγωγής τους και σε μια αρμονική συνύπαρξη συναντώνται σε γλώσσα ελληνική για να μιλήσουν στο όνομα μιας συλλογικής συνείδησης που έχει ως κυρίαρχη ταυτότητα το γυναικείο φύλο και να προβάλουν ποιητικά το κοινό τους αίτημα για μια ελεύθερη και αυτόνομη γυναικεία ύπαρξη, τόσο στη σφαίρα της ποίησης όσο και στον ευρύτερο κοινωνικό χώρο.
Στα ποιήματα αυτά συναντάμε έναν πρωτογενή λυρισμό που μας οδηγεί στις απαρχές της αρχαϊκής λυρικής ποίησης, όπως αυτή είναι σε μας οικεία από την ποίηση της Σαπφώς, που πρώτη έχει υπερασπισθεί το δικαίωμα του ατόμου στην ελεύθερη επιλογή και έχει διακηρύξει ως υπέρτατο αγαθό αυτό που ο καθένας πιο πολύ αγαπάει (από τον πρόλογο της Τασούλας Καραγεωργίου).

8. Κάρμεν Μαρία Ματσάδο, Στο σπίτι των ονείρων, Εκδόσεις Αντίποδες, 2022, σελ. 368.
Το Σπίτι των Ονείρων είναι η παθιασμένη ερωτική ιστορία, η κοινή ζωή, η πνευματική και σωματική σύνδεση δύο γυναικών, που σταδιακά μετατρέπεται σε φυλακή και σε εφιάλτη. Η Κάρμεν Μαρία Ματσάδο αφηγείται την κακοποιητική σχέση που βίωσε, από την ενθουσιώδη αρχή της μέχρι το επώδυνο τέλος της, προσπαθώντας να κατανοήσει αυτό που της συμβαίνει και αναζητώντας μια έξοδο διαφυγής. Περιγράφει την τρυφερότητα και την ένταση, τις αυταπάτες και το ψέμα, την αίσθηση της μοναδικότητας και της κοινοτοπίας, συνδέοντας το προσωπικό της βίωμα με το παραμύθι, τη λογοτεχνία, την κουήρ θεωρία και την ποπ κουλτούρα. Μετατρέποντας κάθε κεφάλαιο αυτής της ιστορίας σε άσκηση ύφους, με μια γλώσσα που παραμένει πάντα βαθιά συναισθηματική, η Ματσάδο ανατρέπει τις αντιλήψεις μας για το τι είναι και τι μπορεί να κάνει η αυτοβιογραφία (από την ιστοσελίδα των εκδόσεων).

9. Claire Messud, Η Γυναίκα του Επάνω Ορόφου, Εκδόσεις Gutenberg 2022, σελ. 456. Μετάφραση: Ρένα Χατχούτ.
“Πόσο οργισμένη είμαι […] Το ίδιο δεν νιώθουν όλες οι γυναίκες;”
Η ιστορία μιας γυναίκας που αναγεννήθηκε και προδόθηκε από τον πόθο της για μια διαφορετική ζωή. Στη λίστα των μπέστ σέλερ των New York Times για εβδομάδες, μια εξαιρετικά ειλικρινής αφήγηση, ένα ψυχολογικό θρίλερ που σε καθηλώνει (The Washington Post).

10. Αμάντα Μιχαλοπούλου, Η μεταμόρφωσή της, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2022, σελ. 160.
“Ένα πρωί που ξύπνησε από εφιάλτη, η Σάσα ανακάλυψε πως είχε μεταμορφωθεί σε άντρα”. Έτσι ξεκινάει η εξωφρενική περιπέτεια της νεαρής ηρωίδας, μιας φοιτήτριας που έχει γαλουχηθεί με τα θηλυκά πρότυπα της αυτοθυσίας και της υπακοής. Πώς θα ξανασυστηθεί στους φίλους, στους γονείς, στον τρομακτικό καθηγητή της; Θα καταφέρει να ξαναβρεί τον εαυτό της μέσα στο καινούργιο άγνωστο σώμα της; Και μάλιστα σ’ έναν κόσμο όπου ο Κατακλυσμός έχει ήδη συμβεί, ξηλώνοντας τα θεμέλια της κοινωνίας; Με άλλα λόγια, μπορεί να υπάρξει έρωτας, ελπίδα και πρόοδος μετά την κατάρρευση των καθορισμένων κοινωνικών ρόλων;
Η Αμάντα Μιχαλοπούλου έγραψε μια νουβέλα ενηλικίωσης για το τέλος των φύλων και την ερμαφρόδιτη φύση του ανθρώπου και ταυτόχρονα την ιστορία μιας μετα-Εδέμ, του τέλους του κόσμου όπως τον ξέρουμε. Η μεταμόρφωσή της είναι ένα εξαιρετικά επίκαιρο βιβλίο, που παλεύει λυσσαλέα με τα στερεότυπα των φύλων, της οικογένειας, της σεξουαλικής αγωγής, της αυθεντίας κάθε είδους και αμφισβητεί τον τρόπο με τον οποίο ο καπιταλισμός μάς έχει μάθει να αναζητάμε την ευτυχία (από την έκδοση).

11. Toni Morisson, Ρετσιτατίβο, Μια ιστορία, Εκδόσεις Παπαδόπουλος 2022, σελ. 104. Πρόλογος Zadie Smith. Μετάφραση: Κατερίνα Σχινά.
Όπως σημειώνει και η συγγραφέας και δοκιμιογράφος Zadie Smith στην εισαγωγή της, «ιστορικά, όμως αυτή η αναγνώριση ότι είμαστε άνθρωποι –ότι ανήκουμε σε μια κοινή, αναπόδραστη κατηγορία –έχει παίξει επίσης ρόλο στο έργο των υπερασπιστών της ελευθερίας, των πολέμιων της δουλείας, των αντιαποικιοκρατών, των συνδικαλιστών, των ΛΟΑΤΚΙ ακτιβιστών, των υπερμάχων της χειραφέτησης των γυναικών και στη σκέψη του Φραντς Φανόν, του Μάλκολμ Χ, του Στιούαρτ Χολ, του Πολ Γκιλρόι, της ίδιας της Μόρισον και των ομοίων τους. Αν υπάρχει ανθρωπισμός, αυτός είναι ριζασπαστικός. Ένας ανθρωπισμός που αγωνίζεται για την αλληλεγγύη μέσα στην ετερότητα, για τη δυνατότητα και την υπόσχεση της ενότητας πέρα από διαφορές. Και όταν εφαρμόζεται σε φυλετικά ζητήματα, αναγνωρίζει ότι παρόλο που η κατηγοριοποίηση της φυλής είναι βιωματικά και δομικά “πραγματική”, δεν έχει καμία απόλυτη ή ουσιαστική πραγματικότητα από μόνη της».

12. Ευγενία Μπογιάννου, Αυτές, Εκδόσεις Πόλις, 2022, σελ. 96.
Είκοσι τέσσερις τρόποι για να υπάρχεις μέσα στον χρόνο, μέσα στη διαδοχική αλληλουχία των ηλικιών.
Από την Α. μέχρι την Ω. και όλες τις άλλες ενδιάμεσες συνθήκες, είκοσι τέσσερις ιστορίες ανωνυμίας για τη γυναικεία κατάσταση.
Είκοσι τέσσερις τρόποι σαν νεύματα κατάφασης, άρνησης, υποταγής ή εξέγερσης.
Τα διηγήματα της συλλογής απαρτίζουν τα στάδια της ζωής μιας γυναίκας.
Αυτές. Που γίνονται αυτό που είναι. Αυτό που πάντα ήταν. Αυτό με το οποίο πάντα παλεύουν. Μόνες, λησμονημένες, σιωπηλές, ανένδοτες, εξεγερμένες (από την ιστοσελίδα των εκδόσεων).

13. Τσο Ναμ-Τζου, Κιμ Τζιγιάνγκ, γεννημένη το 1982, εκδόσεις Μίνωας, 2022, σελ. 180. Μετάφραση: Κονταξάκη Αλεξάνδρα.
Η Κιμ Τζιγιάνγκ ζει σε ένα μικρό διαμέρισμα στα περίχωρα της Σεούλ με την οικογένειά της. Είναι μια τριαντάχρονη σύγχρονη γυναίκα που πρόσφατα παραιτήθηκε από τη δουλειά της, για να ασχοληθεί αποκλειστικά με την ανατροφή της νεογέννητης κόρης της, κάνοντας μια επιλογή που θεωρείται κοινωνικά αυτονόητη για πάρα πολλές Κορεά¬τισσες. Σύντομα όμως αρχίζει να εκδηλώνει παράξενα συμπτώματα που θορυβούν τον άντρα της, τους γονείς και τα πεθερικά της: «μεταμορφώνεται» υποδυόμενη τις ζωές άλλων γυναικών, ζωντανών αλλά και νεκρών, γνωστών αλλά και αγνώστων. Καθώς βυθίζεται όλο και βαθύτερα σε αυτή την ψύχωση, ο σύζυγός της τη στέλνει σε ψυχίατρο.
Ολόκληρη η ζωή της Τζιγιάνγκ αρχίζει τότε να ξεδιπλώνεται μέσα από μια παγερή, απόκοσμα αποσπασματική τριτοπρόσωπη αφήγηση, εμποτισμένη με ετερόκλητα στοιχεία απογοήτευσης, επιμονής και υποταγής. Γεννημένη το 1982 και έχοντας το πιο κοινό κοριτσίστικο όνομα στην Κορέα, η Τζιγιάνγκ σύντομα γίνεται η παραμελημένη μεγάλη αδελφή ενός αγοριού που μεγαλώνει σαν πριγκιπόπουλο.
Η συμπεριφορά της αστυνομεύεται διαρκώς από τις ανδρικές φιγούρες γύρω της, ενώ ακόμα και ο ίδιος ο πατέρας της κατηγορεί εκείνη, όταν οι άντρες την παρενοχλούν αργά τη νύχτα.
Ένα δυνατό διεθνές μπεστ σέλερ, που στάθηκε αφετηρία για το νέο φεμινιστικό κίνημα της Κορέας, παρακολουθεί την ψυχική κατάπτωση μιας γυναίκας που έρχεται αντιμέτωπη με τον παγιωμένο μισογυνισμό (από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου).

Περιγραφή φωτογραφιών για άτομα με οπτική αναπηρία: Αρχική φωτό, μια βιβλιοθήκη με πολλά και διάφορα βιβλία. Οι επόμενες φωτογραφίες είναι τα εξώφυλλα των βιβλίων που παρουσιάζονται.