«Μήτρα – Εκεί που αρχίζουν όλα»: Ένα θαύμα και συνάμα ένα μυστήριο

Αλιεύει η Βέρα Σιατερλη

Σε ένα από τα επεισόδια της επιτυχημένης δραματικής σειράς Grey’s Anatomy, δύο από τους πρωταγωνιστικούς ήρωες, το ζευγάρι Μέρεντιθ και Ντέρεκ ανυπομονούν να μάθουν την αιτία της πρόσφατης αποβολής της Μέρεντιθ. Στην επόμενη σκηνή, η Μέρεντιθ εκνευρισμένη λέει: «Εχθρική; Σοβαρά τώρα είπε τη μήτρα μου εχθρική». «Κολλάς στη λέξη», απαντά ο Ντέρεκ θυμίζοντάς της ένα εναλλακτικό πλάνο που πρότεινε ο γιατρός τους. «Πώς θα ένιωθες εσύ αν σου λέγανε ότι το πέος σου είναι “θυμωμένο” ή “κακό”;», διαμαρτύρεται εκείνη.

Και έτσι κάπως το Χόλιγουντ και κατ’ επέκταση τα εκατομμύρια ανθρώπων που είτε παρακολουθούν με πάθος τη σειρά είτε όχι, σίγουρα όμως έχουν μεγαλώσει με ανακριβή γνώση για ένα από τα πλέον θαυμαστά και παραγνωρισμένα όργανα του ανθρώπινου γυναικείου σώματος, τη μήτρα, πετυχαίνει να μεταδώσει μια από τις πιο ανακριβείς πληροφορίες: πρώτον, ότι είναι δυνατόν μια μήτρα να είναι εχθρική, δεύτερον ότι οι γυναίκες έχουν την παράλογη τάση να ασχολούνται με ασήμαντα πράγματα.

To θέμα είναι πως πολλές γυναίκες δεν γνωρίζουν τις παράξενες αλλά θαυμαστές δραστηριότητες της μήτρας τους «ενώ για πάρα πολύ καιρό, η δυτική ιατρική δεν έδινε δεκάρα για τη μήτρα, εκτός από το ότι είναι ένα δοχείο για τον επόμενο αρσενικό κληρονόμο», αναφέρει η Leah Hazard στο βιβλίο της «Μήτρα – Εκεί που αρχίζουν όλα».

Τα μέρη του αναπαραγωγικού συστήματος συχνά παρομοιάζονται με τρόφιμα – η μήτρα μοιάζει με αχλάδι, οι ωοθήκες με αμύγδαλα, το έμβρυο με δαμάσκηνο ή μανταρίνι- ίσως για να καταστούν γλυκά και αβλαβή, όταν προκύπτει μια άβολη κουβέντα γύρω από τον μυ που στα μάτια του δυτικού βιομηχανικού κόσμου αποκτά ενδιαφέρον μόνο όταν εκπληρώνει την υπόσχεσή του για τη δημιουργία ζωής.

Όσο γίνεται με αντικειμενική ματιά, με εξαίρετη μέθοδο, συνδυάζοντας συνεντεύξεις, αναλύσεις και παραθέσεις αποτελεσμάτων ερευνών που προκύπτουν συχνά μέσα από αντικρουόμενες θεωρίες, η Hazard εισχωρεί μέσα σε ένα εντυπωσιακό μονοπάτι διερεύνησης και προβολής γνώσης -υποτιμημένης ή ακόμα και άγνωστης για την πλειοψηφία του κόσμου ανατρέποντας πολλά από όσα νομίζαμε ότι γνωρίζουμε μέχρι σήμερα. Συναρμολογώντας μαρτυρίες ασθενών, γυναικών που συμμετείχαν εθελοντικά σε ποικίλες έρευνες αλλά και ακαδημαϊκών η Hazard, επιδιώκει με αυτό το βιβλίο της να μιλήσει ανοιχτά, δυναμικά για αυτό το ανθρώπινο όργανο με τη συσσωρευμένη σοφία του που εσκεμμένα έχει αγνοηθεί. «Για τη μαγεία που υπάρχει μέσα σου», όπως τραγούδησε η Ντόλι Πάρτον. Για το μεγάλο Μ: τη σπουδαία Μήτρα.

Στην επίσκεψή της στο Μουσείο του Μεγάρου Χειρουργικής πριν από αρκετά χρόνια και αργότερα μετά την ολοκλήρωση των σπουδών μαιευτικής, η Μαιευτική-Γυναικολογία αποτελεί το μικροτερο τμήμα του με μόλις τέσσερα ράφια δειγμάτων, αποκλειστικά εμφατική της αναπαραγωγικής λειτουργίας, η Leah Hazard, θα συνειδητοποιήσει το αβυσσαλέο χάσμα στις γνώσεις του κοινού.

Είναι πλέον προσωπική της υπόθεση να κάνει ένα βήμα «σε αναζήτηση της μήτρας». Με αυτό το βιβλίο εκτός από την «κρυμμένη» γνώση που αποκαλύπτει, θέλει να δώσει φωνή σε όλες τις άμεσα και έμμεσα εμπλεκόμενες ομάδες ενδιαφέροντος ώστε η ιατρική, ερευνητική, φαρμακευτική κοινότητα να διοχετεύσουν περισσότερους οικονομικούς πόρους σε αυτό το θαύμα. Η άνιση μεταχείριση των κονδυλίων που διατίθενται για γυναικολογική περίθαλψη, ειδικά μετά την πανδημία του Covid-19 έχουν οξυνθεί.

Όλοι, εκτός από τους πιο ειδικούς ιστορικούς της ιατρικής, θα εκπλαγούν από όσα αποκαλύπτει η Hazard, τόσο ως προς το εύρος των δυνατοτήτων της μήτρας όσο και ως προς τη δουλειά που χρειάστηκε, επί αρκετούς αιώνες, για να παραχθεί το ακόμα εξελισσόμενο σώμα γνώσεων που διαθέτουμε για το όργανο.

Το βιβλίο που προέκυψε είναι χωρισμένο σε κεφάλαια με κυκλική ροή, ακολουθώντας οργανικά τους ρυθμούς και τις επαναλαμβανόμενες διαδικασίες του ίδιου του κύκλου όπως και η διαδικασία του κύκλου της αναπαραγωγής, γιατί όπως η ίδια η Hazard αναφέρει στον επίλογό της:

«Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε την ενήλικη μήτρα χωρίς πρώτα να εξετάσουμε το όργανο στη νεογνική του κατάσταση, να πραγματευτούμε την εμμηνόρροια χωρίς να εξετάσουμε τι συμβαίνει νωρίτερα, στην παιδική ηλικία και αργότερα στην εμμηνόπαυση, ή να εκτιμήσουμε πλήρως τη χαρά της γέννας χωρίς να σταθούμε για λίγο στη σκιά της αποβολής».

Μέσα από κάθε κεφάλαιο και φάση του κύκλου, το βιβλίο ξεδιπλώνεται πάνω σε δύο βασικού άξονες: την ανάπτυξη των σύγχρονων ιατρικών πρακτικών που σχετίζονται με την αναπαραγωγική υγεία και τις μεταβαλλόμενες λειτουργίες της μήτρας κατά τη διάρκεια μιας ανθρώπινης ζωής. Κάθε κεφάλαιο διερευνά μια διαφορετική φάση ή σκοπό της μήτρας, από τη «μήτρα σε ηρεμία» κατά τη βρεφική ηλικία έως την εξέλιξή της στην εμμηνόπαυση, κατά την οποία, όπως πιστεύει η Hazard, η τελική σιωπή του οργάνου μπορεί επίσης να είναι το ηχηρό κάλεσμα της γυναίκας για χαρά.

Αν και η Hazard γράφει με την αυθεντία μιας μαίας, ο τόνος της δεν είναι αποστειρωμένος αλλά αντίθετα παθιάζεται και εναντιώνεται σε όλους όσους με ασαφείς όρους προσεγγίζουν ασθενείς με αναπαραγωγικές δυσκολίες, θρηνεί για τις γυναίκες που υπέφεραν από εξουθενωτικό πόνο για χρόνια πριν διαγνωστούν με ενδομητρίωση, συμπάσχει με τις γυναίκες με καθυστερημένο και δύσκολο τοκετό. Όταν, ως φοιτήτρια, η Hazard παρακολούθησε μια μέντορά της να προκαλεί τον τοκετό σε μια έγκυο ασθενή με συνθετική ωκυτοκίνη, ένιωσε ότι ήταν μάρτυρας «ενός ειδικού, μυστικού είδους μαγείας», περιγράφει. «Θα εξακολουθώ να αναρωτιέμαι, τα επόμενα χρόνια, αν αυτό είναι μαγεία ή τρέλα».

Σε κάθε κεφάλαιο πολλές οι ιστορίες για τους γιατρούς και τους ερευνητές των οποίων η δουλειά συνθέτει αυτό που γνωρίζουμε -ή νομίζουμε ότι γνωρίζουμε- για τη μήτρα, οδηγώντας μας από την πρώτη κιόλας σελίδα στην αναγνώριση του πώς θεμελιώδεις αρχές της επιστήμης που υπάρχουν μέχρι σήμερα, είναι προϊόν ανθρώπινης πρόθεσης. Οι πληροφορίες που έχουμε για τη μήτρα δεν μας παραδόθηκαν μέσα από προσεκτική και ενδελεχή έρευνα αλλά αντίθετα συλλέχθηκαν μέσα από τις συνδυασμένες προσπάθειες στελεχών φαρμακευτικών εταιρειών με κίνητρο το κέρδος, μαιών που πειραματίζονταν με μύκητες και βότανα, ανδρών ιατρών του 19ου αιώνα που, όπως λέει ο Hazard, «επιδίωκαν να προωθήσουν τη δική τους καριέρα» και άλλων. Συχνά, οι υποθέσεις τους αποδείχθηκαν αργότερα λανθασμένες, οι θεραπείες τους καταρρίφθηκαν, οι πρωτοποριακές ανακαλύψεις τους παραμελήθηκαν. Τέτοια είναι η φύση της δουλειάς.

Σε κάθε κεφάλαιο πολλές οι παραδοχές μιας πατριαρχικής κοινωνίας καταρρίπτονται.
Ο χαρακτήρας «απόβλητου» για το εμμηνοριακό έκκριμα αλλά και μη εμπλοκή ερευνητικών ομάδων σε περαιτέρω ανάλυσή του λόγω ντροπής ή σιχασιάς είναι κάτι που θα απασχολήσει το κεφάλαιο «Περίοδος». Σύμφωνα με τη μελέτη ROSE (Research OutSmarts Endometrosis, H έρευνα νικά την ενδομητρίωση) της Christine Mertz, το εμμηνοριακό έκκριμα, η «πορφυρή ρύση» είναι «υγρός χρυσός» για τη γονιμότητα και την υπογονιμότητα αλλά και για άλλα προβλήματα όπως τα ινομυώματα, η πρώιμη ανίχνευση καρκίνου, η μητρορραγία και η δυσμηνόρροια (επώδυνη εμμηνορρυσία) που αποτελεί σοβαρό πρόβλημα για πολλά κορίτσια.

Ο παθητικός ρόλος της μήτρας κατά τη σύλληψη είναι κάτω από το μικροσκόπιο των διεξοδικών ερευνών της Hazard. Σύμφωνα με την Belen Moline, Ειδική στην Αναπαραγωτική Ιατρική, οι «θαυμαστές κινήσεις της μήτρας» και η τέλεια ρυθμισμένη συνεργασία των μερών του γυναικείου αναπαραγωγικού συστήματος, διευκολύνουν την ασφαλή διαδρομή του σπερματοζωαρίου προς το ωάριο. Σύμφωνα με τα σημερινά διδακτικά αναγνώσματα, η μήτρα είναι απλώς το φόντο στη συγκλονιστική σκηνή όπου τα δυνατά και αποφασίστηκα σπερματοζωάρια παίζουν με αυτοπεποίθηση το ρόλο τους, κινούμενα με ταχύτητα. Απεναντίας λοιπόν: η μήτρα παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στις πρώτες αυτές, ζωτικής σημασίας στιγμές για τη δημιουργία της ζωής.

Η θεώρηση της «ιατρικής κανονικότητας» του ελέγχου της έναρξης και της διάρκειας του τοκετού, τέσσερις ώρες θεωρείται η βέλτιστη διάρκεια, αρχικά με αυτοσχέδιες και άκρως επικίνδυνές μεθόδους αρχικά και στην πορεία με συνθετικές ορμόνες όπως η ωκυτοκίνη, τίθεται υπό αμφισβήτηση στο κεφάλαιο «Τοκετός». Σύμφωνα με μια μελέτη του 2017 στη Βρετανία, η Elizabeth Newman διαπίστωσε ότι «οι κλινικές επιβάλλουν ένα εξωτερικό, τεχνητό χρονοδιάγραμμα σε μια διεργασία που βιώνεται ατομικά και μοναδικά». Οι εξαιρετικές επιδόσεις τη μήτρας είναι και εδώ το ζητούμενο και οποιαδήποτε επιπλοκή θεωρείται δυσλειτουργία της. «Όμως το σώμα κάθε γυναίκας κατέχει τη σοφία των αμέτρητων προηγούμενων μητέρων που πέρασαν μέσα από τη φωτιά, την οποία ήρθε η σειρά της να υπομείνει. Η μήτρα κάνει αυτό που προορίζεται να κάνει: μικροσκοπικές αναλαμπές ηλεκτρικής διέγερσης μεταδίδονται ραγδαία από κύτταρο σε κύτταρο μέχρι ο ισχυρότατος μυς ωθήσει και φέρει στον κόσμο ένα μωρό που κλαίει».

Ο θαυμασμός της Hazard είναι έκδηλος και διαφαίνεται στις ζωντανές περιγραφές της σε όλες τις σελίδες του βιβλίου περιγράφοντας λεπτομερώς την έμμηνο ρύση ή τη συραμμένη μήτρα μετά από καισαρική τομή. Η Hazard με ευαισθησία πλησιάζει θέματα που για αιώνες προκαλούν αμηχανία στη γυναίκα, στην έφηβη κοπέλα που από μικρή μαθαίνει να κρύβει με την μπλούζα της το αίμα στο παντελόνι της, την πεποίθηση ότι ο τράχηλος άρα και το ίδιο το γυναικείο σώμα είναι ένα παθητικό δοχείο στη διάρκεια της σύλληψης δίχως ευφυία και δράση (το αντίθετο μάλιστα σύμφωνα με το πείραμα του Ισραηλινού Vaclav Isnler και την ευρηματική μελέτη του που δημοσιεύθηκε το 1980 σύμφωνα με την οποία ο τράχηλος αποθηκεύει και απελευθερώνει αργά τα καλύτερα, πιο βιώσιμα σπερματοζωάρια στο κυρίως σώμα της μήτρας – σε κάποιες περιπτώσεις πάνω από μια εβδομάδα μετά την εισαγωγή του σπέρματος στο αναπαραγωγικό σύστημα), στην ενήλικη γυναίκα δέσμια των ορμονών της κατά την εμμηνόπαυση που «επιτέλους θέλει να κυοφορήσει τον εαυτό της».

Το βιβλίο «Μήτρα – Εκεί που αρχίζουν όλα» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο

Πηγή: ελculture.gr