Φόρος τιμής για τα θύματα των πολέμων, εγκώμιο για τις ιδέες και τις δράσεις για την ειρήνη

Το γεγονός της ειρήνης στο Σεράγεβο – 2014

Η απόφαση 1325 του ΟΗΕ

Αρκετά έχουμε γράψει για την σύνοδο των ειρηνιστικών και αντιπολεμικών κινημάτων στο Σεράγεβο, για την επέτειο των 100 χρόνων από την έναρξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, που πραγματοποιήθηκε τον Ιούνιο του 2014.

Η συμμετοχή των γυναικών και των φεμινιστριών αλλά κυρίως του λόγου των γυναικών για τον πόλεμο και την ειρήνη ήταν μαζική και ιδιαίτερα ορατή.

Σήμερα δημοσιεύω στο «Μωβ» την ομιλία μου στο στρογγυλό τραπέζι για την απόφαση του ΟΗΕ 1325 του 2000, που αφορά την επίσημη συμμετοχή των γυναικών σε ειρηνευτικές συνομιλίες και στην οικοδόμηση της ειρήνης. Αυτό το στρογγυλό τραπέζι είχε 5 ομιλήτριες από διάφορες χώρες, οι ομιλίες των οποίων βρίσκονται στο σχετικό σάιτ της διοργάνωσης, στα αγγλικά. Φυσικά τις ομιλίες ακολούθησε συζήτηση.

Φόρος τιμής για τα θύματα των πολέμων,

εγκώμιο για τις ιδέες και τις δράσεις για την ειρήνη

Στην Ελλάδα δεν είμαστε, ευτυχώς, σε πόλεμο, εκτός από τον κοινωνικό πόλεμο που έχουν εξαπολύσει τα κυβερνώντα κόμματα και η τρόικα, που έχει αμέτρητα θύματα στις λαϊκές τάξεις και φυσικά ανάμεσα στις γυναίκες, που φτωχοποιούνται και στερούνται πολλών από τα κεκτημένα δικαιώματά τους. Επίσης η κυβέρνηση βρίσκεται σε πόλεμο με τους μετανάστες και μετανάστριες, αφού περισσότεροι από 4000 χωρίς χαρτιά κρατούνται σε αστυνομικά τμήματα ή κέντρα κράτησης κάτω από ανυπόφορες συνθήκες, για απροσδιόριστο χρόνο, που εκτείνεται έως τους 18 μήνες, που μπορούν όμως να επαναληφθούν σύντομα μετά την απελευθέρωσή τους. Αυτά τα κέντρα κράτησης έχουν στηλιτευθεί ως απάνθρωπα, από κάθε φορέα που τα επισκέφθηκε από τα Ηνωμένα Έθη ή από μέλη του Ευρωκοινοβουλίου, αλλά η πολιτική της «κάθαρσης» της Ελλάδας από τους άτυπους μετανάστες συνεχίζεται, παρά αυτές τις αρνητικές εκθέσεις.

Η κυβέρνηση, κι εδώ να πούμε και η ΕΕ, βρίσκονται επίσης σε πόλεμο με τους πρόσφυγες που έρχονται με πλοιάρια σε οποιοδήποτε νησί του Αιγαίου μπορούν να φτάσουν, και εκατοντάδες από αυτούς και αυτές έχουν πνιγεί στη θάλασσα, λόγω της πολιτικής επαναπροώθησης που ακολουθείται στο πλαίσιο της Ευρώπης Φρούριο.

Φυσικά, αυτή η μεσογειακή περιοχή δεν είναι χώρος ειρήνης, αφού έχουμε κοντινούς πολέμους στη Συρία και την Αφρική, για να μην μιλήσουμε για τον διαρκή πόλεμο του Ισραήλ εναντίον του παλαιστινιακού λαού, και τους πρόσφυγες πολέμου που ψάχνουν να πάνε κάπου για να επιβιώσουν. Σχετικά με τον πόλεμο στη Συρία, έχουν ληφθεί αποφάσεις από διεθνείς οργανισμούς για το χημικό οπλοστάσιό της, που αποτελείται από 1300 τόνους, να αποτεθεί στη Μεσόγειο, μεταξύ της Κρήτης και της Αφρικής, και υπάρχει μεγάλος ξεσηκωμός γι’ αυτό, για τους οικολογικούς κινδύνους που συνεπάγεται.

Η Ελλάδα στους πολέμους

Μιλώντας για τα 100 χρόνια από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, και μιλώντας για πρόσφυγες, δεν μπορούμε να παραλείψουμε να αναφέρουμε ότι η πιο μαζική πράξη εθνικής εκκαθάρισης συνέβη μετά τον πόλεμο μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, το 1922, όταν ηττήθηκε ο ελληνικός στρατός, που εισέβαλε στις παραλιακές περιοχές της Τουρκίας για να ικανοποιήσει τη μεγαλομανή ιδέα της Μεγάλης Ελλάδας των δύο ηπείρων και των επτά θαλασσών. Ακολούθησε η επονομαζόμενη ανταλλαγή των πληθυσμών, που ήταν εγκατεστημένοι και ζούσαν στις δύο πλευρές για αιώνες, δηλαδή 1.500.000 Έλληνες στην Τουρκία και 750.000 Τούρκοι στην Ελλάδα. Όλοι αυτοί οι πληθυσμοί έγιναν πρόσφυγες, λόγω του καταστροφικού πολέμου που ακολούθησε τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, και «ανταλλάχθηκαν» μεταξύ των δύο χωρών σαν να ήταν αντικείμενα. Έφυγαν με μια τσάντα ρούχα στα χέρια τους ή με τίποτα, και αναγκάστηκαν να δημιουργήσουν μια νέα ζωή στις αντίστοιχες νέες χώρες τους. Χρειάστηκε δεκάδες χρόνια για να εγκατασταθούν αυτές οι μάζες των ανθρώπων και αμέτρητα βάσανα. Είναι αυτονόητο, ότι το τράφικινγκ για το οποίο συζητάμε σήμερα, είναι ένα διαρκές φαινόμενο σε κάθε περίπτωση μετακίνησης πληθυσμών, σε κάθε στρατιωτική σύγκρουση, αφού ο μιλιταρισμός υπονομεύει την αξιοπρέπεια των γυναικών και δημιουργεί την ιδέα ότι είναι αντικείμενα για χρήση και ότι οι άνδρες αποδεικνύουν τον «ανδρισμό» τους μέσα από την σεξουαλική κατάχρηση των γυναικών, συχνά του «άλλου» έθνους. Το ισχυρό αντιπολεμικό και αντιεθνικιστικό κίνημα της εποχής, δυστυχώς δεν κατάφερε να σταματήσει όλη αυτή την εξέλιξη που έφτασε τελικά στη μεγάλη καταστροφή.

Μιλούμε δηλαδή για φαινόμενα που επαναλαμβάνονται, στην πορεία των 100 χρόνων, στο βωμό του εθνικισμού, των συνόρων, των πολεμικών δαπανών, των μιλιταριστικών και πατριαρχικών κοινωνιών.

Φυσικά, η Ελλάδα, όπως και οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, έγινε αντικείμενο της κατοχής από τα φασιστικά και ναζιστικά στρατεύματα κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, είχε την αντίσταση με αμέτρητα θύματα, είχε τα πολλά μικρά ολοκαυτώματα (μαζικές σφαγές), εκτός από το ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων.

Η απόφαση 1325 όπως (ΔΕΝ) εφαρμόζεται στην Κύπρο

Πολλοί ρυθμιστικοί νόμοι έχουν υιοθετηθεί από τα Ηνωμένα Έθνη μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, και μιλώντας σήμερα για την απόφαση 1325 για την παρέμβαση των γυναικών στην οικοδόμηση της ειρήνης, μπορούμε να δούμε ότι στην Κύπρο, όπου έλαβε μέρος το τελευταίο επεισόδιο των πολέμων μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας το 1974 που ακολουθήθηκε από την κατοχή ενός μεγάλου μέρους του νησιού από τον τουρκικό στρατό, μιας κατοχής που συνεχίζεται μέχρι σήμερα, αυτή η απόφαση πρέπει να τεθεί σε ισχύ με αυτές τις εξελίξεις. Το μικρό και όμορφο νησί της Κύπρου, που το αποκαλούν και νησί της Αφροδίτης, είναι ένα χωρισμένο νησί, μετά από τον σύντομο αλλά πολύ καταστροφικό πόλεμο το 1974. Υπήρξαν περίπου 250.000 πρόσφυγες και από τις δύο πλευρές της διαχωριστικής

γραμμής, που αποτελούσαν περίπου το ένα τρίτο του πληθυσμού της εποχής εκείνης, και αναγκάστηκαν να δημιουργήσουν νέα ζωή. Μέχρι και σήμερα, 40 χρόνια αργότερα, δεν έχει επιτευχθεί η ενότητα του νησιού. Αλλά γυναίκες από τις δύο κοινότητες οργανώθηκαν από κοινού, δημιούργησαν δίκτυα και έκαναν την παρέμβασή τους για την επαναπροσέγγιση αυτών των κοινοτήτων. Στις συνομιλίες για την ενότητα του νησιού, που κατέληξαν με το Σχέδιο Ανάν που τέθηκε σε δημοψήφισμα το 2004, οι γυναικείες οργανώσεις, απ’ όσο γνωρίζουμε, δεν κλήθηκαν να συμμετάσχουν. Το σχέδιο αυτό απορρίφθηκε, δυστυχώς κατά τη γνώμη μου, και άρχισαν μερικά χρόνια αργότερα νέες συνομιλίες που συνεχίζονται μέχρι σήμερα. Οι γυναικείες οργανώσεις δεν κλήθηκαν να συμμετάσχουν ούτε σ’ αυτές τις τελευταίες συνομιλίες, όπως ξέρουμε από τους ίδιους τους διαπραγματευτές, παρά την πίεση της ειδικής απεσταλμένης του ΟΗΕ.

Μιλώντας λοιπόν συγκεκριμένα για την Κύπρο, βλέπουμε ότι η απόφαση του ΟΗΕ παραμένει στα χαρτιά, παρ’ ότι έχουν ήδη περάσει 14 χρόνια από τότε που τέθηκε σε ισχύ και η κατάσταση εκεί είναι ένα κατάλληλο πλαίσιο για την εφαρμογή αυτής της απόφασης, κάτι που θα σήμαινε ότι οι ανάγκες των γυναικών και οι αρχές της ισότητας των δύο φύλων που σχετίζονται με την ενότητα του νησιού και με τη δημιουργία του νέου κράτους, θα μπορούσαν να ακουστούν. Υπάρχει μεγάλη συζήτηση, φυσικά, ως προς το περιεχόμενο της επιρροής των γυναικών σε τέτοιες συνομιλίες και για την προσέγγιση του φύλου που έχουν ή δεν έχουν οι γυναίκες και για την επιλογή των γυναικών που θα μπορούσαν να είναι ισότιμοι μέτοχοι τέτοιων συζητήσεων και διαπραγματεύσεων.

Στην Κύπρο δημιουργήθηκε το 2009 μια Συμβουλευτική Επιτροπή Φύλου (ΣΕΦ), που αποτελείται από μια μικρή ομάδα γυναικών και από τις δύο πλευρές της διαχωριστικής γραμμής, και που είναι γυναίκες ακτιβίστριες και ακαδημαϊκές.

Επίσης, υπήρξε επίσκεψη της ειδικής συμβούλου του ΟΗΕ στην Κύπρο το 2010, και έγινε συζήτηση με γυναίκες και από τις δύο κοινότητες.

Και όμως, όπως η Κύπρια Μαρία Χατζηπαύλου γράφει τον Ιανουάριο του 2013, «Όσον αφορά την κατανομή της εξουσίας, οι δύο κύπριοι διαπραγματευτές συνομιλούν για περισσότερο από τρεις δεκαετίες, και ακόμα δεν φαίνεται στον ορίζοντα τελική συμφωνία. Ας μην επαναλάβουμε ότι σε αυτή τη διαδικασία μετέχουν μόνον άνδρες, ενώ στην τεχνική επιτροπή η παρουσία των γυναικών είναι αμελητέα. Η ΣΕΦ εντόπισε τα ακόλουθα χαρακτηριστικά ως διαχρονικές αποτυχίες στην εξέλιξη των ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων:

* Οι γυναίκες της Κύπρου ποτέ δαν έκατσαν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και η παρουσία τους σε θέσεις ηγεσίας σε όλους τους άλλους θεσμούς ή επιτροπές που η δουλειά τους διοχετεύεται στις διαπραγματεύσεις, είναι πολύ χαμηλή

* Το περιεχόμενο των διαπραγματεύσεων στερείται την οπτική του φύλου και έτσι δεν αντιμετωπίζει τα θέματα της ισότητας των δύο φύλων. Παρά το γεγονός ότι η «ισότητα» (είτε εξηγείται ρητά είτε όχι) ήταν η βασική αρχή που καθοδηγούσε τις διαπραγματεύσεις, η ερμηνεία μιας τέτοιας «ισότητας» έτεινε να επικεντρώνεται αποκλειστικά μόνο σε μια μορφή διαφοράς, (την εθνική)

αντί να προσεγγίζει στη σειρά τα άλλα είδη διαφοράς (στα οποία το φύλο είναι κρίσιμο συστατικό).

* Είναι πολύ περιορισμένη η δράση από πλευράς γυναικείων οργανώσεων να πιεστούν οι διαπραγματευτές, ως άτομα που λαμβάνουν αποφάσεις, να τηρήσουν τις υποχρεώσεις τους για τη διασφάλιση της ισότητας των δύο φύλων.

* Παρά την προσοχή των διαπραγματευτών στα «ανθρώπινα δικαιώματα», υπάρχουν ομάδες ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται τα δικαιώματα με βάση το φύλο και τα κοινωνικά δικαιώματα που συνδέονται μ’ αυτό, που διαχρονικά λείπουν από την εμβέλεια του ενδιαφέροντος”.

Μιλώντας για εξελίξεις που συνδέονται με τα ανθρώπινα δικαιώματα των γυναικών κατά τη διάρκεια των πολέμων, μπορούμε να αγγίξουμε έναν άλλο νόμο που πέρασε τη δεκαετία του 1990, για την ποινικοποίηση του βιασμού στον πόλεμο ως πολεμικού όπλου. Οι εξελίξεις στο Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία, το οποίο λειτούργησε στις Βρυξέλλες, δείχνουν ότι παρά το νόμο, μόνο λίγοι από τους βιαστές βρέθηκαν τελικά στο εδώλιο, ακόμα λιγότεροι καταδικάστηκαν, και το ψυχολογικό κόστος που κατέβαλαν τα θύματα είναι υπερβολικά βαρύ, γι’ αυτό είναι λίγες οι γυναίκες που κατάφεραν να υποφέρουν αυτή τη διαδικασία μέχρι το τέλος.

Τέλος, δεν αμφισβητούμε ότι οι νόμοι είναι απαραίτητοι, αλλά είναι γεγονός ότι πολύ δύσκολα εφαρμόζονται και ακόμα δυσκολότερα φέρνουν αποτελέσματα, δηλαδή την τιμωρία των θυτών.

Καταλήγω ότι το μεγαλύτερο έγκλημα πολέμου είναι ο ίδιος ο πόλεμος, και η δύναμη του κινήματος ειρήνης είναι η μόνη δυνατότητα για να αποφευχθεί ο πόλεμος, ή να υποχρεώσει αυτούς που τον εξαπολύουν να σταματήσουν. Το σύνθημα της Παγκόσμιας Πορείας Γυναικών είναι «Έξω ο πόλεμος από την ιστορία».

Σίσσυ Βωβού

Φεμινίστρια, αντιπολεμική ακτιβίστρια, μέλος της Ανεθνικιστικής Αντιμιλιταριστικής Πρωτοβουλίας και της Παγκόσμιας Πορείας Γυναικών. Σεράγεβο, 6 Ιουνίου 2014