της Mona Chollet
Τους τελευταίους μήνες, ορισμένοι σκηνοθέτες του γαλλικού κινηματογράφου δίνουν την εντύπωση ότι ανέλαβαν να δείξουν στα κορίτσια της μεσαίας τάξης και των λαϊκών στρωμάτων πώς να εξορκίσουν την κακή μοίρα που τις περιμένει: άχρηστες σπουδές ή καθόλου σπουδές και μια ζωή ατέλειωτης κι άχαρης εργασίας για έναν πενιχρό μισθό. Προφανώς όχι ενθαρρύνοντάς τες να κάνουν την κριτική τους στην κατάστασή τους: φτωχοί και πλούσιοι υπήρχαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν, πρόκειται για μια σταθερά στην ιστορία της ανθρωπότητας. Ή περίπου σταθερά, μιας και κανείς δεν αγνοεί ότι στην εποχή μας οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε βέβαια να κινήσει υποψίες για ευθύνες κάποιων πολιτικών μηχανισμών, αλλά το να λέμε τα ίδια και τα ίδια θα ήταν κακόγουστος λαϊκισμός, ειδικά από τα χείλη μιας γοητευτικής δεσποινίδας -πόσο άκομψο! Κι έπειτα γιατί να σπάμε το κεφάλι μας με τέτοιες εξουθενωτικές σκέψεις όταν η φύση μας έχει προικίσει με ό,τι χρειάζεται για να βγούμε κερδισμένες, δηλαδή ένα νεαρό, ελκυστικό και υγιές γυναικείο κορμί;
Τον περασμένο Δεκέμβριο κυκλοφόρησε η ταινία των Delfine και Muriel Coulin 17 Κορίτσια. Εμπνευσμένο από την αληθινή ιστορία κάποιων μαθητριών λυκείου στην Αμερική που έμειναν έγκυες την ίδια περίοδο, τη μεταφέρει στη Γαλλία, στην πόλη Lorient και της δίνει μια εκδοχή έντονα εξιδανικευμένη. Οι σκηνοθέτριες παρουσίαζαν την εφηβική εγκυμοσύνη σαν μια ρομαντική επανάσταση ενάντια στο μίζερο σύμπαν των γονέων και των καθηγητών, κινηματογραφώντας με γοητευτικό τρόπο όμορφες και καλλίγραμμες ηθοποιούς.
Η έμφαση στον ανατρεπτικό χαρακτήρα της πρώιμης μητρότητας συγκαλύπτει την προώθηση που της έχει γίνει εδώ και χρόνια στη λαϊκή κουλτούρα της Αμερικής και σε μικρότερο βαθμό και στην Ευρώπη. Μετά την αμερικάνικη ταινία Juno του 2007, ενδεικτικές της προώθησης αυτής είναι οι εκπομπές “Teen Mom” και “16χρονη και Έγκυος” στο MTV, “16 και σε Λίγο Μαμά” στο Μ6 ή “Η Κλεμ, Μαμά από Νωρίς!” και “Έφηβες Μαμάδες” στο TF1. Στη Γαλλία, το 2011 το βίντεο-κλιπ του τραγουδιού Aurelie του Colonel Reyel είχε 23 εκατομμύρια προβολές στο YouTube, προς μεγάλη ευχαρίστηση όσων αντιμάχονται τη διακοπής κύησης. “Η Aurelie είναι μόνο 16 και περιμένει ήδη παιδί/ Οι φίλοι της και οι γονείς της τη συμβουλεύουν να κάνει έκτρωση/ Αυτή δε συμφωνεί, το βλέπει αλλιώς/ Λέει ότι νιώθει έτοιμη να τη φωνάζουν μαμά…”
Σε πιο ευρεία κλίμακα, ο ενθουσιασμός με τον οποίο περιβάλλονται οι εγκυμοσύνες και οι γεννήσεις παιδιών των διασημοτήτων και η ειδυλλιακή οπτική που δίνεται στην οικογενειακή τους ζωή, καλλιεργεί την ιδέα ότι η μητρότητα αντιπροσωπεύει για τη γυναίκα την απόλυτη ολοκλήρωση. “Είστε αρκετά μαμά;” ρωτούσε ένα εξώφυλλο του αμερικάνικου περιοδικού Time που επικεντρώνεται στην “εντατική μητρότητα”.
Παρά τις ανησυχίες των πολιτιστικών τάσεων, οι αριθμοί προς το παρόν παραμένουν σταθεροί. Μετράμε μερικές δεκάδες χιλιάδες εφηβικών τοκετών το χρόνο στη Γαλλία -δέκα φορές λιγότερες από ότι στις ΗΠΑ. Αλλά για τις γυναίκες όλων των ηλικιών, η οικογένεια δείχνει να είναι ό,τι πιο ελκυστικό, τη στιγμή που η αγορά εργασίας επιφυλάσσει, πρωτίστως γι’ αυτές, χαμηλούς μισθούς και μερική απασχόληση. Μία θέση εργασίας δε σημαίνει για τις τωρινές γυναίκες, όπως για τις φεμινίστριες του ’70, ούτε καν οικονομική ανεξαρτησία.
Και μετά τη μάνα, η πουτάνα. Το Φεβρουάριο κυκλοφόρησε η ταινία της Malgoska Szumowska, Elles, με θέμα την εκπόρνευση των φοιτητριών, ένα φαινόμενο σε έξαρση σε βαθμό που κάποια πανεπιστήμια να έχουν ξεκινήσει καμπάνιες πρόληψης. Η μία από τις ηρωίδες έχει μεγαλώσει σε εργατικές κατοικίες, είναι στο προπαρασκευαστικό έτος σπουδών και δεν έχει χρόνο για μελέτη καθώς εργάζεται εξουθενωτικά σε φαστφουντάδικο. Η άλλη αφού έχει έρθει από την πατρίδα της την Πολωνία μαθαίνει πόσο πάνε τα νοίκια στο Παρίσι. Κατά τύχη ανακαλύπτουν και οι δύο ότι υπάρχουν πλούσιοι άντρες που ψάχνουν ούτε λίγο ούτε πολύ να μοιραστούν μαζί τους τις
περιουσίες τους με αντάλλαγμα κάποιες ευχάριστες στιγμές σαρκικής ολοκλήρωσης. Σαν να λέμε ότι ο κόσμος τελικά δεν είναι φτιαγμένος και τόσο άσχημα.
Για τους σκοπούς μιας έρευνας, θα επικοινωνήσει μαζί τους μια δημοσιογράφος του περιοδικού Elle (Juliette Binoche), μια γυναίκα ψυχρή και κάπως κομπλεξική, προδιατεθειμένη να εκφράσει λύπηση, και η οποία δεν έχει γευτεί τις χαρές του ερωτισμού μιας και δεν έχει εμπορευτεί τα κάλλη της. Η ταινία αναπαράγει τα μισογυνιστικά στερεότυπα που είναι αλληλένδετα με την πορνεία: ο στερημένος αστός -ο πελάτης- είναι πλάσμα δυστυχισμένο και ευαίσθητο με αγνή ψυχή. Η στερημένη αστή, αντίθετα, παρουσιάζει μια εικόνα αποκτηνωμένη. Μοναδική υπεύθυνη για την -όχι και τόσο σημαντική- δυστυχία της, αφού παραμελεί τα πιο ιερά της καθήκοντα. Απέναντι στις συνομιλήτριές της, γράφει η κριτική στο Telerama της 1/2/12- η δημοσιογράφος αντιλαμβάνεται ότι “δεν καταλαβαίνει πια για ποιο πράγμα της μιλάνε με τόση ευκολία αυτές οι νεαρές κοπέλες, το να δίνεις ευχαρίστηση”. Να δίνεις, κι όχι να παίρνεις. Η ταινία προσδίδοντας φυσικότητα στην τέτοιου είδους υποταγή παρουσιάζει την πορνεία ως ειλικρινή σεξουαλικότητα. Οι σκηνές με τους πελάτες δε δείχνουν παρά στιγμές συγκινητικά ανθρώπινες, σπινθηροβόλα βλέμματα, γλυκές ατασθαλίες και ερωτικά τραγούδια στην κιθάρα.
Την ίδια στιγμή, με την ευκαιρία της σύναψης συνεργασίας της με μια εταιρεία ακριβών εσωρούχων, η πρώην πόρνη πολυτελείας Zahia Dehar, που έγινε, το 2009 ενώ ήταν ανήλικη “δώρο γενεθλίων” στον ποδοσφαιριστή Franck Ribery, ποζάρει στο εξώφυλλο του Next, του ένθετου μόδας της εφημερίδας Liberation (4/2/2012). Ο μόδιστρος Karl Lagerfeld εκτιμά ότι “αποτέλεσε μέλος της γενεαλογίας της πορνείας πολυτελείας στη Γαλλία, μιας καθαρά γαλλικής παράδοσης που όλος ο κόσμος θαύμασε και αντέγραψε”. Η δημοσιογράφος της εφημερίδας βλέπει την ιστορία σαν μια “βαθιά ανάσα” σε μια κοινωνία “ευνοϊκή μόνο προς πλούσιους κληρονόμους”. Τι ανακούφιση, η κοινωνική κινητικότητα υπάρχει ακόμα!
Ακόμα κι αν δεν παρασύρονται όλες οι γυναίκες από το “σύγχρονο παραμύθι”, όπως είναι ο τίτλος του ρεπορτάζ με το πρώην call girl στο περιοδικό Next, καλούνται όλες με επιμονή να ασχοληθούν περισσότερο με τον εαυτό τους ως αντικείμενο παρά ως υποκείμενο. Τα αισθητικά και ενδυματολογικά κριτήρια που ορίζουν με αυστηρή κωδικοποίηση τη σέξι εικόνα και συμπεριφορά που απαιτείται από μία γυναίκα της επιβάλλονται από πολύ μικρή ηλικία κι εκείνη συχνά προσαρμόζεται ολοκληρωτικά σε αυτά. Η ομορφιά και η μόδα αντιπροσωπεύουν συγχρόνως το εισιτήριο για κοινωνική άνοδο και μια απόδραση προς τον κόσμο του ονείρου.
Έτσι, η κρίση και η έλλειψη προσωπικών και συλλογικών προοπτικών δείχνουν να επαναφέρουν την θηλυκότητα στην πιο αρχαϊκή μορφή της, ως προσόν σε μια κοινωνία σκληρή, ανταγωνιστική και ανελέητη -είτε ως οχύρωση (οικογένεια), είτε ως απόκτηση μιας θέσης (μοιραία γυναίκα). Είτε με τη μορφή της μάνας, είτε με τη μορφή της πουτάνας, η θηλυκότητα αυτή δε ορίζεται παρά μόνο σύμφωνα με τις ανάγκες και τις απαιτήσεις των άλλων, βάζοντας κατά μέρος τις επιθυμίες, τις απόψεις και τις φιλοδοξίες της ίδιας της γυναίκας. “Πολύ μακριά από τα ιδανικά των αγωνιστριών παλιότερων εποχών, των ελεύθερων γυναικών, των γυναικών της διανόησης, των γυναικών με δύναμη, η θηλυκότητα δείχνει τώρα πια να έχει έναν και μοναδικό ορισμό -την ελκυστικότητα- και έναν μοναδικό σκοπό -τη μητρότητα. Πάνω απ’ όλα οι άντρες και το παιδί!” γράφει η Maryse Vaillant, που παρατηρεί μια έντονη δυσπιστία τόσο ως προς την πνευματικότητα όσο και ως προς τη σεξουαλικότητα των γυναικών σαν αυτή. Στο Next, η κ. Dehar διηγείται ότι όταν ήταν μικρή στην Αλγερία ήταν “η καλύτερη στην τάξη”. Της άρεσαν τα μαθηματικά και ονειρευόταν να γίνει πιλότος αεροπλάνου…
Η άσκηση ενός επαγγέλματος που να μας αρέσει, μια θέση στην κοινωνία χάρη σε προσόντα εκτός από αυτά της ελκυστικότητας και της μητρότητας, η οικονομική ανεξαρτησία που να μας επιτρέπει να κοιμόμαστε με όποιον θέλουμε, για τις γυναίκες, ειδικά για όσες δε γεννήθηκαν κολυμπώντας στα πλούτη, αυτά ποτέ δεν υπήρξαν κεκτημένα. Τώρα πια, όπως φαίνεται, δεν είναι καν στόχος.
πηγή Le Monde Diplomatique, Ιούνιος 2012
μετάφραση από τα Γαλλικά: Ματίνα Καραγιαννίδου-Σταμπουλή