Ο ευτελισμός του θηλυκού

της Gina Barreca

Ο ρόλος της συζύγου μπορεί να δείχνει ότι έχει αλλάξει δραστικά τα τελευταία τριάντα χρόνια, από αυτόν της μητέρας και νοικοκυράς σε έναν ρόλο οικονομικά και διανοητικά ισότιμο. Ο συμβατικός, προτεινόμενος ρόλος του συζύγου της δεκαετίας μας, όμως, ελάχιστα διαφέρει από το ρόλο του συζύγου που περιέγραφε ένα εγχειρίδιο για το γάμο το 1891: «Ο σύζυγος πρέπει να επαγρυπνεί συνεχώς για να μη χάσει τα δικαιώματά του ως προστάτης, τροφοδότης και φωνή της λογικής για τον οίκο του».

Ακόμα και αν ο σύγχρονος άντρας δε θεωρεί τον εαυτό του φωνή της λογικής, μάλλον ακόμα ταυτίζει τον εαυτό του με αυτό που λέμε λογική, αντικειμενικότητα ή ορθολογισμό, σε αντίθεση με αυτό που αντιλαμβάνεται ως πιο θηλυκό στοιχείο ατομικής διαίσθησης, υποκειμενικότητας και ευαισθησίας. Στο βιβλίο του Ξανα-ανακαλύπτοντας την Αρσενικότητα –Λογική, γλώσσα και σεξουαλικότητα, ο Βίκτορ Σάιντλερ εξετάζει την ταύτιση του ανδρισμού με τον ορθό λόγο και της θηλυκότητας με την έλλειψη λογικής συνοχής, από τη φιλοσοφία του 17ου αιώνα και μετά.

Ο Σάιντλερ υποστηρίζει ότι η «φιλοσοφία του ορθολογισμού αναγνώρισε τον εαυτό της ως ουσιαστικά αρσενικό και υπήρξε αναπόσπαστο κομμάτι της καθιέρωσης ενός νέου μοτίβου έμφυλων σχέσεων ισχύος… Αυτό συνέβαλλε στο σχηματισμό ενός φόβου για το προσωπικό, ενσωματωμένο στην ηθική παράδοση που έχουμε κληρονομήσει, η οποία χαρακτηρίζει την πατροπαράδοτη αρσενικότητα από τότε και στο εξής.»

Με άλλα λόγια, οι άντρες πιστεύουν για τον εαυτό τους ότι μιλούν με τη φωνή της Αλήθειας, ενώ οι γυναίκες περιορίζονται στο να μιλούν από μια καθαρά προσωπική και υποκειμενική θέση. «Αυτή η ταινία είναι χάλια», ανακοινώνει ένας άντρας. «Α, εμένα όμως μ’αρέσει», θα απαντήσει μια γυναίκα, «μου φαίνεται αστεία». «Δεν είναι αστεία», θα απαντήσει και θα στηρίξει τη θέση του λέγοντας ότι «είναι αισθηματικό μελόδραμα»

Οι διαφορές ανάμεσα σε αυτές τις διατυπώσεις αποκαλύπτουν τη διαφορά ανάμεσα στο να θεωρεί κανείς ότι μιλάει από την απόλυτη και αδιαμφισβήτητη θέση του καλού γούστου και της αντικειμενικής κρίσης και από το να θεωρεί ότι μιλάει από μια θέση υποκειμενικής άποψης που βασίζεται σε προσωπική αντίληψη και αντίδραση.

Φυσικά και ο άντρας μιλάει εκπροσωπώντας μόνο τον εαυτό του -στην τελική είναι το μόνο που μπορούμε να κάνουμε- αλλά είναι σαν να έχει και μια ολόκληρη χορωδία πίσω του. Οι φωνές αυτές τον διαβεβαιώνουν ότι εξετάζει το ζήτημα με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, πράγμα που δικαιολογεί την εσωτερικευμένη του αδιαλλαξία. Ο Σάιντλερ εξηγεί ότι «Το προσωπικό υποβιβάζεται σε “υποκειμενικό” και έτσι υστερεί σε ήθος. Οι επιθυμίες και τα συναισθήματα βιώνονται ως απειλές στον αυτοέλεγχο που οφείλουν να διατηρούν οι άνθρωποι ως ηθικά όντα».

Αντίθετα, οι “γυναικείες κουβέντες” έχουν εκτιμηθεί ως υποδεέστερης αξίας, όχι αρκετά σοβαρές για να ενδιαφέρουν τους άντρες. Όπως παρατηρεί η Βιρτζίνια Γουλφ, ήταν πάντα «προφανές ότι οι αξίες των γυναικών διαφέρουν από τις αξίες που έχουν φτιαχτεί από το άλλο φύλο. Αυτό είναι φυσικό. Κι όμως, οι αντρικές αξίες επικρατούν. Με απλά λόγια, το ποδόσφαιρο και τα αθλητικά είναι “σημαντικά”. Η λατρεία της μόδας και της αγοράς ρούχων είναι επουσιώδης.» Είναι σπάνιο μια γυναίκα να μην έχει ακούσει ποτέ στη ζωή της ότι τα ενδιαφέροντά της δεν είναι και πολύ σημαντικά.

Οι “κοριτσίστικες κουβέντες” είναι συνώνυμο με το ανάξιο λόγου στο μυαλό πολλών γυναικών και ανδρών. Ο πολιτισμός μας ταυτίζει το θηλυκό με την επιπολαιότητα και το ανυπόστατο και το αρσενικό με τη βαρύτητα. Και, όπως ξέρουμε, δεν μπορούμε να αμφισβητήσουμε το νόμο της βαρύτητας.

Παλιά έλεγαν στα κορίτσια ότι η μόρφωση δεν έχει αξία επειδή ούτως ή άλλως θα παντρεύονταν, σαν να έπρεπε κάθε γυναίκα να επιλέξει ανάμεσα στο να έχει σύζυγο ή να έχει τη δυνατότητα να σκέφτεται. Τα βιβλία, τα θεατρικά έργα και τα έργα τέχνης γυναικών δημιουργών δεν τραβούσαν την προσοχή των κριτικών επειδή καταπιάνονταν με “ασήμαντα” ζητήματα, όπως οι γεννήσεις, ο θάνατος, ο γάμος, το σεξ και η φιλία, σε αντίθεση με τα “σημαντικά” ζητήματα, όπως το κυνήγι, τα οικονομικά και ο αθλητισμός. Η Γουλφ δίνει έμφαση σε αυτό το σημείο γράφοντας ότι «αυτές οι αξίες αναπόφευκτα μεταφέρονται από τη ζωή στη μυθοπλασία. Οι κριτικές καταλήγουν ότι ένα βιβλίο είναι σημαντικό επειδή έχει για θέμα τον πόλεμο. Ένα άλλο βιβλίο είναι ασήμαντο επειδή έχει για θέμα τα συναισθήματα των γυναικών σε ένα σαλόνι. Μια σκηνή σε πεδίο μάχης είναι πιο σημαντική από μια σκηνή σε κατάστημα –το χάσμα αξιών επιμένει να βρίσκεται ανεπαίσθητα παντού.»

Η πεποίθηση ότι τα ενδιαφέροντα των γυναικών και η γλώσσα των γυναικών είναι κάπως πιο “ήπια”, παραείναι “προσωπικά” ή “επουσιώδη” για να έχουν σημασία συνέβαλε στην παγιοποίηση της αντίληψης ότι οι γυναίκες δεν είναι αξιόπιστες για να αναλάβουν θέσεις ισχύος και εξουσίας. Μια παρενέργεια επίσης αξίζει την προσοχή μας: η πεποίθηση ότι οι άντρες ασχολούνται αποκλειστικά και μόνο με το δημόσιο, το βαθύ και το απρόσωπο οδήγησε στο να τους εμποδίζει να παραδεχτούν τις δικές τους μη λογικές, συναισθηματικές και υποκειμενικές αντιδράσεις. Έτσι, οι άντρες συχνά μεταφράζουν το προσωπικό σε δημόσιο, μετατρέποντας για παράδειγμα το «ζεσταίνομαι» σε «κάνει ζέστη εδώ». Είναι ένας από τους τρόπους που κωδικοποιείται η εξουσία του άντρα στα πλαίσια του γάμου.

Η φωνή της εξουσίας, όπως φαίνεται, μεταβιβάζεται από πατέρα σε γιο.

μετάφραση: Ματίνα Καραγιαννίδου-Σταμπουλή

πηγή: www.psychologytoday.com