Γυναίκες στις δύο πλευρές του Αιγαίου

της Esra Dogan

Το Σάββατο, όταν ξύπνησα, πίνοντας καφέ άνοιξα τον υπολογιστή μου, και τότε διάβασα για πρώτη φορά για την άγρια δολοφονία της 20χρονης φοιτήτριας, Ozgecan Aslan, στην πόλη της Mersin της Τουρκίας. Η φοιτήτρια είχε δολοφονηθεί από τον οδηγό λεωφορείου, ο οποίος προσπάθησε να την βιάσει και στην συνέχεια, μαζί με τον πατέρα και τον φίλο του, κάψανε το σώμα της και το πέταξαν στις άκρες μικρού ποταμιού. Η άτυχη κοπέλα είναι μόνο μία από τις εκατοντάδες γυναίκες που έχουν δολοφονηθεί στα χέρια των βίαιων ανδρών στην πατρίδα μου κάθε χρόνο, αλλά η άγρια δολοφονία αυτή προκάλεσε ξαφνική και μαζική οργή στις Τουρκάλες.

Τις τελευταίες τρεις ημέρες, παρακολουθούσα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ότι χιλιάδες διαμαρτυρόμενες γυναίκες βγήκαν στους δρόμους διαφόρων πόλεων της χώρας ενάντια στη βία κατά των γυναικών. Ταυτόχρονα, πολλές γυναίκες άρχισαν να μοιράζονται τις δικές τους αντίστοιχες προσωπικές ιστορίες και βιώματα παρενοχλήσεων στο Twitter με το hashtag #sendeanlat (πες και εσύ).

Σκεφτόμενη τη δολοφονία της νεαρής φοιτήτριας, και πολλές άλλες χωρίς ονόματα και στοιχεία στην Τουρκία, αποφάσισα να γράψω τη δική μου προσωπική εμπειρία, ως μια γυναίκα μεγαλωμένη στην Τουρκία, η οποία ζει στην Ελλάδα. Είναι αλήθεια ότι ποτέ δεν ένιωθα ασφαλής στην Τουρκία, αλλά νιώθω ασφαλής στην Ελλαδα; Υπάρχει περίπτωση να νιώθω ελεύθερη και ασφαλής, τόσο όσο και ο άνδρας σε αυτό τον κόσμο; Δεν είμαι κι εγώ, όπως και άλλες γυναίκες αυτού του κόσμου, θύμα μιας πατριαρχικής κοινωνίας, η οποία ποτέ δεν θα μπορέσει να με δει ισότιμα σαν τον άνδρα;

Όταν ήμουν φοιτήτρια, ζούσα στην Κωνσταντινούπολη, μακριά από το σπίτι των γονιών μου. Κάθε βράδυ, οι γονείς μου ήθελαν να μάθουν αν επέστρεψα «με ασφάλεια» στο σπίτι. Ακόμα και τότε ήξερα ότι, αν ήμουν «αγόρι», δεν θα ανησυχούσαν ποτέ τόσο πολύ για τις βραδινές μου εξόδους. Συνεχώς μου έλεγαν να προσέχω, αλλά είχα μάθει κι εγώ η ίδια ότι έπρεπε να προστατεύω τον εαυτό μου, γιατί ήμουν γυναίκα και «εκεί έξω» υπήρχαν ένα σωρό άντρες που έψαχναν ευκαιρία να μου επιτεθούν. Έτσι, λοιπόν, 5 χρόνια στην Κωνσταντινούπολη δεν περπάτησα ποτέ μόνη στα όμορφα σοκάκια το βράδυ, δεν μπήκα ποτέ σε ταξί ή λεωφορείο με μίνι φούστα. Κάθε φορά που ήμουν αναγκασμένη να πάρω μόνη ταξί, αργά το βράδυ, πρώτα απομνημόνευα τον αριθμό της πινακίδας, μετά καθόμουν πίσω, κοντά στην πόρτα, και κρατούσα στο χέρι το τηλέφωνό μου για να μπορέσω να καλέσω αμέσως κάποιον σε περίπτωση ανάγκης. Και πάλι, δεν ήταν βέβαιο ότι ήμουν απόλυτα ασφαλής, γι’ αυτό κάθε βράδυ ή ακόμα και πρωί, όταν έφτανα – εγώ, μία «γυναίκα μόνη» – στον προορισμό μου, ξεφύσαγα ανακουφισμένη και ένιωθα χαρούμενη που δεν μου είχε συμβεί «κάτι κακό».

Μπορεί να μην με βίασαν ποτέ, να μην δολοφονήθηκα, αλλά πολλές φορές ήρθα αντιμέτωπη με ψυχολογική βία, καθώς και με σωματικές και λεκτικές σεξουαλικές επιθέσεις. Την πρώτη φορά που συνέβη αυτό ήμουν μόλις 11 χρονών και γυρνούσα με τα πόδια από το σχολείο. Σε μία οικοδομή, κοντά στο σπίτι μου, δύο οικοδόμοι κατέβασαν το παντελόνι τους δείχνοντάς μου τη στύση τους. Θυμάμαι ότι σχεδόν έκανα εμετό και ένιωθα τόσο μεγάλη ντροπή που κάτι τέτοιο συνέβη σε εμένα που δεν μου πέρασε καν από το μυαλό να το πω στους γονείς μου. Έκτοτε, είναι αναρίθμητες οι φορές που έχω ακούσει ακατάλληλα σεξουαλικά σχόλια για το σώμα μου ενώ περπατάω στο δρόμο ή αναγκαζόμουν να περπατήσω γρήγορα ή να τρέξω σε ένα μέρος όπου θα ήμουν ασφαλής όταν συνειδητοποίησα ότι με ακολουθούσαν. Πολύ περισσότερες φορές χρειάστηκε να μετακινηθώ στο λεωφορείο και να σταθώ παραπέρα, γιατί κάποιος θα εκμεταλλευόταν την πολυκοσμία για να με χουφτώσει. Όπως και πολλές άλλες γυναίκες στην Τουρκία που «τολμούν να είναι μόνες» και επιχειρούν να ζουν ανεξάρτητες, ήμουν πράγματι τόσο συνηθισμένη σε τέτοιες μορφές ψυχολογικής και σεξουαλικής βίας που ποτέ δεν φώναξα ή δεν απάντησα θυμωμένη αλλά κυρίως επέλεγα να παραμείνω όσο το δυνατόν πιο σιωπηλή και αόρατη.

Πριν πέντε χρόνια μετακόμισα στην Αθήνα για λόγους σπουδών και αποφάσισα να παραμείνω περισσότερο στην Ελλάδα. Δεν θα αρνηθώ ότι ένας από τους βασικούς λόγους που με έκαναν να μείνω εδώ ήταν ότι ως «γυναίκα» ένιωθα πολύ πιο ελεύθερη και ασφαλής. Πολλές φορές απόλαυσα νυχτερινούς περίπατους στους αθηναϊκούς δρόμους και γύρισα σπίτι μόνη χωρίς να νιώθω ότι υπάρχει πραγματικός κίνδυνος για τη ζωή μου. Δεν δίστασα ούτε μία φορά να φορέσω κοντή φούστα τα ζεστά καλοκαιρινά βράδια στην Ελλάδα. Αλλά είμαι όντως τόσο ασφαλής στην Αθήνα; Είμαι όντως τόσο «ελεύθερη» στην Ελλάδα; Λίγο περισσότερο από την Τουρκία, αλλά και πάλι όχι απόλυτα.

Ναι, ίσως ο αριθμός των σεξουαλικών επιθέσεων με τις οποίες ήρθα αντιμέτωπη να έχει μειωθεί σημαντικά από τότε που ήρθα στην Ελλάδα. Πιο συγκεκριμένα, νιώθω πολύ πιο ασφαλής στους δρόμους, στα λεωφορεία ή στα ταξί σε αυτήν την χώρα. Ας είμαστε ειλικρινείς όμως, ακόμα έρχομαι αντιμέτωπη με ψυχολογική βία από τους άντρες γύρω μου λόγω λεκτικών μηνυμάτων με σεξουαλικά υπονοούμενα και ενοχλητικά κοπλιμέντα για το σώμα μου και την εξωτερική μου εμφάνιση και κάποιες φορές και με σωματική επαφή παρά τη θέλησή μου. Και όπως έμαθα όταν ήμουν στην Τουρκία, σε τέτοιες καταστάσεις, κυρίως δαγκώνω τα χείλη μου, κρύβω τα δάκρυά μου και καταπίνω τις κραυγές μου. Τις σπάνιες φορές που ήθελα να παραπονεθώ, μου είπαν ότι οι άντρες δεν θα μου συμπεριφέρονταν έτσι αν δεν ήμουν τόσο φιλική (!) απέναντί τους. Και τότε συνειδητοποίησα μία μεγάλη αλήθεια: παρόλο που είχα την εντύπωση ότι άφησα μία κυρίως μουσουλμανική χώρα με υψηλό ποσοστό διακρίσεων κατά των γυναικών για να έρθω σε μία ευρωπαϊκή χώρα, οι ρόλοι των φύλων δεν διαφέρουν τελικά και τόσο στις δύο πλευρές του Αιγαίου.

Εκτός από αυτήν την κοινωνική διαπίστωση, και επισήμως η Ελλάδα δεν παρουσιάζει και πολύ ενθαρρυντική εικόνα όσον αφορά στην ασφάλεια των γυναικών. Σύμφωνα με στατιστικές του ΟΗΕ, τα περιστατικά σεξουαλικής βίας στην Ελλάδα (συμπεριλαμβανομένων των βιασμών, των σεξουαλικών επιθέσεων και των σεξουαλικών εγκλημάτων κατά παιδιών) ανέρχονται σε 700 ετησίως κατά μέσο όρο τα τελευταία δέκα χρόνια, αγγίζοντας τις 1071 καταγεγραμμένες υποθέσεις το 2011. Μεταξύ του 2003 και του 2012, οι καταγεγραμμένοι βιασμοί ανά έτος κυμάνθηκαν μεταξύ 167 και 231, πράγμα που σημαίνει ότι ανά δύο ημέρες ένα κορίτσι πέφτει θύμα βιασμού στην Ελλάδα. Αυτό που με εξέπληξε ιδιαιτέρως σε αυτά τα στοιχεία είναι ότι το ποσοστό βιασμών ανά 100.000 άτομα, σύμφωνα με τις διαθέσιμες στατιστικές το 2007, ήταν 1,7. Η Τουρκία και η Ελλάδα είχαν ακριβώς το ίδιο ποσοστό. Και ας θυμηθούμε ότι στη 5η σελίδα των mainstream εφημερίδων γράφτηκε ότι η Ελλάδα θεωρείται ακόμα το πιο επικίνδυνο μέρος παγκοσμίως για Βρετανίδες τουρίστριες που έρχονται αντιμέτωπες με εξοργιστικά μεγάλο αριθμό περιστατικών σεξουαλικής βίας στα ελληνικά νησιά.

Σοκαριστικό, ε;

Το γεγονός ότι το θέμα των διακρίσεων κατά των γυναικών και της σεξουαλικής βίας δεν δημοσιεύεται σε πρωτοσέλιδα ή δεν οδηγεί χιλιάδες ανθρώπους στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν δεν σημαίνει ότι δεν υφίσταται ή ότι δεν χρήζει προσοχής!

Επιτέλους, μετά τη βίαιη δολοφονία της Ozgecan και τη διάδοση της κινητοποίησης μέσω των κοινωνικών δικτύων, όλο και μεγαλύτερος αριθμός γυναικών στην Τουρκία άρχισε να υψώνει τη φωνή του μιλώντας για τα προβλήματά του και δημιούργησε ένα κίνημα του οποίου ηγούνται γυναίκες. Η οδυνηρή αλήθεια είναι, όμως, ότι έπρεπε πρώτα μία γυναίκα να βιαστεί, να την κόψουν κομματάκια και να την κάψουν προκειμένου ο θάνατός της να γραφτεί στο πρωτοσέλιδο των εφημερίδων. Εμείς, στην Τουρκία, ακόμα δεν γνωρίζουμε τα ονόματα των 5 άλλων γυναικών που πέφτουν θύματα βιασμού και δολοφονίας κάθε ημέρα που περνάει!

Ούτε κι εσείς στην Ελλάδα τα ξέρετε.

Στην πραγματικότητα, η βία κατά των γυναικών λαμβάνει πολλές διαφορετικές μορφές: σωματική, σεξουαλική, ψυχολογική και οικονομική. Και οι ρίζες της βίας βρίσκονται στις συνεχιζόμενες διακρίσεις κατά των γυναικών που αποτελούν κυρίως προϊόν της πατριαρχικής οργάνωσης των κοινωνιών. Ας είμαστε ειλικρινείς. Στο σημερινό κόσμο, οι άντρες έχουν ακόμα τη μεγαλύτερη εξουσία (και δεν έχω αμφιβολία ότι πολλοί άντρες νιώθουν πράγματι περηφάνια διαβάζοντας αυτήν την πρόταση), οι άντρες έχουν την ηθική κυριαρχία και αναλαμβάνουν ανώτερους ηγετικούς ρόλους στην πολιτική και οικονομική ζωή. Το πιο σημαντικό είναι ίσως ότι η «πατρική» φιγούρα συνεχίζει να είναι η ανώτερη και να παίζει το ρόλο του «προστάτη» της οικογένειας.

Αυτό εξηγεί γιατί, παρά τις μεγαλύτερες ευκαιρίες και τα προνόμια που δίνονται στις γυναίκες στις λεγόμενες «αναπτυγμένες» κοινωνίες όπως η ευρωπαϊκή, η βία κατά των γυναικών υφίσταται ακόμα. Ναι, στην Ευρώπη η κατάσταση των γυναικών είναι ασύγκριτα καλύτερη σε σχέση με τη Μέση Ανατολή ή την Αφρική. Έχουν τη δυνατότητα να μορφωθούν, να μπουν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, να βρουν καλά πληρωμένες θέσεις εργασίας, να έχουν προγαμιαίες σχέσεις, να επιλέξουν ποιον θα παντρευτούν και ίσως έρχονται αντιμέτωπες με λιγότερες σεξουαλικές επιθέσεις στη ζωή τους και διατρέχουν μικρότερο κίνδυνο να πέσουν θύματα βιασμού. Αλλά ακόμα και στις πιο αναπτυγμένες χώρες, οι γυναίκες συνεχίζουν να είναι θύματα της πατριαρχικής νοοτροπίας που τις κατατάσσει ανάμεσα στις «δυνητικές μητέρες και συζύγους» βάσει της γονιμότητάς τους και στα «δυνητικά αντικείμενα πόθου» βάσει της ομορφιάς τους.

Όταν παντού στον κόσμο οι ρόλοι των φύλων καθορίζονται βάσει τέτοιων κριτηρίων διάκρισης, είναι ποτέ εφικτό για μια γυναίκα να ζήσει χωρίς κανέναν περιορισμό την ελευθερία της, όπως ακριβώς ένας άνδρας; Όταν ακόμα και τα κινούμενα σχέδια της Ντίσνεϋ ή τα παραμύθια διδάσκουν στα παιδιά μας ότι οι «πριγκήπισσες» περιμένουν τον πρίγκηπα που θα τις σώσει, είναι δυνατόν να διαβεβαιώσουμε τις «κόρες» μας ότι το σώμα τους δεν θα αποτελέσει ποτέ κίνδυνο για την ασφάλειά τους;

Ας το αποδεχτούμε! Αν δεν γκρεμίσουμε τα θεμέλια του πατριαρχικού συστήματος, δεν επιτεθούμε απευθείας στους προκαθορισμένους ρόλους των φύλων που θέτουν περιορισμούς στις γυναίκες και δεν αλλάξουμε την αντίληψη τόσο των γυναικών όσο και των ανδρών για τους συγκεκριμένους ρόλους, δεν θα υπάρξει μέρος στον πλανήτη όπου εγώ ή οποιαδήποτε άλλη γυναίκα να νιώσουμε ασφαλής. Ίσως στην Ελλάδα και σε κάποια άλλα μέρη να μπορώ να φοράω φούστες πιο συχνά, να κάνω σεξ πιο ελεύθερα, αλλά και πάλι θα δέχομαι απρεπείς λεκτικές ή σωματικές σεξουαλικές επιθέσεις και πάντα θα αισθάνομαι και θα φοβάμαι την «πιθανότητα» να με χτυπήσουν, να με βιάσουν και να με δολοφονήσουν, απλώς και μόνο επειδή είμαι γυναίκα.

Αν η Αριστερά με την ευρύτερη έννοια προασπίζεται την ισότητα, την οικουμενικότητα των δικαιωμάτων, την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και την αλληλεγγύη, πρέπει να αρχίσει να εστιάζει σε αυτές τις αρχές και για το «παραμελημένο» μισό της κοινωνίας και προς αυτήν την κατεύθυνση να πορευθεί χέρι με χέρι με την φεμινιστική ιδεολογία, η οποία στην ουσία υπερασπίζεται τα δικαιώματα των γυναικών στη βάση της «απόλυτης ισότητας» των φύλων.

Οι γυναίκες δεν θα απελευθερωθούν απλώς καταγράφοντας τα εργασιακά τους δικαιώματα, την οικονομική τους ελευθερία ή τα λεγόμενα δικαιώματα «προστασίας της ζωής» σε νομικά έγγραφα. Οι γυναίκες θα απελευθερωθούν – και ακόμα αυτή η ημέρα δεν έχει φτάσει – όταν αισθανθούν σε κάθε πτυχή της ζωής τους εξίσου «ελεύθερες» και «ασφαλείς» με τους άνδρες.

Και προς το παρόν, όπως είπα και πριν, δεν υπάρχει κανένα μέρος στον πλανήτη που να μπορεί να καυχηθεί ότι το έχει πετύχει αυτό!