H Ζερμέν Γκριρ και η γυναικεία χειραφέτηση σε άλλο επίπεδο

Γράφει η Βέρα Σιατερλή

Αφορμή του άρθρου, η επέτειος γέννησής της, πριν 79 χρόνια. Οι φωτογραφίες της από διάφορες εποχές και δραστηριότητες.

Την εποχή που οι πρώτες σουφραζέτες ζητούσαν την ισότητα των δύο φύλων σε κοινωνικό και εργασιακό επίπεδο η Ζερμέν Γκριρ (Germaine Greer) Αυστραλή φεμινίστρια μίλησε για απόλυτη χειραφέτηση των γυναικών!

Συγγραφέας, ακαδημαϊκός, δοκιμιογράφος, δημοσιογράφος, καθηγήτρια, σεναριογράφος, ηθοποιός, κριτικός, ραδιοπαρουσιάστρια και κυρίως μαχητική και προκλητική, η Γκριρ προκάλεσε σφοδρές αντιδράσεις σε κοινωνικό επίπεδο στα μέσα του 20ού αιώνα, τόσο με το έργο της όσο και την ίδια τη ζωή της.

Εξελίχθηκε έτσι σε μια από τις σημαντικότερες φωνές του παγκόσμιου φεμινιστικού κινήματος, που επηρέασε καθοριστικά εκατομμύρια γυναίκες και συνέβαλε στο να ανοίξει διάπλατα ο δρόμος της γυναικείας χειραφέτησης!

Το σύγγραμμά της, η σύγχρονη Βίβλος του φεμινισμού, «Η Γυναίκα Ευνούχος» (The Female Eunuch) που εκδόθηκε το 1970 γνώρισε μεγάλη επιτυχία, μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες και συζητήθηκε ευρύτατα, καθώς καλούσε τις γυναίκες να επανιδρύσουν τον ρόλο τους, να θέσουν τις δικές τους προτεραιότητες και να καθορίσουν εκείνες, τελικά, τη δική τους μοίρα.

Αμφιλεγόμενη και «κόκκινο πανί» για πάρα πολλούς, ήταν και παραμένει η ιδανική ενσάρκωση της ασίγαστης φεμινίστριας που έβαλε σκοπό να απελευθερώσει τη γυναίκα από τα κοινωνικά της δεσμά…

Πρώτα χρόνια

Η Ζερμέν Γκριρ γεννήθηκε στις 29 Ιανουαρίου 1939 στη Μελβούρνη της Αυστραλίας και μεγάλωσε μέσα σε μεσοαστικό περιβάλλον. Αφού πήρε το πτυχίο της στην Αγγλική και Γαλλική Φιλολογία από το Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης, μετακομίζει στο Σίδνεϊ για να συνεχίσει την ακαδημαϊκή της πορεία αλλά και να έρθει σε επαφή με το παλλόμενο φοιτητικό κίνημα της πόλης: μέχρι το 1972 τοποθετούσε τον εαυτό της στα όρια μεταξύ κομμουνισμού και αναρχίας, αν και σπανίως θα αναφερθεί σε πολιτικά ζητήματα στο συγγραφικό της έργο, ισχυριζόμενη ότι η πραγματικότητα της γυναικείας καταπίεσης προηγείται των πολιτικών αναζητήσεων και αποδίδει την γυναικεία καταπίεση όχι στον καπιταλισμό, οπότε με την κατάλυση αυτού του συστήματος θα λυθούν και τα προβλήματα αλλά στις οριζόντια και κάθετα ριζωμένες πατριαρχικές πεποιθήσεις του κυρίαρχου άντρα.

Διδάσκει για σύντομο διάστημα στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ και αποκτά μεταπτυχιακό τίτλο στη ρομαντική ποίηση το 1963, κερδίζει υποτροφία για να χρηματοδοτήσει τις διδακτορικές της σπουδές, για τις ανάγκες των οποίων θα βρεθεί στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ στην Αγγλία.

Εκεί γίνεται αμέσως μέλος της θεατρικής ομάδας του πανεπιστήμιου, ενώ θα έχει και παρουσία σε αντεργκράουντ περιοδικά και εναλλακτικές εφημερίδες, γράφοντας με ψευδώνυμο. Ταυτόχρονα, φωτογραφίζεται γυμνή για το περιοδικού «Οz» και γράφει μια σειρά από προκλητικά άρθρα για τα ήθη της εποχής.

Το 1968 απόκτησε το διδακτορικό της στο ελισαβετιανό θέατρο και θα διδάξει στο Πανεπιστήμιο του Warwick, ενώ την ίδια εποχή παντρεύτηκε στο Λονδίνο τον διακοσμητή Paul du Feu. Αυτός ο γάμος ωστόσο κράτησε μόλις λίγες εβδομάδες, καθώς η Γκριρ -όπως παραδέχτηκε αργότερα- παραήταν άπιστη.

Σύμβολο φεμινισμού

Παρά τις σπουδές της στη λογοτεχνία και το θέατρο, η ίδια ασχολήθηκε ευρύτατα με το φεμινιστικό κίνημα του 20ού αιώνα, είναι από τις κύριες εκπροσώπους του δεύτερου φεμινιστικού κύματος όπου και θα γράψει νέες χρυσές σελίδες. Το 1970 κυκλοφορεί το ξακουστό βιβλίο της «Η Γυναίκα Ευνούχος», εγκαταλείπει τη διδακτική της θέση το 1972, αφοσιώνεται στην προώθηση του μηνύματος της γυναικείας χειραφέτησης και ταξιδεύει στον πλανήτη, με τις εκπληκτικές πωλήσεις του βιβλίου της που της εξασφαλίζουν τα προς το ζην. Κατόπιν έζησε ένα διάστημα στην Ιταλία κι από το 1979 ώς το 1982 διεύθυνε το «Κέντρο Μελέτης της Γυναικείας Λογοτεχνίας» στην Τούλσα της Οκλαχόμα. Από το 1989 διετέλεσε ειδική λέκτορας και άτυπη εταίρος του Νιούχαμ Κόλετζ του Κέμπριτζ.

Στο συγγραφικό της έργο ισχυρίζεται ότι ο στόχος της γυναικείας χειραφέτησης δεν είναι η απλή εξίσωση με τον άντρα, μέσω απλούστατων αφομοιωτικών διαδικασιών. Μια τέτοια κίνηση θα έκανε τη γυναίκα ίση με τον υποδουλωμένο άντρα. Στη συλλογιστική της Γκριρ, η πλήρης απελευθέρωση της γυναίκας θα πρέπει να πάρει τη μορφή της αποδοχής της διαφορετικότητας του φύλου: η ελευθερία θα έρθει μόνο όταν η γυναίκα καθορίσει το δικό της αξιακό σύστημα και γίνει κυρίαρχη της ζωής και της μοίρας της.

Η ίδια, παρά τις ακαδημαϊκές περγαμηνές και τη δημοσιογραφική της ιδιότητα (διατηρεί μόνιμη στήλη στην εφημερίδα «Τhe Sunday Times»), ισχυρίζεται ότι όση εκπαίδευση κι αν λάβει η γυναίκα, όσα κατορθώματα κι αν επιτύχει, δεν θα καταφέρει ποτέ να ζήσει πραγματικά ελεύθερη όσο τα στήθη της πρέπει να στριμώχνονται σε κακοφτιαγμένα και πνιγηρά σουτιέν. Στην αποσύνδεση της γυναίκας από τη λίμπιντο και τη σεξουαλικότητά της είναι που έβλεπε η Γκριρ την πηγή όλων των δεινών της, δηλώνοντας εμφατικά ότι η γυναίκα λειτουργεί πλέον σαν ευνουχισμένο ζώο, παχουλό και υπάκουο.

Η ίδια περιδιαβαίνει τον κόσμο και δίνει πύρινες διαλέξεις υπέρ της γυναικείας χειραφέτησης, οι οποίες πυροδοτούν μάλιστα παροιμιώδεις καυγάδες στα νοικοκυριά των χωρών που επισκέπτεται: πέρασε πέντε χρόνια ταξιδεύοντας σε Αφρική και Ασία, με κωμικοτραγικά περιστατικά να μη λείπουν φυσικά από πουθενά. Στη Νέα Ζηλανδία συνελήφθη γιατί χρησιμοποίησε «άσεμνες» λέξεις δημοσίως, ενώ σύντομα θα γινόταν το «κόκκινο πανί» για τις ανδροκρατούμενες διωκτικές αρχές του πλανήτη!

Στις αρχές της δεκαετίας του ’80, ανατίθεται στην Γκριρ διευθυντική θέση στο Τμήμα Γυναικείας Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου της Οκλαχόμα, όπου θα περάσει τα επόμενα χρόνια, εκδίδοντας παράλληλα και επιστημονική επιθεώρηση με θέματα γυναικείας λογοτεχνίας. Επόμενος σταθμός το δεύτερο βιβλίο της, το επίσης περίφημο «Φύλο και Πεπρωμένο» του 1984, στο οποίο επιστρέφει στα θέματα που την απασχόλησαν στη «Γυναίκα Ευνούχο», εδώ όμως βάζει στο στόχαστρό της τόσο το μοντέλο της πυρηνικής οικογένειας, την οποία θεωρεί εγγενώς φτωχό περιβάλλον για τη γυναίκα και το παιδί, όσο και τον τρόπο κατασκευής της γυναικείας σεξουαλικότητας στη Δύση, τον οποίο θεωρεί ντροπιαστικό. Η γυναίκα υιοθετεί την πολιτισμικά καθορισμένη ταυτότητα του φύλου της, που την κάνει να νιώθει ντροπή για το σώμα της, χάνοντας έτσι την κοινωνική της αυτονομία. Για να εξουδετερωθεί η ακραία αυτή καταπίεση, ισχυρίζεται η Γκριρ, η γυναίκα οφείλει να έρθει σε επαφή με το σώμα της, απαλλασσόμενη προοδευτικά από τους παραδοσιακούς θεσμούς της μονογαμίας και της παρθενίας.

Το 1989 θα διδάξει στο Κολέγιο Newnham, οι αμφιλεγόμενες ωστόσο διαλέξεις της και η προκλητική της στάση θα προκαλέσουν το ακαδημαϊκό κατεστημένο, εξωθώντας την να μην έχει άλλη επιλογή παρά να παραιτηθεί το 1996. Αφού ασχοληθεί συγγραφικά με μια σειρά ακόμα από φεμινιστικές θεματικές, το 1991 κυκλοφορεί το δοκίμιο «Η Αλλαγή: Γυναίκες, Γήρανση και Εμμηνόπαυση», στο οποίο καταφέρεται ενάντια στις τεχνικές που προσπαθούν να ανακόψουν τη φυσιολογική αυτή διαδικασία.

Και το 1999 δημοσιεύει την «Ολοκληρωμένη Γυναίκα» ως το δεύτερο μέρος της «Γυναίκας Ευνούχου», στο οποίο διερευνά την έλλειψη προόδου στη γυναικεία χειραφέτηση στα χρόνια που ακολούθησαν την έκδοση του μνημειώδους πρώτου αυτού συγγράμματός της.

Η Ζερμέν Γκριρ, μια γυναίκα που προκάλεσε τα φαλλοκρατικά ήθη και τις παραδοσιακές αντιλήψεις τόσο με το έργο της όσο και την ίδια τη ζωή της, παραμένει ένα από τα μεγάλα κεφάλαια στο σύγχρονο φεμινιστικό κίνημα. Από τις μεγαλύτερες πρωτοπόρους του δεύτερου κύματος φεμινισμού, βρέθηκε σε αντιπαράθεση με απόψεις του τρίτου κύματος φεμινισμού αναφορικά με τις απόψεις για την αναταραχή φύλου, ενώ από πάντα στεκόταν ενάντια στην άποψη που έλεγε ότι οι άνδρες οι οποίοι έχουν υποβληθεί σε χειρουργική επέμβαση αλλαγής φύλου μπορούν να θεωρούνται πραγματικές «γυναίκες». Η στάση της αυτή έχει αντιμετωπιστεί με μεγάλη επιθετικότητα από σκληρούς νεοφιλελεύθερους εκπρόσωπους της τρανς κοινότητας με απειλές απαγόρευσης διαλέξεών της, τραμπουκισμούς και βία.

Τέλος δεν έχει σταματήσει ποτέ να γράφει και να εμφανίζεται σε περιοδικά, εφημερίδες και τηλεόραση, σφραγίζοντας με την παρουσία της αυτό που προσπάθησε σε όλη της τη ζωή το όραμα να ζήσουν οι γυναίκες απελευθερωμένες από τα κοινωνικά δεσμά και να βρουν τον νέο ρόλο τους μέσα στη σύγχρονη κοινωνία.

Εργογραφία
Στην ελληνική γλώσσα έχουν μεταφραστεί τα παρακάτω βιβλία της:
«Η γυναίκα ευνούχος» (The Female Eunuch), μετάφραση Καλή Κωνστ. Δοξιάδη. Αθήνα : Ερμής, 1988.
«Σαίξπηρ» (Shakespeare), μετάφραση Ιωάννα Μουζακίτου. Αθήνα : Αποσπερίτης, 1994. ISBN 978-960-282-094-0
«Η ολοκληρωμένη γυναίκα» (The Whole Woman), μετάφραση Τιτίνα Σπερελάκη. Αθήνα : Ενάλιος, 2001. ISBN 978-960-536-071-9
«Το Αγόρι» (The Beautiful Boy), μετάφραση Σταύρος Παπασταύρου. Αθήνα : Καστανιώτη, 2004. ISBN 978-960-03-3751-8
«Σαίξπηρ:Όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε» (Shakespeare. A Very Short Introduction.), μετάφραση Βάσια Γιαννακοπούλου. Αθήνα : Ελληνικά Γράμματα, 2007. ISBN 978-960-442-726-0
«Η γυναίκα του Σαίξπηρ» (Shakespeare’s Wife), μετάφραση Ελεάννα Πανάγου. Αθήνα : Μεταίχμιο, 2008. ISBN 978-960-455-497-3

Άλλα έργα:
«Ο δρόμος μετ’ εμποδίων: Οι τύχες των γυναικών ζωγράφων και του έργου τους» (The Obstacle Race: The Fortunes of Women Painters and Their Work), 1979.
«Φύλο και Μοίρα: Η πολιτική της ανθρώπινης γονιμότητας» (Sex and Destiny: The Politics of Human Fertility), 1984.
«Η αλλαγή: Γυναίκες, γήρανση και εμμηνόπαυση» (The Change: Women, Ageing and the Menopause), 1991.

Πηγή: http://www.newsbeast.gr/portraita/arthro/562549/i-proklitiki-foni-tou-sughronou-feminismou-zermen-grir 05/08/2013, https://el.wikipedia.org