Ένας άνθρωπος παράγει κατά μέσο όρο δύο κιλά σκουπίδια την ημέρα. Δηλαδή, 730 κιλά σκουπίδια τον χρόνο. Υπερβολικό; Google it.
Γράφει η Μαίρη Βαμβακά
Φωτογραφίες Elizabeth Rovit
Προτού αναζητήσω την παραπάνω πληροφορία, η μόνη επαφή που είχα με το zero waste ήταν όταν πριν από σχεδόν τέσσερα χρόνια, είδα κάποιον να παίρνει take away καφέ σε δική του κούπα και όταν πριν από σχεδόν δύο μήνες έμαθα για τα ανοξείδωτα καλαμάκια και αγόρασα και εγώ ένα. Μετά;
Μετά, διαβάζοντας τους αριθμούς και βλέποντας τις συσκευασίες που έχουν όλα όσα αγοράζουμε, συνειδητοποίησα πόσους τόνους σκουπίδια δημιουργούμε καθημερινά. Κάπως έτσι, αποφάσισα να πειραματιστώ με τον zero waste τρόπο ζωής για μία εβδομάδα.
Το zero waste είναι ένα κίνημα που στόχο έχει να περιορίσει την επίδραση της ανθρώπινης ύπαρξης στη μόλυνση του πλανήτη. Ή, πιο απλά, να μειώσει σημαντικά -αν όχι να εξαλείψει- την παραγωγή σκουπιδιών. Τίποτα να μην καίγεται, τίποτα να μην μένει στη Γη αχρησιμοποίητο, ανεκμετάλλευτο και αδιάσπαστο. Όπως αδιάσπαστα είναι, για παράδειγμα, τα καλαμάκια που χρησιμοποιείς καθημερινά, για να πιεις τον καφέ σου και χρειάζονται 200 χρόνια, για να διασπαστούν στο περιβάλλον.
Όσοι ακολουθούν αυτόν τον τρόπο ζωής, κυκλοφορούν με πάνινες τσάντες, διχτάκια, κούπες και παγούρια και αγοράζουν τα πάντα χύμα. Οι πιο hardcore χρησιμοποιούν πανιά στην τουαλέτα και τα κορίτσια χρησιμοποιούν «κύπελλα» για την περίοδο (menstrual caps).
Ενώ δοκίμαζα τον zero waste τρόπο ζωής για μία εβδομάδα, κατέγραφα τα πάντα. Ακολουθεί προσωπικό -πολύ προσωπικό- ημερολόγιο.
1η μέρα
Την πρώτη ημέρα -Τρίτη ήταν-, ξύπνησα με την παραδοχή ότι σε ό,τι αφορά την τουαλέτα, είχα ήδη χάσει. Το μόνο που μπόρεσα να καταφέρω, ήταν να αγοράσω χαρτί υγείας από ανακυκλωμένο χαρτί.
Δεύτερο βήμα, το πρωινό. Ευτυχώς, στο πρωινό δεν κατανάλωνα ποτέ πράγματα που χρειάζεται να ξετυλίξεις ένα σωρό συσκευασίες, για να τα φας. Εδώ και αρκετό καιρό πίνω χύμα τσάι και τρώω βρώμη με μέλι και κανέλα. Εύκολο. Και όμως: Όπως έβραζα το τσάι, πήγα από συνήθεια να βάλω από πάνω ένα κομμάτι χαρτί, για να μη χάσει η μέντα τις ουσίες της. Άφησα το χαρτί πίσω και χρησιμοποίησα πιάτο. Όλα τα υπόλοιπα, τα είχα σε βάζο ήδη πριν από την αρχή του πειράματος.
Επόμενο βήμα, το βούρτσισμα των δοντιών. Είχα εξοπλιστεί με μπαμπού οδοντόβουρτσα, από αυτές που μόλις δεν τις θες πια, τις φυτεύεις και διασπώνται στο χώμα. Αντίστοιχα, εξοπλίστηκα και με μπατονέτες από μπαμπού, επειδή οι πλαστικές μπατονέτες -όπως και τα πλαστικά καλαμάκια- δεν ανακυκλώνονται και ρυπαίνουν τους ωκεανούς, βλάπτοντας ανεπανόρθωτα τη θαλάσσια πανίδα. Όσο για τα καλλυντικά, έχω αρκετά σε γυάλινα βάζα, αλλά και πλαστικές συσκευασίες, πράγμα που με έβαλε σε σκέψεις για το πώς μπορώ να αποφύγω μη ανακυκλώσιμες συσκευασίες, αγοράζοντας τα αντίστοιχα προϊόντα σε γυάλινη ή χάρτινη συσκευασία.
Στο γραφείο, είπα «όχι» στον καφέ από ντελίβερι και κάθε πρωί έδινα το δικό μου ποτήρι στο εστιατόριο της εταιρείας και κυκλοφορούσα στους διαδρόμους με το ανοξείδωτο καλαμάκι μου να χτυπάει το ποτήρι μου δυνατά, με αποτέλεσμα να ακούγεται σαν να παίζω τύμπανα. Οι ώρες στη δουλειά περνούσαν και είχα μαζί μου φρούτα, ξηρούς καρπούς που είχα αγοράσει χύμα, αλλά και γυάλινα ταπεράκια. Όλα καλά, μέχρι που πήγα στο μπάνιο και έπλυνα τα χέρια μου: Μέχρι εκείνην τη μέρα, σκούπιζα τα χέρια μου με χαρτί. Εκείνην τη στιγμή, συνειδητοποίησα ότι είτε θα τινάζω τα χέρια μου σαν χαρωπή φώκια είτε θα φέρνω το δικό μου πετσετάκι.
Την ώρα του μεσημεριανού, τα πήγα καλά – μέχρι το απόγευμα, όπου είχα φάει όλα όσα είχα φέρει μαζί μου και ήρθε η πρώτη λιγούρα, από αυτές που χτυπούν κατευθείαν στον εγκέφαλο. Έχασα, αγοράζοντας την πιο μικρή συσκευασία που μπορούσα από τον αυτόματο πωλητή της εταιρείας.
Μετά τη δουλειά, η έξοδος που είχα κανονίσει για μπίρες πήγε πάρα πολύ καλά ως προς το πείραμα, με ποτήρι μπίρας από βαρέλι.
2η μέρα
Η δεύτερη ημέρα ξεκίνησε με άλλο ένα ΠΛΥΝΤΗΡΙΟ. Πολλοί zero waster δημιουργούν τα δικά τους απορρυπαντικά και μαλακτικά ρούχων, με πράσινο σαπούνι. Εγώ, όμως, είχα δέκα λεπτά χρόνο και τα καθαριστικά του εμπορίου. Έχασα πάλι, αλλά μου υποσχέθηκα πως μια ημέρα θα προσπαθήσω να φτιάξω τα δικά μου καθαριστικά από πράσινο σαπούνι.
Στο γραφείο, δεν είχα φέρει το δικό μου φαγητό – πέρα από τα φρούτα και τους ξηρούς καρπούς που ήταν στο πλευρό μου όλη αυτήν την εβδομάδα. Οι υπόλοιποι παρήγγειλαν απ’ έξω και εγώ έφαγα από το εστιατόριο στο γυάλινο πιάτο μου.
Επιστρέφοντας στο σπίτι το βράδυ, κοιτούσα τους καταλόγους του ντελίβερι, όπως κοιτούσε κάποτε η Jennifer Aniston τον Brad Pitt. Παρόλα αυτά, δεν έσπασα και έφαγα φρουτοσαλάτα.
3η μέρα
Δύο αντίπαλοι που δεν είχα υπολογίσει σε αυτή μου την προσπάθεια, έκαναν την εμφάνισή τους την Πέμπτη το πρωί: Η αλλεργία και το φτέρνισμα. Λύση; Θυμήθηκα τα μαντίλια που έχουν οι παππούδες στο τσεπάκι του σακακιού. Είχα και εγώ κάτι τέτοια, τα οποία μου είχε δώσει κάποτε η μαμά μου. Ήταν πολύ δύσκολο. Σε τρία φτερνίσματα είχα λερώσει τρία μαντήλια και έπρεπε κάθε φορά που λερώνονται, να πηγαίνω στην τουαλέτα της εταιρείας, να τα πλένω και να τα στεγνώνω.
Το μεσημεριανό μου κύλησε ομαλά, με άλλο ένα ταπεράκι μπάμιες. Το βράδυ, βγήκα για πίτσα, την οποία συνόδευσα με ένα ποτήρι κρασί χύμα. Σε κάθε περίπτωση, δεν ήμουν καθόλου περήφανη που έτρωγα έξω, επειδή, σύμφωνα με το zero waste, όταν τρως έξω, δεν έχεις υπό έλεγχο τα σκουπίδια που δημιουργούνται για να ετοιμαστεί το πιάτο που έχεις παραγγείλει. Άρα, μπορεί να θεωρηθεί και ήττα. Σίγουρα βέβαια, μικρότερη, από το να είχα πάρει ντελίβερι.
4η μέρα
Το πρωί της Παρασκευής, είχα εξετάσεις αίματος. Σίγουρα είχα άγχος που θα αντίκρυζα βελόνα, είχα όμως και στον νου μου αν τα ιατρικά σκουπίδια ανακυκλώνονται κάπως, κάπου, κάποτε. Απλή απορία, επειδή φυσικά μιλάμε για αναπόφευκτα σκουπίδια. Πληρώνοντας τις εξετάσεις και ανοίγοντας το πορτοφόλι μου, είδα τις αποδείξεις της εβδομάδας. Αυτό πώς το αποφεύγεις;
Στη δουλειά, σκεφτόμουν συνέχεια ότι πλησιάζει το σαββατοκύριακο και αγχωνόμουν. Επειδή το σαββατοκύριακο σημαίνει βόλτα, που σημαίνει κάποιες αγορές, κάποιο ντελίβερι ή κάποιο σινεμά με ποπ-κορν. Που σημαίνει ΣΚΟΥΠΙΔΙΑ. Διάβασε ξανά την προηγούμενη πρόταση με soundtrack από θρίλερ και θα καταλάβεις πώς ένιωθα.
5η μέρα
Το Σάββατο, κατέβηκα στο κέντρο. Με το νερό, τον καφέ μου, το φρούτο μου. Κάποια στιγμή, το παγούρι μου άδειασε και χρειαζόμουν νερό. Εδώ είχα πάρει τα μέτρα μου, αναζητώντας στο Google τα refill station της Αθήνας – σημεία όπου μπορείς να γεμίσεις το παγούρι σου με πόσιμο, δροσερό νερό. Δωρεάν. Εγώ ήμουν στα Εξάρχεια, οπότε πήγα στο Πλαστικουργείο. Έτσι, βοήθησα τον πλανήτη -ας πούμε- και γλίτωσα τα 50λεπτα, που εξαφανίζονται κάθε φορά που διψάω.
Προσπάθησα να μην ψωνίσω τίποτα, όμως ενέδωσα στην αγορά ενός βιβλίου. Τα βιβλία δεν θεωρούνται «waste», επειδή μπορείς να τα κρατήσεις για πάντα, να τα δανείσεις, να τα χαρίσεις, να τα αφήσεις σε κάποια βιβλιοθήκη ή να τα ανταλλάξεις.
Το βράδυ, προτού βγω, πεινούσα και ήθελα να παραγγείλω – πάλι. Ετοιμάστηκα νωρίτερα και πήγα στο μαγαζί από όπου παραγγέλνουμε. Κάτσαμε εκεί με την παρέα φάμε. Μου φάνηκε από άλλο κόσμο – σχεδόν ένιωθα άβολα. Η υπόλοιπη βραδιά κύλησε με χύμα μπίρα. Ούτε κοκτέιλ με καλαμάκια και ομπρελίτσες, ούτε κανάτες, ούτε τρέλες.
6η μέρα
Την Κυριακή, αφού έφτιαξα σπιτική λεμονάδα με πολύ μέτρια αποτελέσματα, συγκεντρώθηκα ώστε να τακτοποιήσω το σπίτι και να δω τι άλλο θα ετοίμαζα να φάω τη μία ημέρα που απέμενε. Τα καθαριστικά του σπιτιού σε καμία περίπτωση δεν ήταν zero waste και έτσι, αφού είχα χρόνο, έψαξα στο YouTube βίντεο με «συνταγές» για την παραγωγή καθαριστικών από πράσινο σαπούνι, λεβάντα κτλ. Δεν ήταν και άσχημα – σχεδόν ένιωσα ότι κάνω κάτι τρελά προχωρημένο. Βέβαια, σε δεύτερη ανάγνωση, έκανα αυτό που μάλλον έκανε και η γιαγιά μου, πριν από περίπου 50 χρόνια.
Αφού τακτοποίησα το σπίτι, μάζεψα όλες τις φλούδες από τα φρούτα και τα λαχανικά που είχα καταναλώσει όλη την εβδομάδα -δεν μύριζαν καθόλου ωραία- και τις πήγα στους γονείς μου που έχουν κήπο και τα κάνουν λίπασμα.
Η μαμά μου είχε μαγειρέψει. Να πω ότι έκατσα να τη ρωτήσω πόσα από αυτά που είχε φτιάξει ήταν συσκευασμένα; Ε, μερικές ερωτήσεις τις έκανα και σίγουρα το τραπέζι αυτό σήμαινε μία γεμάτη σακούλα σκουπιδιών. Υπερβολή; Αλήθεια.
7η μέρα
Την τελευταία ημέρα της δοκιμασίας, ήρθα αντιμέτωπη με άλλη μία ήττα μου, αυτή της γυναικείας φύσης. Στο Ίντερνετ βρίσκεις βίντεο και υπάρχουν ολόκληρα κινήματα κοριτσιών που χρησιμοποιούν κάτι ειδικά κυπελάκια για το αίμα της περιόδου. Δυστυχώς, δεν υπήρχε περίπτωση να βοηθήσω το περιβάλλον με αυτόν τον τρόπο.
Αφού η τελευταία ημέρα -μια ημέρα που έμοιαζε να μην τελειώνει ποτέ- πέρασε με τρόφιμα που με άφηναν με μόνιμη αίσθηση πείνας, το βράδυ έκατσα και κατέγραψα τα συμπεράσματα του εβδομαδιαίου πειράματος:
- Ναι, σίγουρα δεν είναι καθόλου εύκολο να ακολουθήσεις μια εντελώς zero waste καθημερινότητα. Πόσο μάλλον σε μια χώρα που δεν θεωρείται ακόμη δεδομένη η ανακύκλωση και με ένα πρόγραμμα που σε θέλει όλη την ημέρα στο πόδι.
- Ναι, πηγαίνοντας για καφέ με την κούπα μου, κάποιοι με κοίταξαν περίεργα. Με πέρασαν για τρελή; Με πέρασαν. Με ένοιαξε; Oh, please! Το αποκορύφωμα της κατηγορίας «καφές απ’ έξω» ήταν ο παρακάτω διάλογος:
-Θέλω έναν freddo espresso σε αυτό το ποτήρι, παρακαλώ.
-Θα σας το βάλουμε σε πλαστικό και βάλτε το μετά εσείς στην κούπα σας.
-Γιατί;
-Έτσι.
Αναστροφή και γεια σας.
- Όχι, δεν έχεις δικαιολογία να μην κάνεις τις αγορές σου με πάνινη τσάντα, να μην δίνεις τη δική σου κούπα, για να πάρεις καφέ ή να μην έχεις το δικό σου καλαμάκι, επειδή ντρέπεσαι.
- Ναι, θα πεινάσεις. Το πιο δύσκολο κομμάτι της διαδικασίας είναι το φαγητό. Τα περισσότερα τρόφιμα είναι συσκευασμένα και πρέπει να αλλάξεις εντελώς τη διατροφή σου. Αν δεν έχεις χρόνο ή λαϊκή αγορά δίπλα στο σπίτι σου ή αν είσαι έστω και λίγο λιχούδης, το zero waste είναι δύσκολο και χρονοβόρο.
- Ναι, θα γίνεις χορτοφάγος. Πρώτον, επειδή κρέας δεν μπορείς να αγοράσεις κάπου χύμα – φαντάσου κάποιον να κυκλοφορεί με μια ωμή μπριζόλα στο χέρι. Δεύτερον, επειδή οι zero waster προσπαθούν να καταπολεμήσουν τη βιομηχανία κρέατος, εξαιτίας της μόλυνσης που προκαλεί στο περιβάλλον.
- Ναι, η καθημερινότητά μου άλλαξε για πάντα.
Το zero waste είναι πρώτα τρόπος σκέψης και μετά τρόπος ζωής. Μονίμως σκέφτομαι τα δύο κιλά σκουπίδια την ημέρα. Ότι η μία εβδομάδα δεν ήταν αρκετή. Ότι όσο δύσκολη και αν ήταν και όσο και αν μετά το πέρας της εβδομάδας έχω κάνει ξανά σκουπίδια, η προσπάθεια αυτή μου άφησε τόσες καλές συνήθειες για το περιβάλλον, με αποτέλεσμα σίγουρα να κάνω λιγότερα σκουπίδια, καθώς το zero waste είναι πλέον μια σκέψη που δεν φεύγει από το μυαλό μου. Ακόμη και αν δεν θέλεις να το δοκιμάσεις για μια εβδομάδα και το δοκιμάσεις έστω και για μια ημέρα, θα συνειδητοποιήσεις πόσα είναι τα σκουπίδια που κάνεις και πόσα από αυτά μπορείς να αποφύγεις. Από την παραπάνω χαρτοπετσέτα που θα χρησιμοποιήσεις την ώρα που τρως, μέχρι την πλαστική σακούλα που θα πάρεις από το περίπτερο, για να κουβαλήσεις μια μπίρα και τον καπνό σου. Δοκίμασέ το.