Γράφει η Δώρα Στυλιανίδου
“Το Κακό έγινε απο τότε το δικό μου Καλό” Φρανκεστάιν
Ήταν το πιο “ανήθικο” πράγμα για ένα δεκαενιάχρονο κορίτσι με όλη την φρεσκάδα της νιότης του, το πιο αποτροπιαστικό και καταδικαστέο, να συλλάβει την ιδέα και να γράψει, αυτή μια δεσποινίδα με καθωσπρέπει τρόπους, ένα βιβλίο όπου ένας παραφρονεμένος επιστήμονας ξαναζωντάνευε το πτώμα ενός φρικτού τέρατος.
Αυτά πάνω-κάτω έγραφαν οι κριτικοί της εποχής, του 19ου αιώνα για τη Μαίρη Σέλεϊ όταν οι γυναίκες ζούσαν κλεισμένες στην ασφάλεια του σπιτιού τους, υπάκουαν τον άνδρα τους και μεγάλωναν παιδιά. Η Μαίρη είχε παραβιάσει όλα τα γυναικεία της καθήκοντα, κάτι απαράδεκτο για μια γυναίκα που θα έπρεπε να είναι πάντα γλυκιά, συγκρατημένη, ευαίσθητη, χαμηλών τόνων και πάνω απ’ όλα δίχως φιλοδοξίες. Η νεαρή κοπέλα τόλμησε κάμποσο καιρό μετά την δημοσίευση του φρικαλέου βιβλίου της, να βάλει το πραγματικό της όνομα σε μια εποχή που οι γυναίκες συγγραφείς χρησιμοποιούσαν ακόμα αντρικό όνομα για τα έργα τους.
Επιπλέον η Μαίρη είχε εραστή και μάλιστα τον ρομαντικό ποιητή Πέρσι Σέλεϊ, γνωστό για τον αντισυμβατικό χαρακτήρα του και όταν το 1816 συνέλαβε την ιδέα για τον Φρανκενστάιν, ήταν για να ανταγωνισθεί δυο μεγάλους ποιητές, τον Σέλεϊ και τον λόρδο Μπάιρον, σε ένα διαγωνισμό ανάμεσα στους τρεις τους, της συγγραφής του καλύτερου διηγήματος φαντασμάτων, που έβαλε ο Μπάιρον, και να αποδείξει την αξία της. Όμως η φαντασία της Μαίρης δεν κυοφορούσε φαντάσματα, αλλά έναν δαιμονικό άνδρα, τον Βίκτωρα Φρανκεστάιν που, παρασυρμένος στη δίνη της παραληρηματικής φιλοδοξίας του να ξεπεράσει την φύση και το θάνατο, δίνει ζωή σε ένα νεκρό σώμα με ένα ανορθόδοξο επιστημονικό τρόπο. Το πιο νοσηρό ζευγάρι “πατέρα” και “γιού”γεννιέται στη λογοτεχνία, μια παραβολή της πατριαρχίας που έμελλε να γίνει η πιο καταλυτική νουβέλα της γοτθικής ρομαντικής λογοτεχνίας .
Λέγεται ότι όταν το διάβασε ο Μπάιρον, κατέβηκε ουρλιάζοντας τις σκάλες, ο δε Πέρσι πρέπει να κοκάλωσε άναυδος μπροστά στην αβυσσαλέα και υποχθόνια φαντασία της νεαρής ερωμένης του. Οι φήμες αργότερα ότι το βιβλίο το έγραψε ο Σέλεϊ αποδείχθηκαν αβάσιμες, γιατί, ακόμα και αν βοήθησε κάνοντας διορθώσεις, η κεντρική ιδέα και η πλοκή ήταν της Μαίρης.
Μαίρη και Πέρσι Σέλεϊ
Η Mary Wollstonecraft Shelley γεννήθηκε το 1797 στην Αγγλία και στη διάρκεια της γεμάτης δοκιμασίες και απώλειες ζωής, της θα γίνει συγγραφέας μυθιστορημάτων, βιογραφιών, θεατρικών έργων, δοκιμίων και ταξιδιωτικών εντυπώσεων προωθώντας συγχρόνως και το ποιητικό έργο του άντρα του Πέρσι Σέλεϊ. Ήταν κόρη του πολιτικού φιλόσοφου William Godwin και της φιλοσόφου και προάγγελου του φεμινισμού Mary Wollstonecraft, συγγραφέα του ριζοσπαστικού για την εποχή της δοκίμιου “Μια Υπεράσπιση των Γυναικείων Δικαιωμάτων” που γράφτηκε το 1792 (A Vindication of the Rights of Women). Ήταν μια γυναίκα αντισυμβατική, με ταραχώδη και προκλητική ζωή και παράνομους ερωτικούς δεσμούς, που δεν κατέληγαν στο γάμο. Ο θάνατος της, 11 μέρες μετά την γέννα, σημάδεψε για πάντα την Μαίρη, που ένιωθε τύψεις θεωρώντας ότι αυτή ήταν η αιτία που πέθανε η μητέρα της, την οποία θαύμαζε και αγαπούσε όλη της την ζωή.
Ο Godwin ανέθρεψε την κόρη του με μια πλούσια μόρφωση, ενθαρρύνοντάς την να υιοθετήσει τη δική του φιλελεύθερη πολιτική θεωρία. Η Μαίρη ζει την ζωή της χωρίς περιορισμούς. Κάνει παράνομη σχέση με τον Σέλεϊ, που ήταν παντρεμένος, και φεύγουν με ελάχιστα χρήματα να ταξιδέψουν στην Ευρώπη. Μετά την επιστροφή τους στην Αγγλία πεθαίνει το πρώτο της παιδί, το ζευγάρι στιγματίζεται και απομονώνεται από τον κοινωνικό τους περίγυρο και μετά βίας επιβιώνουν με συνεχή χρέη, μέσα στη φτώχεια και με την απειλή της φυλακής.
Μετά την συγγραφή του Φρανκεστάιν, το ζευγάρι πηγαίνει στην Ιταλία, όπου η Μαίρη θα θάψει το δεύτερο και τρίτο παιδί της πριν γεννήσει το τελευταίο, που θα είναι το μόνο που θα επιβιώσει.
Το 1822 ο άντρας της πνίγεται, και ένα χρόνο μετά η Μαίρη επιστρέφει στην Αγγλία, όπου αφοσιώνεται στην ανατροφή του γιού της. Συντηρείται αποκλειστικά από την συγγραφή βιβλίων, βοηθώντας οικονομικά ακόμα και τον πατέρα της και έχοντας περάσει στην απόλυτη χειραφέτηση για την εποχή της. Πίστευε ότι η συνεργασία και η καλή θέληση που είχαν κυρίως οι γυναίκες, θα οδηγούσαν στην αναμόρφωση της κοινωνίας, και συμφωνούσε με την φεμινίστρια μητέρα της ότι οι γυναίκες δεν ήταν κατώτερες από τους άνδρες αλλά έδειχναν έτσι λόγω έλλειψης μόρφωσης.
Επιπλέον η λογική τους τις έκανε να ονειρεύονται μια κοινωνική τάξη ριζωμένη στη λογική. Αν και επηρεασμένη από τον Ρομαντισμό, ωστόσο εναντιώνονταν στον άκρατο ατομικισμό του, γιατί πίστευε ότι οδηγούσε στο χάος και στις υπερβολές του Διαφωτισμού.
Η Μαίρυ Σέλεϊ πεθαίνει από έναν όγκο στο κεφάλι σε ηλικία 53 ετών, το 1851. Μετά το θάνατό της, ο “Φρανκενστάιν” γνωρίζει μεγάλη επιτυχία. Η δεκαετία του 1970 που είναι μια περίοδος επανεξέτασης και επανακαθορισμού πολλών λογοτεχνικών έργων, δίνει το έναυσμα στις φεμινίστριες συγγραφείς και λογοτεχνικούς κριτικούς να ανακαλύψουν εκ νέου τον Φρανκεστάιν, διαμελίζοντας τον με το ψυχαναλυτικό και φεμινιστικό νυστέρι τους, για να δούνε τι κρύβει. “Το βιβλίο αυτό ειναι ένας μύθος γέννησης” ισχυρίζεται η Έλεν Μόερς και συνεχίζει λέγοντας ότι κρύβει το θάνατο του μωρού της Μαίρης, πριν να το γράψει, όπου έρχεται αντιμέτωπη με το θάνατο της μητέρας της και τη δική της απώλεια σαν μητέρα.
Η Anne K.Mellor γράφει ότι απο φεμινιστική σκοπιά ο Φρανκενστάιν είναι μια ιστορία “γιαυτά που συμβαίνουν όταν ένας άνδρας επιχειρεί να γεννήσει χωρίς γυναίκα”. Η αφύσικη λοιπόν γέννα και οι καταστροφικές συνέπειές της είναι ένα από τα κεντρικά θέματα του βιβλίου. Ο Βίκτωρ Φράνκενστάιν αποτυγχάνει σαν γονιός, όπως η Μαίρη. Το βιβλίο εκφράζει τον τρόμο της κυοφορίας, την τραυματική εμπειρία της γέννας και κυρίως τη μητρότητα. Επίσης στο καταλυτικό έργο τους “Η Τρελή Γυναίκα στη Σοφίτα”(1979), οι φεμινίστριες Σάντρα Γκίλμπερτ και Σούζαν Γκούμπαρ ισχυρίζονται ότι η Σέλεϊ έδωσε μια απάντηση στην ανδροκρατούμενη λογοτεχνική παράδοση και στην πατριαρχία που κυριαρχούσαν στη λογοτεχνία, επιβεβαιώνοντάς την, κρύβοντας το γυναικείο φαντασιακό της για την ισότητα των δυο φύλων, που μη μπορώντας να εκφραστεί ανοικτά, ξεσπά με μια υποχθόνια φρενίτιδα οργής.
Η καταπιεσμένη σεξουαλική γυναικεία ορμή, η πατριαρχία που χώρισε τα δυο φύλα παγιώνοντας την εξουσιαστική σχέση των ανδρών πάνω στις γυναίκες, αναγκάζοντας τες να εξαρτηθούν από αυτούς, είναι όλα ζητήματα που αναγνωρίζουν οι φεμινίστριες στον Φρανκενστάιν. Δίχως να το γνωρίζει, η Σέλεϊ γράφει για τον πατριάρχη/αποτυχημένο γονιό/ανέραστο άνδρα που βρίσκει ηδονή μόνο στην εξουσία που ασκεί πάνω σε ένα άλλο ον, ανθρώπινο ή μη.
Η Μαίρη Σέλεϊ καταγράφει την ανεύθυνη και εγκληματική άσκηση εξουσίας στο βιβλίο της, που θα οδηγούσε στο χάος, αμφισβητώντας την κυρίαρχη άποψη του Διαφωτισμού ότι δηλαδή η κοινωνία θα βελτιώνονταν μέσα από την άσκηση της πολιτικής εξουσίας. Άραγε η Βιομηχανική επανάσταση και η ανεξέλεγκτη άνοδος της τεχνολογίας θα γεννούσαν τέρατα; Η γνώση και η χρήση της για σκοτεινούς σκοπούς επιβεβαίωνε την ανησυχία της Μαίρης. Το πλάσμα-τέρας του Φρανκενστάιν, ανακαλύπτοντας ποιός του έδωσε ζωή , παρακινούμενο από το μίσος και την απέχθεια της κοινωνίας, καταδιώκει τον δημιουργό του σκοτώνοντάς τον και παίρνει εκδίκηση. Όλα αυτά στη σκιά της Γαλλικής Επανάστασης -με πτώματα, ακέφαλα σώματα, διαμελισμένα ανθρώπινα μέλη και το φάντασμα της ελευθερίας και της ισότητας να πλανάται πάνω απ’ την Ευρώπη
Γνώριζε η νεαρή κοπέλα πόσο βαθειά είχει βυθιστεί στο υποσυνείδητο της και πόσα επίπεδα ερμηνειών θα έδιναν οι μελλοντικές γενιές στο αριστουργηματικό έργο της; Όχι, βέβαια. Υπήρξε πιο απαισιόδοξη από τον πατέρας της και τη μητέρα της και δεν πίστευε ότι η ανθρωπότητα μπορεί εύκολα να βελτιωθεί. Όμως γνώριζε την εποχή της και τους κινδύνους της τερατογένεσης , είτε αυτή ήταν ένα ανθρώπινο ον ή ένα πολιτικό σύστημα. Η αφύσικη γέννα του κακού καταβροχθίζει τα πάντα, προειδοποιεί η Μαίρη Σέλει και τα λόγια της είναι επίκαιρα αιώνες μετά, μέχρι σήμερα.
Πηγές: Αγγλική Βικιπαίδεια