Γυναίκες στην αντίσταση στο Στρατόπεδο Χαϊδαρίου

Συντάσσει η Βέρα Σιατερλή

Η ύπαρξη στρατοπέδων συγκέντρωσης στην Ελλάδα της Κατοχής δεν έχει διερευνηθεί ακόμα όσο θα έπρεπε. Το μεγαλύτερο στρατόπεδο συγκέντρωσης στην κατεχόμενη Ελλάδα, στο Χαϊδάρι, είναι και το λιγότερο γνωστό από τα αντίστοιχα στρατόπεδα στην Ευρώπη. Το Χαϊδάρι, στα δυτικά της Αθήνας, με 5.868 κατοίκους το 1940, έγινε την περίοδο της γερμανικής κατοχής στην Ελλάδα το κύριο πεδίο εφαρμογής κατασταλτικών μεθόδων και αντιποίνων. Λειτούργησε υπό τις διαταγές των Ιταλών για λίγες μόνο μέρες και στις 10 Σεπτεμβρίου του 1943 πέρασε στα χέρια των Γερμανών, και συγκεκριμένα της SD (Sicherheitdienst), της Υπηρεσίας Ασφαλείας των Ες Ες. Στις αρχές λειτουργούσε ως παράρτημα των φυλακών Αβέρωφ της Λεωφόρου Αλεξάνδρας. Οι εγκαταστάσεις του στρατοπέδου στη διάρκεια της Κατοχής καταλάμβαναν 500 στρέμματα. Σε όλη την έκταση του στρατοπέδου βρίσκονταν περίπου είκοσι κτίρια-μπλοκ, άλλα μεγάλα (στρατώνες) και άλλα μικρά, τα οποία είχαν διαφορετικές το καθένα χρήσεις.

Το Στρατόπεδο Χαϊδαρίου  εγκαινιάστηκε ουσιαστικά στις 3 Σεπτεμβρίου 1943.Ο Αντώνης Φλούντζης, γιατρός του στρατοπέδου, αναφέρει πως οι κρατούμενοι ήταν κομμουνιστές από τις φυλακές της Ακροναυπλίας, Αναφιώτες (από τον τόπο εξορίας της Ανάφης) αιχμάλωτοι των Ιταλών και Εβραίοι. Μαρτυρείται πως μια μεγάλη μεταφορά 700-1.000 κρατούμενων έγινε τη δεύτερη εβδομάδα του Απριλίου του 1944, και από αυτούς ο «άγγελος του θανάτου», γιατρός του Άουσβιτς Γιόζεφ Μένγκελε, επέλεξε 320 άνδρες και 328 γυναίκες για ψευδοϊατρικά πειράματα1.

Tο Χαϊδάρι ήταν κυρίως κέντρο μεταγωγών των κρατουμένων σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξόντωσης και λειτουργούσε με βάση τους κανονισμούς που ίσχυαν σε όλα τα ναζιστικά κολαστήρια. Στο Μπλοκ 15, την πτέρυγα απομόνωσης, οδηγούνταν οι μελλοθάνατοι/τες και οι Εβραίοι/ες από διαφορετικούς τόπους προέλευσης.

Στα στρατόπεδα συγκέντρωσης μεταφέρθηκαν εκτός των Εβραίων και χριστιανοί/ες σε έξι αποστολές. Δεν έχουμε στοιχεία για τον συνολικό αριθμό των αιχμαλώτων αυτών των αποστολών, εκτός από την αναφορά του Φλούντζη για 5.506 ανθρώπους που στάλθηκαν στη Γερμανία και στην Πολωνία. Η πρώτη αποστολή πραγματοποιήθηκε στις 25 Μαΐου 1944 με 850 άντρες και 61 γυναίκες. Οι γυναίκες κατέληξαν στο γυναικείο στρατόπεδο Ράβενσμπρουκ1 της Γερμανίας και έπειτα σε ένα στρατόπεδο εργασίας, παράρτημα του Μπούχενβαλτ.

Το στρατόπεδο λειτούργησε ως τις 27 Σεπτέμβρη 1944.

Το Μπλοκ 15 στο Στρατόπεδο Χαϊδαρίου διενεργούνταν και ανακρίσεις κρατουμένων που ήταν ύποπτοι/ες για αντιστασιακή δράση. Στο Χαϊδάρι βασανίστηκαν εκατοντάδες κομμουνιστές/τριες  και αντιστασιακοί/ές του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, αλλά και άλλων αντιστασιακών οργανώσεων, όπως αυτή της Λέλας Καραγιάννη. Προσφιλείς μέθοδοι βασανισμού ήταν το λουρί της Ιεράς Εξέτασης, το μαστίγωμα και η ηλεκτρική καρέκλα.

Το προσωπικό φύλαξης του στρατοπέδου αλλά και του Μπλοκ 15, ήταν μέλη των SS δεύτερης διαλογής, στρατολογημένοι σε μεγάλη ηλικία και από χώρες όπως η Πολωνία και η Ουγγαρία. Λόγω της κατωτερότητας που αισθάνονταν απέναντι στους Γερμανούς, εξωτερίκευαν το μίσος τους στους/ις κρατούμενους/ες  υποβάλλοντάς τους πολλές φορές σε αυτοσχέδια αλλά εξίσου φρικτά μαρτύρια.
Ο σκοπός αυτής της κράτησης ήταν φυσικά ψυχολογικός και στόχευε στο σπάσιμο του ηθικού τους. Ο θάλαμος 4 του μπλοκ χρησίμευε και ως χώρος συγκέντρωσης για το γδύσιμο των μελλοθανάτων, οι οποίοι συνήθως παρέμεναν 4- 12 ώρες στο θάλαμο. Στους τοίχους των κελιών και των θαλάμων, οι κρατούμενοι/ες  έγραφαν μικρά μηνύματα και τα ονόματά τους. Μετά την απελευθέρωση του στρατοπέδου, ειδική υπηρεσία κατέγραψε τα μηνύματα αυτά, τα οποία φυλάσσονται στις αποθήκες της παλιάς έδρας του Εγκληματολογικού Μουσείου στο Γουδί.

Η πρώτη κρατούμενη στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου ήταν η Ηλέκτρα Αποστόλου, που έφτασε στις 7 Δεκεμβρίου 1943 και κλείστηκε στον θάλαμο 11 του Μπλοκ 15. Σταδιακά, μεταφέρθηκαν αρκετές γυναίκες, χριστιανές και Εβραίες, που τοποθετήθηκαν στον θάλαμο 29 του ίδιου Μπλοκ. Μεταξύ αυτών ήταν και η Ηρώ Κωνσταντοπούλου. Τον Ιανουάριο οι γυναίκες μεταφέρθηκαν στο Μπλοκ 11 και δύο μήνες αργότερα στο Μπλοκ 6. Η πρώτη εκτέλεση που περιλάμβανε και γυναίκες έγινε στις 2 Μαΐου 1944. Μεταξύ των κρατουμένων στο Χαϊδάρι ήταν και η Λέλα Καραγιάννη, η οποία κλείστηκε στην απομόνωση και στη συνέχεια εκτελέστηκε στις 8 Σεπτεμβρίου 1944 στο Δαφνί, στον χώρο όπου σήμερα είναι ο Διομήδειος κήπος. Υπολογίζεται ότι στο Χαϊδάρι κρατήθηκαν πάνω από 300 χριστιανές και περίπου 2.500 Εβραίες γυναίκες. Ελάχιστες από τις Εβραίες, γύρω στις είκοσι, κατάφεραν να ελευθερωθούν από το Χαϊδάρι -ήταν όσες είχαν κάνει μεικτό γάμο ή είχαν ξένη υπηκοότητα. Από τις χριστιανές εκτελέστηκαν 31, ενώ 161 στάλθηκαν όμηροι στη Γερμανία.

Ηρώ Κωνσταντοπούλου
Λέλα Καραγιάννη
Ηλέκτρα Αποστόλου

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

  1. Στο βιβλίο «Μην απαλείφεις ποτέ τα ίχνη» επιμέλεια: Θεοδοσία-Σούλα Παυλίδου και Ρούντιγκερ Μπολτς αναφέρονται εκτενώς τα ιατρικά πειράματα στο Στρατόπεδο Συγκέντρωσης του Ράβενσμπουρκ από προσωπικές μαρτυρίες

Πηγές: www.kar.org.gr/2016/03/01/stratopedo-chaidariou/