Η γυναικεία ορχήστρα του Άουσβιτς

Παράταση ζωής μέσα στο θάνατο

Γράφει η Δώρα Στυλιανίδου

Με αφορμή τη μνήμη του ολοκαυτώματος, 27 Ιανουαρίου, ανασύρουμε από την ιστορία την Ορχήστρα των Κοριτσιών. Την άνοιξη του 1943 δημιουργήθηκε στο Αουσβιτς-Μπιρκενάου με διαταγή των Ες-Ες μια γυναικεία ορχήστρα απο νέες κοπέλες διαφόρων εθνικοτήτων με σκοπό πρωτίστως την “ομαλή” λειτουργία του στρατοπέδου, που θα ανέβαζε το ηθικό των κρατούμενων αλλα και για την ψυχαγωγία των ίδιων των Ες-Ες που ήταν υπεύθυνοι για το στρατόπεδο και την φύλαξη του.

Η Madchenorchester von Auswitz-η Ορχήστρα Κοριτσιών στη κυριολεξία- που δημιουργήθηκε τον Απρίλιο απο τους Γερμανούς ήταν σίγουρα ένα εργαλείο προπαγάνδας ως προς τους λίγους επισκέπτες απο διάφορους φορείς,που επιθεωρούσαν κατά κάποιον τρόπο το Αουσβιτς-Μπιρκενάου αποσκοπώντας να κρύψει την πραγματικότητα των θαλάμων αερίων, να παρουσιάσει μια πλαστή πραγματικότητα και επίσης να στέλνει ψευδείς ειδήσεις στη Γερμανία για μια ‘κανονικότητα’ ενός στρατοπέδου που παρουσιάζονταν σαν στρατόπεδο εργασίας με επαρκή στέγη και σίτιση για τους σκλάβους “εργάτες”. Ήταν μια πλήρης εξαπάτηση.

Η “κανονικότητα” αυτή που επιδίωκαν τα Ες-Ες πάση θυσία, εξυπηρετούσε πρωτίστως το οικονομικό τους κέρδος, γιατί αν και απαγορεύονταν απο την διοίκηση όλων των στρατοπέδων, έκλεβαν χρήματατα χρυσαφικά και άλλα πολύτιμα αντικείμενα απο τους νεο-αφικνυόμενους εκτοπιζμένους, πλουτίζοντας συνεχώς και μη θέλοντας να ρισκάρουν τίποτα που θα τους έκανε να χάσουν την ασφάλεια της θέσης τους, και την πλήρη εξουσία πάνω στη ζωή και τον θάνατο, μακριά απο τον θανάσιμο κίνδυνο του Ανατολικού Μετώπου.

Επιπλέον και λόγω της επιβεβλημένης μυστικότητας γύρω απο την εξόντωση των κρατουμένων, οι μόνοι που θεωρούνταν έμπιστοι και κατάλληλοι γιαυτή την δουλειά ήταν τα Ες-Ες, που πέρα απο το προσωπικό τους κέρδος, ήταν φανατικά πιστά στο καθεστώς και στον Χίτλερ και πίστευαν ότι οι Εβραίοι και οι υπόλοιποι “υπάνθρωποι”έπρεπε να εξοντωθούν μέσα απο την απάνθρωπη δουλειά, την πείνα, τους ξυλοδαρμούς και τους θαλάμους αερίων.

Ζωγραφιά της ορχήστρας, άγνωστης δημιουργού

Την ορχήστρα διηύθυνε η Πολωνέζα καθηγήτρια μουσικής Zofia Czaijkowska που παρέμεινε σε αυτή τη θέση μέχρι τον Μάιο του 1943 όταν επιτράπηκε να μπούν στην ορχήστρα και εβραίες κρατούμενες.Τα μέλη της ορχήστρας ήταν κοπέλες απο την Ελλάδα, την Πολωνία, την Γερμανία την Ουγγαρία την Ουκρανία και το Βέλγιο. Ξεκινώντας απο τον Ιούνιο του 1943 η δουλειά της ορχήστρας ήταν να παίζει μουσική ώρες ολόκληρες, μέσα στη βροχή και το χιόνι, στη πύλη του στρατοπέδου , εκεί που έβγαιναν τα “συνεργεία” των μισοπεθαμένων σκλάβων εργατών να πάνε για την δουλειά της ημέρας, και όταν επέστρεφαν. Η μουσική που έπαιζαν συνήθως ήταν στρατιωτικά εμβατήρια.

Η ορχήστρα έδινε συναυλίες τα Σαββατοκύριακα για τα Ες-Ες διασκεδάζοντάς τους και στις γιορτές τους. Έπαιζαν επίσης για τους αρρώστους και τους τραυματίες κρατούμενους στο αναρρωτήριο, και κάπου-κάπου έπαιζαν και για τους νεο-αφιχθέντες ή κατά τη διάρκεια της επιλογής, μια εφιαλτική διαδικασία που τρομοκρατούσε τους κρατούμενους, όπου χώριζαν αυτούς που θα πήγαιναν για δουλειά απο αυτούς που θα πήγαιναν στους θαλάμους αερίων.

Η γυναικεία ορχήστρα είχε επαφές και με την αντρική ορχήστρα του Αουσβιτς, και πολλές φορές κρατούμενοι μέλη της ορχήστρας πέρναγαν απέναντι για να διδάξουν βιολί σε κάποια μέλη της γυναικείας ορχήστρας. Η γυναικεία ορχήστρα δεν εξασφάλιζε την επιβίωση των μελών της, αλλά παρέτεινε την ζωή τους και τις γλίτωνε απο την τυχαία επιλογή που οδηγούσε στους θαλάμους αερίων. Η μεταχείρισή τους απο τους φύλακες και τους Κάπο ήταν σίγουρα καλύτερη και έτρωγαν λίγο περισότερο απο τις άλλες κρατούμενες.

Η γυναικεία ορχήστρα είχε καθόλη της την διάρκεια σχεδόν 60 μέλη και 3 διευθύντριες ορχήστρας. Επαιζαν κυρίως εμβατήρια, και φολκλορικά πολωνέζικα τραγούδια. Το πιο διάσημο μέλος της ήταν η Εβραία Alma Rose ανηψιά του μεγάλου μουσικοσυνθέτη Gustav Mahler, με καριέρα στη μουσική , η οποία βοήθησε πολλές κοπέλες στην ορχήστρα να επιβιώσουν. Η εξαίσια αυτή καλλιτέχνις εισήγαγε και πιο καλλιτεχνική μουσική και βοήθησε αν και ήταν η ιδια Κάπο, το ηθικό των γυναικών δίνοντάς τους ελπίδα μέσα από τη μουσική. Η ίδια όμως που είχε κάνει τόσα για τις άλλες, πέθανε μυστηριωδώς απο δηλητηρίαση σε ηλικία 37 χρονών.

Τα μέλη της ορχήστρας δεν είχαν αυταπάτες. Κάθε στιγμή, παρόλα τα λίγα τους προνόμια, δεν έπαυε να είναι θανάσιμα επικίνδυνη, να ξυλοκοπηθούν, ή και να καταλήξουν στους θαλάμους αερίων σε κάποια τυχαία επιλογή. Οι κοπέλες γνώριζαν ότι ήταν στο έλεος των Ες-Ες και θα μπορούσαν να χάσουν την ζωή τους για ένα καπρίτσιο τους, ή αν τους δυσαρεστούσαν. Και ενώ ευγνωμονούσαν την Ορχήστρα που τις κράταγε ζωντανές, ζούσαν σε μια κατάσταση μιάς μόνιμης “αναβολής” όπως αναφέρει και στο βιβλίο των αναμνήσεων της “Αναβολή για την Ορχήστρα”, η γαλλο-εβραία Φάνια Φενελόν που δίνει μία απο τις λιγοστές μαρτυρίες που υπάρχουν για την γυναικεία Ορχήστρα του Αουσβιτς. Η Φενελόν έπαιζε πιάνο και τραγουδούσε. Γεννήθηκε το 1908 στο Παρίσι και με το ξέσπασμα του πολέμου, εντάχθηκε στη γαλλική Αντίσταση αλλά συνελήφθηκε και μεταφέρθηκε στο Αουσβιτς-Μπιρκενάου.

Την 1η Νοεμβρίου του 1944 οι Εβραίες της ορχήστρας μεταφέρθηκαν με τρένα εμπορευμάτων στο στρατόπεδο Bergen-Belsen όπου δεν υπήρχε ορχήστρα και δεν είχαν κανένα προνόμιο. Στις 18 Ιανουαρίου του 1945 οι υπόλοιπες κοπέλες της ορχήστρας, ανάμεσα τους αρκετές Πολωνέζες μεταφέρθηκαν στο στρατόπεδο συγκέτρωσης του Ravensbruck. Εκείνη την χρονιά το Αουσβιτς έκλεισε οριστικά για να περάσει στην ιστορία σαν το πιο θανάσιμο όλων των στρατοπέδων εξόντωσης, και να γίνει το εφιαλτικό σύμβολο του ναζισμού. Η Φάνια Φενελόν έγραψε ότι λίγο πριν τη απελευθέρωση τους απο βρεττανούς στρατιώτες, οι Γερμανοί ετοιμάζονταν να εκτελέσουν όλες τις γυναίκες της ορχήστρας.

Σήμερα υπάρχουν ακόμη στη ζωή δύο απο τις γυναίκες της ορχήστρας, η Anita Lasker Wallfisch και η 95χρονη Esther Bejarano, που έπαιζε ακορντεόν. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Bejarano, ενώ είχε μεταναστεύσει στο Ισραήλ, το εγκατέλειψε μαζί με τον άνδρα της και γύρισε στη Γερμανία, γιατί δεν άντεχε πιά την δολοφονική μεταχείριση των Παλαιστινίων από τους Ισραηλινούς. Η θαραλέα αυτή γυναίκα δεν έπαψε ποτέ να ασκεί κριτική στο Ισραήλ υπέρ των Παλαιστινίων, και όταν ζούσε εκεί. H Anita Lasker Wallfisch θυμάται ότι της είχε ζητήσει ο Γιόζεφ Μένγκελε να του παίξει το Traumerei του Schumann.

Η Esther Bejarano, το 2016

Ολες οι κοπέλες της Ορχήστρας επιβίωσαν μετά το Αουσβιτς εκτός απο την Alma Rose, την Lola Kroner και την Julie Stroumsa. Μέσα στην αβεβαιότητα του στρατοπέδου θανάτου που ήταν το Αουσβιτς-Μπιρκενάου, όλες οι γυναίκες της ορχήστρας πάλεψαν με τις τρομακτικές αντιξοότητες, πέρασαν τις δοκιμασίες και πολλές υπέφεραν απο ενοχές μετά τον πόλεμο, όπως όλες/όλοι οι επιζήσαντες. Τις θυμόμαστε σαν ένα κομμάτι της Ιστορίας που δεν πρέπει να ξεχάσουμε ποτέ.

Πηγές: βικιπέδια στα αγγλικά

The Birkenau Women’s Camp Orchestra /Facing History and Ourselves

Την πρώτη εικόνα του δημοσιεύματος, την βρήκαμε στα αρχεία φωτογραφιών για την ορχήστρα των κοριτσιών.