Σαπφώ, η ποιήτρια της γυναίκας και του έρωτα

Γράφει η Δώρα Στυλιανίδου

Είναι η σημαντικότερη εκπρόσωπος της ερωτικής ποίησης όλων των εποχών, υπερβαίνοντας ακόμα και τους άντρες ποιητές. Υπήρξε η πρώτη που εξύμνησε την γυναίκα με τόσο θαυμασμό και συγκίνηση. Ήταν και είναι αναμφισβήτητα η σημαντικότερη ποιήτρια της αρχαιότητας αλλά και όλου του δυτικού πολιτισμού.

Τοιχογραφία από την Πομπηία

Εγραψε για τον έρωτα χωρίς ενδοιασμούς, δίνοντάς του το βάρος που αρμόζει στις σχέσεις των δύο φύλων, αλλά κεντράροντας περισότερο στο πάθος μεταξύ των γυναικών. Εξύμνησε τη γυναικεία ομορφιά αλλά και την γοητεία της γυναικείας ιδιοσυγκρασίας. Γράφει για την δύναμη του ερωτικού πάθους:

“….πάλι ο Έρωτας που παραλύει με συγκλονίζει, αυτό το γλυκόπικρο ερπετό, που είναι αδύνατο να του ξεφύγεις…”

Sappho, 82 x 70 cm, Oil on canvas

Η Σαπφώ γεννήθηκε στην Ερεσσό της Λέσβου (630-570π.χ.) και επωνομάσθηκε “λεσβία”. Με την πάροδο του χρόνου, η λέξη ταυτίσθηκε με τον έρωτα μεταξύ των γυναικών αν και στην αρχή η Σαπφώ αναφέρεται απο τους αρχαίους συγγραφείς ως ετερόφυλη και σύμφωνα με σύγχρονους μελετητές πιθανόν να ήταν και τα δύο. Εξάλλου στην αρχαιότητα η ομοφυλοφυλία δεν ήταν αυστηρά καθορισμένη και υπήρχε μια πιο ευρεία έννοια για αυτήν. Ο Πλάτων την αποκαλεί “σοφή” και “δεκάτη Μούσα”,  ο Ιουλιανός και ο Αντίπατρος “θηλυκό Ομηρο” και “τιμή Λεσβίων γυναικών” και ο Στράβων “θαυμαστό τέρας”.

Amanda Brewster Sewell (1859 – 1926) Αμερικανίδα ζωγράφος

Ο Οράτιος στην 2η ωδή του λέει ότι συγκινούσε και ξύπναγε ακόμα και τους νεκρούς του κάτω κόσμου. Η Σαπφώ έχαιρε μεγάλης εκτίμησης και θαυμασμού από τους συγγραφείς της εποχής της αν και συκοφαντήθηκε από τους Αττικούς συγγραφείς κωμωδίας ότι ελκύονταν απο τις μαθήτριές της και ότι έτρεφε ερωτικά συναισθήματα για αυτές. Σε εναν υπέροχο στίχο της αναλογίζεται το πέρασμα του χρόνου:

Ποιός θα μας θυμάται όταν δεν θα υπάρχουμε πιά;

Πράγματι η Σαπφώ είχε ερωτευθεί την Ατθίδα, την Τελέσσιπα και την Μεγάρα. Ωστόσο κανείς απο τους συγγραφείς δεν αναφέρει κάτι σχετικό, παρά μετά την εποχή του Αριστοτέλη. Σύγχρονοι μελετητές της ποιήτριας και του έργου της έχουν αμφιβολίες για το αν ήταν λεσβία.

Εδυσε το φεγγάρι χάθηκαν και οι Πλειάδες

είναι μεσάνυχτα. Ο χρόνος περνά.

Πλαγιάζω μόνη.

Jacques-Louis David (1748-1825) Γάλλος ζωγράφος.

Η Σαπφώ γράφει για το σώμα, την ερωτική επιθυμία και για τα συμπτώματα του έρωτα, το βουητό, την ζάλη, τον ιδρώτα, το τρέμουλο. Η αποπλάνηση είναι κορυφαία στα ποιήματα της, γιατί αντικαθρεπτίζουν την ηδονή και τη χαρά του ερωτικού “κυνηγιού” που ήταν η αγαπημένη ασχολία των θεών σαν ερωτικό παιγνίδι, απόλυτα διαδεδομένο και αποδεκτό απο τους αρχαίους Έλληνες.

Σύμφωνα με το βυζαντινό λεξικό Σούδα πιθανολογείται ότι παντρεύτηκε έναν εύπορο γαμπρό απο την Άνδρο, τον Κερκύλα και απέκτησε μια κόρη που ονόμασε Κλείδα. Οι πολιτικές ανακατατάξεις στη Λέσβο οδήγησαν τους αριστοκράτες του νησιού στην εξορία απο την πρωτεύουσα, και η Σαπφώ βρήκε καταφύγιο στη Σικελία.

Το μεγαλύτερο μέρος της ποίησης της Σαπφούς σώζεται σε χειρόγραφα άλλων αρχαίων συγγραφέων, αλλά μέρος ενός ποιήματος σώζεται σε ένα θραύσμα αγγείου[10]. Στον εικονιζόμενο πάπυρο (πάνω) σώζεται το Ποίημα του Τιθωνού (απόσπασμα 58). Στο θραύσμα του αγγείου (κάτω) σώζεται το Απόσπασμα 2 .

Μετά την πτώση της τυρραννίας, επέστρεψε στη Λέσβο και άνοιξε σχολή, με μαθήτριες νέες όμορφες κοπέλες από την αριστοκρατία του νησιού όπου δίδασκε μουσική και ποίηση, υπηρετώντας την Αφροδίτη και τις Μούσες. Τέτειες σχολές υπήρχαν ήδη , και ήταν ωδεία που διατηρούσαν γυναίκες της εποχής της.

Η σχέση όμως της Σαπφούς με τις μαθήτριές της δεν πέρασε απαρατήρητη, αλλά θεωρήθηκε προκλητική για τα ήθη της εποχής. Ωστόσο σύγχρονοι μελετητές αμφισβητούν ότι η Σαπφώ είχε σχολή και ισχυρίζονται ότι έγραφε για τον έρωτα, το γάμο και τον τοκετό. Μετά τον θάνατο της, η μορφή της ποιήτριας αποτυπώθηκε σε νομίσματα, και στήθηκαν προτομές της στις Συρακούσες και στην Πέργαμο.

Η Σαπφώ σε προτομή του 2ου αι. μΧ από τη Ρώμη (αντίγραφο του 4ου αι. πΧ). Μουσείο Νόιες Βερολίνου.

Η Σαπφώ έγραψε λυρική ποίηση στην αιολική διάλεκτο. Τα ποιήματά της ήταν κυρίως ερωτικά, ύμνοι στους θεούς και επιθαλάμια(τραγούδια του γάμου). Η Αλεξανδρινή γραμματεία συγκέντρωσε και διατήρησε το έργο της, με τα πιό γνωστά της ποιήματα που είναι οι Ύμνοι και τα Επιθαλάμια.

Στ’αλήθεια με λησμόνησες ή κάποιον άντρα αγάπησες

πιότερο απο μένα;

Το έργο της είναι αποσπασματικό, με μοναδική εξαίρεση ένα ολόκληρο ποίημα που είναι ο Υμνος στην Αφροδίτη και ένα άλλο αναφερόμενο στο μύθο της Ηούς και του Τιθωνού. Αντίθετα με την άποψη -που ήταν ευρέως αποδεκτή- ότι η Εκκλησία μη εγκρίνοντας την ηθική της ποιήτριας εξαφάνισε το έργο της- η πραγματική αιτία του χαμένου έργου της ήταν γιατί δεν υπήρχε ζήτηση για τα ποιήματα της, επειδή δεν είχαν αντιγραφεί επαρκώς, όταν οι κώδικες αντικατέστησαν σαν μορφή βιβλίου τους παπύρους.

Επίσης το έργο της χάθηκε λόγω της δυσνόητης και μη χρησιμοποιήσιμης Αιολικής της διαλέκτου , την οποία είχε αντικαταστήσει επιτυχώς η Αττική διάλεκτος που επικράτησε. Δυστυχώς σώζονται μόνο 650 γραμμές απο την ποίηση της Σαπφούς .

Εν κατακλείδι, η ποίηση της Σαπφούς είναι ένα κορυφαίο παράδειγμα προσωπικής ελευθερίας και επιλογής, και αφήνει και αυτή το στίγμα της μέσα από τους αιώνες στη σπουδαία αρχαία ελληνική γραμματεία της εποχής της. Την απασχολεί το πέρασμα και η φθορά του χρόνου, και αναλογίζεται τι θα μείνει μετά τον θάνατό της. Ωστόσο κερδίζει το πάθος για έρωτα και ζωή και βρίσκεται σε ένα συνεχές ερωτικό παραλήρημα. Συνθέτει μια εικόνα ζωντάνιας και πάθους με τη γυναίκα στο επίκεντρό της, σαν ένα ον θαυμαστό και λατρευτό, άξιο να αγαπήσει και να αγαπηθεί. Η ποίηση της, πέρα από προκαταλήψεις και ηθικές, φέρνει στο προσκήνιο ξανά και ξανά την δύναμη του Έρωτα, που νικάει προσωρινά ακόμα και τον θάνατο. Αυτό είναι που μένει στο τέλος.

Πηγές: ελληνική βικιπαίδεια

“Η γυναίκα που έμαθε στην ανθρωπότητα το λεξιλόγιο του Ερωτα” Καλαντζής Δημήτρης 2017

 

Πρώτη φωτογραφία: «Τον καιρό της Σαπφούς», έργο του Τζον Γουίλιαμ Γκόντγουαρντ, Μουσείο J. Paul Getty (1904).