Αλιεύει η Βέρα Σιατερλή
Η γενετίστρια Μπάρμπαρα Μακ Κλίντοκ (Barbara McClintock, 16 Ιουνίου, 1902 – 2 Σεπτεμβρίου) υπήρξε αναμφίβολα ένα από τα κορυφαία επιστημονικά πνεύματα του 20ού αιώνα. Πολύ νωρίτερα από οποιονδήποτε συνάδελφό της ανακάλυψε τα μεταθετά στοιχεία (transposable elements), αλληλουχίες DNA οι οποίες έχουν τη δυνατότητα να αλλάζουν θέση μέσα στο γονιδίωμα.
Η Μακ Κλίντοκ σπούδασε στο πανεπιστήμιο Κορνέλ της Νέας Υόρκης. Το ενδιαφέρον της για τη γενετική, που είχε φανεί ήδη κατά τις προπτυχιακές της σπουδές, συνδυάστηκε με τις μεταπτυχιακές κυτταρολογικές μελέτες της και έτσι αφιέρωσε την επιστημονική της δραστηριότητα στην κυτταρογενετική (cytogenetics). Διεξήγαγε πρωτοποριακές μελέτες, ως μέλος και αργότερα ως επικεφαλής διακεκριμένων επιστημονικών ομάδων, που κατέληγαν σε τόσο επαναστατικά συμπεράσματα, που αρχικά ήταν δύσκολο να γίνουν δεκτά και να αφομοιωθούν από τη νεαρή –τότε– γενετική επιστήμη.
Για το έργο της τιμήθηκε με σημαντικά βραβεία και επιστημονικούς τίτλους. Το 1983 τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ φυσιολογίας και ιατρικής για την ανακάλυψη των κινητών γενετικών στοιχείων (mobile genetic elements). Η ανακάλυψη αυτή προέκυψε ενώ ερευνούσε μπλε, καφέ και κόκκινες κηλίδες σε σπόρους αραβόσιτου. Εκείνο που προβλημάτιζε τους βοτανολόγους της εποχής (1920) ήταν ότι η χρώση δεν ήταν ομοιόμορφη και οι πολυάριθμες κηλίδες και στίγματα δεν μπορούσαν να εξηγηθούν με βάση τους νόμους του Μέντελ. Η Μ. ταυτοποίησε σειρά γονιδίων στο χρωμόσωμα του αραβόσιτου που καθορίζει τη χρώση και άλλα χαρακτηριστικά. Βρέθηκε ότι η ανομοιομορφία εμφανιζόταν όταν ένα μικρό κομμάτι από το χρωμόσωμα 9 μετακινείτο από μία θέση στο χρωμόσωμα σε μία άλλη κοντά στο γονίδιο που είναι υπεύθυνο για τη χρώση και με τον τρόπο αυτό το απενεργοποιούσε.
Η Μακ Κλίντοκ ονόμασε τη μορφή αυτή του γενετικού υλικού στοιχεία ελέγχου (control elements) επειδή διαφοροποιούσαν σαφώς τη λειτουργία των γειτονικών γονιδίων. Πιθανολόγησε ότι υπάρχουν και σε έντομα και σε ανώτερα ζώα. Η θεωρία των κινητών γενετικών στοιχείων δεν βρήκε την επιστημονική ανταπόκριση που της άξιζε, παρά μόνο μεταγενέστερα, όταν με βάση αυτήν εξηγήθηκαν η διάδοση της αντίστασης στα αντιβιοτικά από ανθεκτικά σε ευαίσθητα στελέχη μικροβίων (δεκαετία 1960), η δυνατότητα του ανθρώπινου σώματος να παράγει τεράστιο αριθμό αντισωμάτων εναντίον ξένων ουσιών, με όπλο έναν συγκριτικά περιορισμένο αριθμό γονιδίων (δεκαετία 1970), και η καρκινική εξαλλαγή ενός φυσιολογικού κυττάρου. Η θεωρία αυτή απέδειξε ότι η κληρονομούμενη πληροφορία δεν είναι τόσο σταθερή όσο θεωρείτο παλαιότερα.
Παρατηρούμε ότι η Μπάρμπαρα Μακ Κλίντοκ πολύ νωρίτερα από οποιονδήποτε συνάδελφό της ανακάλυψε τα μεταθετά στοιχεία (transposable elements), αλληλουχίες DNA οι οποίες έχουν τη δυνατότητα να αλλάζουν θέση μέσα στο γονιδίωμα. Τόσο πρωτοποριακή ήταν αυτή η παρατήρηση και τόσο ερχόταν σε αντίθεση με την εντύπωση των επιστημόνων για τη σταθερότητα του DNA ώστε απαιτήθηκε περισσότερο από μία εικοσαετία προκειμένου η επιστημονική κοινότητα να αντιληφθεί τη σπουδαιότητά της.
Η βιογραφία της Μακ Κλίντοκ δεν περιορίζεται βέβαια μόνο σε αυτό: η επιστήμονας έφερε επανάσταση στις γενετικές μελέτες του καλαμποκιού, του οργανισμού με τον οποίο είχε επιλέξει να εργαστεί. (Μπορεί σήμερα το καλαμπόκι να έχει αντικατασταθεί στις προτιμήσεις των επιστημόνων από το μικροσκοπικό αγριόχορτο Arabidopsis thaliana, υπήρξε όμως επί μακρόν το φυτό που προτιμούσαν οι γενετιστές.)
Για πολλούς και πολλές η Μακ Κλίντοκ είναι ένα φεμινιστικό σύμβολο, μια επιστήμονας η οποία πήγε κόντρα στο ανδροκρατούμενο κατεστημένο μιας εποχής όπου οι γυναίκες θα γίνονταν το πολύ δασκάλες ή βοηθοί στα εργαστήρια. Στη διαμόρφωση αυτής της εικόνας έπαιξε τεράστιο ρόλο μια άλλη βιογραφία της Μακ Κλίντοκ από την Evelyn Fox Keller με τίτλο Α Feeling for the Organism. Το βιβλίο του Comfort εκτιμάται ως πιο ρεαλιστικό: μακράν του να είναι μια περιθωριοποιημένη γυναίκα επιστήμονας (όπως ήταν κατά την Keller), η Μακ Κλίντοκ του Comfort είναι μια επιστήμονας που χαίρει της εκτίμησης των συναδέλφων της, κανείς εκ των οποίων δεν θεωρεί την επιστήμη της «θηλυκή».
Εκτός από την εικόνα της Μακ Κλίντοκ αυτή καθαυτή, το βιβλίο του Comfort πραγματεύεται με επιτυχία και την εργαστηριακή δουλειά της. Όσοι προσπάθησαν να διαβάσουν τα λακωνικά άρθρα της θα χαρούν να μάθουν περισσότερα από τα σημειωματάριά της, ενώ θα πληροφορηθούν επίσης και τα πιστεύω της σχετικά με τη φιλοσοφία της επιστήμης που υπηρετούσε.
ΠΗΓΗ: tovima.gr – άρθρο της Ιωάννας Σουφλέρη, ygeiaonline.gr