Η Μπέτυ Φρίνταν και το “Γυναικείο Μυστήριο”

Γράφει η Δώρα Στυλιανίδου

“Σαν μια πρωτόγονη κοινωνία που θυσίαζε μικρά κορίτσια στους θεούς της φυλής, θυσιάζουμε τα κορίτσια μας στο Γυναικείο Μυστήριο, αναθρέφοντας τα να αντικαθρεπτίζουν πιστά την εικόνα ενός σεξουαλικού αντικειμένου προς πώληση για να γίνουν καταναλώτριες των αγαθών αυτών που πλούτισαν το έθνος μας”.

Το Γυναικείο Μυστήριο (The Feminine Mystique) είναι το σημαντικότερο φεμινιστικό βιβλίο μετά το Δεύτερο Φύλο της Σιμόν ντε Μπωβουάρ. Είναι το κείμενο που αναγγέλει στην κυριολεξία την έλευση του Δεύτερου Κύμματος του Φεμινισμού (1963) ένα ιστορικό γεγονός για το παγκόσμιο γυναικείο κίνημα. Έγινε το ευαγγέλιο της αμερικανίδας μικροαστής των προαστείων που κινδύνευε να χάσει εντελώς τον εαυτό της μέσα σε αυτή τη συντηρητική αμερικάνικη κοινωνία όπου οι γυναίκες ασφυκτιούσαν και διέδωσε παντού το μήνυμα της συνέχισης της γυναικείας πάλης ενάντια στην πατριαρχία.

Το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου που λέγεται πολύ εύστοχα Το Πρόβλημα που δεν έχει Ονομα μπαίνει κατευθείαν στο θέμα της γυναικείας ταυτότητας. Η νοικοκυρά -μητέρα-σύζηγος των προαστείων αλλά και όλου του αστικού ιστού, αναρωτιέται αφού έχει ταίσει τα παιδιά της σάντουιτς με φυστικοβούτηρο, τα έχει ντύσει, τα έχει πάει στους προσκόπους, έχει μαγειρέψει και το βράδυ περιμένει τον άνδρα της, αν αυτό είναι όλο, μια ερώτηση που στοιχειώνει πάντα τις ανεκπλήρωτες επιθυμίες των γυναικών για αυτονομία, ανεξαρτησία και εκπλήρωση.

Αν και τα ζητούμενα του γυναικείου κινήματος μπορεί να έχουν αλλάξει λόγω των κοινωνικο-πολιτικών αλλαγών και της θέσης των γυναικών σε ένα ανερχόμενο χρηματο-πιστωτικό νεοφιλελεύθερο μοντέλο, οι επιταγές της πατριαρχίας παραμένουν οι ίδιες και το βιβλίο της Φρίνταν παραμένει επίκαιρο. Αστές και λαϊκές γυναίκες μαζί δοκίμαζαν και δοκιμάζουν την ίδια απόγνωση.

Το βιβλίο συνεχίζει να εμβαθύνει σε αυτή την αίσθηση κενού των γυναικών αναλύοντας τους μηχανισμούς της πατριαρχίας που την προξενούν. Αναφέρω τον τίτλο του κεφαλαίου 13 “Η Παραχάραξη του Εαυτού” γιατί νομίζω ότι αυτό υπονοεί το βαθμό της γυναικείας χειραγώγησης απο τους μηχανισμούς της πατριαρχίας. Η Φρίνταν τον είχε κατανοήσει και τον κατήγγειλε στο συγκλονιστικό βιβλίο της.

“Το βιβλίο βρίθει απο ισοπεδωτικές γενικότητες που παρότι εμπεριέχουν δόση αλήθειας, συσκοτίζουν τα ουσιαστικότερα ζητήματα. Είναι επιφανειακό να κατηγορεί κανείς την κοινωνία, το σύγχρονο πολιτισμό και τα γυναικεία περιοδικά. Τι εμποδίζει τις σημερινές γυναίκες να διαβάζουν έντυπα που ασχολούνται με ζητήματα εσωτερικής και διεθνούς πολιτικής; Παραφράζοντας μια διάσημη ρήση, το πρόβλημα κυρία Φρίνταν δεν είναι στον πολιτισμό μας, αλλά στους εαυτούς μας” έγραφαν συντηρητικά οι βιβλιοκριτικοί του New York Times, τον Απρίλιο του 1963 για το Γυναικείο Μυστήριο που μόλις είχε δημοσιευθεί, ενοχλημένοι σοβαρά από την έμφαση της Φρίνταν στο συλλογικό και στην κοινωνική ανάλυση και όχι στο ατομικό που προωθούσαν αυτοί με τη νεοφιλελεύθερη σκέψη τους.

Γράφει στο εκπληκτικό βιβλίο της: “Το νέο μοντέλο που αυτό το μυστήριο (mystique) δίνει στην Αμερικανίδα είναι το παλιό μοντέλο:Επάγγελμα: νοικοκυρά’. Το νέο μοντέλο κάνει τις νοικοκυρές-μητέρες που δεν είχαν ποτέ την ευκαιρία να γίνουν κάτι άλλο, να γίνουν το μοντέλο για όλες τις γυναίκες”, μια εύστοχη διατύπωση που 56 χρόνια μετά ακούγεται ακόμα επίκαιρη στο αντιδραστικό, νεοφιλελεύθερο μοντέλο που προωθείται για τις γυναίκες, παραβλέποντας πολλές φορές και αδιαφορώντας για τους αγώνες, τις επιτυχείς διεκδικήσεις και τα δικαιώματα που κέρδισαν μέσα απο το γυναικείο κίνημα.

‘Ηταν αυτό το ίδιο αντιδραστικό μοντέλο που ώθησε τις αμερικανίδες baby boomers της δεκαετίας του 1980 και 1990 να υποχωρήσουν, όντας επιτυχημένες επαγγελματίες, στην κουζίνα και στο ρόλο της νοικοκυράς, σε μια συντηρητική μητρότητα και θηλυκότητα και να προσπαθήσουν να τα πετύχουν όλα. Το δίλημμα που τις καταδίωκε ήταν πολλές φορές άλυτο. Το φάντασμα του μοντέλου πρώτα μητέρα-σύζηγος δέσποζε πάνω τους και ύστερα επαγγελματίας, επιστήμονας ή καλλιτέχνις και αν χρειαστεί θυσιάζονται όλα αυτά, τα κεκτημένα με σκληρή δουλειά στον αιώνιο βωμό της θηλυκότητας και της μητρότητας για να μην μείνει η γυναίκα στο “ράφι”.

Ετσι το δήθεν νέο είναι το μασκαρεμένο παλιό που καταδιώκει τις γυναίκες σε κάθε τους βήμα. Η προσπάθεια των γυναικών να πετύχουν ταυτόχρονα επάγγελμα με μητρότητα και ρόλο συζύγου συνεχίζεται με κάποια επιτυχία, ωστόσο η αύξηση των διαζυγίων δείχνει ότι είναι μια δύσκολη υπόθεση, άλλοτε βατή και πολλές φορές ακατόρθωτη. Η Φρίνταν είχε πεί σε ένα λόγο της στις 20 Ιανουαρίου του 1974: “Αν έχουν αυξηθεί τα διαζύγια κατά δεκάδες χιλιάδες, μην κατηγορείτε το γυναικείο κίνημα, αλλά τους απαρχαιωμένους ρόλους του φύλου πάνω στους οποίους βασίζονται οι γάμοι μας”.

Εκείνο που έχει αλλάξει είναι ότι, πολλά απο τα δικαιώματα που κερδήθηκαν από την εποχή της Φρίνταν, κινδυνεύουν τώρα να χαθούν, να τα πάρουν στη κυριολεξία πίσω,  όπως το δικαίωμα στην άμβλωση και άλλα. Το γυναικείο κίνημα μάχεται όσο μπορεί τις αντιδραστικές πολιτικές ενάντια στις γυναίκες, παντού.

Η Μπέτυ Φρίνταν γεννήθηκε στις 4 Φεβρουαρίου του 1921 σε μια οικογένεια εβραϊκής καταγωγής απο την Ρωσία και την Ουγγαρία, στην Πεόρια του Ιλινόις των ΗΠΑ. Στρατεύθηκε από μικρή σε μαρξιστικές και εβραικές μικρο-οργανώσεις και το πάθος της ενάντια στην κοινωνική αδικία προήλθε αρχικά όπως είπε η ίδια, απο την αντίδρασή της στην αδικία του αντισημιτισμού.

Το 1966 η Φρίνταν συνιδρύει την Εθνική Οργάνωση Γυναικών (NOW) και εκλέγεται ως η πρώτη της πρόεδρος. Σκοπός της οργάνωσης ήταν να συν-αποφασίζουν οι γυναίκες ισότιμα μαζί με τους άνδρες στην αμερικάνικη κοινωνία. Το 1970 αποχώρησε απο πρόεδρος της NOW και οργάνωσε την Εθνική Απεργία Γυναικών για Ισότητα, επ’ευκαιρία της 19ης Τροποποίησης του Αμερικάνικου Συντάγματος που έδινε το δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες.

Η επιτυχία της απεργίας ήταν τεράστια και έφερε 50.000 ανθρώπους και την ενδυνάμωση του φεμινιστικού κινήματος. Το 1971 η Φρίνταν μαζί με άλλες σημαντικές φεμινίστριες ίδρυσαν το “Εθνικό Πολιτικό Επιμελητήριο Γυναικών”. Επιπλέον υποστήριξε σθεναρά την προτεινόμενη τροπολογία του συντάγματος για την Ισότητα Δικαιωμάτων στη Γερουσία και το Σύνταγμα και μετά απο μαχητικές πιέσεις των γυναικείων ομάδων κάτω απο την ομπρέλα του NOW στις αρχές της δεκαετίας του 1970.

Η Φρίνταν υποστήριξε και άλλες μεταρρυθμίσεις των γυναικείων δικαιωμάτων ιδρύοντας την Εθνική Ενωση για την Κατάργηση των Νόμων κατά των Αμβλώσεων.  Υπήρξε μια επιφανής συγγραφέας και διανοούμενη που έγραψε 6 βιβλία αρνούμενη κάθε ελιτίστικο ρόλο. Ωστόσο τιμήθηκε με πολλά βραβεία και διακρίσεις. Με το βιβλίο της Το Δεύτερο Στάδιο (1981) επέκρινε τον εξτρεμισμό κάποιων φεμινιστριών και κυρίως αυτών που επιτίθονταν στους άνδρες.

Πέθανε στις 4 Φεβρουαρίου του 2006 σε ηλικία 85 ετών, αφήνοντάς μας το Γυναικείο Μυστήριο, ένα απο τα κορυφαία φεμινιστικά βιβλία, και τη μαχητική δράση της που ώθησε μπροστά μαζί με τις άλλες αγωνίστριες το γυναικείο κίνημα.

Πηγές βικιπαίδεια στα ελληνικά και αγγλικά