Tο πρώτο «παιδί του σωλήνα» 25-7-1978

Συντάσσει η Βέρα Σιατερλή

Η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή δηλαδή η εξωσωματική γονιμοποίηση μπορεί να δώσει λύσεις σε ζευγάρια που αντιμετωπίζουν πρόβλημα τεκνοποίησης δηλαδή πρόκειται για την θεραπεία κατά την οποία τα ωάρια της γυναίκας γονιμοποιούνται από τα σπερματοζωάρια έξω από το σώμα της, στο εργαστήριο, κάτω από ελεγχόμενες εργαστηριακές συνθήκες.

Εξωσωματική Γονιμοποίηση

Η εξωσωματική γονιμοποίηση αποτελεί σήμερα μία ευρέως διαδεδομένη μέθοδο τεκνοποίησης, για ζευγάρια με πρόβλημα υπογονιμότητας. Η φυσιολογική γονιμοποίηση του ωαρίου από το σπερματοζωάριο γίνεται στη σάλπιγγα της γυναίκας. Όταν δεν είναι δυνατόν να γίνει φυσιολογικά η γονιμοποίηση μέσα στο σώμα της γυναίκας, με την εξωσωματική γονιμοποίηση αυτή η οδός παρακάμπτεται και η γονιμοποίηση γίνεται στο εργαστήριο.

Κατά την εξωσωματική γονιμοποίηση συλλέγονται τα ωάρια από τις ωοθήκες της γυναίκας με τη διαδικασία της ωοληψίας. Στο εργαστήριο καλλιεργούνται μέσα σε τρυβλία με ειδικά θρεπτικά υλικά κι εκεί επιτελείται η γονιμοποίηση. Τα έμβρυα βρίσκονται σε επωαστικούς κλιβάνους, σε συγκεκριμένες συνθήκες καλλιέργειας, ώστε ένα γίνει η ανάπτυξη των εμβρύων. Τα πλέον κατάλληλα έμβρυα μεταφέρονται στη μήτρα της γυναίκας με τη διαδικασία της εμβρυομεταφοράς. Τα έμβρυα εμφυτεύονται μόνα τους στο ενδομήτριο για να υπάρξει εγκυμοσύνη.

Η μέθοδος αναπτύχθηκε από τον βρετανό γυναικολόγο και μαιευτήρα Πάτρικ Στέπτοου, σε συνεργασία με τον βιολόγο και φυσιολόγο Ρόμπερτ Έντουαρτς.
Οι Λέσλι και ο Τζον Μπράουν ήταν ένα νεαρό ζευγάρι από το Μπρίστολ που για εννιά χρόνια προσπαθούσαν ανεπιτυχώς να κάνουν παιδί. Στις 10 Νοεμβρίου 1977, η Λέσλι έκανε την πρώτη επιτυχημένη εξωσωματική γονιμοποίηση. Το ωάριο αφαιρέθηκε από τις ωοθήκες της Λέσλι με λαπαροσκόπηση και η γονιμοποίηση έγινε στο εργαστήριο από τον καθηγητή Ρόμπερτ Έντουαρντς, ο οποίος τιμήθηκε με βραβείο Νόμπελ το 2010. Μετά τη γονιμοποίηση, το ζυγωτό άρχισε να διαιρείται και μεταφέρθηκε στη μήτρα της Λέσλι. Το μωρό, ένα υγιέστατο κοριτσάκι, γεννήθηκε στις 25 Ιουλίου του 1978. Από το 1978 μέχρι σήμερα (2018) έχουν γεννηθεί περισσότερα από 8 εκατομμύρια παιδιά με εξωσωματική γονιμοποίηση

Ως θεραπεία υπογονιμότητας ενδείκνυται για:
Περιπτώσεις σοβαρού ανδρικού παράγοντα υπογονιμότητας
Γυναίκες με απουσία ή βλάβες στις σάλπιγγες.
Γυναίκες που πάσχουν από προχωρημένη ενδομητρίωση.
Αποτυχία άλλων ηπιότερων μεθόδων όπως η σπερματέγχυση.

Τα στάδια της εξωσωματικής γονιμοποίησης
Αξιολόγηση και διάγνωση της υπογονιμότητας

Το πιο σημαντικό στάδιο στην εξωσωματική είναι η σωστή διάγνωση, ώστε να είναι βέβαιο ότι η εξωσωματική είναι η κατάλληλη θεραπεία για το ζευγάρι.

ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ
Απαραίτητη για τη σωστή διάγνωση είναι μία σειρά εξετάσεων που συνήθως περιλαμβάνουν
• Σπερμοδιάγραμμα, δοκιμασία ενεργοποίησης σπερματοζωαρίων, καλλιέργεια σπέρματος δοκιμασία ενεργοποίησης σπερματοζωαρίων
• Ορμονικές εξετάσεις
• Σαλπιγγογραφία
• Διακολπικό υπερηχογράφημα
• Έλεγχο για HIV, ηπατίτιδα, HIV I-II, VDRL
• Εξετάσεις προγεννητικού ελέγχου
• Τεστ Παπ, μαστολογικό έλεγχο σε γυναίκες άνω των 35 ετών και καρδιολογική εξέταση.
• Ειδικές εξετάσεις, όπως λαπαροσκόπηση ή υστεροσκόπηση εάν ο γυναικολόγος το κρίνει απαραίτητο.
• Σε ειδικες περιπτώσεις μπορεί να συστηθεί καρυότυπος (έλεγχος χρωμοσωμάτων), έλεγχος θρομβοφιλίας και ειδικές εξετάσεις ανοσολογικού ελέγχου.

Διέγερση ωοθηκών

Η διέγερση των ωοθηκών στόχο έχει την ανάπτυξη πολλών ωοθυλακίων, καθώς προκειμένου να αυξηθεί η πιθανότητα κύησης, συνήθως μεταφέρονται στη μητέρα περισσότερα από ένα έμβρυα. Για να δημιουργηθούν περισσότερα από ένα έμβρυα, χρειάζονται περισσότερα ωάρια και γι’αυτό τον λόγο χορηγούνται φάρμακα, ώστε οι ωοθήκες να ενεργοποιηθούν και να παράγουν περισσότερο από ότι συνήθως. Η δόση και ο χρόνος χορήγησης των φαρμάκων ρυθμίζεται βάσει της εξατομικευμένης ανταπόκρισης της ασθενούς, ώστε οι ωοθήκες να ανταποκριθούν πιο αποτελεσματικά στη θεραπεία.

Οι καθηγητές Κολιμπιανάκης και Ταρλατζής με μία συστηματική ανασκόπηση και μεταανάλυση έδειξαν το ρόλο της προγεστερόνης στην πιθανότητα κύησης στην εξωσωματική γονιμοποίηση.[10] Η διαδικασία της διέγερσης διαρκεί συνήθως 8-16 ημέρες. Η ένεση hCG (ανθρώπινη χοριακή γοναδοτροπίνη) που επάγει την τελική ωρίμανση των ωαρίων, χορηγείται όταν οι μετρήσεις των ωοθυλακίων και τα επίπεδα των οιστρογόνων είναι πλέον κατάλληλα. Η ωοληψία προγραμματίζεται περίπου 35 ώρες μετά την ένεση της hCG.

Η διέγερση ωοθηκών δεν φαίνεται να συνδέεται με υψηλότερο κίνδυνο καρκίνου του τραχήλου, του ενδομητρίου ή των ωοθηκών όταν ουδετεροποιηθεί η αιτία της υπογονιμότητας εξαρχής σύμφωνα με μεγάλη συστηματική ανασκόπηση του καθηγητή Συριστατίδη.

Παρακολούθηση ωοθυλακιορρηξίας με υπερηχογραφήματα

Κάθε 2-3 μέρες παρακολουθείται η γυναίκα με υπερηχογραφήματα που στόχο έχουν τον σωστό καθορισμό της ημερήσιας δοσολογίας των φαρμάκων διέγερσης. Τα υπερηχογραφήματα δίνουν τη δυνατότητα να μετρηθούν οι διαστάσεις των αναπτυσσόμενων θυλακίων. Οι υπερηχογραφικές μετρήσεις είναι επίσης χρήσιμες για τον ακριβέστερο προσδιορισμό του πάχους του ενδομητρίου. Ένα παχύ ενδομήτριο υποδεικνύει ότι η μήτρα είναι αρκετά “ώριμη” και σύντομα θα είναι έτοιμη να υποδεχθεί ένα έμβρυο.

Ωοληψία

Όταν ο αριθμός και η ωρίμανση των ωοθυλακίων φτάσουν στο ζητούμενο επίπεδο, προγραμματίζεται η ωοληψία, η οποία πραγματοποιείται με διακολπική παρακέντηση των ωοθυλακίων, υπό την επήρεια μέθης. Το ωοθυλακικό υγρό που αναρροφάται εξετάζεται αμέσως από τον εμβρυολόγο για την ανεύρεση των ωαρίων. Τα ωάρια τοποθετούνται σε ειδικά καλλιεργητικά υλικά σε έναν κλίβανο και προετοιμάζονται για την γονιμοποίηση.

Επεξεργασία Σπέρματος

Πριν ή μετά την ωοληψία, ο σύζυγος πρέπει να παράγει ένα δείγμα σπέρματος με αυνανισμό ή να γίνει η χειρουργική αφαίρεσή του με βιοψία (ΤESE). Συνήθως συνιστάται να γίνεται η κατάψυξη σπέρματος αρκετές μέρες πριν την ωοληψία, ώστε να διασφαλιστεί ότι υπάρχει δείγμα σπέρματος την ημέρα της ωοληψίας ακόμα και αν για ψυχολογικούς, ιατρικούς (υψηλός πυρετός, τραυματισμός) ή κοινωνικούς λόγους (επαγγελματικές υποχρεώσεις κ.λπ.) ο άντρας δεν μπορεί να δώσει δείγμα σπέρμα τη συγκεκριμένη ημέρα. Το σπέρμα παραλαμβάνεται από το εργαστήριο όπου γίνεται ανάλυση, έκπλυση και προετοιμασία.

Γονιμοποίηση των ωαρίων

Μερικές ώρες μετά την ωοληψία, ο εμβρυολόγος τοποθετεί συγκεκριμένο αριθμό ενεργοποιημένων σπερματοζωαρίων σε κάθε τρυβλίο καλλιέργειας που περιέχει τα ωάρια μέσα σε θρεπτικό καλλιεργητικό υλικό. Τα σπερματοζωάρια έρχονται σε επαφή με το ωάριο και ένα από αυτά διεισδύει μέσα του και το γονιμοποιεί. Σε περίπτωση που τα χαρακτηριστικά του σπέρματος δεν επιτρέπουν τη φυσιολογική γονιμοποίηση, γίνεται μικρογονιμοποίηση (ICSI). Την επόμενη ημέρα ο εμβρυολόγος διαπιστώνει τον αριθμό των φυσιολογικά γονιμοποιημένων ωαρίων.

Καλλιέργεια εμβρύων

Τα έμβρυα καλλιεργούνται σε ειδικά θρεπτικά υλικά και αναπτύσσονται στο εργαστήριο για δύο έως έξι ημέρες. Από την πέμπτη ημέρα του αναπτυξιακού τους σταδίου, τα έμβρυα ονομάζονται βλαστοκύστες. Οι βλαστοκύστες αποτελούνται από 70 έως 200 κύτταρα. Τα θρεπτικά υλικά πρέπει να πληρούν συγκεκριμένες προϋποθέσεις ώστε να είναι ιδανική η ανάπτυξη των εμβρύων, όπως αναφέρεται σε μεγάλη ανασκόπηση από τον καθηγητή Λουτράδη και τους συνεργάτες του.

Αξιολόγηση εμβρύων

Tο έμβρυο ή τα έμβρυα επιλέγονται για εμβρυομεταφορά στη μήτρα ανάλογα με την ποιότητά τους. Βασικά κριτήρια για την αξιολόγησή τους είναι η σωστή διαίρεση και η μορφολογία τους.

Εμβρυομεταφορά

Για την εμβρυομεταφορά, το έμβρυο μεταφέρεται σε έναν ελαστικό, μαλακό καθετήρα μέσα σε ελάχιστο όγκο καλλιεργητικού υλικού. Ο καθετήρας εισάγεται στη μήτρα μέσω του τραχήλου. Το υγρό καλλιέργειας που περιέχει το έμβρυο (ή τα έμβρυα) τοποθετείται προσεκτικά στη μήτρα. Η εμφύτευση των εμβρύων στη μήτρα γίνεται μερικές ημέρες αργότερα.

Εμβρυομεταφορά βλαστοκύστης

Η βλαστοκύστη είναι το στάδιο που φτάνει το έμβρυο την 5η-6η μέρα της ζωής του. Θεωρητικά, μεταφέροντας ένα έμβρυο στο στάδιο της βλαστοκύστης αυξάνονται οι πιθανότητες εμφύτευσης, καθώς οι βλαστοκύστεις έχουν προχωρήσει, ενώ κάποια άλλα έμβρυα έχουν σταματήσει την ανάπτυξή τους. Επίσης είναι καλύτερος ο συγχρονισμός εμβρύων-ενδομητρίου, αφού φυσιολογικά τα έμβρυα εμφυτεύονται στο ενδομήτριο την 6η-7η μέρα της ζωής τους. Το μεγαλύτερο πλεονέκτημα είναι η μείωση της πιθανότητας πολύδυμης κύησης, καθώς μεταφέρεται μόνο μία ή δύο βλαστοκύστεις. Το πρώτο παιδί στον κόσμο που γεννήθηκε μετά από εξωσωματική γονιμοποίηση, η Louise Brown, γεννήθηκε μετά από εμβρυομεταφορά βλαστοκύστης.

Η εμβρυομεταφορά βλαστοκύστεων δεν αποτελεί την καλύτερη επιλογή σε όλες τις περιπτώσεις, καθώς μόνο 30-50% των εμβρύων φτάνουν σε αυτό το στάδιο. Έμβρυα όμως που δεν προχώρησαν σε βλαστοκύστεις θα μπορούσαν να προχωρήσουν φυσιολογικά στο ενδομήτριο περιβάλλον. Η επιλογή του ιδανικού σταδίου εμβρυομεταφοράς είναι ένα θέμα μίας συνεχούς επιστημονικής διαμάχης.

Έλεγχος κυήσεως

14 ημέρες μετά την εμβρυομεταφορά με αιμοληψία για τον προσδιορισμό της ορμόνης β-χοριακής γοναδοτροπίνης ώστε να διαπιστωθεί η ύπαρξη κύησης.
Το πρώτο «παιδί του σωλήνα» γεννήθηκε στις 25 Ιουλίου του 1978, στο νοσοκομείο Όλνταμ της Αγγλίας, υπό την επίβλεψη του δόκτορος Στέπτοου. Ευτυχής μητέρα η κυρία Λέσλι Μπράουν, η οποία έφερε στον κόσμο τη Λουίζα, ένα υγιέστατο κοριτσάκι βάρους 2 κιλών και 600 γραμμαρίων.

Στην Ελλάδα, το πρώτο παιδί με τη μέθοδο της τεχνητής γονιμοποίησης γεννήθηκε στις 20 Ιανουαρίου του 1982, με καισαρική τομή. Παρών και σ’ αυτή την περίπτωση ήταν ο δρ. Στέπτοου, ο οποίος χειρούργησε τη μητέρα Στέλλα Ιορδανίδου, πλαισιωμένος από το επιτελείο των ελλήνων επιστημόνων, με επικεφαλής τους Αλκ. Κόλλια και Στ. Κτενά. Η Χριστίνα Ιορδανίδου ήταν το 13ο παιδί του σωλήνα παγκοσμίως.

ΟΡΟΛΟΓΙΑ:
1. Υπογονιμότητα είναι η αδυναμία του ζευγαριού για την επίτευξη εγκυμοσύνης ύστερα από προσπάθεια ενός χρόνου και ιδιαίτερα εάν η γυναίκα είναι μικρότερη των 35 ετών.
2. Εξωσωματική γονιμοποίηση IVF, ( in vitro Fertilization) είναι η πιο συνηθισμένη μέθοδος Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής.
3.Το ωάριο είναι το γεννητικό κύτταρο (γαμέτης) των θηλυκών οργανισμών το οποίο βρίσκεται στην ωοθήκη. Σε κάθε ωοθήκη από την γέννηση της γυναίκας υπάρχουν πάρα πολλά ειδικά κύτταρα, που στην εφηβεία θα αρχίσουν να εξελίσσονται σε ωάρια. Κάθε ωάριο ωριμάζει και ελευθερώνεται κάθε 28 μέρες (έμμηνος κύκλος που επαναλαμβάνεται μέχρι την εμμηνόπαυση) και αυτή η διαδικασία γίνεται εναλλάξ και στις 2 ωοθήκες.
Μετά την απελευθέρωσή του, το ωάριο προχωρεί στον ωαγωγό για να καταλήξει στη μήτρα. Με την παραγωγή και την ελευθέρωση του ωαρίου παρατηρείται αύξηση της έκκρισης ορμονών από την ωοθήκη, που προκαλούν πάχυνση και εμπλουτισμό με αίμα του βλεννογόνου του τοιχώματος της μήτρας. Οι αλλαγές αυτές προετοιμάζουν την μήτρα να θρέψει το έμβρυο αν το ωάριο γονιμοποιηθεί.
4.Στη βιολογία, ωοθήκη ονομάζεται το αναπαραγωγικό όργανο του θηλυκού οργανισμού στο οποίο παράγονται τα ωάρια. Στη γυναίκα, οι ωοθήκες είναι οι γεννητικοί αδένες που βρίσκονται από μια δεξιά και αριστερά της μήτρας. Το μέγεθος της μεταβάλλεται ανάλογα με το σε ποια ωοθήκη θα γίνει ωοθυλακιορηξία αλλά και σε ποια φάση του έμμηνου κύκλου βρίσκεται.
5.Το τρυβλίο καλλιέργειας Πέτρι, ή απλά τρυβλίο Πέτρι (ακόμη, τρυβλίο Πετρί), είναι ένα ρηχό γυάλινο ή πλαστικό κυλινδρικό πιάτο που χρησιμοποιείται από τους βιολόγους για την καλλιέργεια μικροοργανισμών. Οφείλει το όνομά του στο Γερμανό βακτηριολόγο Γιούλιους Ρίχαρντ Πέτρι (Julius Richard Petri, αναφερόμενο και ως Τζούλιους Ρίτσαρντ Πέτρι) ο οποίος το επινόησε όσο εργαζόταν ως βοηθός του Ρόμπερτ Κοχ, μεταξύ του 1877 και του 1879.

ΠΗΓΗ: dkyrou.gr, sansimera.gr, el.wikipedia.org

Το κείμενο ελέγχθηκε για επιστημονική αρτιότητα από την μαιευτήρα-γυναικολόγο Αλεξάνδρα Μακρή