Γράφει η Ελένη Καρασαββίδου
Είναι τόσο εύκολο να προσφέρει ο κόσμος συμπαράσταση σε όσους υποφέρουν. Είναι τόσο δύσκολο να προσφέρει συμπαράσταση σε όσους σκέφτονται… Ο. Wilde
Η έμφυλη βία που έχουν δεχθεί και δέχονται οι γυναίκες στα στρατόπεδα συγκέντρωσης που στιγμάτισαν την ιστορία αντιμετωπίστηκε, παρά την σημαντικότητα της, με υποτίμηση και σιωπή, ως παράπλευρη απώλεια, φτάνοντας συχνά έως και στην εξάσκηση ιδεολογικής βίας. Όσες γυναίκες μιλήσαν ή προσπάθησαν να θέσουν (σύνθετα, όχι με τον υπεραπλουστευικό τρόπο των ναζί) το θέμα θεωρήθηκαν παρά το συγκλονιστικό κι άξιο σεβασμού βίωμα τους…. σχεδόν νεοναζί οι ίδιες από πολλούς… “προοδευτικούς”. Πάντοτε το έμφυλο, συνδεδεμένο με το γεννετήσιο κι άρα με το προνεωτερικό (με αυτό που δεν ρετουσαρίστηκε αρκετά από τον ‘πολιτισμό’ μας), ξυπνά έναν βαθύτερο τρόμο για την αληθινή φύση μας που προσπαθεί να κρυφτεί βαρύγδουπα, και γι’ αυτό πρόχειρα, πίσω από τις κυρίαρχες πολιτικές ρητορικές και τις ‘μεγάλες τους αφηγήσεις’.
Άλλωστε η κυρίαρχη αντίθεση μιας τόσο σύνθετης εποχής (κεφάλαιο φτώχια) προσεγγίζεται με τόση κυνικότητα από τους κυρίαρχους, και με τόσο απλουστευτικό αταβισμό, με τέτοια “πολιτική μηχανική” δηλαδή, από τους κυριαρχούμενους, που καλύπτει, και στην πραγματικότητα επικυρώνει, την τόσο βολική και τόσο σημαντική για την αναπαραγωγή της κυριαρχίας παντού, αντίθεση των φύλων… Η ενόχληση που το σύνθημα επιτομή του φεμινιστικού κινήματος “το προσωπικό είναι πολιτικό” εξασκεί σχετίζεται με την απόπειρα να επαναπροσδιορίσουμε την εξουσία πέρα από τα προνομιακά γι’ αυτήν πεδία του κράτους και της κοινωνικο-οικονομικής ελίτ. Θεμελιώνοντάς την στο πολύπλοκο δίκτυο μικρο-δυνάμεων, το οποίο διαποτίζει κάθε πλευρά της κοινωνικής/προσωπικής ζωής (ανδρών μα και γυναικών) αναπαράγοντας κι ανατροφοδοτώντας το κυρίαρχο πρόσωπο της κοινωνικής εξουσίας.
Όμως κάθε φετιχοποίηση, κάθε φολκλοροποίηση μιας αξίας οδηγεί μαθηματικά στην ακύρωσή της. Έτσι και με τον απολίτικο ή τον (δήθεν) υπερπολιτικοποιημένο ανθρωπισμό που προσεγγίζεται ως ‘θρησκευτική έννοια’ αποκομμένα από τις πραγματικές συνθήκες κι άρα τα δυναμικά εξελισσόμενα διακυβεύματα κάθε οριακής, όπως η δική μας, εποχής. Όπως έχει λεχθεί “το ότι η έμφυλη βία δεν λαμβάνεται υπ’ όψιν στις οργανώσεις/ομάδες που δείχνουν αλληλεγγύη στους πρόσφυγες, αποκαλύπτει ένα μεγάλο πρόβλημα αυτών των κινήσεων: την εξιδανίκευση των προσφυγικών σωμάτων.”
Όμως σύμφωνα με στοιχεία της Διεθνούς Αμνηστίας ολοένα και περισσότερες γυναίκες πρόσφυγες μα και παιδιά πέφτουν θύματα σεξουαλικής κακοποίησης τόσο από διακινητές όσο και από άλλους πρόσφυγες (και προφανώς από άνδρες των τοπικών αρχών) στα στρατόπεδα συγκέντρωσης που ξεφυτρώνουν σε όλη την Ευρώπη.
Η απουσία ενός κριτικά δομημένου αντιρατσιστικού λόγου γίνεται φανερή στην απόπειρα η δαιμονοποίηση των προσφύγων που επιχειρείται από την ακροδεξιά να απαντηθεί με την εξιδανίκευση τους. Εάν το πρώτο είδος λόγου κατασκευάζει ενόχους με φυλετικούς/θρησκευτικούς όρους αποπολιτικοποιώντας τις πραγματικές αιτίες της πλανητικής ανισορροπίας, το δεύτερο είδος λόγου κατασκευάζει ανεύθυνες για την τύχη των χωρών τους και των ανθρώπων τους, παθητικές μάζες, νομιμοποιώντας από την ανάστροφη μια αποικιοκρατική αντίληψη κι ενισχύοντας τους κρυμμένους σε κάθε θεώρηση που δεν θέλει οι άνθρωποι να ενηλικιωθούν πάτρονες τους.
Εάν το προσφυγικό τσουνάμι τόσων ψυχών αποκαλύπτει τους λόγους για τους οποίους τα οικονομικοπολιτικά διακυβεύματα που εξήγαγε η Δύση πρέπει να κριθούν αυστηρά, αυτό δεν σημαίνει πως οι πρόσφυγες που έρχονται στην Ευρώπη, δεν θα πρέπει ντε φάκτο να αποδέχονται τα πολιτισμικά συμφραζόμενα *βλ. Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων) που κυριάρχησαν κάποτε στο εσωτερικό της Δύσης δημιουργώντας μια ανάπηρη έστω δυνατότητα “προστατευμένων πολιτών”.
Κι αυτό θα έπρεπε να ήταν πρόταγμα των κινήσεων αλληλεγγγύης. Όμως όπως έχει επισημάνει ο Αντόρνο, η αφηρημένη ουτοπία παραείναι συμβιβάσιμη με τις πιο ύπουλες ροπές της κοινωνίας. Θεωρεί τις πραγματικές ή φανταστικές διαφορές στίγματα που δείχνουν ότι οι άνθρωποι δεν έχουν γίνει ακόμη αρκετά ίδιοι…. το να βεβαιώνουμε τον νέγρο ότι είναι ακριβώς σαν τον λευκό ενώ ολοφάνερα δεν είναι, σημαίνει να τον αδικούμε στα κρυφά ακόμη περισσότερο…. οι εκπρόσωποι της ομοιότροπης ανεκτικότητας είναι.. πάντα ετοιμοι να στραφούν δίχως ανοχή απέναντι σε κάθε ομάδα που παραμένει ανυπότακτη.”
Αλλά το στα όρια της χυδαιότητας ρατσιστικό αφήγημα “όλοι οι πρόσφυγες βιάζουν” απαντάται με το στα όρια της φοβικής αφέλειας αφήγημα “οι πρόσφυγες είναι πάντα θύματα”. Και τα δυο, όπως έχει λεχθεί (Βωβού 2016, Βυργιώτη, Καρυδάκη, 2016), δηλώνουν την παρουσία τους στοιχειωμένα από μια πανταχού παρούσα απουσία: Των πραγματικών γυναίκων που βιάστηκαν ή κακοποιήθηκαν, από πρόσφυγες και μη πρόσφυγες, παραμένοντας “αόρατες ανάμεσα στις γραμμές. Το σώμα τους γίνεται πεδίο μάχης μεταξύ αυτών που τις βιάζουν και αυτών που θέλουν να τις προστατεύσουν, αλλά κανείς δεν θέλει ν’ ακούσει τη φωνή τους.”
Η φωτογραφία είναι από το στρατόπεδο προσφύγων της Μόρια, από την πρόσφατη επίσκεψη της Αλεξίας Τσούνη