♦ Εντός των επόμενων ημερών, αναμένεται να ξεκινήσει η δημόσια διαβούλευση για το πολυσυζητημένο νομοσχέδιο του Υπουργείου Δικαιοσύνης, με το οποίο αναθεωρείται για πρώτη φορά μετά από περίπου σαράντα χρόνια το οικογενειακό δίκαιο, σε μια σειρά κρίσιμες διατάξεις του, όπως αυτές που αφορούν την άσκηση της γονικής μέριμνας και της επιμέλειας των παιδιών σε περίπτωση διάστασης ή διαζυγίου.
♦ Σύμφωνα με τις μέχρι στιγμής πληροφορίες, οι βασικές αλλαγές που φέρνει το νομοσχέδιο αφορούν τη *ρητή πλέον πρόβλεψη για εξίσου και από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας από τους δύο γονείς* και την *καθιέρωση υποχρεωτικής επικοινωνίας/διαμονής* του παιδιού με τον γονέα που δεν έχει την επιμέλεια *κατ’ ελάχιστον για το ⅓* (που μπορεί να ανέρχεται μέχρι το ½) του συνολικού κατανεμόμενου χρόνου. Εισάγεται επίσης, σε περίπτωση διαφωνίας των γονέων, *ένα επιπλέον στάδιο για την επίλυση της διαφοράς, αυτό της διαμεσολάβησης*, που, αν δεν αποδώσει, η υπόθεση θα οδηγείται σε δικαστική κρίση. Από την άλλη, αν ο γονέας που έχει την επιμέλεια παραβιάζει τη δικαστική απόφαση και δεν δίνει επικοινωνία στον άλλον, αυτή η συμπεριφορά θα λειτουργεί ως *δικαστικό τεκμήριο για αφαίρεση της επιμέλειας*.
♦ Μολονότι το νομοσχέδιο χαιρετίζεται από συλλόγους και ομάδες «ενεργών μπαμπάδων» ως εκσυγχρονιστικό και προωθητικό της ισότητας στις οικογενειακές σχέσεις, μια πιο συνολική και προοπτική θεώρησή του, μέσα από την εμπειρία και τη ματιά του φεμινιστικού κινήματος, αναδεικνύει τους κινδύνους που ενέχει για τις ζωές τόσο χιλιάδων γυναικών όσο και παιδιών η *υποχρεωτικότητα* του προωθούμενου μοντέλου. Αξίζει να σημειωθεί ότι το φεμινιστικό κίνημα σε γειτονικές χώρες (Ιταλία, ορισμένες κοινότητες του Ισπανικού Κράτους), όταν βρέθηκε μπροστά σε προσπάθειες νομοθετικής επιβολής –με πρωτοβουλία ακροδεξιών μορφωμάτων, π.χ. Λέγκα του Βορρά, Vox– ενός μοντέλου υποχρεωτικής συνεπιμέλειας, τάχθηκε ενάντια στην υποχρεωτικότητα του θεσμού και κατόρθωσε με την απάντησή του στον δρόμο να πετύχει την απόσυρση των επίμαχων διατάξεων. Στη δε Γαλλία, όπου εφαρμόζεται η υποχρεωτική συνεπιμέλεια, και η οποία αναφέρεται συχνά ως παράδειγμα προς μίμηση, η πρόσφατη έκθεση στη βουλή από την επιτροπή για τα δικαιώματα των γυναικών αναφέρει ότι «η [υποχρεωτική] συνεπιμέλεια είναι στην ουσία συχνά το μέσο διατήρησης ελέγχου από τον βίαιο πρώην σύντροφο και άσκησης νέας μορφής βίας στο θύμα του» (Rapport d’information, Au Nom de la Délégation aux Droits des Femmes et à l’ Égalité des Chances entre les Hommes et les Femmes, sur la proposition de loi n° 2478 visant à protéger les victimes de violences conjugales, 15.01.2020, σ. 17).
♦ Όσο για την ιδέα που διακινείται παγκόσμια από το κίνημα των δικαιωμάτων των ανδρών (που αναπτύχθηκε τα τελευταία χρόνια ως αντίδραση στις φεμινιστικές κατακτήσεις) ότι και οι άνδρες υπόκεινται σε ενδοοικογενειακή βία, ακόμη και «Η Καθημερινή» σημείωνε το 2019, προ της πανδημίας και της οπορτουνιστικής της χρήσης από το λόμπι ισχυρών μπαμπάδων ώστε να μην υπάρξει κινηματική αντίσταση στον δρόμο, ότι «τα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας στη χώρα μας […] την περίοδο 2014-2018 είχαν αύξηση 34,45%», ενώ «οι γυναίκες αποτελούν σε ποσοστό 66,32% τα θύματα» (https://www.kathimerini.gr/…/ayximeni-kata-34-45-i…/). Συστήνουμε, ωστόσο, και την ανάγνωση επιστημονικών, έγκριτων άρθρων όπως το «A Review of Research on Women’s Use of Violence With Male Intimate Partners» (Violence & Victims 23/3 (2008): 301-314) όπου αναφέρεται ότι, κατά κανόνα, η γυναικεία βία είναι άμυνα προς την ανδρική βία στις ενδοοικογενειακές σχέσεις.
♦ Αυτό που συστηματικά παρακάμπτεται από τα άτομα που υποστηρίζουν την υποχρεωτική συνεπιμέλεια –τα οποία εξίσου συστηματικά αποσιωπούν το στοιχείο της υποχρεωτικότητας στον δημόσιο λόγο τους– είναι ότι οι ισχύουσες στην Ελλάδα διατάξεις όχι μόνο δεν αποκλείουν τη συνεπιμέλεια, αλλά αντιθέτως τη συγκαταλέγουν *ρητά* μεταξύ των επιλογών της/του δικαστή. Η/ο τελευταία/ος καλείται να σταθμίσει μια σειρά παράγοντες ώστε να καταλήξει στην πλέον συμφέρουσα για το παιδί λύση (αποκλειστική επιμέλεια στον έναν γονέα, καθορισμός δικαιωμάτων επικοινωνίας του άλλου ή κοινή επιμέλεια και των δύο μέσω λειτουργικής ή χρονικής κατανομής αυτής, νομολογιακά παραδείγματα της οποίας εμφανίζονται όλο και συχνότερα). Η «τομή», λοιπόν, που θα έφερνε ένα μοντέλο υποχρεωτικής συνεπιμέλειας θα ήταν η εκ των προτέρων οριζόντια δέσμευση της/του δικαστή στη λύση της συνεπιμέλειας χωρίς την εξατομικευμένη κρίση που απαιτούν οι υποθέσεις του οικογενειακού δικαίου. Όμως, ακριβώς λόγω του χαρακτήρα των βιοτικών σχέσεων που ρυθμίζονται, η εξατομίκευση κάθε περίπτωσης, μέσω ιδίως της αξιολόγησης βίαιων συμπεριφορών και της έως τον χωρισμό σχέση κάθε γονέα με το παιδί, είναι αναγκαία συνθήκη για την προστασία των δικαιωμάτων του παιδιού και την εκτίμηση του βέλτιστου συμφέροντός του, όπως ακριβώς ορίζεται στη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού.
♦ Το δε επιχείρημα ότι η υποχρεωτική συνεπιμέλεια θα συνιστούσε εγγύηση ισότητας μεταξύ των γονέων, και άρα μεταξύ των φύλων, είναι εσφαλμένο. Κι αυτό γιατί, μολονότι άτομα τα οποία υποστηρίζουν το μέτρο ισχυρίζονται ότι θα «απεγκλωβίσει» τις γυναίκες από τα καταπιεστικά έμφυλα στερεότυπα που τις θέλουν προορισμένες για μητέρες, παραβλέπει την πραγματικότητα των υπαρχουσών οικονομικών και κοινωνικών σχέσεων μέσα στις οποίες η γυναίκα βιώνει τρομακτικές ανισότητες, καταπιέσεις, και διακρίσεις. Η γυναικεία φτώχεια και ανεργία, ο ρόλος τους ως εκ των πραγμάτων φροντιστριών των ανηλίκων στην καθημερινότητά τους, λόγω του οποίου συχνά επιλέγουν υποαμειβόμενες και μερικής απασχόλησης θέσεις εργασίας, η οικονομική εξάρτηση από τον σύζυγο, η ανισότητα στην αγορά εργασίας (όπου οι γυναίκες τείνουν να αμείβονται λιγότερο από τους άντρες, με το μισθολογικό χάσμα μεταξύ των φύλων να συνιστά τεράστιο και καταγεγραμμένο πρόβλημα σε όλες τις χώρες της Ε.Ε.), η κακοποίηση και η βία στις πολλαπλές μορφές τους, όλα αυτά δεν είναι φαινόμενα μειοψηφικά σε ένα πλαίσιο κεκτημένης έμφυλης ισότητας, μα πραγματική συνθήκη για την πλειονότητα των θηλυκών υποκειμένων.
♦ Η υποχρεωτικότητα της συνεπιμέλειας, λοιπόν, θα κάνει ακόμα πιο δύσκολο για τις γυναίκες να βγουν από κακοποιητικούς γάμους (και συμβιώσεις), αφού η επαφή τόσο των ίδιων όσο και των παιδιών με το κακοποιητικό πλαίσιο θα συνεχίσει να υφίσταται, ενώ θα επωμιστούν και το υλικό βάρος της αναλογικής μείωσης της διατροφής η οποία προωθείται ως «λογική» στην υποχρεωτική συνεπιμέλεια, που φαίνεται ότι εισάγεται χωρίς άλλα κριτήρια. Τα στοιχεία της ετήσιας έκθεσης για τη βία κατά των γυναικών από τη Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων (ΓΓΟΠΙΦ), https://www.isotita.gr/wp-content/uploads/2020/12/ τον Νοέμβριο του 2020 καταγράφουν τη σχέση μεταξύ θύματος-θύτη «ως κυρίως σχέση μεταξύ συζύγων (πρώην και νυν)», όπως μετέφερε και ο τύπος (https://www.newsbeast.gr/…/emfyli-via-stin-ellada-ti…). Αυτό είναι το πραγματικό πλαίσιο στο οποίο διεκδικείται *υποχρεωτική* συνεπιμέλεια. Και γι’ αυτό η υποχρεωτική συνεπιμέλεια συνιστά εκ των πραγμάτων αντίφαση.
♦ Η συνεπιμέλεια νοείται αποκλειστικά ως συναινετική, ενώ η συναίνεση προϋποθέτει τη μη άσκηση ψυχολογικής πίεσης, την απουσία οικονομικών και λοιπών εκβιασμών, και γενικότερα αλληλοσεβασμό μεταξύ των χωρισμένων γονέων, καθώς και τον αμοιβαίο σεβασμό τους στις επιθυμίες του παιδιού.
♦ Την ίδια στιγμή, το γεγονός ότι η πρώτη έπειτα από δεκαετίες, εκτεταμένη αναμόρφωση του οικογενειακού δικαίου αφορά το «πατρογονικό», ετεροκανονικό μοντέλο πυρηνικής οικογένειας είναι τουλάχιστον προκλητικό. Ενώ τόνοι μελάνης αφιερώνονται στο ζήτημα της συνεπιμέλειας, τα ομόφυλα ζευγάρια εξακολουθούν να αντιμετωπίζονται ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας, με την αναγνώριση του δικαιώματός τους στον γάμο και την τεκνοθεσία να μην αχνοφαίνεται καν στον ορίζοντα των κυβερνητικών προθέσεων. Ένα νομοσχέδιο που δεν επιχειρεί να είναι συμπεριληπτικό για διαφορετικά μοντέλα οικογένειας (όπως ενώσεις ομόφυλων προσώπων, μη πυρηνικές οικογένειες πέραν της μονογονεϊκής κ.ο.κ.) δεν είναι απλώς μη εκσυγχρονιστικό, είναι κατάφωρα αντιδημοκρατικό. Και ασφαλώς, δεν είναι εκσυγχρονισμός η υποχρεωτική συνεπιμέλεια σε περιπτώσεις που οι γονείς έχουν αποκτήσει το παιδί εκτός γάμου ή και εκτός παραδοσιακής σχέσης ζευγαριού (είτε ομόφυλου είτε ετερόφυλου), καθώς τέτοιες περιπτώσεις δεν τίθενται υπεράνω και εκτός των κοινωνικοοικονομικών συνθηκών που ισχύουν γενικά. Η επιβολή υποχρεωτικής συνεπιμέλειας «οριζόντια» σε τέτοιες περιπτώσεις θα συνιστούσε περαιτέρω διάκριση και στιγματισμό, που θα βίωναν και τα παιδιά.
♦ Συγχρόνως, τα βάρη του μεγαλώματος των παιδιών, της οικιακής φροντίδας, της φροντίδας των ηλικιωμένων παραμένουν στα άτομα, και κατά κανόνα στις γυναίκες, σε συνθήκες υπό τις οποίες συστηματικά διαλύονται οι κρατικές δομές και υπηρεσίες που μπορούσαν να ελαφρύνουν αυτά τα βάρη. Τα παραπάνω οδήγησαν, μόλις το 2019, στο να είναι η Ελλάδα «τελευταία στην Ε.Ε. σε ό,τι αφορά τον Δείκτη Ισότητας των Φύλων» (Έκθεση Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου για την Ισότητα των Φύλων, 2019, σ. 1). Το υπάρχον μοντέλο επιμέλειας μπορεί να αμφισβητείται, όχι όμως και η υποχρέωση των γυναικών να συνεχίζουν την κοινωνική αναπαραγωγή, ώστε «ο τροχός να μην πάψει να γυρίζει».
Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω,
♦ ΛΕΜΕ «ΟΧΙ ΣΤΗΝ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ ΣΥΝΕΠΙΜΕΛΕΙΑ»
♦ ΕΙΜΑΣΤΕ ΕΝΑΝΤΙΕΣ ΣΤΗ ΘΕΣΠΙΣΗ ΕΝΟΣ ΝΟΜΟΣΧΕΔΙΟΥ ΠΟΥ ΘΑ ΕΠΙΒΑΛΛΕΙ ΤΗΝ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ ΣΥΝΕΠΙΜΕΛΕΙΑ
ΔΙΕΚΔΙΚΟΥΜΕ:
♦ Δημόσια και δωρεάν διαμεσολάβηση για την επίλυση των οικογενειακών διαφορών στις περιπτώσεις που μπορούν να επιτευχθούν συναινετικές λύσεις
♦ Ίδρυση εξειδικευμένων οικογενειακών δικαστηρίων για το χειρισμό των αντιδικιών, με διαδικασίες που θα προστατεύουν την ψυχοσυναισθηματική ισορροπία του παιδιού
♦ Δημόσια και δωρεάν συμβουλευτική γονέων, παρακολούθηση των παιδιών από παιδοψυχολόγους, παιδοψυχιάτρους, κοινωνικές/ούς λειτουργούς
♦ Ολική αλλαγή της διαχείρισης των καταγγελιών ενδοοικογενειακής βίας και παιδικής κακοποίησης: Εξαντλητική διερεύνησή τους σε συνθήκες ασφάλειας και υποστήριξης της καταγγέλλουσας
♦ Παροχή μηνιαίας οικονομικής ενίσχυσης σε όλους τους χαμηλού εισοδήματος χωρισμένους γονείς
♦ Να αναλάβει το κράτος μεγάλο μέρος των δαπανών και βαρών ανατροφής με δημόσιους και δωρεάν παιδικούς σταθμούς, κέντρα δημιουργικής απασχόλησης, πρόσληψη προσωπικού για την επέκταση και καλύτερη λειτουργία των ολοήμερων σχολείων ώστε να διευκολύνεται η πρόσβαση των γονέων στην αγορά εργασίας κ.ο.κ.
♦ Σε περιόδους έξαρσης της κρίσης της κοινωνικής αναπαραγωγής (καθώς τέτοια κρίση βιώνουν πλέον και στην «κανονικότητα» οι πυρηνικές οικογένειες), όπως στην περίπτωση της πανδημίας Covid-19, ειδικό κρατικό/δημόσιο μηχανισμό μέριμνας για παροχή βοήθειας σε διαζευγμένους ή σε διάσταση γονείς στο σπίτι ώστε να είναι σε θέση να συνεχίζουν την αμειβόμενη εργασία τους αλλά και την κοινωνική/προσωπική τους ζωή, το οποίο είναι απαραίτητο για την εξασφάλιση της ψυχικής υγείας των ίδιων και των παιδιών.