Μάργκαρετ Θάτσερ η «Σιδηρά Κυρία»

Ερευνά- παρουσιάζει η Βέρα Σιατερλή

 

 Βασίλισσα της Αγγλίας Ελισάβετ- Μάργκαρετ Θάτσερ

Η Μάργκαρετ Θάτσερ, η πιο διάσημη βρετανίδα πολιτικός του 20ου αιώνα μετά τον Γουΐνστον Τσόρτσι, υπήρξε η πρώτη γυναίκα πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας και η αρχιτέκτον του νεοφιλελευθερισμού, η οποία μαζί με τον Ρόναλντ Ρήγκαν συντέλεσαν στην εγκαθίδρυση του νεοφιλελευθερισμού στον δυτικό κόσμο.

Η Μάργκαρετ Θάτσερ – η «Κόρη του Μπακάλη», όπως την είχαν αποκαλέσει για την ταπεινή της καταγωγή ή «Σιδηρά Κυρία», προσωνύμιο που της είχαν προσάψει επιτυχημένα οι Σοβιετικοί για την ασυμβίβαστη πολιτική της και το ύφος της ηγεσίας της- ήταν η πρώτη γυναίκα πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας και η πιο διάσημη βρετανίδα πολιτικός του 20ου αιώνα μετά τον Γουΐνστον Τσόρτσιλ. Κατέκτησε περίοπτη θέση στις δέλτους της ιστορίας με την οικονομική και πολιτική ιδεολογία που πήρε το όνομά της. Ο Θατσερισμός εφαρμόστηκε στα 11 χρόνια της παντοδυναμίας της (1979-1990), προς μεγάλη δόξα της ελεύθερης αγοράς, και καταγράφηκε ομόφωνα στα λεξικά ως συνώνυμο του πιο σκληρού φιλελευθερισμού, γνωστού και ως νεοφιλευθερισμού.

Η Μάργκαρετ Χίλντα Ρόμπερτς γεννήθηκε στις 13 Οκτωβρίου 1925, πάνω από το μπακάλικο του πατέρα της στην πόλη Γκράνθαμ της κεντρικής Αγγλίας. «Γεννήθηκα σε ένα σπίτι που ήταν πρακτικό, σοβαρό και έντονα θρησκευόμενο» έγραψε στην αυτοβιογραφία της. Σπούδασε Χημεία με υποτροφία στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και εργάστηκε ως χημικός για τέσσερα χρόνια. Αργότερα σπούδασε και νομικά με ειδίκευση στο φορολογικό δίκαιο. Στις 13 Δεκεμβρίου 1951 παντρεύτηκε τον επιχειρηματία Ντένις Θάτσερ (1915-2003) με τον οποίο απέκτησε δύο παιδιά, τα δίδυμα Μαρκ και Κάρολ.

Ο σύζυγός της υποστήριξε εξαρχής τις πολιτικές της φιλοδοξίες. Στις εκλογές του 1950 και του 1951 ήταν υποψήφια με το Συντηρητικό Κόμμα στην εκλογική περιφέρεια του Ντάρτφορντ -ένα από τα προπύργια του Εργατικού Κόμματος- και παρότι δεν εξελέγη, κατόρθωσε να αυξήσει ψήφους στο κόμμα της και να μειώσει αισθητά την απόσταση που την χώριζε από τον βασικό της αντίπαλο.

Στις εκλογές του 1959, ήταν υποψήφια των Συντηρητικών στη «σίγουρη» εκλογική περιφέρεια του Φίντσλεϊ στο βόρειο Λονδίνο. Κέρδισε με άνεση την πλειοψηφία και στις αρχές του 1960 εκφώνησε τον πρώτο λόγο στη Βουλή των Κοινοτήτων. Μια τοπική εφημερίδα κυκλοφόρησε την επομένη με τον διορατικό τίτλο «Ένα αστέρι γεννιέται».

Το 1973, ως υπουργός Παιδείας της κυβέρνησης Χιθ κατάργησε τη διανομή δωρεάν γάλακτος στα σχολεία προκαλώντας έντονες αντιδράσεις και δίνοντας στους συμπατριώτες της μια πρώτη γεύση από την άτεγκτη αποφασιστικότητα που τη χαρακτήριζε. Το 1975 είχε καταφέρει να ανέλθει στην ηγεσία ως αρχηγός του Συντηρητικού Κόμματος, το οποίο από τον προηγούμενο χρόνο βρισκόταν στην αντιπολίτευση. Στις επόμενες εκλογές, στις 3 Μαρτίου 1979, εξελέγη πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας με ποσοστό σχεδόν 45% και παρέμεινε στο τιμόνι της χώρας ως το 1990. H Μάργκαρετ Θάτσερ ανήλθε στην εξουσία της Βρετανίας σε μια εποχή τομή καθώς συνέπεσε με τις πετρελαϊκές κρίσεις του ’70 και το φαινόμενο του στασιμοπληθωρισμού.

Ακολουθώντας πιστά τις θεωρίες του οικονομικού μέντορά της Μίλτον Φρίντμαν και των μονεταριστών θέτει σε εφαρμογή ένα πρόγραμμα μαζικών ιδιωτικοποιήσεων και μεταρρυθμίσεων με βασικό στόχο τον περιορισμό έως και την «εξαφάνιση» του Δημοσίου.

Η πρώτη περίοδος της πρωθυπουργίας της σημαδεύτηκε από το Βορειοϊρλανδικό Ζήτημα και τον Πόλεμο των Φόκλαντς.

Τον Σεπτέμβριο του 1980, Μάργκαρετ Θάτσερ πραγματοποίησε την πρώτη της  επίσημη επίσκεψη στην Ελλάδα. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Καραμανλής υποδέχθηκε την περιβόητη “Σιδηρά Κηρία” στο Προεδρικό Μέγαρο. Στα πλαίσια του επίσημου ταξιδιού, η πρωθυπουργός είχε επισκεφθεί μαζί με τον σύζυγό της Ντένις Θάτσερ και την Ακρόπολη. Στις συναντήσεις της Βρετανής πρωθυπουργού με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Καραμανλή και τον πρωθυπουργό Γεώργιο Ράλλη στην Αθήνα είχαν συζητηθεί ξανά η πορεία της Ευρώπης, το Μεσανατολικό, οι ελληνοτουρκικές διαφορές και το Κυπριακό ζήτημα. Λίγους μήνες μετά η χώρα μας (την 1η Ιανουαρίου 1981) εντάχθηκε ως 10ο μέλος της ΕΕ.

Κωνσταντίνος Καραμανλής -Μάργκαρετ Θάτσερ

Στις 5 Ιουνίου 1981, ο αρχηγός του Ιρλανδικού Απελευθερωτικού Στρατού (IRA) Μπόμπι Σαντς, ύστερα από δυο και πλέον μήνες απεργία πείνας πέθανε στη φυλακή Μέιζ της Βόρειας Ιρλανδίας. Αίτημα των απεργών πείνας ήταν να θεωρηθούν πολιτικοί κρατούμενοι όλα τα φυλακισμένα μέλη του που έφεραν στην στάμπα του τρομοκράτη από τις βρετανικές αρχές. Η Θάτσερ κράτησε σκληρή στάση και αρνήθηκε να διαπραγματευτεί μαζί τους. Η Σιδηρά Κυρία θα παραμείνει πιστή στην νεοφιλελεύθερη ατζέντα της, προκαλώντας και τις συγκρούσεις που απορρέουν από αυτήν. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’80, ο πληθωρισμός είχε πέσει κάτω από 10%, έναντι του 18%, ωστόσο οι άνεργοι ξεπέρασαν τα 3,5 εκατομμύρια. Τον Απρίλιο του 1982, ξέσπασε ο πόλεμος των Φόκλαντς, νησιών στον Νότιο Ατλαντικό, που διεκδικούσε και είχε καταλάβει προσωρινά η Αργεντινή. Η Βρετανία επικράτησε στα πεδία των μαχών και ανακατέλαβε τα νησιά. Ο «Πόλεμος των Φώκλαντς», στην πραγματικότητα, όπως επισημαίνουν αναλυτές, ήταν περισσότερο μια επίδειξη δύναμης σε ένα σύμπλεγμα νησιών που ο μέσος Βρετανός αγνοούσε την ύπαρξή τους στο χάρτη. Μέσω όμως αυτού του πολέμου είδε τη δημοφιλία της να ενισχύεται εκ νέου και τελικά κερδίζει τις εκλογές του 1983 με άνεση.

Κατά τη δεύτερη τετραετία της η Θάτσερ συνεχίζει το νεοφιλελεύθερο μοντέλο της με τις μαζικές ιδιωτικοποιήσεις δημόσιων επιχειρήσεων και οργανισμών και τις μεγάλες περικοπές δαπανών, συρρικνώνοντας το κράτος, που μέχρι τότε αποτελούσε βασικό στοιχείο της Βρετανικής οικονομίας. Με το Εργατικό Κόμμα σε διχασμό και εσωτερικές «έριδες» το μόνο εμπόδιο ήταν τα συνδικάτα, που προχώρησαν σε απεργίες.

«Έπρεπε να πολεμήσουμε τον εξωτερικό εχθρό στα Φώκλαντ και τώρα πρέπει να πολεμήσουμε τον εσωτερικό εχθρό, ο οποίος είναι πολύ πιο δύσκολος αντίπαλος αλλά εξ ίσου επικίνδυνος για την ελευθερία», είχε δηλώσει μεταξύ άλλων η Θάτσερ για τις απεργίες των ανθρακωρύχων.

Η δεύτερη σαρωτική νίκη της στις εκλογές της έλυσε τα χέρια προκειμένου να εφαρμόσει ένα αυστηρό οικονομικό πρόγραμμα αποκρατικοποιήσεων, αγνοώντας τις μεγάλες απεργιακές κινητοποιήσεις και «λυγίζοντας» ανεπανόρθωτα τα συνδικάτα. Η απεργία που σημάδεψε την πρωθυπουργία της ήταν αυτή των ανθρακωρύχων που διήρκεσε ένα χρόνο (1984- 85). Στο τέλος οι απεργοί ηττήθηκαν και πολλά από τα υπό κρατικό έλεγχο ανθρακωρυχεία έκλεισαν.

Τη νύχτα της 11ης Οκτωβρίου 1984, μια βόμβα εξερράγη σε ξενοδοχείο του Μπράιτον όπου είχαν καταλύσει η Θάτσερ και η κυβέρνησή της για το συνέδριο των Συντηρητικών, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν πέντε άτομα. Η βρετανίδα πρωθυπουργός δεν έπαθε το παραμικρό, ενώ ο IRA πήρε την εκδίκησή του, καθώς ανέλαβε την ευθύνη.

Τον Ιούνιο του 1987 οδήγησε το κόμμα της σε μια τρίτη ιστορική νίκη. Η Θάτσερ συγκέντρωνε πολύ υψηλά ποσοστά δημοφιλίας στη Νότια Αγγλία και το Λονδίνο, χάνοντας κατά κράτος τη Δυτική Αγγλία και κυρίως τις παραδοσιακές εργατικές περιοχές της χώρας. Τελικά οι Συντηρητικοί κερδίζουν και τις βουλευτικές εκλογές, με την εργατική τάξη να προσπαθεί να συνέλθει από το σοκ και το κόμμα των Εργατικών να βρίσκεται ακόμα σε φάση ανασύνταξης από τις αρχές του ‘80.

Ολόκληρες πόλεις στα χρόνια της Θάτσερ μετατράπηκαν σε «βιομηχανικά ερείπια» και η ανεργία σε ορισμένες περιοχές έφτανε μέχρι 60-70%. Πολλοί έκαναν λόγο για μια «απόλυτη κοινωνική καταστροφή» ενώ η χώρα ζούσε μια βίαιη μετάβαση. Στη θέση του παλιού βιομηχανικού συστήματος ξεπήδησαν γραφεία, τράπεζες, εμπορικά κέντρα και τελικά μια πολύ διαφορετική οικονομία, μια πολύ διαφορετική Αγγλία. Ενδεικτικό είναι πως με την ιδιωτικοποίηση των ανθρακωρυχείων, τομέας που απασχολούσε περίπου 1 εκ. εργαζόμενους, έχασαν τη δουλειά τους 750.000 άνθρωποι.

Τρία χρόνια αργότερα οι Συντηρητικοί την αμφισβήτησαν με αφορμή τις αντιευρωπαϊκές θέσεις της (ήταν αντίθετη με την είσοδο της Βρετανίας στο Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα και υπέρμαχος από τότε του Brexit) και την δημοσιονομική της πολιτική, που ήταν αρκούντως νεοφιλελεύθερη. Επί πρωθυπουργίας της (1979-1990) έδωσε πολιτική υπόσταση στον νεοφιλελευθερισμό της Σχολής του Σικάγο, θέτοντας σε εφαρμογή ένα πρόγραμμα μαζικών ιδιωτικοποιήσεων και καθολικής σύγκρουσης με τα εργατικά συνδικάτα με στόχο την συρρίκνωση του κρατικού τομέα. Ο «Θατσερισμός» δεν υπήρξε απλά ένα προμήνυμα της νέας εποχής του νεοφιλελευθερισμού, αλλά το κρηπίδωμα του νέου οικονομικού συστήματος που κυριαρχεί τις τελευταίες δεκαετίες και έχει οδηγήσει στην σημερινή παγκόσμια οικονομική πραγματικότητα.

Μάργκαρετ Θάτσερ- Ρόναλντ Ρήγκαν

Στην εξωτερική της πολιτική η Θάτσερ ευθυγραμμίζεται απόλυτα με τις ΗΠΑ, κάτι που μέχρι τότε δεν ήταν κανόνας. Η  Θάτσερ εξαργύρωνε την δόξα της δίνοντας διαλέξεις στις ΗΠΑ και σε χώρες της Ασίας όπου είναι πολύ δημοφιλής και η Βρετανία εξελίσσεται σε πρωταγωνίστρια της τελευταίας περιόδου του ψυχρού πολέμου. Μαζί με το «Alter Ego» της, τον Ρόναλντ Ρήγκαν, υποστήριξαν σθεναρά την «περεστρόικα» στη Σοβιετική Ένωση που οδήγησε και στην τελική της πτώση. Ωστόσο προχώρησε και σε κάποιες κινήσεις που προκάλεσαν έκπληξη στη διεθνή διπλωματία, όπως ήταν η συμφωνία για παράδοση του Χονγκ Κόνγκ, πρώην βρετανικής αποικίας, στην Κίνα, προβλέποντας σωστά τον αναβαθμισμένο ρόλο που θα είχε η δεύτερη στο μέλλον και τις νέες ισορροπίες και αλλαγές που διαμορφωνόντουσαν παγκοσμίως αλλά και στο εσωτερικό του πρώην «κομμουνιστικού εχθρού». Έντονες αντιδράσεις είχε προκαλέσει και η θέση της για τη Νότια Αφρική και το Απαρτχάιντ. Η Θάτσερ είχε χαρακτηρίσει τον Νέλσον Μαντέλα ακόμα και «τρομοκράτη». Ωστόσο αναλυτές αναφέρουν πως η Θάτσερ δεν υποστήριζε το  Απαρτχάιντ αλλά επιθυμούσε μια ομαλότερη μετάβαση.

Η «Σιδηρά Κυρία», που δεν έχασε καμία εκλογική μάχη, ηττήθηκε στο εσωτερικό του κόμματός της, στις 22 Νοεμβρίου 1990, έχοντας προκαλέσει εσωτερικές αντιδράσεις για την αρνητική στάση που είχε σε ό,τι αφορά στην ενίσχυση του ρόλου της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

«Ο πρόεδρος της Κομισιόν Ζακ Ντελόρ δήλωσε πως επιθυμεί το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να είναι το δημοκρατικό όργανο της κοινότητας, η Επιτροπή να είναι η εκτελεστική εξουσία, και η σύνοδος κορυφής να είναι η σύγκλητος. Απαντάω: Όχι, Όχι, Όχι!», είχε αναφέρει χαρακτηριστικά.

Στις εσωτερικές εκλογές η Θάτσερ δεν κατάφερε να εκλεγεί από τον πρώτο γύρο, καθώς έπεσε θύμα εσωκομματικού πραξικοπήματος και αναγκάστηκε να παραιτηθεί. Σημαντικό ρόλο για αυτή την εξέλιξη είχε παίξει το νέο φορολογικό νομοσχέδιο που προωθούσε, το οποίο προέβλεπε «κεφαλικό φόρο». Την διαδέχθηκε στην πρωθυπουργία ο Τζον Μέιτζορ τον οποίο και στήριξε τελικά στον δεύτερο γύρο. Η ίδια παρέμεινε βουλευτής ως τις εκλογές του 1992 με την κοινή γνώμη να εμφανίζεται σε δημοσκοπήσεις απόλυτα διχασμένη για το έργο της.

Τα επόμενα χρόνια Το φθινόπωρο του 2001, έπαθε το πρώτο εγκεφαλικό ενώ γιόρταζε με τον σύζυγό τη την 50ή επέτειο του γάμου τους στη Μαδέρα. Τα εγκεφαλικά συνεχίστηκαν και, κατόπιν συμβουλής των γιατρών της, αποφάσισε να αποσυρθεί από το προσκήνιο.

Η Μάργκαρετ Θάτσερ πέθανε στις 8 Απριλίου 2013 στο Λονδίνο, σε ηλικία 87 ετών.

Η «Σιδηρά Κυρία» εξακολουθεί να έχει φανατικούς οπαδούς και ορκισμένους εχθρούς, οι οποίοι δεν μπορούν ακόμη να συμφωνήσουν αν η περίοδος της πρωθυπουργίας της, ήταν καλή ή κακή για τη Βρετανία. Οι πρώτοι υποστηρίζουν ότι η Θάτσερ απελευθέρωσε την οικονομία από τον ασφυκτικό κρατικό έλεγχο και το «καπέλωμα» των συνδικάτων.

Σε άλλους ακόμη και η αναφορά του ονόματος της προκαλεί ανατριχίλα. Γι’ αυτούς θα είναι πάντα η πρωθυπουργός που θυσίασε τρία εκατομμύρια ανέργους στον βωμό της ανεξέλεγκτης αγοράς, που κατάργησε τις κοινωνικές δαπάνες, που κατέστρεψε το εθνικό σύστημα υγείας, που μισούσε τους φτωχούς και που τόλμησε να πει: «Κοινωνία; Δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα.Μόνο οικογένεια και άτομα».

 

Όποια γνώμη και αν έχει κανείς για την ίδια, γεγονός είναι ότι η Μάργκαρετ Θάτσερ άλλαξε για πάντα την όψη της Μεγάλης Βρετανίας. Μαζί με τον ομοϊδεάτη και σύμμαχό της Ρόναλντ Ρίγκαν κέρδισε τον Ψυχρό Πόλεμο. Κέρδισε ακόμη τον πόλεμο των Φόκλαντς, τον πόλεμο εναντίον των συνδικάτων και τρεις εκλογικές αναμετρήσεις στη σειρά. Αυτό το κατόρθωμα την έχει κάνει «εικόνισμα» στα μάτια των συντηρητικών ψηφοφόρων.

Η Μάργκαρετ Θάτσερ άλλαξε ριζικά το παγκόσμιο οικονομικό μοντέλο εισάγοντας το πρόγραμμα των ιδιωτικοποιήσεων και βάζοντας στο προσκήνιο τις θεωρίες των μονεταριστών της Σχολής του Σικάγο, όμως πέτυχε και κάτι ακόμα:Κατάφερε να αναμορφώσει το Συντηρητικό κόμμα της Βρετανίας, αλλά παράλληλα να αλλάξει και το Εργατικό, το οποίο αφαίρεσε από το καταστατικό του το «άρθρο 4», που ανέφερε πως στόχος είναι ο σοσιαλισμός. Έτσι εμφανίζεται και ο επικεφαλής των Εργατικών, Τόνι Μπλερ, με μια μετριοπαθή ατζέντα. Αυτή η νοοτροπία της «μεταθατσερικής σοσιαλδημοκρατίας» εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη και η οποία μεταμορφώθηκε οριστικά από την ηγεμονία του νεοφιλελευθερισμού με το φαινόμενο του «φιλοευρωπαϊστή» Βόλφγκανγκ Σόιμπλε και την Άνγκελα Μέρκελ να παίρνουν την σκυτάλη.

Στην πραγματικότητα η Μάργκαρετ Θάτσερ ήταν η αρχιτέκτον της οικονομικής και πολιτικής εξέλιξης που είχαν πολλές χώρες της ΕΕ  και κυρίως της κυριαρχίας του νεοφιλελευθερισμού.

ΠΗΓΕΣ: sansimera.gr, tvxs.gr, gr.hellomagazine.com, el.wikipedia.org